Socjologia - praktyka

Źródła wiedzy o społeczeństwie

• Pytanie ludzi i obserwacja ich

zachowań

• Dostępne teksty kultury
• Eksperyment przeprowadzany w

laboratorium

• W terenie, w archiwum i w

laboratorium (Sułek 1990)

TYPOLOGIE BADAŃ
NAUKOWYCH

• Eksploracyjne i weryfikacyjne:

– eksploracyjne – celem tych badań jest sformułowanie problemu badawczego;
– weryfikacyjne – celem ich jest szukanie odpowiedzi weryfikujących hipotezy,

odpowiedzi na pytania problemowe;

• Diagnostyczne i odkrywcze:

– diagnostyczne – celem ich jest zaliczenie zjawisk do kategorii teoretycznych;
– odkrywcze – pozwalają odkryć nowe, nieopisane zjawiska i twierdzenia;

• Opisowe i eksplanacyjne:

– opisowe – celem ich jest stwierdzenie występowania jakichś zjawisk i ich opisanie;
– eksplanacyjne – mają wyjaśnić, dlaczego te zjawiska występują, jak przebiegają,

jakie czynniki nimi rządzą. W nauce ceni się je bardziej od opisowych.

• Prognostyczne i nie wysuwające prognoz:

– prognostyczne - wycelowane na przewidywanie przyszłych zdarzeń, z intencją

pragmatyczną;

– nie wysuwające prognoz – mówią o stanie aktualnym;

• Ewaluacyjne i deskryptywne:

– ewaluacyjne – oceniające;
– deskryptywne – opisowe;

Cele badań

Eksploracja: pojawia się najczęściej w sytuacji, kiedy badacz

chce się dowiedzieć czegoś na jakiś temat i lepiej zrozumieć
przedmiot badań. W trakcie badań eksploracyjnych zbiera się
dane za pomocą różnych metod, wypracowuje narzędzia do
dalszych badań. Badania eksploracyjne pozwalają na
optymalizację doboru metod i technik. Często badania
eksploracyjne rozpoczyna się, wiedząc jedynie jaki obszar nas
interesuje, natomiast wiedząc stosunkowo niewiele na temat
tego, jakie zjawiska, zmienne są istotne i jakie należy badać. Do
ustalenia tych kluczowych zmiennych służy właśnie eksploracja.

• Badania eksploracyjne, prowadzone na

niereprezentatywnych próbach, na ogół nie dają
wyczerpujących odpowiedzi na pytania badawcze, raczej
stanowią przygotowanie do poszukiwania tych odpowiedzi.

• Opis, deskrypcja: badanie ma umożliwić rzetelne

opisanie jakiegoś stanu rzeczy – preferencji
wyborczych, struktury płci w jakimś środowisku itd.,
itp. Badanie odpowiada na pytania co, gdzie, kiedy,
jak.

• Wyjaśnianie: badanie ma pokazać przyczyny

zjawiska. Mówiąc w skrócie, odpowiada na pytanie
dlaczego. Jeśli prowadzimy sondaż preferencji
wyborczych, a następnie porównujemy uzyskane
wyniki z miejscami zamieszkania respondentów, ich
wiekiem, płcią czy religijnością – poszukujemy
zmiennej wyjaśniającej

PROCES BADAWCZY

Proces badawczy

•

Zdefiniowanie problemu

– Społeczny
– Teoretyczny

•

Przegląd istniejącej literatury

•

Sformułowanie pytania badawczego

•

Wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania
danych

•

Zbieranie danych

•

Analiza danych (jakościowa lub ilościowa)

•

Interpretacja wyników, sformułowanie wniosków

NARZĘDZIA BADAWCZE

Klasyfikacja metod badań

socjologicznych

• Metoda badania:

– Ilościowe

• Eksperyment
• Sondaż (badania ankietowe)
• Analiza zawartości i treści (ale również jakościowa)
• Zależności statystyczne (na źródłach wtórnych)

– Jakościowe

• Badania terenowe (obserwacja uczestnicząca,

wywiad pogłębiony)

• Badania porównawczo – historyczne
• Analiza treści

Klasyfikacja metod badań

socjologicznych

• Case studies – studia pojedynczych przypadków, badania

monograficzne grup, instytucji, zbiorowości terytorialnych.

• Badania oparte na organizowanym materiale

biograficznym:

– Metoda dokumentów osobistych – konkursy pamiętników.
– Wywiad narracyjny

• Badania opinii oparte o zogniskowane wywiady

grupowe (fokusowe).

