ROZDZIAŁ IV

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE

1. Wyjaśnij pojęcie zasad ogólnych w prawie finansowym.

Pojęcie zasad ogólnych na gruncie gałęzi prawa finansowego obejmuje postulaty nauki pod adresem prawodawcy i praktyki finansowej, a także normy prawne mające wiodący charakter wobec innych norm regulujących publiczną działalność finansową.

2. Z jakich aktów normatywnych wynikają zasady ogólne prawa finansowego ?

• Konstytucja RP

• Ustawy o finansach publicznych

• Ustawy Ordynacja podatkowa

• inne ustawy

3. Wymień zasady ogólne prawa finansowego.

• praworządności i legalności

• celowości

• planowości

• równowagi dochodów i wydatków publicznych

• obligatoryjności powiązań finansowych poszczególnych jednostek sektora finansów publicznych z budżetem państwa

• jawności

• rachunkowości

• nadrzędności interesu finansowego państwa\zdolności finansowej podmiotów biernych

• sądowej ochrony podmiotów zobowiązanych ze stosunku prawnego

• dyscypliny finansowej

4. Jaka jest relacja między zasadą praworządności, legalizmem a państwem prawa ?

W państwie prawa wszystkie organy finansowe muszą wykonywać swoje zadania w zakresie przyznanych im kompetencji i na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

Państwo prawa to państwo praworządne, w którym występuje zgodność działań podmiotów prawa z obowiązującymi norami, czyli respektowanie tych norm w codziennym życiu zarówno przez organy państwa, jak i wszystkie podmioty.

5. Wymień gwarancje jawności finansów publicznych.

• jawność debat budżetowych

• coroczna publikacja ustaw budżetowych i uchwał budżetowych

6. Z czego wynika nadrzędność finansowa interesu publicznego nad indywidualnym.

Nadrzędność finansowa interesu publicznego nad indywidualnym wynika z tego, że prawo finansowe jest częścią prawa publicznego.

Prawo publiczne ma na uwadze interes państwa, a prawa prywatne ma na uwadze interes państwa.

W prawie publicznym są zgrupowane normy regulujące stosunki między różnymi organami państwa oraz między tymi organami a obywatelami.

7. Omów zasady ogólne dla dziedziny prawa podatkowego.

• zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika

• zasada ograniczonego stosowania analogii przy interpretacji prawa podatkowego

• zasada trwałości uprawnień podatnika do korzystania z ulg i zwolnień podatkowych

• zasada repetowania pojęć przyjętych z innych gałęzi prawa

• zasada stosowania przepisów, które w momencie orzekania są już uchylone, dla oceny zdarzeń, które miały miejsce pod ich rządami

• zasada stosowania przepisów dotychczasowych dla prowadzenia spraw wszczętych pod ich rządami, jeśli przepisy te się nie zmieniły, a ustawa nie zawierz przepisów przejściowych

• zasada nieretroaktywności (prawo nie działa wstecz)

8. Wymień zasady ogólne dla pozostałych dziedzin prawa finansowego (prawa dewizowego, prawa celnego itd.).

Zasady budżetowe:

1. Zasada powszechności (zupełności, budżetowania brutto)

2. Zasada przejrzystości budżetu

3. Zasada jedności

4. Zasada roczności budżetu

5. Zasada uprzedniości budżetu

6. Zasada przemienności kompetencji

7. Zasada jawności

8. Zasada niefunduszowania (jedność materialna budżetu)

9. Zasada szczegółowości

Zasady prawa celnego:

1. Zasada wolności obrotu towarowego z zagranicą

2. Zasada równego traktowania towarów

3. Zasada równego traktowania podmiotów

4. Zasada powszechności ceł i opłat celnych

5. Zasada powszechnego dostępu do informacji o prawie celnym.

Zasady postępowania podatkowego:

1. Organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa

2. Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych

3. Organy podatkowe w postępowaniu podatkowym obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania

4. W toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym

5. Organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań

6. Sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej

7. Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne

8. Decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie oraz w ustawach podatkowych

9. Organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu

10. Organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie

11. Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron

ROZDZIAŁ IV

STUDIUM PRZYPADKU

1. Omów zasadę pisemności i wyjątku od niej.

   Zob. art.126 Ordynacji podatkowej oraz art.168 par.1 Ordynacji podatkowej oraz wyrok NSA w Warszawie z dnia 16 września 2010r., I FSK 1266/09.

Art. 126 OP Sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Art. 168. OP § 1. Podania (żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia, ponaglenia, wnioski) mogą być wnoszone pisemnie lub ustnie do protokołu, a także za pomocą środków komunikacji elektronicznej przez elektroniczną skrzynkę podawczą organu podatkowego, utworzoną na podstawie ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, lub portal podatkowy.

Wyrok:

dane zebrane w postępowaniu podatkowym powinny być w formie pisemnej, nie można uznać za formę pisemną treści zawartych na stronach internetowych, powinny one zostać wydrukowane i dołączone do akt spraw i wtedy mogą stanowić dowód w sprawie

2. Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne, istotą zasady dwuinstancyjności jest bowiem prawo do dwukrotnego rozpoznania sprawy. Czy działanie organu odwoławczego może się ograniczyć tylko do kontroli decyzji organu pierwszej instancji ?

   Zob. Wyrok NSA w Warszawie z dnia 7 października 2010r. I GSK 519/09

   NIE

Fakt, iż postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne oznacza tyle, że organ odwoławczy jest zobowiązany oprócz odniesienia się do zarzutów zawartych w odwołaniu także do ponownego rozparzenia sprawy. Istotą zasady dwuinstancyjności jest bowiem prawo do dwukrotnego rozpoznania sprawy. Działanie organu odwoławczego nie może zatem ograniczać się do kontroli decyzji organu pierwszej instancji.

Działanie organu odwoławczego nie może się ograniczyć tylko do kontroli decyzji organu pierwszej instancji.

Organ II instancji ma nie tylko ocenić zgodność z prawem postępowania organu I instancji, lecz przede wszystkim jego obowiązkiem jest ponowne rozpatrzenie całej sprawy jakby „od nowa”.

3. Omów zasadę rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika. (in dubio pro tributario).

Nakazuje ona rozstrzyganie wszelkich wątpliwości w procesie gromadzenia, a następnie oceny dowodów, na korzyść podatnika. Natomiast w procesie wykładni prawa zasada ta umożliwia realizację jednego z podstawowych celów prawa w demokratycznym państwie prawa, to jest pewności prawa. Tym samym zasada in dubio pro tributario ma ogromne znaczenia dla najważniejszej zasady konstytucyjnej prawa podatkowego, czyli zapłaty podatku wynikającego z ustawy. Dzięki odpowiedniemu ukształtowaniu reguł wykładni prawa, a także zasad ustalania stanu faktycznego, podatnik może oczekiwać, że nie zapłaci więcej, ale też i nie mniej podatku niż to wynika z aktów prawa podatkowego. Powinność rozstrzygania w zgodzie z tą zasadą ciąży na organach podatkowych. Jednak w tym zakresie silnie uwidacznia się rola sądów administracyjnych. Sędzia jest zobowiązany dbać o zachowanie praw jednostki, zwłaszcza wynikających z Konstytucji RP. Jeżeli zatem przepisy prawa stają się co raz bardziej zawiłe i niejasne, to tym bardziej cząstka stanowienia prawa faktycznie przechodzi z parlamentu do sądu administracyjnego. Zatem w drodze wykładni można normę prawną "skorygować", zwłaszcza żeby zapewnić jej zgodność z konstytucyjnymi wzorcami ochrony prawa jednostki.

