SYSTEM POLITYCZNY LITWY. ŁOTWY I ESTONII

1. EWOLUCJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH

● ŁOTWA konstytucja z 15 lutego 1922 z poprawkami nadal obowiązuje; w latach 30 kryzys demokracji - zamach K. Ulmanisa 1934 rok.

● ESTONIA  konstytucja z 15 czerwca 1920 roku nie przewidywała urzędu prezydenta (!) - supremacja parlamentu; krytyka braku tego urzędu - dwie próby jego wprowadzenia ale odrzucone w referendach, dopiero trzecia próba zakończyła się sukcesem (1934 rok) - k. Päts prezydentem (autorytaryzm);

● LITWA  konstytucja z 1 sierpnia 1922 roku - supremacja parlamentu; od 1926 roku po zamachu stanu chadeków i nacjonalistów rządził A. Smetona

2. ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI (po rozpadzie ZSRR)

● ŁOTWA  „krok za krokiem”

 28 lipca 1989 r. - Deklaracja Rady Najwyższej Łotewskiej SRR o suwerenności państwowej Łotwy o zwierzchności prawa łotewskiego nad radzieckim

 4 maja 1990 - niepodległość, przywrócenie konstytucji z 1922 roku

● ESTONIA  16 listopada 1988 roku - Deklaracja o suwerenności Estońskiej SRR

 2 lutego 1990 - faktyczna niepodległość

● LITWA  „długi skok”

 20 listopada 1988 roku - Deklaracja o moralnej niepodległości Litwy; respektowane będą tylko te prawa ZSRR, które nie zaprzeczają niepodległości Litwy

 11 marca 1990 roku - Akt Rady Najwyższej Republiki Litewskiej o odbudowie niepodległego Państwa Litewskiego  niepodległość, przywrócenie prawodawstwa przedwojennego, później - Tymczasowa Ustawa Zasadnicza Republiki Litewskiej

3. OBECNE KONSTYTUCJE

● ŁOTWA:  z 15 LUTEGO 1992 roku ze zmianami:

• obniżenie cenzusu wyborczego do 18 lat

• 1997 - wydłużenie kadencji prezydenta i parlamentu z 3 do 4 lat

• trójinstatncyjność sądów

 8 rozdziałów, 116 artykułów

● ESTONIA  z 28 CZERWCA 1992 roku

 15 rozdziałów, 168 paragrafów

 jest to już szósta konstytucja Estonii

● LITWA  z 25 PAŹDZIERNIKA 1992 roku

 przy opracowywaniu problem: czy przywrócić prezydenta?

 składa się z trzech części:

• tekstu zasadniczego

• „O państwie Litewskim” 1991

• „ O nieprzyłączaniu się Republiki Litewskiej do postsowieckich związków wschodnich” 1992

4. SYSTEM RZĄDÓW

● LITWA I ESTONIA  parlamentarno-gabinetowe z elementami prezydenckiego (głowa państwa wybierana w wyborach powszechnych). Rząd funkcjonuje z poparciem większości parlamentarnej, więc parlament może wywierać wpływ na jego prace. Ten jednak, wraz z głową państwa, może w określonych przypadkach doprowadzić do przedterminowych wyborów parlamentarnych.

