Pojęcia

IDEALIZM - świat dostępny ludzkim zmysłom nie jest całością rzeczywistości. Prócz tego wymiaru poznawczego istnieją byty niematerialne, które są wieczne i niezmienne. Są one dostępne człowiekowi poprzez poznanie drogą rozumowania.

MATERIALIZM - pogląd, według którego istnieje tylko materia.

IDEALIZM OBIEKTYWNY - głosi, że myśli i mądrość są pierwotne w stosunku do wszelakiego bytu.

IDEALIZM SUBIEKTYWNY - rzeczy istnieją tylko o tyle, o ile są postrzegane. Byty dane nam w doświadczeniu zewnętrznym są jedynie zespołami poszczególnych jakości zmysłowych, a wszystkie owe jakości są subiektywne

REALIZM - postawa, która opierając się na doświadczeniu i rozumowaniu, charakteryzuje się obiektywną oceną rzeczywistości, liczeniem się z faktami w działaniu, powziętych celach, poglądach

AGNOSTYCYZM - pogląd, według którego obecnie niemożliwe jest całkowitepoznanie rzeczywistości.

RACJONALIZM - zakłada możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia

EMPIRYZM - źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego.

TRANSCENDENTALIZM - idea równości, niezależności oraz samodzielności. Podkreśla autonomiczność każdego człowieka w dochodzeniu do prawd moralnych, duchowych oraz społecznych.

SENSUALIZM - wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (poznanie odbywa się poprzez przeprowadzanie logicznych doświadczeń) i jest tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń.

SOLIPSYZM - istnieje tylko jednostkowy podmiot poznający, cała zaś rzeczywistość jest jedynie zbiorem jego subiektywnych wrażeń

NATYWIZM – racjonalizm genetyczny - pogląd dotyczący natury źródeł poznania (genezy poznania)- umysł ludzki dzięki samej swojej konstrukcji posiada wiedzę lub uposażenie mentalne, która jest wcześniejsza od doświadczenia

EMOTYWIZM - etyczny namysł, a także wynikające z niego postanowienia, mają jedynie charakter ekspresji subiektywnych doznań i uczuć jednostki.

WARIABILIZM - rzeczywistość jest zmienna

ILUMINIZM - doktryna religijna uznająca Boga za najważniejsze źródło wszelkiego poznania

ANAMNEZA - sposób poznania danej rzeczy poprzez przypominanie sobie o niej niezależnie od doświadczenia zmysłowego danego człowieka

METAFIZYKA -  jedna z podstawowych dyscyplin filozoficznych, badająca najogólniejsze własności bytu 

ONTOLOGIA - dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu,przestrzeni, konieczności i możliwości.

EPISTEMOLOGIA -  dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.

ETYKA - dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Etyka bywa też nazywana filozofią moralną.

EUDAJMONIZM - stanowisko etyczne głoszące, że szczęście jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego

HEDONIZM - doktryna, uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.

UTYLITARYZM -  postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, według którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi".

HISTORIOZOFIA - nauka filozoficzna zajmująca się refleksją nad sensem i istotą dziejów rozumianych jako całość uporządkowanych lub nieuporządkowanych zmian zachodzących w czasie.

NATURALIZM - istnieje wyłącznie rzeczywistość materialna (natura), czasoprzestrzenna, bez zewnętrznej racji istnienia. Rzeczywistość duchowa albo nie istnieje albo jest sprowadzalna do natury (materii). Naturalizm tłumaczy całość zjawisk działaniem praw przyrody.

PSYCHOLOGIZM - określenie dla poglądów w różnych dziedzinach wiedzy (pedagogika, teoria literatury -zob. psychologia a badania literackie, religioznawstwo,filozofia) zakładające, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk.

SCJENTYZM -  zespół poglądów filozoficznych głoszących, że prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze

Główne nurty filozoficzne – przegląd przez wybrane epoki

1.Filozofia starożytna.