• Jednorazowe badania surveyowe – np. sondaże,

badania opinii publicznej.

• Badania eksperymentalne
• Badania działań społecznych za pomocą interwencji

socjologicznej i interakcji strategicznej

BADANIA SONDAŻOWE

Badania sondażowe

• Badania sondażowe są systematycznym

zbieraniem informacji o jednostkach

– dane o jednostkach badania są gromadzone albo za

pomocą techniki wywiadu kwestionariuszowego
albo za pomocą jakiejś techniki ankietowej

– bada się próbę pobraną z szerszej populacji tak aby

można było przenieść wnioski z próby na populację
(każda badana jednostka traktowana jest
jednakowo – społeczeństwo jest zbiorem jednostek)

– rezultaty zadania opracowywane są w sposób

ilościowy, statystyczny

Ankieta

• Dostarcza danych, które poddać

można analizie ilościowej

• Pytanie pojedynczych respondentów
• Badanie poglądów, opinii ->

świadomość społeczne

• Badanie obiektywnej rzeczywistości

społecznej -> ruchliwość społeczna,
zróżnicowanie społeczne

Ankiety i próby

Ankiety...

• ..są narzędziem pomiarowym

w badaniach sondażowych,

• Dwa rodzaje:

pytania otwarte,
pytania zamknięte,

• Ankieta powinna

uwzględniać typ

respondentów,

• Powinna być

poprzedzony badaniem

pilotażowym.

Próba...

• ...to niewielka część całej grupy zwanej

populacją,

• Próba reprezentatywna
• Dobór losowy, celowy (Dobór kwotowy, Dobór

jednostek przeciętnych, Dobór jednostek o
cechach krańcowych, Dobór parami, według
określonych cech, Dobór lawinowy, Dobór osób
lepiej poinformowanych), losowo-kwotowy

• Dobór losowy

–

Badacz nie ma wpływu
na to, jakie jednostki
dostana się do próby,
bo selekcja odbywa się
według pewnego
automatycznego
planu, który jest
oparty na zasadach
losowych, tzn. każda
jednostka w populacji
ma jednakowe szanse
wejścia do próby.

• Dobór celowy

– Badacz ma wpływ

na to, jakie
jednostki dostaną
się do próby

Próba kwotowa

• Badacz musi mieć pewną wiedzę wstępną o populacji, tzn.

musi znać jej strukturę ze względu na wybrane do badania
cechy (nie zawsze można tę wiedzę uzyskać, dane
statystyczne mogą być przecież nieaktualne, nieadekwatne
itd.). Jeśli konstruuje się próbę kwotową w oparciu o kilka
cech, badacz musi znać ich rozkład w badanej populacji. Jeżeli
mamy już te rozkłady, to w próbie te proporcje muszą zostać
odwzorowane.

• Każdy ankieter otrzymuje kwotę, czyli przydział osób dla

wywiadów, które ma przeprowadzić.

• Ankieter będzie szukał respondentów na zasadzie „chybił –

trafił”. Jest to oczywiście jedynie założenie badacza. Nie
zawsze będzie tak w rzeczywistości.

• Nie występuje tutaj problem odmów – nie są one rejestrowane.

Techniki badań

sondażowych

• Pocztowa
• Komputerowa
• Audytoryjna, np. w szkole

Wywiad kwestionariuszowy

• Technika o wysokim stopniu standaryzacji

– jednolite pytania;
– Bardzo często ujednolicone odpowiedzi, jakie mogą być

udzielone przez respondentów; ujednolicone są przede
wszystkim tzw. inne zachowania ankietera – tzn. wszystkie te,
które łączą się z interrogacją wokół pytania – np. formuła
aranżacyjna;

– ujednolicenie bodźców, które trzeba dodatkowo skierować do

respondenta, by otrzymać odpowiedź istotną;

– Czasem ujednolicone jest miejsce wywiadu;
– Istnieją dyrektywy mówiące o ujednoliceniu sytuacji wywiadu;
– Ujednolicone są tzw. środki techniczne  sposób

rejestrowania;

Krytyka badań sondażowych

• W modelu badań sondażowych zakłada się

pewną jednorodność języka badanych i
badawczy;

• Zakłada się posługiwanie się rolą ankietera

i rolą respondenta;

• Zakłada się standaryzację bodźców,
• Badanie ankietowe jest antymodelem

naturalnej sytuacji rozmowy, gdyż podczas
rozmowy ludzie negocjują sensy znaczeń.

