Aleksandra Sulikowska

Dominika Wdowicz

23BNSP

Ekonomiczne funkcje państwa

Wstęp

Dla pełnego zrozumienia tematu pracy potrzebna jest znajomość podstawowych pojęć, jakie wchodzą w jego temat. Dlatego referat ten autorki rozpoczną przypomnieniem kilku definicji państwa. Pierwsza z nich mówi, że państwo to polityczna, suwerenna, terytorialna i przymusowa organizacja społeczeństwa. Rolą państwa jest organizacja i koordynacja prac dużych grup społecznych. Twierdzenie te można rozwinąć definicją J. Szczepańskiego, według którego państwo, to polityczna organizacja zbiorowości terytorialnej, w której na gruncie wspólnoty dziejowej i tradycji kulturowej, a najczęściej etnicznej, istnieje władza polityczna zorganizowana jako rząd wyrażająca interesy klas silniejszych w danym okresie, zdolnych do przejęcia władzy, jej utrzymania i sprawowania. W kolejnej definicji czytamy,że państwo to społeczna organizacja, mająca rozstrzygającą władzę nad wszystkimi, a główny cel jego istnienia to rozwiązywanie problemów, utrzymywanie porządku i zabezpieczanie dóbr. Pomimo drobnych różnic, w wybranych definicjach można wskazać pewne punkty wspólne, między innymi terytorium, władzę, oraz społeczeństwo (obywateli). Współcześnie wyróżnia się cztery rodzaje państw:

• państwo niewolnicze – jego cechą charakterystyczną jest występowanie niewolników oraz ich właścicieli;

• państwo feudalne – charakteryzuje się występowaniem feudalnej własności ziemi należącej do niedużej części społeczeństwa np. duchowieństwa;

• państwo kapitalistyczne – cechą rozpoznawczą jest występowanie prywatnej własności, środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą;

• państwo socjalistyczne – istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach.

Znając znaczenie pojęcia „państwo”, można przejść do kolejnej kwestii, a więc do funkcji, jakie ono pełni. Poprzez funkcje państwa rozumie się podstawowe kierunki i obszary jego działań, realizujące potrzeby nie tylko grupy rządzącej, ale też całości społeczeństwa. Analiza państwa z punktu widzenia pełnionych przez nie funkcji ma szczególnie wielkie znaczenie, gdy rozważamy wzajemną zależność między państwem i społeczeństwem.

Wyróżnia się następujące funkcje państwa:

• ochronną – państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji;

• kulturalno-oświatową – zadaniem państwa jest organizacja systemu edukacji i innych instytucji kulturalnych poszerzających rozwój intelektualny obywateli;

• socjalną – państwo zapewnia obywatelom minimum środków do życia;

• ekonomiczną (gospodarczą) – do niej zalicza się zarządzania gospodarką i finansami kraju.

Dwie ostatnie z wymienionych funkcji zostaną szerzej omówione w dalszej części pracy. Silne państwo, które może realizować wymienione funkcje, jest potrzebne każdemu człowiekowi i narodowi.

Gospodarcza funkcja państwa

Najprostsza definicja gospodarczej funkcji państwa mówi, że jest to organizowanie gospodarki krajowej oraz czuwanie nad jej prawidłowym rozwojem. Zadania, jakie stoją przed państwem, to między innymi dążenie do powiększania bogactwa kraju, zmniejszania deficytu budżetowego, dobre wykorzystywanie zasobów, dążenie do wzrostu gospodarczego oraz wzrostu przedsiębiorczości i innowacyjności. Istotne jest także wprowadzanie równowagi społecznej w zakresie gospodarczym i związany z nią sprawiedliwy podział dochodów, dbanie o zachowanie równowagi na rynku pracy oraz dążenie do jak najwyższego poziomu zatrudnienia. W ramach funkcji gospodarczej możemy wyróżnić dwa sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę.

W liberalnym państwie celem władzy państwowej staje się stworzenie określonych ram prawnych, dla funkcjonowania gospodarki, a interwencjonizm jest ograniczony do minimum. W ustroju socjalistycznym państwo ma udział w kształtowaniu gospodarki (centralne planowanie).