5. ŁOTWA - RACJONALNY PARLAMENTARYZM

System rządów parlamentarny z dużą przewagą parlamentu. Wynika to przede wszystkim z faktu, że na Łotwie zarówno rząd jak i prezydent są wybierani przez Sejm; on też może ich odwołać w dowolnym momencie Choć prezydent teoretycznie nie ponosi odpowiedzialności politycznej, nie trudno się domyślić, że w takiej sytuacji jest to fikcja. Dla jego odwołania potrzebne jest poparcie wniosku przynajmniej połowy członków Saeimy przez 2/3 składu. Pozycja prezydenta jest wiec raczej słaba: nie posiada on możliwości rozwiązania parlamentu, choć może zainicjować ten proces i poddać decyzję pod referendum. Bez względu na wynik i tak są rozpisywane nowe wybory: parlamentarne, o ile wniosek zostanie zaakceptowany, lub prezydenckie, jeśli w referendum wniosek prezydenta zostanie odrzucony. Na słabą pozycję głowy państwa wpływ ma także fakt, iż niemal wszystkie jego akty wymagają kontrasygnaty premiera (co sprawia, że przynajmniej w teorii to właśnie premier jest odpowiedzialny politycznie za te akty). Powyższych ograniczeń nie równoważą nawet kompetencje, które, wydawałoby się wskazywałyby na silną pozycję prezydenta, takie jak prawo inicjatywy ustawodawczej czy weta. Poza powyższymi, do jego najważniejszych kompetencji należy wskazanie kandydata na premiera oraz mianowanie na jego wniosek ministrów. W wyjątkowych sytuacjach pozycja głowy państwa rośnie - po rozwiązaniu Sejmu jedynie z jego inicjatywy mogą się odbywać posiedzenia Sejmu. Rząd powoływany jest co prawda przez prezydenta, ale musi cieszyć się zaufaniem parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność polityczną - Sejm może uchwalić wotum zaufania lub nieufności; ma także prawo wezwać premiera lub odpowiedniego ministra, aby ten odpowiedział na zapytania deputowanych. Innym sposobem kontroli rządu przez parlament jest zatwierdzanie rządowych projektów budżetu i sprawozdań z jego realizacji. Co ciekawe, w przerwach między sesjami Sejmu może wydawać uchwały z mocą ustawy - muszą one jednak zostać przedłożone Sejmowi do akceptacji na najbliższej sesji.

● PREZYDENT:

 kadencja równa kadencji parlamentu = 4 lata, nie więcej niż dwie kadencje

 wybierany przez Parlament w głosowaniu tajnym przez parlament większością 51/100 głosów

 może nim zostać obywatel Łotwy, który ukończył min. 40 lat

 nie można łączyć z żadnymi innymi urzędami

 nie ponosi odpowiedzialności politycznej (tylko teoretycznie!)

 wszystkie akty (oprócz zainicjowania obrad parlamentu i desygnowania premiera) wymagają kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra

 przewodzi nadzwyczajnym sesjom Gabinetu Ministrów

 desygnuje kandydata na premiera

 nie dysponuje prawem rozwiązania parlamentu, ale może zainicjować ten proces (poddać to pod referendum; jeśli tam nie przejdzie - nowe wybory prezydenckie!)

 posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

 posiada prawo weta w stosunku do ustawy przyjętej przez parlament; weto zwraca ustawę do parlamentu lub daje pod referendum

 posiada prawo odroczenia na okres 2 miesięcy podpisanie ustawy (na wniosek co najmniej 1/3 liczby deputowanych)

 reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, przyjmuje/mianuje ambasadorów

 posiada prawo łaski

 przewodniczący Sejmu zastępuje prezydenta w razie jego śmierci lub choroby

 w sytuacjach kryzysowych jego kompetencje wzrastają

 odwołanie prezydenta:

• inicjatywa min. Połowy deputowanych poparta przez min. 2/3 składu parlamentu

• gdy w referendum zostanie odrzucony jego wniosek o rozwiązanie parlamentu

● RZĄD - Gabinet Ministrów

 premier + min. 12 ministrów; premier może powoływać kolejnych (zastępcy, ministrowie do „zadań zleconych”, ministrowie państwowi)

 desygnowany przez prezydenta, ale musi posiadać poparcie parlamentu

 niepołączalność członkostwa w rządzie z działalnością gospodarczą

 5 najważniejszych obszarów działalności to:

• proces ustawodawczy

• stosowanie prawa ( w przerwach między sesjami Sejmu może wydawać uchwały z mocą ustawy - muszą one jednak zostać przedłożone Sejmowi do akceptacji na najbliższej sesji)

• polityka budżetowa

• obronność państwa (wprowadzenie stanu wyjątkowego)

• administracja państwem

 posiedzeniom zwykłym przewodniczy premier, nadzwyczajnym - prezydent

 może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy w przerwach między sesjami Saeimy, nie mogą one jednak dotyczyć:

- zmian ordynacji wyborczej do Sejmu

- zmian ustawy o ustroju sądów

- zmian ustawy o budżecie

- zmian ustaw uchwalonych przez Sejm danej kadencji

- amnestii

- podatków państwowych

- ceł

- pożyczek

Ponadto, rozporządzenia te muszą zostać przedłożone do akceptacji deputowanym najpóźniej 3 dni po otwarciu obrad następnej sesji parlamentu

 konieczność składania parlamentowi projektu budżetu (przed początkiem roku finansowego) oraz sprawozdania z jego wykonania (po zakończeniu roku budżetowego)

 bieżące funkcjonowanie rządu zapewnia Kancelaria Państwa

 Odpowiedzialność solidarna - w razie odwołania premiera, dymisja całego Gabinetu

● PARLAMENT - SAEIMA

 Jednoizbowy parlament

 100 deputowanych wybieranych na 4 lata

 system wyborczy proporcjonalny:

• 5 wielomandatowych okręgów wyborczych

• czynne prawo wyborcze - 18 lat, bierne 21 lat

• ubieganie się o mandat uniemożliwiają:

◊ nieznajomość łotewskiego na wysokim poziomie

◊ kara pozbawienia wolności

◊ praca na rzeczy wywiadu ZSRR lub ŁSRR

◊ działalność w KPZR

• fakt dokonania głosu rejestrowany w dowodzie osobistym

• 5% klauzula zaporowa

• rozdzielenie mandatów zgodnie z metodą Sainte-Lague (dzielniki: 1,3,5,7..)

 funkcje parlamentu

• ustrojodawcza (niektóre zmiany - potrzebne referendum)

• ustawodawcza (posiada inicjatywę ustawodawczą)

• kreacyjna (wybiera Prezydenta, decyduje o losach rządu, mianuje sędziów oraz członków Sądu Konstytucyjnego oraz Kontroli Państwowej)

• kontrolna

• traktatowa

 posiedzenia Sejmu są ważne jeśli uczestniczy w nich co najmniej połowa jego członków

 posiedzenia są jawne (ale na wniosek prezydenta, premiera, jednego z ministrów lub 10 deputowanych, popartego przez 2/3 deputowanych mogą być tajne)

 sesje zwyczajne: trzy (jesienna, zimowa i wiosenna)

 sesje nadzwyczajne: na wniosek prezydenta, Prezydium Sejmu, rządu 1/3 deputowanych

 uchwały przyjmowane są bezwzględną większością głosów, oprócz głosowań nad:

• wnioskiem o przeprowadzenie posiedzenia tajnego (2/3 obecnych)

• decyzja o wyborze prezydenta (51 głosów [???])

• decyzja o odwołaniu prezydenta (2/3 składu)

• powtórne przegłosowanie na wniosek 1/3 składu ustawy zawetowanej przez prezydenta (3/4 obecnych)

• uznanie ustawy za pilną (prezydent nie będzie mógł wykorzystać w stosunku do niej weta prezydenckiego) - 2/3 głosów

• dokonanie zmiany w konstytucji (obecność 2/3 członków i większość 2/3)

 Prezydium Sejmu - wybierane przez członków Sejmu spośród siebie; w pewnych sytuacjach Przewodniczący PS przejmuje obowiązki prezydenta

 15 Komisji Stałych

 parlamentarzyści grupują się we frakcje (min. 4 członków z jednej listy wyborczej) lub bloki polityczne ( min 5 osób, powstaje z połączenia się kilku frakcji)

 Prezydium Sejmu wraz z przedstawicielami frakcji i bloków tworzą Radę Frakcji

 parlamentarzyści dysponują mandatem wolnym i nie są odpowiedzialni przed wyborcami

 kontrola rządu poprzez:

• możliwość wezwania premiera lub dowolnego ministra do złożenia sprawozdania z jego działalności oraz udzielenia odpowiedzi na pytania

• zatwierdzenie opracowanego przez rząd budżetu oraz sprawozdania z jego realizacji

• wotum nieufności dla rządu

 dodatkowe uprawnienia:

• ustala liczebność armii podczas pokoju

• wprowadza amnestię

• ratyfikuje umowy międzynarodowe regulujące materię ustawową

• podejmuje decyzję o wszczęciu wojny

• wybiera i odwołuje prezydenta

• rząd musi cieszyć się jego zaufaniem

• Zmiana Konstytucji

 Zmiana dokonuje się w trybie trzech czytań większością 2/3 głosów przy obecności 2/3 deputowanych

 Jeśli zmiany dotyczą formy ustroju, terytorium państwa i zasad prawa wyborczego to wymagane jest referendum

 Grupa 1/10 wyborców posiada możliwość przedkładania Prezydentowi projektów rewizji konstytucji, który następnie przedkłada projekt parlamentowi.

