Zmiany w stosunkach

międzynarodowych w

Europie Wschodniej (1648-

1789)

Sylwia Kopeć

Grzegorz Bernacki

Agnieszka Piasecka

Początek nowoczesnego systemu

międzynarodowego

W 1648 roku, w roku symbolicznym dla Europy i świata,
państwa stworzyły nowy porządek. Był to pierwszy
porządek międzynarodowy, którego gwarantem stał się
pierwszy międzynarodowy traktat, spisany i
zatwierdzony przez kluczowe mocarstwa. Symbolika
roku 1648 związana jest zarówno z powstaniem
suwerennego państwa terytorialnego, prowadzącego
własną politykę zagraniczną, prawa międzynarodowego
przyznającego wolność religijną, jak i z coraz większym
rozwojem kapitalizmu w Europie zachodniej.
System westfalski tworzył podwaliny państwa jako
instytucji, która przede wszystkim ma za zadanie bronić
swoich interesów, realizując politykę opartą na idei
raison d’etat (racja stanu).

Traktat pokojowy w Münster (Traktat westfalski) – (1648) wg obrazu Gerarda

Terborcha

Nowy układ sił, nowy sposób

prowadzenia wojen

W drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku
wyłoniły się siły, które praktycznie dyktowały stosunki
międzypaństwowe, ustalając ład i porządek na Starym
Kontynencie, aż do XIX stulecia. Mowa tutaj o Rosji,
która dzięki zwycięskim zmaganiom w wojnie
północnej (1701-1721), przejęła rolę hegemona w
regionie kosztem Szwecji, o Austrii i Prusach, które
pozostały wierne systemowi feudalnemu, i o Anglii. Do
grona mocarstw należała Francja i Zjednoczone
Prowincje Niderlandów, które dzięki prężnemu
rozwojowi gospodarczemu stały się liczącą siłą
kolonialną. Wszelkie kwestie europejskie
rozgrywały się przy udziale bądź współudziale
tych mocarstw.

Mocarstwa rozwinęły znacznie swoją
politykę zagraniczną tworząc sojusze,
koalicje, układy. Ewoluowała również skala
współpracy, gdyż wspomniane powiązania
nie miały już miejsca tylko wśród sąsiadów,
ale coraz częściej między wszystkimi
krajami Europy. Odległość miała coraz
mniejsze znaczenie, a dzięki rozwojowi
techniki i środkom finansowym, coraz
łatwiej było utrzymywać ścisły kontakt,
nawet poza kontynentem europejskim.
Mocarstwom coraz częściej zależało nie tyle
na wojnie, co na ładzie i równowadze sił.

Suwerenność państw w tym okresie przybrała już
znaczny wymiar, a obawa przed ewentualnymi
zniszczeniami gospodarczymi i uszczupleniem
skarbca, popychała je do wzajemnych koniugacji,
zawiłych układów broniących ich niezależności i
europejskiego ładu opartego o zasadę status
quo. Status quo miał utrzymać dotychczasowy
porządek, zapobiegać samodzielnej hegemonii
jakiejkolwiek dynastii, wreszcie ograniczać ilość i
skalę konfliktów zbrojnych, by nie doszło do
wojny na miarę tej z lat 1618-1648. Głównymi
filarami zachowania status quo stała się Anglia i
Francja na zachodzie, natomiast Rosja na
wschodzie kontynentu.

Filary, na których państwa miały

opierać swoją politykę wewnętrzną i

zagraniczną

Zasady równowagi sił według
Mortona Kaplana

1. Ciągłe powiększanie własnych

możliwości przy
priorytecie negocjacji.

2. Preferencja walki w razie

zmniejszania się tych
możliwości.

3. Nieeliminowanie wroga w razie

prowadzenia wojny.

4. Sprzeciw wobec koalicji dążącej

do dominacji.

5. Aktorzy zmuszeni są do

przestrzegania określonych
zasad.

6. Pokonani aktorzy powracają do

systemu.

Cechy systemu równowagi sił

1. Krótko i długoterminowe

sojusze.

2. Ograniczone cele wojenne.
3. Dopuszczone wszelkie

relacje między aktorami.

4.Wzrost potęgi

występujących w ramach
systemu aktorów oznacza
kres systemu równowagi
sił.

Źrodło: Piotr Ostaszewski, Międzynarodowe Stosunki Polityczne, Książka i Wiedza, Warszawa
2008, s. 97.

Europa drugiej połowy XVII
wieku i w XVIII wieku,
funkcjonowała w oparciu
o powyższe zasady.

Nawet rozbiór Rzeczypospolitej przez Rosję,
Austrię i Prusy nie zachwiał
systemem równowagi sił, gdyż mocarstwa
podzieliły się terenami i siłą ekonomiczną
państwa polskiego w taki sposób, by żadne z
nich nie osiągnęło przewagi w regionie. Dzieląc
państwo według dowolnych linii wytyczonych na
mapie i nie trudząc się żadnymi historycznymi
czy prawnymi uzasadnieniami takiej decyzji.
Sposób wymazania Polski, całego wielkiego
państwa, z politycznej mapy Europy był faktem
niezwykłym w dziejach kontynentu. Miał on
wielki wpływ na rozwój stosunków
międzynarodowych, tworząc specjalny rozwój
więzi i sojuszu łączącego odtąd przez wiele
dziesięcioleci trzy mocarstwa: Rosję, Prusy i
Austrię.

Dwie rewolucje: amerykańska i francuska,

niosące ładunek radykalnych idei społecznych i międzynarodowych

Momentem przełomowym w dziejach
powszechnych stanowi rewolucja francuska
(1789-1794). Obalając monarchię absolutną i
ustrój feudalny, torowała drogę ku nowemu
ustrojowi-kapitalizmowi. W okresie rewolucji
sformułowano po raz pierwszy lub
skonkretyzowano, jako propozycje norm
prawnych, takie zasady stosunków
międzynarodowych, jak: zasada
suwerenności narodu, nieinterwencji,
nienaruszalności terytoriów, formalnej
równości państw, wolności mórz i rzek
międzynarodowych oraz potępienie
agresywnych wojen i zaborów.

Powstanie państwa terytorialnego, równowaga sił, elementy

prawa międzynarodowego

Upadek potęgi Habsburgów i papiestwa, rozwój gospodarczy

Europy,

zmiana systemu feudalnego na kapitalistyczny

Wzrost poczucia przynależności do terytoriów, instytucji,

władzy.

Rozwój polityki zagranicznej państw i umacnianie równowagi sił

przez zawieranie sojuszy, układów, przymierzy

Wojny napoleońskie i podważenie status quo w Europie,

hegemonia francuska, zerwanie z zasadą niezawisłości

państwa

Kongres Wiedeński i powrót do zasady równowagi sił,

akt Świętego Przymierza daje możliwość ingerencji w

niezawisłość państw

Bibliografia

• Dobrzycki Wiesław, Historia

Stosunków Międzynarodowych 1815-
1945, Warszawa 1996.

• Mingst Karen, Podstawy stosunków

międzynarodowych, Warszawa 2006.

• Stosunki Międzynarodowe, geneza,

struktura, dynamika, pod. red.
Edwarda Haliżka, Romana Kuźniara,
Warszawa 2001.