W literaturze wymienia się trzy główne funkcje finansów publicznych, które składają się na szeroko rozumiane ekonomiczne funkcje państwa. Są to:

• funkcja alokacyjna – jej celem jest ukształtowanie dochodów i wydatków publicznych w sposób optymalny; inaczej mówiąc funkcja ta zobowiązuje państwo do tworzenia warunków sprzyjających najbardziej efektywnemu wykorzystaniu czynników produkcji. Podstawowym mechanizmem alokacji jest mechanizm rynkowy, który powinien być chroniony przez państwo, np. przez podejmowanie działań antymonopolowych. Mechanizm rynkowy obok określonych zalet ma też wady, przejawiające się m. in. przez zewnętrzne skutki działalności przedsiębiorstw w postaci np. zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Państwo powinno w tym wypadku nie tylko tworzyć warunki ograniczające ujemne skutki działalności przedsiębiorstw, ale także tworzyć przesłanki do likwidacji ich przyczyn. Do pozytywnych zewnętrznych efektów działalności przedsiębiorstw zaliczamy kreowanie postępu techniczno-organizacyjnego, który dynamizuje procesy społeczno-gospodarcze. Państwo powinno podejmować działania pobudzające innowacje przez częściowe finansowanie badań naukowych i wdrożeń.

• funkcja redystrybucyjna – najogólniej rzecz ujmując, funkcja ta polega na korygowaniu podziału dochodów, jaki powstaje w wyniku procesów rynkowych. Mechanizm rynkowy nie zapewnia bowiem względnie równej dystrybucji dochodów.

• Funkcja stabilizacyjna – powiązana jest z oddziaływaniem sektora publicznego na przebieg procesów gospodarczych w kierunku ich stabilizowania (np. stabilizowanie cen, stały,zrównoważony wzrost produkcji, przeciwdziałanie bezrobociu itp.).Zadaniem państwa jest dążenie do zmniejszenia amplitudy wahań koniunkturalnych.

Realizowanie ekonomicznej funkcji państwa przejawia się w dwóch aspektach. Pierwszy z nich (aspekt realny) przejawia się w działalności jednostek gospodarczych państwa, samorządów, nazywanej działalnością publiczną. Drugi – aspekt regulacyjny – oznacza wprowadzanie regulacji prawnych mających wpływ na działalność innych podmiotów, ustalanie reguł, legislację, tworzenie kodeksu pracy. Jest to tzw. opiekuńcza rola państwa.

Argumenty za i przeciw rozbudowie gospodarczej funkcji państwa

W literaturze ekonomicznej można spotkać się z argumentami za i przeciw określonej roli państwa w gospodarce. Te poglądy mają swoje źródła w systemach gospodarczych, słabościach rynku czy, na przykład, alokacji zasobów.

Niektóre z argumentów za rozbudową ekonomicznej funkcji państwa:

• system gospodarczy musi być zabezpieczony od strony instytucjonalno-prawnej. Zadaniem państwa w tej kwestii jest między innymi stworzenie kodeksu pracy;

• państwo powinno korygować niedoskonałości rynku i konkurencji powodowane przez działania monopolowe;

• gospodarka jest obciążana z zewnątrz różnymi kosztami, których sektor prywatny nie jest skłonny (lub nie może) ponieść. Chodzi tu między innymi o koszta związane z ochroną środowiska, oświetleniem ulic itp.;

• istnienie dóbr publicznych organizowanych przez państwo, np. straż, usługi komunalne;

• istnieją niezaradne grupy społeczne, które potrzebują pomocy, by przetrwać. Rola państwa powinna tu polegać na aktywnym regulowaniu warunków bytu ludności, szczególnie wobec „klęsk” losowych (choroba, inwalidztwo, utrata pracy), sektor prywatny nie zajmuje się bowiem takimi sprawami.

• państwo powinno ingerować w rynek (tzw. „widzialna ręka” państwa) szczególnie w okresach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych.