Pojawiające się wątpliwości należy rozstrzygnąć na korzyść podatnika, tj. przyjąć takie rozwiązanie, którego zastosowanie spowoduje wystąpienie u podatnika najbardziej korzystnej sytuacji prawnej.

Rozwiązanie to musi być oparte na przepisie, które da się wywieść z tego przepisu przy użyciu jednej z dopuszczalnych metod wykładni.

4. Omów zasadę sprawiedliwości opodatkowania.

Wyróżnia się następujące rodzaje sprawiedliwości:

• sprawiedliwość poziomą – która polega na nakładaniu takiego samego obciążenia podatkowego na podmioty znajdujące się w takiej samej sytuacji (mające taką samą zdolność płatniczą),

• sprawiedliwość pionową – która polega na różnym traktowaniu pod względem podatkowym podmiotów znajdujących się w różnych sytuacjach (mających różną zdolność płatniczą).

Sprawiedliwość podatkowa jest realizowana poprzez:

• powszechność i

• równość opodatkowania.

Dylemat odnoszący się do respektowania idei sprawiedliwości podatkowej w aspekcie prawodawczym odnosi się - zakładając pewne uproszczenie - do problemu granic opodatkowania. Granice opodatkowania mają swój wymiar ustrojowy, ekonomiczny, psychologiczny; dotyczą akceptowanego poziomu świadczeń podatkowych, a poziom obciążeń podatkowych z reguły inaczej pojmuje prawodawca znajdujący się pod presją potrzeb finansowych, a inaczej podatnik, który patrzy na podatki przede wszystkim przez pryzmat utraconych korzyści. I tu ujawnia się konflikt interesów między państwem a podatnikiem.

Idea sprawiedliwości opodatkowania zawiera w sobie pewną kierunkową dyrektywę, która jest adresowana do ustawodawcy podatkowego. Brzmi ona następująco - obciążenie podatkowe należy kształtować w taki sposób, aby uwzględniać zarówno interes publiczny, jak i położenie ekonomiczne podatników. Niezbędnym kanonem jest przy tym poszanowanie majątku i własności podatnika.

Z takiej dyrektywy prawodawczej wypływa kilka istotnych postulatów odnoszących się do treści opodatkowania. Tak więc:

• podatki nakładane na o.f., nie mogą prowadzić do naruszenia istoty prawa własności, a podatki nakładane na przedsiębiorców nie mogą naruszać ani ograniczać prawa do podejmowania i prowadzenia działalności

• na osoby fizyczne nie można nakładać takich podatków, które prowadzą do naruszenia istoty prawa dziedziczenia;

• podatki nakładane na o.f. i przedsiębiorców nie mogą ich pozbawiać dochodu (zysku) lub majątków w takim stopniu, który uniemożliwia korzystanie z istoty prawa własności.

• obciążenia podatkowe nakładane na o.f. przedsiębiorców nie mogą prowadzić do naruszenia ekonomicznych i psychologicznych granic opodatkowania.

• W prawodawstwie podatkowym podstawowy problem sprowadza się nie do tego, żeby podatki przedstawiać jako podatki sprawiedliwe, lecz do tego, żeby kształtować je w sposób sprawiedliwy. I tak właśnie ów problem ujmuje Konstytucja. Zasada sprawiedliwości podatkowej w aspekcie konstytucyjnym opiera się na powszechności opodatkowania i równości opodatkowania.

W demokratycznych państwach prawnych idea powszechności zyskuje aspekt konstytucyjny. Tak jest i w Polsce. Uzasadnienie dla konstytucyjnego standardu powszechności opodatkowania stanowią następujące argumenty:

• podatek powinien obciążać wszystkich, ze względu na to, że wszyscy muszą dbać o dobro publiczne, a to wymaga, by przyczyniać się do finansowania wspólnych potrzeb;

• powszechność opodatkowania wiąże się z charakterystycznym rozłożeniem ciężaru podatkowego; musi on być uzależniony od zdolności poniesienia przez podatnika ciężaru podatkowego, a to oznacza, że konieczne jest nie tylko wskazanie kryteriów różnicowania ciężaru podatkowego, lecz także ich respektowanie przy kształtowaniu treści opodatkowania;

• przy opodatkowaniu należy wykluczyć wszystkie pozaprawne kryteria, które mogłyby wpływać na treść opodatkowania; dlatego powszechność opodatkowania jest jedną z podstawowych zdobyczy postępowej myśli podatkowej;

• podatek musi być świadczeniem, które jest ustanawiane nie dla poszczególnych podmiotów, ale dla wszystkich tych podmiotów, ujętych generalnie, u których występuje zjawisko (zjawiska) rodzące obowiązek podatkowy;

• podatkowa ingerencja w sferę wolności i praw ekonomicznych (art. 64 Konstytucji) zyskuje prawną legitymację przede wszystkim wówczas, gdy jej wynikiem jest powszechne obciążenie na rzecz dobra wspólnego; musi temu towarzyszyć przekonanie podatnika, że dobro, które władza publiczna wskazuje jako wspólne, rzeczywiście takim dobrem jest;

• powszechność obciążeń podatkowych przyczynia się do ukształtowania i upowszechnienia świadomości, że zawsze obowiązek utrzymania państwa spoczywa na wszystkich, a nie tylko na wybranych jednostkach.

Powszechność opodatkowania należałoby ująć w formule:

każdy zgodnie z prawem powszechnie obowiązującym uczestniczy stosownie do zdolności płatniczej w pokrywaniu wydatków publicznych.

Zasada powszechności opodatkowania, która wynika z art. 84 Konstytucji, jest wyrazem zasady sprawiedliwości podatkowej, wynikającej z art. 217 Konstytucji

5. Jak rozumiesz zasadę lojalności w nawiązaniu do obowiązku podatkowego ?

Zasada lojalności (solidarności wspólnotowej)- podstawowa zasada prawa wspólnotowego

Podstawy prawnej tej zasady należy upatrywać w art. 10 TWE. Stanowi on, że państwa członkowskie zobowiązane są podjąć wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z tego traktatu lub z aktów instytucji Wspólnoty, a także ułatwić Wspólnocie wypełnienie jej zadań. Państwa członkowskie muszą się także powstrzymać od podejmowania wszelkich działań, które mogłyby narazić na niebezpieczeństwo urzeczywistnienia postanowień traktatu.

Wykładnia tego przepisu wskazuje, że zasada ta zobowiązuje państwa członkowskie do jej przestrzegania na trzech płaszczyznach:

• podejmowaniu wszelkich niezbędnych środków (ogólnych i szczególnych) służących zapewnieniu wykonania zobowiązań wynikających z prawa wspólnotowego (pierwotnego i wtórnego),

• działania lub zaniechania działania w celu ułatwienia działań Wspólnoty,

• powstrzymania się od podejmowania jakichkolwiek działań mogących spowodować nieosiągnięcie celów Wspólnoty.