-Jeden z głównych poglądów filozofii starożytnej to epikureizm. Nazwa tego kierunku wywodzi się od jego twórcy Epikura (około IV do III wieku przed naszą erą). Epikureizm głosi pochwałę życia i ucieczkę od cierpień. Główną maksyma epikurejczyków była maksyma "carpe diem" czyli ciesz się chwilą. Epikurejczycy głosili żeby cieszyć się z tego co przynosi obecny dzień i "chwytać" z życia jak najwięcej. -Innym ważnym poglądem filozoficznym znanym w starożytności był stoicyzm. Za ojca stoików uznaje się Zenon z Kiton (około III wieku przed naszą erą). Stoicy głosili, żeby kierować się w życiu zasadązłotego środka. Czyli żeby zachować umiar we wszystkim co się robi. Ideałem stoików był jednak także człowiek, który ze spokojem przyjmuje wszystko to, co się zdarza. Odważnie staje wobec przeciwności losu, nie rozpacz gdy dotknie go nieszczęście, ale i z umiarkowaną radością przyjmuje wszystko to co dobre. Właśnie w od postawy stoików wzięło się popularne powiedzenie "stoicki spokój", które oznacza postawę spokoju niezależnie od tego co wydarza się w życiu.

2.Filozofia średniowieczna.

W średniowieczu można wyróżnić trzy główne kierunki filozoficzne. Były to:

-augustynizm,

-tomizm

-franciszkanizm.

Nazwy wszystkich trzech nurtów pochodzą od imion myślicieli, którzy dali początek poszczególnym ruchom. "Ojcem" augustynizmu był święty Augustyn. Charakterystyczne dla tej filozofii jest dualistyczne widzenie świata. Człowiek pojmowany jest jako istota skazana na nieustanne rozdarcie między tym co ziemskie a tym co niebieskie. To co ziemskie jest cielesne i związane z grzechem, jest jednak naturalnym miejscem życia człowieka. To, co niebieskie jest święte, metafizyczne i jest celem ziemskiego życia. Tomizm to kierunek filozoficzny, który wziął swą nazwę od imienia świętego Tomasza. Tomizm to filozofia w dużej mierze pokrewna z myślą stoików. Człowiek jest według świętego Tomasza jednym z bytów, mających swe ściśle określone miejsce na drabinie wszystkich bytów. Najwyżej na niej jest Bóg. Franciszkanizm wziął swój początek od świętego Franciszka. Święty głosił radość ze świata i pochwałę bożego stworzenia. Miłością darzył nie tylko ludzi lecz wszystkie stworzenia. Głosił również ubóstwo i pokorną służbę Bogu.

3.Odrodzenie

W odrodzeniu dominował antropocentryzm, to znaczy, że człowiek stał w centrum renesansowego światopoglądu. Dobrze ilustruje to maksyma Terencjusza, który mówił: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce." Warto także wymienić irenizm, który głosił przeciwstawianie się temu co złe oraz machiawelizm. Nazwa tego ostatniego kierunku pochodzi od Noiccola Machiavelego. Mówił on iż najważniejsze jest dobro kraju. W polityce, uzasadnione są zdrad i podstęp jeśli prowadzą do ważnych celów.

4.Filozofia romantyzmu.

W romantyzmie warto zwrócić uwagę na mesjanizm. W myśl mesjanizmu miało nastąpić odrodzenie ludzkości za sprawą wybranego człowieka lub pewnej zbiorowości. Mesjanizm w polskiej literaturze znany jest z utworów Adama Mickiewicza. Charakterystyczny jest także dla polskiej literatury Winkelriedyzm. Głosił on, iż poprzez zbrojne powstanie Polski, do walki staną też inne narody,

5.Filozofia pozytywizmu.

W pozytywizmie ważny był organicyzm, pogląd filozoficzny w myśl którego społeczeństwo funkcjonuje niczym organizm. Każdy człowiek ma w nim do spełnienia pewne funkcje. To buduje ściśle zależności wiążące społeczeństwo i jednostkę. Warto wymienić także ewolucjonizm, mówiący o tym iż świat podlega nieustannym zmianom, stopniowemu udoskonalaniu (darwinizm). Ważny był także determinizm według którego na jednostkę i jej życie wpływa wiele czynników od niej niezależnych takich jak na przykład kraj lub moment historyczny, w którym przyszła na świat.

6.Filozofia dwudziestolecia międzywojennego.

W dwudziestoleciu królował behawioryzm, który głosił śmierć introspekcji i mówił iż poznać człowieka można tylko przez jego zachowanie. Jednocześnie także wówczas pojawia się psychoanaliza i Freud, wedle którego prawdziwą droga do poznania człowieka jest odkrycie nieświadomości. Ważnym nurtem jest egzystencjalizm, który ukazywał nicość ludzkiego życia i ogrom wysiłku jaki musi włożyć człowiek w budowanie siebie. Czołowi egzystencjaliści to Sartre i Camus.