Argumenty przeciw rozbudowie gospodarczej funkcji państwa:

• państwo ponosi wysokie koszty interwencjonizmu ( pojęcie to zostanie wytłumaczone w dalszej części pracy). Problem rosnących kosztów prowadzi do kwestii podatków – rząd zmuszony jest do pokrywania swoich zwiększonych wydatków przez zwiększenie opodatkowania, co, jak powszechnie wiadomo,obciąża całe społeczeństwo;

• niektóre działania państwa mogą negatywnie wpływać na obiektywny mechanizm rynkowy;

• z pozoru pozytywne działania państwa mogą osłabić bodźce rynkowe, np. system zasiłków dla bezrobotnych może prowadzić do bezrobocia dobrowolnego i powiększania się grupy osób żyjących kosztem pracującego społeczeństwa;

• państwa opiekuńcze oskarżane są o tworzenie niebezpiecznych postaw społecznych, ponieważ nadmiernie rozbudowany system opieki społecznej niszczy ducha przedsiębiorczości i odpowiedzialności za własne działania, ludzie zaczynają uważać,że państwo powinno im zapewnić warunki do życia w dobrobycie.

Problemy finansowania i podziału świadczeń

Świadczenia społeczne są to środki zaspakajania indywidualnych potrzeb jednostki i rodziny, których uzyskanie nie jest bezpośrednim efektem własnej pracy. Są one podstawowym instrumentem polityki społecznej i formą realizacji- zabezpieczenia społecznego. Prawo do świadczeń społecznych mieści się w katalogu podstawowych- praw człowieka.

Świadczenia społeczne mogą mieć:

1. formę pieniężną:

* renty

* zasiłki

2. rzeczową:

* sprzęt rehabilitacyjny

* świadczenia w naturze

3. usług społecznych:

* publiczna służba zdrowia

* oświata

Główne funkcje świadczeń społecznych :

1. zabezpieczenie bezpieczeństwa socjalnego ( dostarczanie całości lub części dochodów osobom niepracującym, np. zasiłki dla bezrobotnych, oraz uzupełnienie dochodów z pracy, np. zasiłki rodzinne)

2. ochrona przed skutkami różnych rodzajów- ryzyka socjalnego- ( bezzwrotna pomoc, np. dla ofiar klęsk żywiołowych, wypadków przy pracy, w przypadku śmierci głównego żywiciela rodziny)

3. łagodzenie nierówności społecznej i wyrównywanie szans życiowych ( stypendia, bezpłatne obiady w szkołach dla dzieci najuboższych rodzin).

Świadczenia społeczne stanowią bardzo ważną część polityki społecznej nie tylko ze względu na swoją masowość i skalę wydatków, ale z tytułu funkcji jakie spełniają, zasad ich przekazu oraz struktury odbiorców.

Formy świadczeń społecznych to nie tylko świadczenia pieniężne, ale także świadczenia rzeczowe i zakładowe, usługi na rzecz usprawnionych oraz inne rodzaje świadczeń, np.: pożyczki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, kredyty dla studentów, świadczenia alimentacyjne, bilety ulgowe (dopłata państwowa do biletów), pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych itp. Gromadzenie środków na świadczenia społeczne ma wymiar publiczny i odbywa się z udziałem instytucji państwowych, samorządowych lub pod ich nadzorem. Jednak wydatkowanie tych środków nie jest przeznaczone w całości na świadczenia indywidualne. Część z tych wydatków przeznaczona jest na utrzymanie i rozwój tzw. infrastruktury społecznej, a więc urządzeń, które stanowią materialną podstawę przekazu usług socjalnych i kulturalnych, np.: szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej, szkoły, obiekty kulturalne itp.

Obecnie w Polsce podstawową funkcją świadczeń jest funkcja zabezpieczająca, która ma zapewnić podstawy egzystencji. Sytuacja ta jest związana z rosnącą liczbą emerytów i rencistów, bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłków oraz osób korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej. Obecna sytuacja gospodarcza państwa nie pozwala na eliminację świadczeń społecznych, ale zmusza do zmiany sposobu gromadzenia tych środków i ich wydatkowania. Dąży się do zwiększenia udziału własnego obywateli w świadczenia społeczne w postaci składek lub tzw. „współpłacenia” za niektóre usługi społeczne, przy jednoczesnym ograniczeniu wydatków budżetu państwa.