6. SYSTEM RZĄDÓW - ESTONIA

● PREZYDENT

 kadencja 5 lat, nie więcej niż 2 kadencje

 wybierany przez Parlament w wyborach tajnych, spośród kandydatów zgłoszonych przez min. 1/5 członków Riigikogu; potrzeba 2/3 głosów całego składu, jeśli nie uda się w pierwszej turze - kolejne tury: druga i trzecia (w której biorą już udział tylko dwaj kandydaci z największą liczbą głosów z 2 tury); jeśli nadal nie uda się wybrać prezydenta - zwoływane jest Kolegium Wyborców (złożone z członków Riigikogu oraz przedstawicieli samorządów terytorialnych)

 może nim zostać obywatel Estonii, który skończył 40 lat

 nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjną, ale może karną (na wniosek Kanclerza Sprawideliwości przedłozony parlamentowi), jeśli zostanie skazany prawomocnie - wygaśnięcie pełnomocnictw prezydenta

 desygnuje kandydata na premiera, który musi jednak cieszyć się poparciem parlamentu

 posiada prawo wnoszenia projektów zmian konstytucji

 ogłasza ustawy

 posiada prawo weta w stosunku do ustaw uchwalonych przez parlament; jeśli parlament ponownie ją w niezmienionej treści uchwali może oddać Sądowi Państwowemu jako niezgodną z konstytucją

 może zwołać nadzwyczajną sesję parlamentu

 posiada prawo wszczęcia postępowania karnego przeciw Kanclerzowi (po akceptacji przez co najemniej połowę składu Riigikogu)

 uczestniczy w powoływaniu najważniejszych stanowisk (współdziałając z innymi organami władzy; premier, członkowie rządu, przewoniczący Sądu Panstwowego, Rady Banku Estonii, kontroler panstwowy, kanclerz sprawiedliwości, głównodowodzący siłami zbrojnymi)

 reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, przyjmuje/mianuje ambasadorów

 w sytuacjach kryzysowych jego kompetencje wzrastają

 przewodniczący Riigikogu zastępuje prezydenta w razie jego śmierci lub choroby; ma jednak ograniczone kompetencje

 wygaśniecie pełnomocnictw:

• Dymisja prezydenta

• Śmierć prezydenta

• Uprawomocnienie się wyroku skazującego wobec niego

• W chwili objęcia urzędu przez nowego prezydenta

 gdy Riigikogu nie może się zebrać ma prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, wymagaja one kontrasygnaty premiera i przewodniczącego Riigikogu; na pierwszym posiedzeniu parlament decyduje o ich uchwaleniu, odrzuceniu lub zmianie

 posiada prawo lub obowiazek w określonych sytuacjach rozpisac nowe wybory parlamentarne

● RZĄD - Rada Ministrów

 premier + min. 12 ministrów, premier może powoływać kolejnyych, ale nie można przekroczyc liczby 15 osób

 desygnowany przez prezydenta, ale musi cieszyć się popraciem parlamentu; powoływanie: prezydent desygnuje kandydata, na którego musi się zgodzic parlament (14 dni dla premiera dla prezentacji założeń nowego rządu, po czym głosowanie w parlamencie); jeśli się nie zgodzi - kolejny kandydat prezydenta w terminie do 7 dni; jeśli na tego też się nie zgodzi - prawo desygnowania kandydata na premiera przechodzi na Riigikogu; jeśli nadal się nie uda - rozwiązanie pralamentu

 niepołączalność funkcji członka rzadu ze sprawowaniem innych funkcji w urzędach państwowych oraz radach nadzorczych i zarządach przedsiebiorstw

 członkowie rządu mogą uczestniczyc w obradach Riigikogu z możliwościa zabiernia głosu

 4 gówne aspekty działalności:

• realizacja polityki wewnętrznej

• realizacja polityki finansowej

• realizacja polityki zagranicznej

• aktywność w sytuacjach nadzwyczajnych

 posiedzeniom przewodniczy premier, są one tajne

 poza członkami rządu może w posiedzeniach uczetniczyc także sekretarz państwa oraz kanclerz sprawiedliwości

 wniosek o wotum nieufności dla rządu może być wniesione przez min. 1/5 członków Riigikogu; wniosek o ponowne rozpatrzenie kolejnego wniosku o wotum nieufności z tych samych przyczyn co poprzednie nie wcześniej niż 3 miesiące od poprzedniego głosowania

 w razie uchwalenia wotum niefuności całemu rządowi lub premierowi, ten ostatni może wystąpić do prezydenta o zarządzenie nowych wyborów do Riigikogu; to jednak prezydent decyduje czy przychulić się do tego wniosku, czy go odrzucić.

