SYSTEM SĄDOWNICTWA W POLSCE

Konstytucyjne organy wymiaru sprawiedliwości:

Sąd Najwyższy

Sądy powszechne

Sądy administracyjne

Sądy wojskowe

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Stanu

Trybunały międzynarodowe

Pozakonstytucyjne organy ścigania:

Prokuratura

Policja

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Straż Miejska, Straż Lasów Państwowych i in.

Międzynarodowe organy ścigania: Interpol, Europol

ZASADY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości – wyroki wydawać mogą tylko sądy (wyjątek – mandat za wykroczenie), pozbawiać wolności mogą tylko sądy

Zasada niezależności sądownictwa – wyjątek – prawo łaski Prezydenta

Zasada niezawisłości sędziów – wobec stron i innych organów władzy:

Podległość tylko Konstytucji i ustawom/aktom międzynarodowym wyższego lub równego rzędu – prawo skierowania do TK zapytania o zgodność ustawy z Konstytucją

Powołanie na czas nieoznaczony przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa – nieusuwalność sędziów – tylko z ustawowo określonych wypadkach wyłącznie na mocy orzeczenia sądu

Immunitet formalny – ściganie za przestępstwa tylko za zgodą sądu dyscyplinarnego, ściganie za wykroczenia – tylko dyscyplinarne

Zakaz przynależności do partii politycznych, sprawowania mandatu parlamentarnego oraz powołania na stanowisko w administracji państwowej

Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

Zasada wieloinstancyjności postępowania

SĄD NAJWYŻSZY

Organizacja:

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – powoływany przez Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN na okres 6 lat

Prezesi Sądu Najwyższego – powoływani przez Prezydenta na wniosek Pierwszego Prezesa SN spośród sędziów SN w stanie czynnym – zastępcy Pierwszego Prezesa kierujący izbą SN:

Cywilną

Karną

Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Wojskową

Funkcje:

Rozpatrywanie kasacji od orzeczeń

Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne – wykładania przepisów prawa – nie mają waloru powszechnego obowiązywania, wiążą tylko inne składy SN, jeśli uzyskały rangę zasady prawnej

Stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta oraz ważności referendów krajowych

SĄDY POWSZECHNE

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Skład:

15 sędziów,

wybieranych przez Sejm na 9 lat,

spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą,

zgłoszonych przez 50 posłów lub Prezydium Sejmu,

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy obecnych,

bez prawa do reelekcji

Status sędziów:

Analogiczny do sędziów powszechnych:

nieodwołalność (wyłącznie w wypadku zrzeczenia się stanowiska lub skazania wyrokiem sądu powszechnego lub dyscyplinarnego),

immunitet,

zakaz łączenia stanowisk i przynależności do partii,

podległość wyłącznie Konstytucji,

prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko

Funkcje TK:

Orzekanie w sprawie konstytucyjności i legalności aktów normatywnych

Zgodności z Konstytucją ustaw i aktów międzynarodowych

Zgodności ustaw z aktami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie

Zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami – np. rozporządzenia, zarządzenia i in

Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych

Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

POSTĘPOWANIE PRZED TK

Represyjna kontrola konstytucyjności, cd.:

Wniosek mogą złożyć co do niektórych aktów:

Jednostki samorządu terytorialnego, Ogólnokrajowe organy związków zawodowych, Ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, Kościoły i związki wyznaniowe

odnośnie do aktów ich dotyczących

Krajowa Rada Sądownictwa – odnośnie do aktów dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów

Pytanie prawne – sąd w każdym postępowaniu sądowym

Skarga konstytucyjna – każda osoba, której konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone przez istnienie sprzecznego z Konstytucją aktu, na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie

w terminie 3 m-cy od prawomocności orzeczenia

przymus adwokacki

TRYBUNAŁ STANU

Skład:

Przewodniczący – Pierwszy Prezes SN

Dwóch zastępców

16 członków

Wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas trwania kadencji

Z kandydatur zgłoszonych przez Marszałka Sejmu lub grupę co najmniej 35 posłów

Bezwzględną ilością głosów w obecności co najmniej połowy

Połowa musi mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego

Status sędziów:

Podlegają tylko Konstytucji i ustawom

Immunitet formalny

Nieodwoływalność z wyjątkiem przesłanek ustawowych

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZED TRYBUNAŁEM STANU

Przed TS odpowiadają:

Prezydent – za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa – na wniosek 2/3 członków Zgromadzenia Narodowego

Prezes i członkowie Rady Ministrów – za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem – na wniosek 3/5 liczby posłów

Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania – na wniosek Sejmu przyjęty bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy

Posłowie i senatorowie – za złamanie zakazów prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku – na wniosek jw.

SĄDY MIĘDZYNARODOWE

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu – sąd Rady Europy

Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu – sąd Unii Europejskiej

Międzynarodowy Stały Trybunał Karny w Hadze – sąd karny od zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości powołany Statutem Rzymskim