Organizacja i finansowanie świadczeń społecznych są ściśle powiązane z systemem funkcjonowania gospodarki. Można wyróżnić trzy modele organizacyjne świadczeń społecznych:

*model państwowy

*model samorządowy

*model korporacyjny

W praktyce krajów rozwiniętej gospodarki rynkowej wyżej wymienione modele organizacyjne świadczeń społecznych nie występują w czystej postaci. Najwyraźniej ich komplementarność zaznaczyła się w funkcjonowaniu instytucji ochrony zdrowia. W Wielkiej Brytanii obok państwowego sektora występuje sektor prywatny. W Stanach Zjednoczonych działa wiele programów zdrowotnych realizowanych przez rząd oraz występuje publiczna własność majątku zaangażowanego w opiekę lekarską. W Holandii różnymi wariantami obowiązkowych ubezpieczeń publicznych objęte jest ok. 70% ludności. A jedynie pozostała część społeczeństwa korzysta z ubezpieczeń prywatnych. Konsekwencją wyboru określonego modelu jest określenie źródeł ich finansowania. Z tego punktu widzenia można określić dwa podstawowe systemy finansowego zasilania świadczeń:

Finansowanie budżetowe- wydatki socjalne budżetu państwa to przede wszystkim wydatki na usługi społeczne. Świadczenia społeczne finansowane są w przeważającym stopniu w systemie pozabudżetowym w ramach funduszów celowych.

Finansowanie ubezpieczeniowe- fundusze ubezpieczeniowe tworzone sa ze składek. Ze swiadczen korzystają tylko te osoby które dobrowolnie lub przymusowo zostały ubezpieczone. Wysokość świadczeń jest zróżnicowana od wysokości składek.

Finansowanie ubezpieczeniowe może funkcjonować według modelu repartycyjnego i ubezpieczeń kapitałowych.

Model repartycyjny- zróżnicowanie składek nie ma związku z wielkością uzyskiwanych świadczeń. Zasada solidaryzmu jest rygorystycznie respektowana. Model ten opiera się na „umowie międzypokoleniowej”. Solidaryzm międzypokoleniowymoże zapewnić sprawne jego funkcjonowanie w warunkach stabilnego rozwoju demograficznego.

Model kapitałowy ubezpieczeń społecznych opiera się na kapitalizacji składek poprzez ich transformacje w lokaty kapitałowe. W modelu tym występuje ścisły związek wysokości świadczeń zgromadzonych w funduszu ubezpieczeniowym kapitałem. Fundusze ubezpieczeniowe, inwestując swe środki w papiery wartościowe, stają się ważnym segmentem rynku kapitałowego.

Wybór formy świadczeń ma wpływ na swobodę wyboru rzeczowej struktury konsumpcji przez świadczeniobiorców. Przeciwdziałanie możliwym nieracjonalnym wyborom w tym obszarze może być przesłanką ograniczającą zakres występowania świadczeń pieniężnych.

Przejawy i skala interwencjonizmu państwowego na przykładzie UE i USA

Interwencjonizm definiowany jest jako aktywne, zmierzające do realizacji okreśonych celów, oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne. Interwencjonizm państwowy opiera się głównie na instrumentach polityki finansowej państwa.

Najbardziej typowe przejawy interwencjonizmu państwowego w gospodarce to:

• rola legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja);

• rola regulacyjna, czyli wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną;

• rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa;

• rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie, lub poniżej cen rynkowych (jest to więc redystrybucja dochodów, będąca elementem systemu państwa opiekuńczego);

• rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku (przedsiębiorstw państwowych).