Zasada lojalności określana jest często jako zasada zaufania podatnika do państwa i stanowionego przez nie prawa. Treść tej zasady opiera się na pewności prawa. Jest to taki zespół cech przysługujący prawu, które mają zapewnić podatnikowi bezpieczeństwo prawne.

Zasada lojalności to zakaz nadmiernej ingerencji w sferę praw i wolności ekonomicznych podatnika, czyli zakaz kształtowania obowiązków w taki sposób, by nie ograniczały one tych wolności, jeżeli nie wymaga tego ważny interes publiczny.

Zasada lojalności to również zakaz dotyczący tworzenia przez ustawodawcę takich konstrukcji, które są niewykonalne, a stanowią tylko złudzenie prawa, tym samym są pozorem ochrony prawa własności, innych praw majątkowych i wolności ekonomicznych. Ustawodawca nie może doprowadzać do takiego zawężenia możliwości realizacji formalnie przyznanego podatnikowi prawa podmiotowego, że w istocie staje się to prawem bezprzedmiotowym, tj. pozbawionym wartości.

Obowiązek respektowania przez ustawodawcę zasady lojalności obejmuje zakaz tworzenia prawa, które wprowadza pozorne instytucje prawne (ma to miejsce wówczas, gdy adresaci normy prawnej nigdy nie mogą z tej regulacji skorzystać). Oznacza to, że prawodawca nie może w dowolny sposób kształtować treści obowiązujących norm, traktując je jako skuteczny instrument do osiągania stale coraz to innych celów, które sobie dowolnie wyznacza.

Lojalność to respektowanie przez prawodawcę warunków, które umożliwiają przewidywalność działań organów państwa i związanych z nimi zachowań podatnika. Zasadne i często nieuniknione zwiększanie obciążeń podatkowych, poprzez zmiany prawa podatkowego, powinno być dokonywane w ten sposób, by podatnik miał odpowiedni czas do racjonalnego rozporządzania swoimi interesami.

Lojalność prawodawcy przejawiać się powinna także i w tym, że podatnik musi mieć możliwość określenia zarówno konsekwencji prawnych poszczególnych zachowań i zdarzeń, na gruncie obowiązującego w danej chwili (momencie) prawa, jak i oczekiwać, że ustawodawca nie zmieni tego prawa w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne, jeśli jest respektowane przez ustawodawcę, umożliwia podatnikowi przewidywalność działań organów państwa i związane z tą przewidywalnością prognozowanie własnych działań gospodarczych, majątkowych, finansowych.

Lojalność jest naruszona wówczas, gdy prawodawca stanowi prawo w taki sposób, że daje to organom podatkowym zbyt dużą swobodę, która prowadzi do dowolności rozstrzygnięć. Zatem konstytucyjnej ochronie, w ramach zasady lojalności, podlegać musi także sposób interpretacji prawa, przyjmowany podczas stosowania przepisów podatkowych przez organy podatkowe.

ROZDZIAŁ V

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE

1. Co rozumiesz przez podmiotowość prawnofinansową ?

Podmiotowość prawnofinansowa jest to cecha normatywna przypisywana przez przepisy prawa finansowego. Przyznają one określone zdolności prawne podmiotom prawa finansowego tj. zdolność posiadania określonych praw i obowiązków wyznaczonych przepisami prawa finansowego oraz zdolności ich wykonywania, przez co podmiot ma możność wejścia w konkretne stosunki prawnofinansowe uprawniające lub zobowiązujące do określonego zachowania się w sferze prawa finansowego.

Podmiotem prawa finansowego jest każdy, kto na mocy przepisów prawa finansowego posiada określone uprawnienia lub na kim ciążą obowiązki prawnofinansowe.

2. Wskaż różnicę między podmiotem biernym a czynnym prawa finansowego.

Podmioty bierne prawa finansowego mają uprawnienia i obowiązki o charakterze materialnym i proceduralnym, natomiast podmioty czynne prawa finansowego mają uprawnienia i obowiązki o charakterze proceduralnym, co wiąże się z realizacją uprawnień i obowiązków materialnych podmiotów biernych prawa finansowego.

3. Wymień przykłady podmiotów biernych w poszczególnych dziedzinach prawa finansowego.

Prawo publiczne

• Jednostki sektora finansów publicznych

  • jst oraz ich związki

  • jednostki budżetowe

  • samorządowe zakłady budżetowe

  • agencje wykonawcze

  • instytucje gospodarki budżetowej

  • państwowe fundusze celowe

• Inne podmioty w zakresie, w jakim wykorzystują środki publiczne lub dysponują tymi środkami

  • osoby fizyczne (np.. prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej)

  • osoby realizujące zadania zlecone przez administrację rządową lub samorządową lub grupy tych osób (np. komitety społeczne różnych przedsięwzięć o charakterze publicznym)

  • osoby prawne (np. przedsiębiorstwa państwowe, fundacje, kościoły i związki zawodowe)

Prawo podatkowe

• Podatnik

• Płatnik

• Inkasent

• Podmioty ponoszące odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe podatnika (małżonek podatnika, następcy prawni, spadkobiercy, zapisobiorcy)

• Podmioty ponoszące odpowiedzialność za zaległości podatkowe podatnika tzw. osoby trzecie (art.110-117 OP) np. rozwiedziony małżonek

Prawo walutowe

Podmioty krajowe oraz zagraniczne:

• świadczące usługi finansowe

  • banki krajowe oraz ich oddziały krajowe i zagraniczne

  • instytucje kredytowe i ich oddziały

  • banki zagraniczne i ich oddziały

  • instytucje finansowe (ZU, FI, FE, giełda)

• będące odbiorcami usług w/w (klienci)

• udzielające pomocy podmiotom w/w (przedsiębiorstwa pomocnicze, doradcy finansowi)

Prawo dewizowe

• rezydenci

  • osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju

  • osoby prawne mające siedzibę w kraju

  • inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu

  • znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów

  • polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych

• nierezydenci

  • osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą

  • osoby prawne mające siedzibę za granicą

  • podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu

  • znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów

  • obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych

Prawo celne

• osoby fizyczne

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

Prawo rynku finansowego

• banki i instytucje parabankowe

• zakłady ubezpieczeń

• towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

• pośrednicy ubezpieczeniowi

• giełdy pieniężne i biura maklerskie

• towarzystwa funduszy inwestycyjnych

• towarzystwa funduszy emerytalnych i klientów tych instytucji

4. Jakie podmioty ze sfery finansów publicznych należy wyłączyć ?

W drodze enumeracji negatywnej ze sfery finansów publicznych należy wyłączyć podmioty, które:

• nie należą do sektora publicznego

• są osobami fizycznymi

• wykonują niektóre zadania publiczne, lecz nie stanowi to wyłącznego celu ich działalności

• dla realizacji zadań publicznych nie korzystają ze środków publicznych

5. Wskaż tzw. osoby trzecie w rozumieniu przepisów Ordynacji Podatkowej.

Art. 110-117 OP

(s.108) np.