WYWIAD

Wywiad swobodny

• Rozmowa na temat wybranych tematów
• Wywiad ustrukturyzowany
• Wywiad nieustrukturyzowany
• Zazwyczaj mała liczba rozmówców
• Dobór na zasadzie celowości, to nie jest

próba!

• Jakościowa analiza danych
• Zazwyczaj twarzą w twarz
• Problemy interakcyjne

ROLA WYWIADU SWOBODNEGO W BADANIACH

• Technika główna i jedyna w badaniu
• Jedna z technik w badaniu
• Technika pomocnicza, np. eksploracja

tematu

FGI

• Zogniskowany wywiad grupowy
• Odbywa się w grupach 8 – 12 osobowych,

które omawiają ściśle określony problem pod
kierunkiem tzw. moderatora, którego
zadaniem jest podtrzymywanie
zainteresowania grupy zagadnieniem;
mniejsza grupa może zostać zdominowana
przez jedną osobę, większa jest trudna do
kontrolowania;

• Typowa sesja trwa od 1,5 godziny do 4 godzin;

Przykładowe techniki FGI

• TECHNIKA „CHIŃSKI PORTRET”
• Badanych prosi się o przedstawienie

badanego obiektu (np. człowieka,
miasta, zwierzęcia) jako
personifikacji; ważne jest tutaj
uwzględnienie najbardziej
charakterystycznych cech obiektu –
np. „gdyby mleko było człowiekiem,
to jakim człowiekiem byłoby?”

Triangulacja

• Triangulacja – zwielokrotnienie źródeł, narzędzi, metod, teorii,

badaczy w celu uzyskania rzetelniejszych wyników badania

• Denzin wyróżnił m.in.:
• Triangulację badacza, czyli zaangażowanie w projekcie kilku

badaczy;

• Triangulację danych, czyli wykorzystanie informacji

pochodzących z różnych źródeł;

• Triangulację metodologiczną – wykorzystanie kilku metod

dla badania pojedynczego zjawiska.

•
• Triangulacja umożliwia ujęcie różnych punktów widzenia,

lepsze poznanie i zrozumienie badanego zjawiska, pogłębienie
zebranych danych, bardziej „zobiektywizowaną” analizę

OBSERWACJA

OBSERWACJA

UCZESTNICZĄCA

• nie ujawniając swojej tożsamości

badacza, staje się tej zbiorowości
członkiem

• Pozwala to spojrzeć na życie oczyma

uczestnika i poznać jej wewnętrzną
stronę

• Obserwacja: celowa i planowa

Przykładowa karta

obserwacji

• Karta obserwacji
•
• Robimy notatki z obserwacji z każdych imprez/szkoleń itd. w których uczestniczymy (najlepiej zaraz po wydarzeniu, „na świeżo”- później dużo się traci). Zapisujemy

zarówno to, co obserwujemy, jak i nasze interpretacje.

•
• 1. Obszary obserwacji
• 1.1 Krótka charakterystyka miejsca (imprezy, szkolenia, festiwalu itd.)
• 1.1.1 Opis:
• 1.1.2 typ miejsca:
• 1.1.3 położenie (np. centralny plac/peryferie/odległość od ważnych budynków)
• 1.1.5 warunki lokalowe
• 1.1.6 inne:
• _
• 1.2 Krótka charakterystyka odbiorców/uczestników
• 1.2.1 liczba
• 1.2.2 proporcja młodzieży szkolnej
• 1.2.3 proporcja płci i wieku
• 1.2.4 czy są to beneficjenci czy przypadkowe osoby:
• 1.2.5 wielkość “towarzystwa” (czy są jakieś wyodrębniające się grupy)
• 1.2.5 zmiany tych charakterystyk w trakcie obserwacji
•
• 1.3 Opis zachowań uczestników
• 1.3.1 rodzaje aktywności:
• 1.3.2 wypowiedzi (co i jak mówią – cytaty):
• 1.3.3 stosunek os…ób uczestniczących do działań:
• 1.3.4 czy uczestnicy wiedzą, kto jest organizatorem i czego dotyczy program
•
• 1.4 Zachowania towarzyszące (jeżeli się pojawią)
• 1.4.1 taniec
• 1.4.2 rozmowy
• 1.4.3 kłótnie
• 1.4.4 zachowania ryzykowne (agresywne gesty, bójki, zaczepki, picie, czy są oponenci?)
• 1.4.5 zainteresowanie/brak zainteresowania
• 1.4.6 inne