Interwencjonizm państwowy w Stanach Zjednoczonych w latach 1933-1939

Po objęciu funkcji w 1933r. Roosevelt zwołał doradców i wspólnie opracowano potężny program wyjścia z załamania, znany pod nazwą New Deal (nowa umowa, nowy ład). Nazwa odzwierciedlała odejście od tradycyjnej liberalnej polityki ograniczania wpływów państwa na ekonomię na rzecz przyjęcia zasady odpowiedzialności państwa za właściwe jej funkcjonowanie i dobrobyt obywateli. New Deal zakładał uzdrowienie systemu bankowego poprzez obniżenie wartości dolara i zniesienie parytetu złota (określenie wartości pieniądza wg zawartości złota). Dla rozruszania gospodarki i odrodzenia popytu prowadzono politykę łagodnej inflacji (drukowano pieniądze bez pokrycia). Dla milionów bezrobotnych wprowadzono roboty publiczne. Agricultural Adjustment Act, czyli ustawa o rolnictwie nakazywała farmerom zmniejszenie obszaru ziemi uprawnej w celu obniżenia produkcji. Farmerom przyznano również kredyty. Dla przemysłu uchwalono National Industrial Act, którego główną ideą było wprowadzenie zasady uczciwej konkurencji w miejsce dotychczasowej, raczej mijającej się z etyką. Pracownicy otrzymali prawo zawierania z pracodawcami umów zbiorowych za pośrednictwem związków zawodowych, przy czym wyznaczono płace minimalne i maksymalny czas pracy. Po raz pierwszy w dziejach USA wprowadzono ustawy socjalne, zasiłki zdrowotne i ubezpieczenia emerytalne. Od 1935r. prezydent Roosevelt musiał jednak walczyć z wielkoprzemysłową opozycją, która atakowała jego politykę. Krytykowano zwłaszcza ustawodawstwo socjalne, które nakładało na pracodawców konieczność ubezpieczenia pracowników. Zwalczano także obowiązek zawierania umów zbiorowych. Dla zablokowania polityki Roosevelta wykorzystano Sąd Najwyższy, który orzekł, że New Deal jest sprzeczny z konstytucją, ogranicza bowiem swobodną działalność jednostki. Prezydent podjął walkę z Sądem Najwyższym, ustanawiając wiek emerytalny dla sędziów i wymieniając w ten sposób jego skład. Opinia publiczna dała wyraz swemu poparciu dla New Deal i Roosevelta, wybierając go w 1936r. na drugą kadencję. Polityka jego opozycjonistów wskutek tego załamała się. Wprowadzony przez Roosevelta system nadzoru państwowego zmierzał w istocie do wzmocnienia rynku i kapitału; prezydent i jego zwolennicy dostrzegli po prostu współzależność między ekonomią a kwestią socjalną.

Podsumowując, państwo wprowadziło zmiany w rolnictwie, przemyśle, prawie pracy, rozwinięto również politykę socjalną.

Interwencjonizm państwowy w USA obecnie

Interwencjonizm państwowy nadal występuje w Stanach Zjednoczonych, jednak w bardziej ograniczonej formie niż w latach 1933-1939. Ważnym jego przejawem jest istnienie banku centralnego, zwanego Systemem Rezerwy Federalnej USA. Budżet Stanów Zjednoczonych i firmy prywatne wydają łącznie 3% PKB na badania naukowe, co jest jednym z najwyższych na świecie poziomów: pieniądze te otrzymuje na przykład NASA, której wiele projektów wykorzystano w cywilnym przemyśle, jak satelity telekomunikacyjne; państwowe instytuty naukowe stworzyły także Internet. Polityka Partii Republikańskiej opiera się na zmniejszaniu podatków dla najbogatszych oraz zmniejszaniu, ale nie likwidacji wydatków na sferę socjalną.

Interwencjonizm w Unii Europejskiej

Interwencjonizm w Unii Europejskiej polega na takim prowadzeniu polityki przez Wspólnotę, która pozwala nie tylko na harmonijny, ale również równomierny rozwój gospodarek krajów ją tworzących. Tylko wówczas wzrost gospodarczy i rozwój będzie możliwy w całej Wspólnocie. W związku z takimi założeniami, Unia Europejska wspiera gospodarki krajów wspólnotowych, ale również tych, które dążą do integracji z UE. Odbywa się to poprzez transfer środków finansowych z funduszy europejskich. Środki te muszą być przeznaczone przez państwa kandydujące na rozwój i dostosowanie poszczególnych gałęzi przemysłu oraz rolnictwa do standardów unijnych.

a) budżet UE

Unia Europejska posiada budżet wspólnotowy. Cecha charakterystyczną tego budżetu jest to, że nie może on być wykorzystywany jako narzędzie polityki makroekonomicznej, które mogłoby spełniać funkcje regulacyjne wobec budżetów krajów wspólnotowych.