• rozwiedziony małżonek podatnika

• członek rodziny podatnika

• nabywca majątku podatnika

• dzierżawca i użytkownik nieruchomości

• członkowie zarządu spółek kapitałowych

• gwarant i poręczyciel

6. Wymień przykłady podmiotów czynnych w poszczególnych dziedzinach prawa finansowego.

ADMINISTRACJA PAŃSTWOWA

Organy zarządzające finansami publicznymi

• Minister Finansów

• Rada Ministrów

• Prezes NBP

Organy administracji

Organy podatkowe

• naczelnik US

• naczelnik UC

• wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa

• dyrektor izby skarbowej (organ odwoławczy)

• dyrektor izby celnej (organ odwoławczy)

• samorządowe kolegium odwoławcze (organ odwoławczy)

Organy kontroli skarbowej

• dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej

• Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej

• Minister Finansów

Organy administracji celnej

• Minister Finansów

• Szef Służby Celnej

• Dyrektorzy izb celnych

• Naczelnicy urzędów celnych

Organy administracji dewizowej

• Minister Finansów

• Prezes NBP

ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA

Organy uchwałodawcze i kontrolne

• rada gminy

• rada powiatu

• sejmik województwa

Organy wykonawcze

• wójt, burmistrz, prezydent (gmina)

• zarząd, na czele którego stoi starosta (powiat)

• zarząd województwa, któremu przewodniczy marszałek województwa (województwo)

7. Wskaż jednostki organizacyjne zaliczane do podmiotów czynnych prawa finansowego.

Organy kontroli państwa i ochrony prawa

• NIK – Najwyższa Izba Kontroli

• RPO – Rzecznik Praw Obywatelskich

• KRRiT – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

• RIO - Regionalne Izby Obrachunkowe

• RPD – Rzecznik Praw Dziecka

• GIODO – Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

• KBW – Krajowe Biuro Wyborcze

• IPN – Instytut Pamięci Narodowej

• Prokuratura

• Policja

• Żandarmeria Wojskowa

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu

• Straż Graniczna

Sądy i trybunały

• Sąd Najwyższy

• Sądy powszechne

• Sądy administracyjne

8. Wymień jednoosobowy podmiot czynny prawa finansowego.

• Naczelnik urzędu skarbowego

• Prezydent miasta

• Minister Finansów

ROZDZIAŁ V

STUDIUM PRZYPADKU

1. Jaki jest właściwy organ odwoławczy od decyzji dyrektora urzędu kontroli skarbowej ? Kiedy przepisy wprost nie określają właściwości miejscowej izby, czy należy ustalić ją według miejsca zamieszkania lub siedziby podatnika ? Zob. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 stycznia 2013r. I FSK 162/12

Wedle miejsca zamieszkanie / siedziby podatnika.

art.17 par 1,2 Ordynacja Podatkowa

Art. 17. § 1. Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby podatnika, płatnika, inkasenta lub podmiotu wymienionego w art. 133 § 2.

§ 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach niektórych zobowiązań podatkowych lub poszczególnych kategorii podatników, płatników lub inkasentów w sposób odmienny niż określony w § 1, uwzględniając w szczególności posiadanie miejsca zamieszkania lub siedziby za granicą, miejsce uzyskiwania dochodów oraz miejsce położenia przedmiotu opodatkowania.

Rozporządzenia MF w sprawie właściwości organów podatków. (par2 nas odsyła do tego aktu wykonawczego)par 11 ust 1 pkt. 2

§ 11. 1. Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach należnego za dany rok

podatkowy podatku dochodowego:

1) od osób fizycznych dla podatników, którzy zmienili miejsce zamieszkania lub pobytu,

wskutek czego właściwy stał się organ podatkowy inny niż dotychczasowy - jest organ

podatkowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu w ostatnim dniu roku

podatkowego, a gdy zamieszkanie lub pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ustał

przed tym dniem - według ostatniego miejsca zamieszkania lub pobytu na jej terytorium;

2) od osób prawnych dla podatników, którzy zmienili adres siedziby, wskutek czego właściwy

stał się organ podatkowy inny niż dotychczasowy - jest organ podatkowy właściwy według

adresu siedziby w ostatnim dniu roku podatkowego, za który jest składane zeznanie.

2. Jeżeli zgodnie z odrębnymi przepisami podatnik jest obowiązany do ujawnienia adresu

siedziby w odpowiednim rejestrze, przepis ust. 1 pkt 2 stosuje się, gdy nowy adres siedziby został

ujawniony w tym rejestrze do końca roku podatkowego, za który jest składane zeznanie.

Organem odwoławczy => Dyrektor Właściwy Izby Skarbowej

Kiedy przepisy wprost nie określają miejscowej izby – według zasad ogólnych => miejsca zamieszkania / siedziba podatnika

2. Czy KNF jest centralnym organem administracji rządowej ? Zob. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 czerwca 2011r. K 2/09 oraz Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2010r. VI SA/Wa 1420/10.

Kodeks Postępowania Administracyjnego art. 5 par. 2 pkt. 4

§ 2. Ilekroć w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego jest mowa o:

4) ministrach – rozumie się przez to Prezesa i wiceprezesa Rady Ministrów pełniących funkcję ministra kierującego określonym działem administracji rządowej, ministrów kierujących określonym działem administracji rządowej, przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierowników centralnych urzędów administracji rządowej podległych , podporządkowanych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra, a także kierowników innych równorzędnych urzędów państwowych załatwiających sprawy, o których mowa w art. 1 pkt 1 i 4,

KNF nie jest centralnym organem administracji rządowej bowiem ustawa nie wskazuje na taką pozycje tego organu.

3. Różnica pomiędzy pojęciem „niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej”a pojęciem „zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej” jako swoistego kamuflażu w sferze podmiotowości podatkowoprawnej. Zob. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 8 marca 2011r. I SA/Bk 736/10.

Niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej wiąże się uchylanie od opodatkowania. Uchylanie się od opodatkowanie to działanie niezgodne z przepisem prawem zmierzające do całkowitego wyeliminowania obciążenia podatkowego.

Fikcyjna faktura – uchylanie się od opodatkowania

Unikanie opodatkowania to optymalizacja podatkowa, to zarządzanie ryzykiem podatkowym => szukanie luk w prawie.

Zatajenie prowadzenie działalności gospodarczej – firmujący / firmant

akcentuje się działanie firmującego i firmanta ukierunkowane na stworzenie mylnego przeświadczenia otoczenia, w tym także organów podatkowych, o podmiocie, na którym spoczywają obowiązki podatkowe. Jest to zatem swoisty kamuflaż w sferze podmiotowości prawnopodatkowej.

Pojęcie niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej wiąże się ze zwykłym uchylaniem się od opodatkowania. Nie ma tu znaczenia to, czy podatnik czyni jakiekolwiek kroki w celu ukrycia znamion prowadzonej działalności, której prowadzenie wiąże się z ponoszeniem ciężarów podatkowych. Innymi słowy można prowadzić niezgłoszoną do opodatkowania działalność gospodarczą i nie ukrywać faktu prowadzenia tej działalności.

