Alicja Marta Budzyńska Pedagogika
nr albumu 2790 PSiR
Recenzja naukowa opisowo-krytyczna
Bibliografia:
Michel Pastoureau,
"Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII-XIII w.)",
przełożyła Maria Skibniewska
Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, wydanie pierwsze, stron 164
Michel Pastoureau jest francuskim historykiem urodzonym w Paryżu w 1947. Kończył studia w École des Chartes. Historyk, archiwista, paleograf, dyrektor w École pratique des hautes études na Sorbonie, gdzie od 1983r. kieruje katedrą historii symboliki zachodniej. Opublikował ok. 30 dzieł poświęconych historii kolorów, zwierząt i symboli. Jego prace dotyczyły powstaniu emblematów, a także heraldyki, sfragistyki i numizmatyki. Jest członkiem Académie Internationale d'Héraldique oraz vice przewodniczącym Société Française d'Héraldique.
"Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII-XIII w.)" zalicza się do dzieł popularno-naukowych, oznacza to brak aparatu naukowego i treść napisaną w sposób zrozumiały dla laika. Książka opisuje prawdziwe życie codzienne mieszkańców Francji i Anglii w okresie od wstąpienia na tron Henryka II Plantageneta, króla Anglii (1154r.), do śmierci Filipa Augusta, króla Francji (1223r.). Wprawdzie nie pominięto w ksiązce żadnej klasy społecznej, nie mogąc jednak przestudiować wszystkich dogłębnie, dano pierszeństwo życiu codziennemu szlachetnie urodzonych, i to nie książąt, lecz środowiska rycerskiego. Ten też wybór został podkreślony w tytule. Michel Pastoureau zajął sie przede wszystkim warunkami materialnymi i stroną psychologiczną życia codziennego. W książce pominięto specjalnie kilka dziedzin jak np. życie społeczności paryskiej oraz życie religijne i działalność gospodarczą, gdyż tym zagadnieniom jest poświęcona inna książka z tej serii („Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika Świętego” Edwarda Farala).
Tytuł książki może trochę mylić czytelnika ponieważ nie chodzi tutaj o opis życia pasjonującego,
a zarazem fikcyjnego bohaterów Okrągłego Stołu, występujących w romansach rycerskich z końca XII i początku XIII wieku, lecz jak już napisałam prawdziwe życie codzienne mieszkańców Francji i Anglii w tym czasie. Epokę, której chronologia zahacza o dwa wieki, można by określić bardziej jednoznacznie lecz określenia typu „pod koniec XII stulecia” czy „za panowania Filipa Augusta” prócz niemiłej oschłości, miałby tę wadę, że zaciemniałyby zbytnio pojęcia dziesięcioleci i regionów, o których mowa w książce. Formuła „za czasów rycerzy Okrągłego Stołu” lepiej wyraża istotę i intencje pracy choćby ze względu na granice społeczne jakie są w niej wyznaczone. Autor chciał również żeby nie zacieśniać tematu do obszaru jednego królestwa. Historia życia codziennego nie zatrzymuje się przecież na granicach państwowych, zwłaszcza gdy mowa o XII i XIII wieku, czyli o epoce, kiedy wszystkie kraje zachodniego chrześcijaństwa żyją w rytmie tej samej cywilizacji i kiedy dzieje Francji i Anglii są bliżej niż kiedykolwiek ze sobą związane.
Książka ta jest książką o zwyczajach, pozbawioną chronologii. Autor wiec nie podzielił jej latami czy wydarzeniami lecz zagadnieniami obyczajowymi, społecznymi. I tak mamy w „Życiu codziennym...” dziesięć rozdziałów.
Pierwszy rozdział jest podzielony na dwie części w których autor opisuje kolejno”Rytm życia” i „Rytm czasu”. Charakteryzuje sposób rozmieszczenia ludności na terenach Anglii i Francji. Przedstawia mentalność ludzi, postrzeganie takich podstawowych etapów życia każdego człowieka jak narodziny i chrzest, małżeństwo, starość i śmierć. W opisywanych czasach nie istniało pojęcie godzin a tym bardziej minut. Ludzie żyli wschodami i zachodami Słońca, dzięki tym zjawiskom wiedzieli, kiedy wstać, kiedy zejść z pola. Natomiast cykl roku wynikał z kalendarza liturgicznego, w którym główne akcenty padały na adwent, Wielki Post i najważniejsze święta: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Wniebowstąpienie, Zielone Świątki i dzień Wszystkich Świętych. Piecze, nad tymi punktami orientacyjnymi roku zwykłego człowieka, trzymali ludzie duchowni.