Cechą budżetów państwowych jest natomiast to, że ważną rolę, tak naprawdę, odgrywa w nich deficyt budżetowy i odpowiednio prowadzona polityka finansowa państwa względem niego i poprzez ten deficyt. W budżetowej polityce unijnej nie można wykorzystywać deficytu budżetowego. Zasadą jest to, że powinien on być zbilansowany ( budżet). Przychody i wydatki powinny znajdować się w stanie względnej równowagi.

Najważniejszą pozycją w budżecie unijnym po stronie wydatków jest rolnictwo. W dziesięcioleciu 1960-70 z budżetu wspólnotowego aż 85 % wydatków przeznaczanych było właśnie na ten sektor gospodarki. Jest on nadal punktem newralgicznym, ale przeprowadzane z mniejszym lub większym sukcesem reformy pozwoliły na redukcję wydatków budżetowych w kolejnych latach.

W skład budżetu wspólnotowego UE wchodzą:

• wydatki budżetu funkcjonowania

• wydatki budżetu badań i inwestycji ERATOM

• wydatki i dochody UE (z wyjątkiem instytucji posiadających własne budżety- Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Fundusz Rozwoju)

• wydatki i dochody administracyjne

Na co przeznaczane są środki budżetowe? (m. in.)

1. Rolnictwo;

2. Operacje strukturalne (wyrównywanie różnic w rozwoju gospodarczym);

3. Energetykę;

4. Młodzież (stypendia, edukacja), kultura;

5. Politykę wewnętrzną (kontrola rynku wewnętrznego, ochronę konsumenta, wymiar sprawiedliwości);

6. Badania i rozwój technologiczny.

7. Działalność zewnętrzną (pomoc humanitarna, współpraca z państwami spoza UE);

8. Wspólna politykę zagraniczną i bezpieczeństwa;

9. Administrację;

10. Rezerwy walutowe

b) likwidacja ceł i innych opłat tego typu.

Sukcesywnie likwidowano kolejne opłaty celne na różne towary. Zniesienie tych opłat na niemal wszystkie artykuły uskuteczniono dopiero w roku 1996.

Większym problemem, już kilkadziesiąt lat wcześniej okazały się jednak opłaty "para-celne" na różnego typu grupy towarowe. Szczególnych problemów ze zniesieniem tych opłat, mimo stosownych nacisków Komisji EWG, nastręczały produkty rolne. Państwa mając na uwadze swoje interesy gospodarcze hamowały w znaczny sposób politykę wspólnotową zmierzającą do uwolnienia handlu tymi artykułami. Ograniczenia ilościowe na produkty przemysłowe zniesiono w roku 1962,( poza uregulowaniami dotyczącymi monopoli). Na artykuły rolne- później, bo dopiero w roku 1968. W 1993 roku zniesiono formalności celne związane z obrotem towarowym na terenie Unii Europejskiej.

c) wspólna taryfa celna

Ustalono ją bazując na średniej arytmetycznej taryf celnych krajów członkowskich. W trzech etapach doprowadzano do sukcesywnego zmniejszania różnic pomiędzy taryfami krajowymi, a wspólną taryfą celną. W pierwszym etapie- o 30%, w trzecim- o 40%. W odniesieniu do artykułów przemysłowych etap pierwszy i drugi zakończono w 1961 roku. Dwa lata później ustalono ostatecznie wspólną taryfę celną dla artykułów rolnych.

d) unifikacja polityki handlowej

Pierwsze działania podjęto w roku 1960. Proces ten był o wiele dłuższy i bardziej skomplikowany niż to miało miejsce w przypadku ustalania wspólnej polityki celnej.

W 1988 roku został wprowadzony tzw. SAD- Jednolity Dokument Administracyjny. Miał on duże znaczenie dla uproszczenia polityki handlowej, zlikwidował bowiem 130 innych dokumentów celnych stosowanych wcześniej przez państwa członkowskie. Od roku 1993 jego znaczeni zmieniło się. Odtąd, decyzją Rady, jeszcze z roku 1990 jest on stosowany jedynie przez Hiszpanię oraz Portugalię w wymianie między nimi oraz innymi krajami członkowskimi. Unia stosuje go także przy wymianie przesyłek towarowych z państw trzecich.