Z kolei w pojęciu "zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej" akcentuje się działanie firmującego i firmanta ukierunkowane na stworzenie mylnego przeświadczenia otoczenia, w tym także organów podatkowych, o podmiocie, na którym spoczywają obowiązki podatkowe.

Zgodnie z art. 113 Ordynacji podatkowej jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.

Wystąpienie firmanctwa w rozumieniu art. 113 Ordynacji podatkowej warunkują trzy przesłanki: 1) świadoma zgoda osoby użyczającej swojego imienia i nazwiska lub firmy; 2) zatajenie przez podatnika prowadzenia działalności, albo jej rozmiarów, a w konsekwencji uchylanie się od opodatkowania; 3) powstanie zaległości podatkowej w okresie, w którym firmujący użyczał swojego imienia lub nazwiska albo firmy.

4. Organ II instancji przeprowadził postępowanie podatkowe z udziałem osoby zmarłej, a wydana decyzje skierował do osoby, która nie może być stroną. Czy organ dopuścił się rażącego naruszenia prawa ? Czy w stosunku do osoby zmarłej można wszcząć postępowanie podatkowe, czy wydać decyzje ? Czy decyzja taka może wywołać jakieś skutki prawne ? Zob. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 22 lipca 2010r. I SA/Ke 331/10.

Po śmierci nie może być wydana decyzja, nie może być stroną w postępowaniom, ani rodzić skutków prawnych.

Gdyby za życie to wtedy tak.

1. TAK

2. NIE

3. NIE

egz

Podatnik będący osobą fizyczną z chwilą śmierci:

• traci zdolność prawną tj. zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z ustaw podatkowych

• w stosunku do takiej osoby nie można wszcząć postępowania podatkowego

• w stosunku do takiej osoby nie można wydać decyzji

• decyzja obarczona jest wadą nieważności (nie wywołuje skutków prawnych)

Postępowanie prowadzone z udziałem osoby nieżyjącej i skierowanie do niej decyzji ma charakter postępowania nieistniejącego i rażąco naruszającego prawo. Prowadzenie postępowania w stosunku do osoby zmarłej i wydanie decyzji której jest adresatem stanowi uchybienie, w wyniku którego, jak trafnie podnosi się w orzecznictwie sądów administracyjnych powstają skutki niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia praworządności.

Podatnik będący osobą fizyczną z chwilą śmierci traci zdolność prawną tj. zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z ustaw podatkowych. To oznacza, że w stosunku do takiej osoby nie można wszcząć postępowania podatkowego, ani wydać decyzji. Decyzja taka, jako obarczona wadą nieważności, nie wywołuje skutków prawnych.

5. Osoby trzecie ponoszą odpowiedzialność za cudzy dług, jednakże odpowiedzialność ta może wynikać wyłącznie z mocy konkretnego przepisu ustawy, a do kręgu tych osób należą wyłącznie podmioty wymienione w art. 100-117 OP. Należy jednocześnie nadmienić, że orzeczenie o odpowiedzialności osób trzecich nie uwalnia dłużnika od tej odpowiedzialności, tylko poszerza krą podmiotów, od których organ podatkowy może dochodzić zaspokojenia przeterminowanych zobowiązań. Zatem odpowiedzialność osób trzecich w OP ma charakter subsydiarny (posiłkowy) w stosunku do odpowiedzialności podatnika (płatnika,inkasenta). Jest ponadto zależna od istnienia zobowiązania podatkowego oraz od jego realizacji przez podatnika (a w zasadzie braku realizacji zobowiązania – w całości lub w części). Ma zatem także charakter akcesoryjny. Czy katalog osób trzecich ponoszących odpowiedzialność z tytułu cudzych zaległości podatkowych ma charakter zamknięty ?

Art.110-117 OP

TAK, katalog osób trzecich ponoszących odpowiedzialność z t. cudzych zaległości podatkowych jest katalogiem zamkniętym.

np. rozwiedziony małżonek do wysokości ….

Jak była intercyza to nie ponosi.

Na organie podatkowym ciąży obowiązek udowodnienia, że konkubina stała się członkiem rodziny.

Ordynacja podatkowa zawiera numerus clausus przypadków, w których odpowiedzialność za należności podmiotu pierwotnie zobowiązanego może być przeniesiona na osoby trzecia. Będą to zatem jedynie podmioty wprost wskazane w tej ustawie.

Małżonek podatnika, spadkobierca, zapisobiorca, następca prawny nie może być osoba trzecią, jest osobą ponoszącą odpowiedzialność za zobowiązanie podatnika.

6. Właściwość instancyjna będzie przysługiwać:

   a) w stosunku do naczelnika urzędu skarbowego – DYREKTOR IZBY SKARBOWEJ

   b) w stosunku do naczelnika urzędu celnego – DYREKTOR IZBY CELNEJ

   c) w stosunku do wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa – SAMORZĄDOWE KOLEGIUM ODWOŁAWCZE

egz

wójt, burmistrz, starosta, prezydenta miasta, marszałka województwa organem odwoławczych od ich decyzji jest SKO

ROZDZIAŁ VI

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE

1. Co rozumiesz przez normę prawa finansowego ?

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła zachowania (postępowania), wydana lub usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana przymusem państwowym.

Norma prawa finansowego służy realizacji celów polityki gospodarczej, społecznej i finansowej państwa.

2. Jakie są cechy norm prawa finansowego ?

• charakter imperatywno-atrubutowy (uprawnienie jednego podmiotu stanowi jednocześnie obowiązek zachowania się drugiego podmiotu)

• dwustronne

• obiektywizm – tworzenie przesłanek powstania obowiązku normą prawną o charakterze obiektywnym

• automatyzm – fakt uruchamiania działania normy prawnej bez konieczności uprzedniej władczej ingerencji organu stosującego prawo

• ekonomizacja – dążenie do unormowania za pomocą norm prawnych kategorii ekonomicznych

• europeizacja – jednolitość stosowania standardów prawnych w UE

3. Wskaż koncepcje struktury norm prawa finansowego.

• Model trójczłonowej struktury normy prawnej

• Model normy podwójnej (norm sprzężonych)

4. Omów koncepcję trójczłonowej struktury norm prawa finansowego.

Składa się z trzech części:

1. hipoteza – podany adresat i sprecyzowane warunki, według których należy zachować się w określony sposób (fakty prawne/stany faktyczne)

2. dyspozycja – określa zachowanie wynikające z faktów prawnych wymienionych w hipotezie normy oraz odnoszące się do wskazanych w niej adresatów => uprawnienia i obowiązki

3. sankcja – ujemne konsekwencje zachowania podmiotu prawa finansowego niezgodnego z nakazem lub zakazem, a także następstwa prawne zachowania niezgodnego z bodźcem wyrażonym w dyspozycji

5. Jaki jest model normy podwójnej i jej przydatność dla gałęzi prawa finansowego ?

• Norma sankcjonowana – składa się z hipotezy i dyspozycji

• Norma sankcjonująca – składa się z hipotezy (naruszenie normy sankcjonowanej) i dyspozycji (obowiązek poniesienia skutku naruszenia u uprawnienie di realizacji tego skutku)

Norma sankcjonowana to norma pierwotna skierowana do określonej kategorii osób określonych rodzajowo (adresat pierwotny). Hipoteza normy sankcjonowanej zawiera więc określenie rodzajów okoliczności, przy spełnieniu których stosuje się daną normę, z kolei dyspozycja normy sankcjonowanej zawiera nakaz, zakaz bądź dozwolenie, a więc artykułuje regułę powinnego zachowania się.