Poprzez drugi rozdział czytelnik poznaje ogólną charakterystykę społeczeństwa, zasady panujące między seniorami i wasalami, podział na chłopa wolnego i niewolnego. Tutaj również autor opisuje duchowieństwo, rycerstwo, ich życie i ideały cnoty. W książce Michel Pastoureau jest również miejsce na odtworzenie ówczesnego krajobrazu, landów i mokradeł, miejsce na kwestię karczowania lasów i tworzenia pasjonujących ogrodów zamkowych, i samych zamków. Budowie, wyposażeniu i umeblowanie owych twierdz i donżonow poswiecony jest osobny rozdział. W rzeczywistości życie na zamku było nudne. Uatrakcyjniane jedynie marzeniami i chęcią wypraw, tęsknotą za nieznanym. Dlatego tez z wielka radością i gościnnością przyjmowana dalekich przybyszy, wyprawiano wielkie uczty z tej okazji. Pożywienie chłopów i panów bardzo się różniło i było nieodpowiednio, niezdrowo dobrane. Opis sposób biesiadowania, maniery przy stole i przymus postu to kolejne brutalne zderzenie fikcji literackiej z rzeczywistości ówczesną. Pisząc o obyczajach nie można zapomnieć o jakże przecież ważnym dla ludzi ubraniu.
Narodziny mody w XII w., najchętniej używane tkaniny, kolory, podział na modę męską i damską znajdziemy w kolejnym już, szóstym, rozdziale. Nie zapomniał też Michel Pastoureau o herbach – kolejnym oprócz ubioru środku uzewnętrznienia osobowości i określenia miejsca zajmowanego w społeczeństwie.
Średniowiecze to czas wojen i pokojów. Z książki dowiadujemy się o wojnach prywatnych, pokojach i rozejmach Bożych, o feudalnej służbie wojskowej, najemnikach, znaczeniu koni w życiu rycerza, techniki oblężnicze i tajniki bitew. Nie pozostają też tajemnicą „Szlachetne rozrywki” takie jak: szachy, polowania i turnieje rycerskie. Ważnym elementem w życiu człowieka jest miłość. Pastoureau opisujejej nadworną jej odmianę, aspekty decydujące o pociągu fizycznym i kryteria urody. Analizuje miłość jako zjawisko literackie, a także rozkosze zmysłowe i rzeczywiste uczucia. Ostatnim tematem jakim się Michel Pastoureau zajął w swojej książce są „Marzenia”, które były znaczącą częścia ówczesnycj ludzi. Ukazuje próbe ich realizacji: podróże i pielgrzymki.
W każdym rozdziale autor podpiera się fragmentami utworów literackich z opisywanego okresu. Szczególną uwagę poświęcił poematom dworskim, zwłaszcza literaturze arturiańskiej oraz twórczości Chretiena de Troyes i jego kontynuatorów.Dla łatwiejszego wczucia się w epokę zostało w książce zamieszczonych sześć fragmentów romansów dworskich.
Uważam "Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII-XIII w.)" za ksiązkę godną polecenia osobie chcacej zgłębić swoją wiedzę historyczną, rozwiać watpliwości co do ówczesnych zwyczajów. Michel Pastoureau poprzez przystępny język, lekką i zwiezłą, sensowną formę potrafi zaciekawić i łagodnie przejść z jednego omawianego tematu do następnego.
Powołując sie na teksty źródłowe brutalnie zderza fikcje literacką z faktyczną sytuacją. Odziera człowieka ze złudzeń i dotychczasowych mniemań. W rzeczywistości życie ludzi na przełomie XII i XIII w. wiele nie rózniło się od dzisiejszego. Emocje, porywy, uczucia człowieka pozostają nie zmienione, inne jest tylko jego otoczenie. Bogactwo opisów działa na wyobraźnie, jednakże moim zdaniem czytelnik powinień mieć możność skonfrontowania tego z materiałem ilustracyjnym, ikonograficznym. Niestety zdjęcia zamieszczone w książce nie współgrają z tekstem, nie mają do niego żadnego odniesienia.
Książka zawiera 164 strony. Właściwa treść zajmuje 126 stron. Na resztę składają się fragmenty romansów, zestawienie ważniejszych dat z historii Francji i Anglii z „..czasów rycerzy Okrągłego Stołu”, bibliografia oraz spis ilustracji.