Formalności natury celnej w pozostałych państwach UE zostały ostatecznie zniesione z dniem 1 stycznia 1993 roku.

e) wspólna polityka rolna

Ta dziedzina wspólnej polityki europejskiej jest z pewnością jedną z trudniejszych i konfliktogennych. Niejednokrotnie dochodziło do spięć między państwami członkowskimi właśnie na tle różnic w interesach tychże państw, które bardziej lub mniej musiały prowadzić działania zmierzające do ochrony własnego rolnictwa(szczególnie jeśli było słabiej rozwinięte, niedoinwestowane, mało efektywne, a jest to częsty problem, szczególnie w biedniejszych krajach członkowskich, bądź w tych, w których sektor rolniczy jest bardzo duży, tak jak np. we Francji).

Kłopotliwym zjawiskiem były różnice w kosztach, przede wszystkim w Niemczech (RFN) oraz Francji. Państwa stosowały protekcjonizm oraz subsydiowanie swojego rolnictwa, aby nie dopuścić do ubożenia producentów artykułów rolnych. W związku z tym Wspólnota musiała doprowadzić do zbudowania szerokiego systemu subsydiowania swojego rolnictwa.

W innym przypadku, konsekwencje braku tych instrumentów mogłoby doprowadzić do destabilizacji gospodarczej w państwach członkowskich oraz samej Wspólnocie. Rolnictwo poddane zostało wielu zmianom. Miedzy innymi dążono do zmniejszania areału upraw rolniczych, do monokulturyzowania produkcji w gospodarstwach (specjalizacji), oraz do zwiększania powierzchni gospodarstw.

Unia Europejska dofinansowuje (system dopłat rolniczych) nie tylko sektor rolny krajów już należących do Wspólnoty, ale także krajów kandydujących. Polityka rolna UE zmierza do standaryzacji i wysokiej jakości produktów rolniczych.

f) swoboda przepływu osób

Prawo unijne wyznacza trzy kategorie osób:

• pracownicy najemni;

• pracownicy samodzielni;

• inni ( np. studenci)

Swobodny przepływ osób oznacza również podobne prawo dla członków rodzin tychże osób, tzn. współmałżonków, dzieci do 21 roku życia, rodziców i rodziców współmałżonków ( jeżeli są on na ich utrzymaniu).

Istnieje w prawie unijnym tzw. Dyrektywa Studencka- możliwość przeniesienia się studenta do innego kraju, jeżeli zaświadczy wpis na listę studentów oraz będzie miał konieczne środki, aby nie stanowić obciążenia społecznego dla tego kraju.

g) polityka regionalna

Państwa tworzące Unię Europejską różnią się między sobą pod wieloma względami- miedzy innymi różnice te przebiegają na polu gospodarki i ekonomii. Istnieją regiony w UE, które w znacznym stopniu odbiegają swoim rozwojem oraz zamożnością od przodujących krajów i regionów. Unia prowadzi politykę, której celem jest niwelowanie tych różnic. Ma to znacznie nie tylko dla ludności regionów biedniejszych, ale także dla spójności samej UE.

Główną instytucją prawa unijnego dotyczącego wyrównywania poziomu gospodarczego regionów jest utworzony w 1975 roku Fundusz Regionalny. Oprócz niego istnieją również inne projekty, m. in. różnego rodzaju pożyczki.

Inne formy pomocowe to m. in.: środki pochodzące z Funduszu Spójności (od 994 roku), pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Europejskiego Systemu Walutowego.

h) polityka energetyczna

Pierwszy protokół w tej dziedzinie podpisany został już w roku 1964. Polityka europejska w tej dziedzinie zmierza przede wszystkim do osiągnięcia samowystarczalności UE w tej dziedzinie i uniezależnienia się od źródeł zewnętrznych. Jak pokazują to wydarzenia bieżące nie jest to wcale taka oczywista i łatwa dziedzina współpracy między krajami unijnymi( sprawa rurociągu rosyjsko- niemieckiego).

i) polityka transportowa

Polityka tego obszaru gospodarczego została ujednolicona w roku 1993. Dotyczy ona przewoźników( zarówno samochodowych, kolejowych, wodnych, jak i lotniczych) i wspólnych zasad wobec nich bez stosowania jakichkolwiek kryteriów dyskryminujących ze względu np. na przynależność państwową. Ramowa polityka wspólnotowa dotyczy m. in. takich zagadnień jak: bezpieczeństwo, przewóz osób i towarów, standardy techniczne, koszty, prawa przedsiębiorców.