 jeśli zostanie uchwalone wotum nieufności dla całego rzadu lub samego premiera, ten ostatni może wystąpic do prezydenta z wnioskiem o zarządzenie przedwczesnych wyborów parlamentarnych (nie jest to jednak obligatoryjne)

 do obsługi administracyjnej rzadu powołana jest Kancelaria Stanu

● PARLAMENT - RIIGIKOGU

 Jednoizbowy parlament

 101 deputowanych

 kadencja 4 lata

 system wyborczy proporcjonalny:

• 12 wielomandatowych okręgów wyborczych

• czynne p.w. - 18 lat, bierne 1- 21 lat

• listy: okręgowe i ogólnokrajowa

• w przypadku list okręgowych: metoda Hare'a ; ogólnokrajowa - zmodyfikowana metoda d'Hondta

• w podziale mandatów kompensacyjnych uczestniczą listy, które uzyskały w skali kraju co najmniej 5% lub z których weszło do Riigikogu minimum trzech posłów z list okręgowych

• wymagania podobne jak na Łotwie

 funkcje parlamentu:

• ustrojodawcza (w przypadku podstawowych zasad ustrojowych potrzebne referendum)

• ustawodawcza (posiada inicjatywę ustawodawczą)

• kreacyjna

• kontrolna

• traktatowa

 deputowani posiadają mandat wolny, nie ponoszą odpowiedzialności politycznej

 zakaz łączenia mandatu parlamentarzysty z innymi funkcjami państwowymi

 w przypadku wygaśnięcia lub zawieszenia mandatu - obowiązki przejmuje członek rezerwowy (pierwszy niewybrany kandydat z tej same listy krajowej)

 uchwały uchwalane są zwykłą większością głosów

 pracuje sesyjnie (dwie sesje)

 nadzwyczajne sesje zwoływane sa na wniosek Prezydenta, musi w nich uczestniczyć co najemniej połowa składu

 posiedzenia są jawne, o ile nie zadecyduje inaczej samo Zgromadzenie

 Zarzadu Riigikogu składa się z Przewodniczącego i jego 2 zastępców, ciało kadencujne (1 rok)

 członkowie Riigikogu tworzą frakcje - min. 6 członków jednej partii lub sojuszu

 10 komisji stałych

 członkowie rządu oraz Kanclerz Sprawiedliwości mogą uczetniczyć w obradach Riigikogu z prawem głosu

 może poddać pod referendum projekt ustawy lub inne zagadnienie państwowe - wyniki są wiążące

 kontrola rządu poprzez:

• możliwość wezwania premiera lub dowolnego ministra do złożenia sprawozdania z jego działalności oraz udzielenia odpowiedzi na pytania

• zatwierdzenie opracowanego przez rząd budżetu oraz sprawozdania z jego realizacji

• wotum nieufności dla rządu

 funkcja kreacyjna:

• wybiera Prezydenta

• udziela pełnomocnictw premierowi

• na wniosek prezydenta mianuje

• przewodniczacego Sadu Państwowego

• prezesa Rady Banku Estonii

• kontrolera państwowego

• kanclerza sprawiedliwości

• dowódce Sił Obrony

• mianuje członków Rady Banku Estonii

 inne uprawnienia:

• ratyfikuje umowy międzynarodowe

• uchwala budżet i zatwierdza sprawozdania z jego wykonania

• decyduje o przyjęciu przez państwo zobowiązań finansowych

• występuje z odezwami do narodu

• ustanawianie nagród państwowych

• podejmowanie decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego

• wszystkie kompetencje, które nie są jednoznacznie przypisane innym organom

 przedterminowe wybory (O - obligatoryjne):

• niemoznośc powołania rzadu przez Parlament (O)

• brak zatwierdzenia budżetu w okresie 2 miesięcy od rozpoczęcia roku budżetowego (O)

• odrzucenie przez społeczeństwo w drodze referendum projektu ustawy (O)