Norma sankcjonująca jest normą posiłkową, skierowaną do organu państwa (adresata wtórnego), zwana jest także skrótowo sankcją. Powinna być realizowana wówczas, gdy adresat pierwotny narusza normę sankcjonowaną. Hipoteza normy sankcjonującej przewiduje zastosowanie sankcji w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej, natomiast dyspozycja tej normy przewiduje konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej i upoważnienie dla organów państwa do realizacji negatywnych skutków w stosunku do adresata pierwotnego.

6. Omów stany faktyczne w prawie finansowym.

Fakty prawne (stany faktyczne) to każde zdarzenie wywołujące określone skutki prawne.

1. Fakty prawne:

• zdarzenia – okoliczności niezależne od zachowania się podmiotów prawa finansowego, a wywołujące skutki prawnofinansowe, np. śmierć człowieka

• zachowania – okoliczności zależne od zachowania się podmiotów prawa finansowego (przejaw woli człowieka), a wywołującymi skutku prawnofinansowe.

  • działanie – zachowanie się podmiotu prawa finansowego polegające na wykonaniu określonych czynności (można je poznać za pomocą obserwacji zewnętrznej)

  • zaniechanie – brak działania powinnego, wymaganego przez prawo

2. Fakty prawne:

• czyny – zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania określonych skutków prawnych

  • czyny niezgodne z prawem (bezprawne, niedozwolone) – czyn zabroniony przez prawo

  • czyny zgodne z prawem(dozwolone) – czyny, których prawo nie zabrania, łącząc z nimi jednocześnie określone skutki prawne

• czynności – działania, które bezpośrednio zmierzają do powstania określonego skutku prawnego

  • czynności prawne (oświadczenie woli) – świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie podmiotów prawa finansowego, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli

    • jednostronne oświadczenie woli – przyjęcie spadku, odrzucenie spadku

    • dwustronne oświadczenie woli – umowa leasingu, umowa darowizny

  • akty finansowe – władcze, jednostronne oświadczenie woli oparte na przepisach prawa np. decyzja podatkowa

  • orzeczenia konstytutywne – powodują powstanie bądź zmianę czichś uprawnień lub obowiązków np. orzeczenie rozwodu

Orzeczenia deklaratoryjne -stwierdzają istnienie określonych uprawnień lub obowiązków, nie zmieniają istniejącego stanu prawnego, nie rodzą nowych skutków prawnych (nie są faktami prawnymi) np. podmiot A nabył spadek po zmarłym podmiocie B, że osoba bliska, stale zamieszkująca z najemcą, po jego śmierci sama stała się najemcą.

Skutki prawne – wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa finansowego wiążą z faktami prawnymi

7. Omów dyspozycję w przepisach prawa finansowego – wskaż przykłady.

Dyspozycja – określa zachowania wynikające z faktów prawnych wymienionych w hipotezie normy oraz odnoszące się do wskazanych w niej adresatów. Zachowania te mają postać uprawnień i obowiązków prawnofinansowych.

Uprawnienia i obowiązki:

• podstawowe – norma prawna ustanowiła daną osobę lub jednostkę organizacyjną podmiotem prawa finansowego. Są to uprawnienia i obowiązki, które powstają w związku z gromadzeniem, posiadaniem albo przekazywaniem środków pieniężnych.

• instrumentalne – uprawnienia i obowiązki, które służą podmiotom prawa finansowego do właściwego ukształtowania i doprowadzenia do realizacji uprawnień i obowiązków podstawowych. Mogą mieć charakter materialny i proceduralny.

Obowiązek prawny polega na tym, że przepis prawa ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz określonego zachowania się; często niewypełnienie obowiązku powinno lub może pociągać za sobą przewidziane przez prawo ujemne dla adresata skutki prawne.

Uprawnienia należą do klasy następstw, jakie przepisy prawa wiążą z określonymi faktami prawnymi. Przepisy prawa przewidują dla danego podmiotu pewną możliwość zachowania się wywołującego skutki prawne, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem tego podmiotu.

Kompetencje podmiotów czynnych prawa finansowego:

• całokształt uprawnień dot. określonego zakresu spraw, w których to zakresie organ państwa jest uprawniony do działania

• całokształt uprawnień i obowiązków dot. dziedziny, w obrębie której organ państwa jest uprawniony, a zarazem zobowiązany do działania

8. Omów sankcje w przepisach prawa finansowego – wskaż przykłady.

Sankcja - ujemne konsekwencje zachowania podmiotu prawa finansowego niezgodnego z nakazem lub zakazem, a także następstwa prawne zachowania niezgodnego z bodźcem wyrażonym w dyspozycji

Rodzaje sankcji norm prawa finansowego:

• finansową (np. podatkową, dewizową, celną)

• dotyczącą naruszenie dyscypliny finansów publicznych

• administracyjną (ogólną lub szczegółową, np. egzekucja)

• karną skarbową

• cywilną

• konstytucyjną (ustrojowoprawną)

• pracowniczą (służbową, dyscyplinarną)

Sankcje prawnofinansowe podmiotów biernych mogą polegać na:

• konieczności uiszczenia kwoty pieniężnej, egzekucji pieniężnej

• pozbawieniu możliwości uzyskania lub korzystania z określonego dobra lub prawa

• pozbawieniu pełnionej funkcji lub stanowiska

• wymierzeniu stosowanej kary (w tym pieniężnej)

Do sankcji prawa finansów publicznych zalicza się:

• konieczność zwrotu dotacji

• pozbawienie możliwości otrzymania bezzwrotnych środków finansowych (UE)

• blokowanie limitów wydatkowych

  Z zakresu ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

• kary pieniężne, nagany, upomnienia

• zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi

Do sankcji podatkowych zlicza się te związane z niewypełnieniem obowiązku:

• odsetki za zwłokę (od zaległości)

• oszacowanie podstawy opodatkowania

• opodatkowanie restrykcyjną stawką nieujawnionych źródeł dochodu

• przejęcie własności nieruchomości lub praw majątkowych w postępowaniu egzekucyjnym

  Związane z wadliwym korzystaniem z uprawnień:

• utrata prawa do ulg podatkowych

• utrata prawa do obniżki podatku lub odliczenia podatku

Do sankcji celnych:

• kara pieniężna

• cofniecie/zawieszenie/zamiana stosownych pozwoleń

Do sankcji podmiotów czynnych prawa finansowego zalicza się:

• w przypadku organów zarządzających

  • pozbawienie pełnienia funkcji

  • zakaz zajmowania stanowiska

  • utratę praw wyborczych

  • utratę mocy bądź nieważność danego aktu lub czynności

  • zawieszenie kompetencji

• w przypadku aparatu wykonawczego

  • nieważność decyzji podatkowej

ROZDZIAŁ VI

STUDIUM PRZYPADKU

1. Kara pieniężna jest sankcją administracyjną, której podstawową funkcją jest wyrządzenie podmiotowi administrowanemu (obywatelowi, przedsiębiorcy) dolegliwości z wyraźnym zamiarem ukarania go. Kary administracyjnej nie należy mylić z tzw. przymusem egzekucyjnym, którego podstawowym celem jest zmuszenie do zrealizowania polecenia organu administracji. Czy od kary pieniężnej mogą być naliczane odsetki za zwłokę ? Zob. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 8 stycznia 2013r. I SA/Gd 1265/12.