W 1994 roku Unia europejska wprowadziła tzw. europejskie prawo jazdy- będzie ono sukcesywnie zastępować krajowe dokumenty tego typu.

j) rybołówstwo

Intensyfikacji uległa w roku 1970, kiedy to podpisano porozumienie dotyczące wspólnego rynku rybnego, mechanizmów jego ochrony i dotacji. Pod koniec lat siedemdziesiątych dotowano szczególnie budowę nowych statków, flot, unowocześnianie sprzętu badania dotyczące nowych łowisk i poszukiwanie ich.

k) ochrona środowiska w polityce UE

Polityka wspólnotowa w tym zakresie coraz bardziej zyskuje na znaczeniu. Coraz większa jest świadomość konieczności wprowadzania rozwiązań nie eksploatujących środowiska naturalnego. W 1970 roku wprowadzono pierwszy, wypracowany przez Komisję Wspólnot program w tej dziedzinie- dotyczył on przede wszystkim zwalczania zanieczyszczeń środowiska we wszystkich krajach członkowskich. Od roku 1990 działa wyspecjalizowana instytucja w obrębie porządku instytucjonalnego UE- jest to Europejska Agencja Ochrony Środowiska.

l) ochrona konsumentów

Wspólnoty Europejskie, a obecnie Unia Europejska prowadzi politykę, która w znaczny sposób uwzględnia ochronę praw konsumenckich. Przede wszystkim sukcesy w tej dziedzinie dotyczą polityki zdrowotnej i bezpieczeństwa.

W 1993 roku przedstawiono tzw. "Zieloną Księgę"- zapisy jej dotyczyły dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz sporów konsumenckich i ich rozwiązywania na terenie całej UE.

Istnieje również specjalna instytucja, pełniąca rolę doradczą oraz konsultacyjną- jest to Komitet Konsultacyjny ds. Klienta.

ł) polityka przemysłowa

Europejska polityka przemysłowa stawia sobie za cle działania zmierzające do uatrakcyjnienia produkcji przemysłowej, poprzez wzmocnienie jej efektywności, poprzez jej konkurencyjność. Zwraca uwagę na konieczność dostosowywania rozwiązań przemysłowych do zmieniających się warunków gospodarczych i rynkowych, do uelastyczniania produkcji. Ważną jest tu również współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami unijnymi zarówno dużymi jak i działających w sektorze MŚP. Konieczne jest też prowadzenie w państwach Unii Europejskiej polityki innowacyjnej, pozwalającej na rozwój technologiczny. Polityka unijna ma na celu również integrację działań w tym zakresie, co powinno doprowadzić do zwiększenia konkurencyjności przemysłu unijnego.

Celem interwencyjnej polityki unijnej jest promowanie działań zmierzających do wzrostu efektywności, ale równocześnie także spójności unijnej gospodarki. W związku z tym Unia Europejska uruchamia instrumenty prawne (np. różnego rodzaju dotacje), które pozwalają na zachowanie niezbędnej dla rozwoju całej Organizacji- równowagi.

Aby mogła ona zaistnieć, konieczne jest wspomaganie gospodarek krajów aspirujących do wejścia w struktury wspólnotowe. Dla nich przewidziane są różnego rodzaju programy pomocowe.

Podsumowując, polityka interwencyjna UE polega na:

- planowaniu koniecznych działań, co jest determinowane sytuacją wewnątrz UE, ale także działaniami w systemie gospodarki światowej;

- pomocy finansowej;

- wprowadzaniu jednolitego prawa regulującego ten obszar funkcjonowania wspólnotowego.

Bibliografia

„Ekonomia. Makroekonomiczne podstawy polityki gospodarczej” Ewa Kubiak, Halina Nakonieczna-Kisiel, Wydawnictwo Samorządowe FRDL , Warszawa 1999

„Elementarne zagadnienia z ekonomii” Roman Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999

http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=24&pageId=608