• uchwalenie przez Riigikogu wotum nieufności wobec rzadu lub premiera

● WŁADZA SĄDOWNICZA

 Sąd Państwowy, sądy okręgowe oraz sądy powiatowe, miejskie i administracyjne

 Sąd Państwowy jest sadem kasacyjnym; pełni także nadzór konstytucyjny - upoważniony jest do unieważniania ustaw sprzecznych z konstytucją

 kanclerz sprawiedliwości - niezawisła osoba nadzorująca zgodności z konstytucją aktów wykonawczych i ustawodawczych; mianowany przez parlament na wniosek prezydenta na 7 lat; pociągnięcie do odpowiedzialności karnej wymaga wniosku prezydenta popartego przez parlament; może wnioskować o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej deputowanego, prezydenta, członka rządu, kontrolera państwowego oraz przewodniczącego i sędziego Sądu Panstwowego

• Procedura zmiany Konstytucji

3 sposoby zmiany Konstytucji

1.Uchwalenie odpowiedniego projektu przez parlament i poparcie go przez społeczeństwo na drodze referendum

2. Przyjęcie ustawy o zmianie konstytucji przez dwie kolejne kadencje parlamentu

3. W trybie pilnej konieczności przyjęcie decyzji o wszczęciu przyspieszonej procedury przez parlament (wymagana większość 4/5), a następnie uchwalenie poprawki większością 2/3 ogólnej liczby deputowanych

7. SYSTEM RZADÓW - LITWA

● PREZYDENT

 kadencja 5 lat, nie więcej niż 2 kadencje

 wybierany w wyborach powszechnych,

 może nim zostać obywatel Litwy który skończył 40 lat, korzysta z prawa wybieralności i przez ostatnie trzy lata zamieszkiwał na Litwie; wybory:

• w pierwszej turze - kandydat, który uzyskał ponad 50% głosów przy co najmniej 50% frekwencji; przy mniejszej frekwencji - 1/3 ogólnej liczby uprawnionych do głosowania

• jeśli w pierwszej turze nie udało się wyłonić prezydenta:

• ponowne wybory gdy nie więcej niż 2 kandydatów w 1 turze

• druga tura do której przechodzi 2 kandydatów z największym poparciem (jeśli więcej niż 2!), prezydentem zostaje ten, na kogo zagłosuje większa liczba wyborców

 odpowiedzialność konstytucyjna, ale nie polityczna i karna

 ponadpartyjny organ stojący na straży stabilności funkcjonowania panstwa:

• być deputowanym lub zajmować inne stanowiska państwowe

• działać w partiach i organizacjach politycznych

• nie może czerpać korzyści materialnych z innych źródeł niż zajmowany urząd (oprócz działalności twórczej)

 kompetencje niezależne od innych organów:

• wysunięcie kandydatury na urząd premiera

• podpisanie ustawy

• weto - zwrócenie ustawy do ponownego rozpatrzenia przez Sejm

• rozpisanie w następstwie wotum nieufności dla rządu przedterminowych wyborów do parlamentu

• przyznawanie nagród państwowych

• prawo łaski

• posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• prawo skierowania do Sądu Konstytucyjnego wniosku o ustalenie zgodności ustawy z Konstytucją

• ogłasza mobilizację w przypadku wojny

 kompetencje wymagające współpracy z parlamentem i rządem

• mianuje/odwołuje premiera za zgodą Sejmu

• mianuje sędziów i przewodniczącego Sądu Apelacyjnego, dowódcę wojsk i służb bezpieczeństwa

• wysuwa kandydaturę kontrolera państwowego i przewodniczącego Zarządu Banku Litwy; ma wobec nich prawo wotum nieufności

• wyznacza przewodniczącego Sądu Konstytucyjnego i wysuwa kandydatury na jego sędziów

• wraz z rządem odpowiada za politykę zagraniczną, podpisuje umowy międzynarodowe, które jest następnie zobowiązany przekazać parlamentowi do akceptacji;

• mianowanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych (Kontrasygnata premiera)

• ogłaszanie stanu wyjątkowego (K. P.)