Od orzeczonej kary pieniężnej, będącej sankcją administracyjną o represyjnym charakterze, nie mogą być naliczane odsetki, bowiem sankcja administracyjna nie jest podatkiem i nie może być w stosunku do niej mowy o powstaniu zaległości podatkowej, stanowiącej podstawę obciążenia podatnika odsetkami.

Kara pieniężna nie mieści się w katalogu zaległości podatkowych, o których mowa w art. 51 i art. 52 § 1 Ordynacji podatkowej, a zatem nie mogą być od niej naliczane odsetki za zwłokę.

2. Zakres przedmiotowy ustawy o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych jest zawarty w przepisach art. 5-18a. Różnorodność form faktycznego naruszenia dyscypliny finansów publicznych można podzielić z uwagi na charakter naruszanych norm prawnych. Wyróżnia się:

   a) czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych do prawa finansowego,

   b) czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych do prawa zamówień publicznych,

   c) czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych przewidziane w ustawie o rachunkowości.

   Przyporządkuj z przepisów art. 5-18a ustawy o naruszeniu finansów publicznych czyny zaliczane do powyższych trzech kryteriów.

a) czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych do prawa finansowego,

• Art. 5. 1. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:

1) nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;

2) niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samo-rządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikają-ca z prawidłowego obliczenia;

3) niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności;

3. Przepisy ust. 1 nie mają zastosowania do należności z tytułu składek, do poboru których są obowiązani Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Prezes Kasy Rolni-czego Ubezpieczenia Społecznego.

• Art. 6. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:

1) nieprzekazanie w terminie do budżetu w należnej wysokości pobranych do-chodów należnych Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialne-go;

2) niedokonanie w terminie wpłaty do budżetu w należnej wysokości docho-dów przez jednostkę budżetową, nadwyżki środków obrotowych przez sa-morządowy zakład budżetowy albo nadwyżki środków finansowych przez agencję wykonawczą.

• Art. 7. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest przeznaczenie dochodów uzyskiwanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce.

• Art. 8. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:

1) przekazanie lub udzielenie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu przekazy-wania lub udzielania dotacji;

2) niezatwierdzenie w terminie przedstawionego rozliczenia dotacji;

3) nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu.

• Art. 9. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:

1) wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację;

2) nierozliczenie w terminie otrzymanej dotacji;

3) niedokonanie w terminie zwrotu dotacji w należnej wysokości.

• Art. 10. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie zmiany w budżecie lub planie, stanowiącym podstawę gospodarki finansowej jednostki sektora finansów publicznych, bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia.

• Art. 11. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydat-ków.

• Art. 12. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest przeznaczenie środków rezerwy na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu.

b) czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych do prawa zamówień publicznych,

• Art. 17. 1. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niezgodne z przepisami o zamówieniach publicznych:

  1) opisanie przedmiotu zamówienia publicznego w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję;

  2) ustalenie wartości zamówienia publicznego lub jego części, jeżeli miało to wpływ na obowiązek stosowania przepisów o zamówieniach publicznych albo na zastosowanie przepisów dotyczących zamówienia publicznego o niższej wartości;

  3) opisanie sposobu dokonania oceny spełniania warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego w sposób niezwiązany z przedmiotem zamówienia lub nieproporcjonalny do przedmiotu zamówienia;

  4) określenie kryteriów oceny ofert;

  5) nieprzekazanie do ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub niezamieszczenie w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenia o zamówieniu, ogłoszenia o zmianie ogłoszenia o zamówieniu lub ogłoszenia o udzieleniu zamówienia;

  6) niezawiadomienie w terminie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o wszczęciu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.

  1a. Działanie lub zaniechanie określone w ust. 1 nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeżeli:

  1) zostało skorygowane w sposób zapewniający zgodność danej czynności i toku postępowania z przepisami o zamówieniach publicznych;

  2) nie doszło do udzielenia zamówienia publicznego.

  1b. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest udzielenie zamówienia publicznego:

  1) wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych;

  2) z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących przesłanek stosowania trybów udzielenia zamówienia publicznego: negocjacji bez ogłoszenia, zamówienia z wolnej ręki lub zapytania o cenę.

  1c. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest naruszenie przepisów o za-mówieniach publicznych w inny sposób niż określony w ust. 1 i 1b, jeżeli miało ono wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, chyba że nie doszło do udzielenia zamówienia publicznego.

  2. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego:

  1) bez zachowania formy pisemnej;

  2) na czas dłuższy niż określony w przepisach o zamówieniach publicznych lub na czas nieoznaczony, z wyłączeniem przypadków dopuszczonych w przepisach o zamówieniach publicznych;

  4) przed ogłoszeniem orzeczenia przez Krajową Izbę Odwoławczą, z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych.

  3. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest unieważnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, określających przesłanki upoważniające do unieważnienia tego po-stępowania.

  4. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niezłożenie przez członka komisji przetargowej lub inną osobę wykonującą czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego po stronie zamawiającego oświadczenia o braku lub istnieniu okoliczności powodujących wyłączenie z tego postępowania.

  5. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z ta-kiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych.

  6. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych.

c) czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych przewidziane w ustawie o rachunkowości.

• Art. 18. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:

  1) zaniechanie przeprowadzenia lub rozliczenia inwentaryzacji albo przeprowadzenie lub rozliczenie inwentaryzacji w sposób niezgodny z przepisami ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223, z późn. zm.3));

  2) niesporządzenie lub nieprzekazanie w terminie sprawozdania z wykonania procesów gromadzenia środków publicznych i ich rozdysponowania albo wykazanie w tym sprawozdaniu danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej.

• Art. 18a. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zaniechanie prowadzenia audytu wewnętrznego w jednostce sektora finansów publicznych do tego zobowiązanej, wskutek niezatrudniania audytora wewnętrznego albo niezawierania umowy z usługodawcą.

3. Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są a) upomnienie; b) nagana; c) kara pieniężna; d) zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Jaką kare można wymierzyć przy umyślnym naruszeniu dyscypliny finansów publicznych ? Zob. Orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej z dnia 14 lipca 2011r. BDF1/4900/55/61/11/1729 oraz Ustawę z dnia 17 grudnia 2004r. o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych – Rozdział 3 Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz ich wymiar.

Przepis art. 35 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jednoznacznie wskazuje, że najniższą karę upomnienia wymierza się w przypadku nieumyślnego naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Należy przyjąć, że przy umyślnym naruszeniu dyscypliny finansów publicznych wymierza się karę nagany lub wyższą.

Art. 31. 1. Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

1) upomnienie;

2) nagana;

3) kara pieniężna;

4) zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

2. Karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym doszło do tego naruszenia.

3. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 2, karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia.

4. Karę zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wymierza się na okres od roku do 5 lat.

Art. 32. 1. Ukaranie karą nagany lub karą pieniężną wywołuje, określone w odrębnych przepisach, skutki wynikające z ujemnej lub negatywnej oceny kwalifikacyjnej.

2. Ukaranie karą zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wyklucza, przez czas określony w orzeczeniu o ukaraniu, możliwość:

1) pełnienia funkcji:

a) kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego,

b) członka zarządu,

c) skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego,

d) kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu lub planu finansowego

- jednostki sektora finansów publicznych;

2) reprezentowania interesów majątkowych Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych;

3) członkostwa w organach stanowiących, nadzorczych i wykonawczych państwowych i samorządowych osób prawnych.

3. Ukaranie karą zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi nie ogranicza prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego) na wójta, burmistrza i prezydenta miasta.

Art. 33. 1. Organ orzekający w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych wymierza karę według swojego uznania, w granicach określonych w ustawie, uwzględniając stopień szkodliwości dla finansów publicznych naruszenia dyscypliny finansów publicznych, stopień winy, a także cele kary w zakresie społecznego oddziaływania oraz cele zapobiegawcze i dyscyplinujące, które ma osiągnąć w stosunku do ukaranego.

1a. Wymierzając karę za naruszenie dyscypliny finansów publicznych wywołujące skutki finansowe, organ orzekający bierze pod uwagę również relację wysokości skutku finansowego do:

1) wysokości kwoty wydatków albo kosztów określonej w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych lub

2) wysokości kwoty środków publicznych przekazanych do wykorzystania lub dysponowania w roku budżetowym podmiotowi niezaliczanemu do sektora finansów publicznych.

2. Wymierzając karę, organ orzekający uwzględnia motywy i sposób działania, okoliczności działania lub zaniechania, jak również właściwości, warunki osobiste osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, jej doświadczenie zawodowe, sposób wywiązywania się z obowiązków służbowych oraz zachowanie po naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

3. Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

Art. 34. 1. Karę określoną w art. 31 ust. 1 pkt 4 wymierza się w przypadku rażącego naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

2. Karę określoną w art. 31 ust. 1 pkt 4 można wymierzyć również w przypadku ponownego ukarania za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Art. 34a. Karę pieniężną albo karę nagany można wymierzyć w szczególności w przypadku naruszenia dyscypliny finansów publicznych, którego stopień szkodliwości dla finansów publicznych jest znaczny, z tym że jeżeli wskutek naruszenia:

1) nie została wpłacona lub zwrócona należność Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych w znacznej wysokości,

2) bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia zaciągnięto zobowiązanie lub dokonano wydatku w znacznej wysokości,

3) zapłacono ze środków publicznych odsetki, kary lub opłaty albo oprocentowanie w znacznej wysokości,

4) udzielono zamówienia publicznego z istotnym naruszeniem zasady uczciwej konkurencji lub zasady równego traktowania wykonawców

- wymierza się karę pieniężną.

Art. 35. Karę upomnienia można wymierzyć w szczególności w przypadku, gdy stopień szkodliwości naruszenia dyscypliny finansów publicznych nie jest znaczny.

Art. 36. 1. W przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można, biorąc pod uwagę rodzaj i okoliczności naruszenia dyscypliny finansów publicznych lub właściwości i warunki osobiste sprawcy naruszenia dyscypliny finansów publicznych, wymierzyć karę łagodniejszego rodzaju, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

2. Jako okoliczności łagodzące można uwzględnić w szczególności:

1) działanie lub zaniechanie ze szczególnych pobudek lub w szczególnych warunkach, zasługujących na uwzględnienie, w tym w celu zapobieżenia szkodzie w mieniu publicznym;

2) wyróżnianie się przed popełnieniem naruszenia dyscypliny finansów publicznych wzorowym spełnianiem obowiązków zawodowych;

3) przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw naruszenia dyscypliny finansów publicznych lub podjęcie o to starań.

3. Odstąpienia od wymierzenia kary nie stosuje się:

1) wobec sprawcy naruszenia dyscypliny finansów publicznych popełnionego w czasie, gdy nie uległo zatarciu prawomocnie orzeczone ukaranie za inne naruszenie dyscypliny finansów publicznych;

2) w przypadku gdy stopień szkodliwości naruszenia dyscypliny finansów publicznych jest rażący.

4. W przypadku gdy w związku z naruszeniem dyscypliny finansów publicznych nastąpiło uszczuplenie środków publicznych w znacznej wysokości, można odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wydaniem orzeczenia środki wyrównujące to uszczuplenie zostały w całości wpłacone lub zwrócone na rzecz Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej właściwej jednostki sektora finansów publicznych.

Art. 37. Sprawcy, który dopuścił się kilku czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych, a sprawa o te czyny jest objęta jednym postępowaniem, wymierza się jedną karę za wszystkie czyny.

4. Faktura nierzetelna, o jakiej mowa w art. 62 par. 2 kodeksu karno-skarbowego, to także faktura fikcyjna, dokumentująca czynność w ogóle niezaistniałą. Jaką odpowiedzialność poniesie sprawca, który posługiwał się fakturą fikcyjną ? Czy w sytuacji, gdy fikcyjną fakturę VAT wystawiono wyłącznie dla przestępczych celów podatkowych, np. dla wyłudzenia kredytu lub dotacji dla siebie lub innej osoby albo w celu doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez fingowanie dobrej kondycji gospodarczej i wiarygodności kontrahenta umowy, to wystawca takiej faktury lub osoba posługująca się nią powinny odpowiadać na podstawie przepisów ustawy karnej (np. art. 297 kodeks karny lub art. 286 par. 1 kodeks karny) ?

Art. 297. § 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.

§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

Art. 286. § 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

5. Czy w trakcie trwania podatkowoprawnego stanu faktycznego można odnieść do niego zasadę następstwa czasowego lex posteriori w celu usunięcia kolizji pomiędzy normą wcześniejszą obowiązującą w momencie otwarcia stanu faktycznego a normą późniejszą, która weszła w życie, kiedy ten stan już istniał ? Czy usuwanie kolizji norm na podstawie reguły lex posteriori w trakcie istnienia stanu faktycznego w danym okresie (np. w trakcie roku podatkowego w podatku dochodowym) może wywołać niekorzystne dla podatnika skutki prawne ? Zob. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 marca 1994r. K 13/93.

„Należy wymagać, aby ustawodawstwo podatkowe dotyczące podatków płaconych w skali rocznej tworzone było nie tylko z respektowaniem zasady niedziałania prawa wstecz, lecz także przy zachowaniu stosownego vacatio legis w roku poprzedzającym rok podatkowy.

Podatnicy powinni mieć bowiem czas na dostosowanie swoich decyzji do podatku, który będą musieli zapłacić w nadchodzącym roku podatkowym. Zaskakiwanie podatników zmianą podatku w trakcie trwania roku podatkowego jest niezgodne z zasadami wynikającymi z Konstytucji.”