• nadawanie obywatelstwa (K. P.)

zadania prezydenta

• rozpisuje zwyczajne i przedterminowe wybory parlamentrane

• nie może nie przyjąć dymisji ministra lub premiera

• zwołuje nadzwyczajne posiedzenia parlamentu

• coroczne orędzia Prezydenta o stanie państwa

 usunięcie prezydenta:

• tryb zaskarżenia za brutalne łamanie konstytucji, przysięgi lub w razie ustalenia, ze dopuścił się czynu będącego przestępstwem

• Sejm, który został wybrany w przedterminowych wyborach do 30 dni od pierwszego posiedzenia

 kompetencje wygasają w razie:

• śmierci prezydenta

• stwierdzenia stanu zdrowia uniemożliwiającego pełnienie funkcji

 w razie niemożności sprawowania funkcji zastępuje go przewodniczący parlamentu

● RZĄD

 tworzy go premier i ministrowie

 18 resortów - dokładnie wyliczone w ustawie o rzadzie, żeby powołać więcej - trzeba zmienić te ustawę

dla realizacji zadań z zakresu administracji rzadowej, można powoływać dodatkowe urzędy panstwowe (departamenty, służby, inspekcje)

 członkostwo w rzadzie jest niepołączalne z innymi funkcjami wybieralnymi, pochodzącymi z mianowania, pracą w przedsiębiorczości i instytucjach prywatnych; wyjątki - praca twórcza oraz mandat poselski

 główne zadania rządu:

• ogólne kierownictwo państwem (ochrona porzadku konstytucyjnego, nietykalności terytorialnej, bezpieczeństwa i porzadku publicznego; realizacja ustaw i uchwał Sejmu, dekretów prezydenta)

• kierowanie administracją rzadową

• finanse i majątek panstwa (opracowanie i przedłożenie do zatwierdzenia parlamentowi projektu budżetu oraz sprawozdań z jego realizacji)

• polityka zagraniczna

• współpraca i nadzór nad konstytucyjnością działalności samorzadów

 rząd obraduje na posiedzeniach pod przewodnictwem premiera

 prawo wystąpienia do Sądu Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności z konstytucją decyzji parlamentu

 dymisja lub odwołanie premiera prowadzi za sobą odejście całego gabinetu

 choć jest powoływany przez prezydenta, musi cieszyć się poparciem parlamentu

● PARLAMENT - SEIMAS

 Jednoizbowy parlament

 141 posłów

 kadencja 4 lata

 system wyborczy mieszany:

• 71 okręgów jednomandatowych:

• głosowanie na konkretną osobę

• dla ważności wyboru wymagana frekwencja w obwodzie - 40%

• potrzebna większość absolutna, żeby kandydat został wybrany

• jeśli nie uda się za pierwszym razem wybrać, to: jeśli było max. 2 kandydatów zarządza się nowe wybory; jeśli było ich więcej - organizuje się druga turę z udziałem 2 kandydatów z największym poparciem

• 1 okręg wielomandatowy - 70 mandatów:

• głosowanie na listę

• system proporcjonalny

• dla ważności min. frekwencja 25%

• podział mandatów: w pierwszej kolejności te listy, które przekroczyły 5% klauzulę, jeśli razem przekroczyły 60% poparcia; jeśli nie przekroczą: mandaty dostają także te listy, które nie przekroczyły klauzuli zaporowej 5%.

• czynne prawo wyborcze - 18 lat, bierne - 25 lat

 dwie sesje: wiosenna i jesienna

 posłowie korzystają z mandatu wolnego

 funkcje parlamentu:

• ustrojodawcza (w przypadku podstawowych zasad ustrojowych oraz przepisów określajacych tryb nowelizacji konstytucji potrzebne referendum)

• ustawodawcza (posiada inicjatywę ustawodawczą)

• kreacyjna

• kontrolna

 funkcja kontrolna:

• zatwierdzanie programu rządowego oraz kandydata na premiera

• zatwierdza budżet państwa oraz przyjmuje sprawozdanie z jego wykonania

• może odwołać prezydenta z urzędu, gdy Sąd Konstytucyjny stwierdzi, ze naruszył on konstytucję, nie dotrzymał złożonej przysięgi lub popełnił przestępstwo

• wotum nieufności dla rządu:

- nowoutworzony rząd przedstawia swój program i skład

- w razie zmiany ponad połowy członków rządu w stosunku do składu w jakim był powoływany

- w dowolnym momencie na wniosek Sejmu uchwalony zwykłą większością głosów

 funkcja kreacyjna:

• mianuje sędziów oraz przewodniczących Sądu Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego

• powołuje kontrolera państwowego

• akceptuje kandydata na premiera i skład Rady Ministrów

• powołuje przewodniczącego Zarządu Banku Litwy

 jedynie parlament może pojąć decyzję o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego, użyciu sił zbrojnych, ogłosić mobilizacje lub demobilizację

 jeżeli kroki te podjął już prezydent sejm musi je zatwierdzić

 posłowie nie są odpowiedzialni politycznie

 niepołączalność mandatu poselskiego z piastowaniem innych funkcji państwowych oraz prowadzeniem działalności gospodarczej (wyjątki - praca w rządzie i praca twórcza)

 sesje nadzwyczajne zwoływane są na wniosek min. 1/3 liczby posłów lub w szczególnych przypadkach - na wniosek prezydenta

 oprócz zwykłych posiedzeń, istnieją także: nie planowane posiedzenia Sejmu (dot. tylko konkretnych spraw, nie cierpiacych zwłoki) oraz zebranie wszystkich posłów (bez podjęcia decyzji)

 posiedzenia są jawne, choc na żądanie prezydenta lub parlamentardzystów mogą być tajne

 głosowania są jawne, tylko dla niektórych spraw przewidziano głosowania tajne

 opróćz posłów w obradach uczestniczą takżeL prezydent (z prawem głosu), członkowie rzadu, sędzioweie Sądu Konstytucyjnego, przewodniczacy Sądu Najwyższego oraz tzw. obserwatorzy (m.in. sygnatariusze aktu o odbudowie niepodległej Litwy)

 dla większości spraw wymagana jest większość zwykła

 posłowie grupują się we frakcje (min. 3 posłów); mogą one się zarejestrować jako siły opozycyjne i zaprezentować alternatywny wobec rządowego program; deputowani nie zrzeszenie w żadnej frakcji tworzą tzw. grupę mieszaną; mogą się także łączyć w grupy tymczasowe

 Przewodniczacy Sejmu oraz jego zastępcy prowadzą posiedzenia; Przewodniczący zastępuje też w pewnych sytuacjach prezydenta

kanclerz Sejmu - doradca przewodniczacego oraz organizator działalności parlamentarnej

 w Sejmie działa 12 komitetów, powołane do opracowywania projektów ustaw oraz analiza przekazywanych im spraw; do rozpatrzenia konkretnych spraw powoływane sa odpowiednie Komisje (choć sa dwie komisje stałe - Administracyjna i ds. Etyki i Procedur)

 Zarząd Sejmu wypełnia zadania o charakterze organizacyjnym oraz doradczym dla przewodniczacego parlamentu

 Zebranie Starostów - jego zadaniem jest analizowanie i zatwierdzanie programów pracy parlamentu i porzadków obrad, oraz koordynowanie działalności komitetów i frakcji

 rozwiazanie przedterminowe parlamentu:

- gdy parlament nie może powołać rządu (obligatoryjne)

- w razie wotum nieufności dla rządu (sam decyduje)

● WŁADZA SĄDOWNICZA

 Sąd Konstytucyjny - składa się z 9 sędziów wybieranych na 3 lata (co 3 lata zmiana 1/3), orzeka o zgodności ustaw z konstytucją; z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaww i aktów parlamentarnych wyższego rzędu oraz decyzji prezydenta mogą wystąpić jedynie sady oraz min. 1/5 członków Sejmu; akty rzadowe może zaskarżyć prezydent; decyzje są ostateczne i nie podlegają zaskrażeniu; oprócz tego decyduje o wnioskowaniu o:

• tym, czy w trakcie wyborów nie została naruszona ordynacja wyborcza

• stwierdzeniu o niezdolnośći prezydenta do pełnienia obowiązków

• stwierdzenie zgodności z konstytucją umów międzynarodowych

• o tym czy działania osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie nie są niezgodne z konstytucją

 Rada Sędziów - organ doradczy dla głowy panstwa (przewodniczacy SN, przewodniczacy wydziałów SN, przewodniczacy AS oraz 5 sędziów wybranych na ogólnym zebraniu na 5-letnią kadencję)

 Sąd Najwyższy - tworzy jednolitą praktykę sądową w zakresie stosowania ustaw, jest instytucją kasacyjną w stosunku do innych sądów

 Sąd Apelacyjny - pełni funkcję apelacyjną wobec decyzji sadów okręgowych

System polityczny Litwy, Łotwy, Estonii. - WSP

1

---