Zakres zagadnień na egzamin z ekonomii :
Podstawowe definicje:
ekonomia - nauka o tym, jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów (które mogą mieć alternatywne zastosowania) w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielenia ich na konsumpcję obecną lub przyszłą pomiędzy różne grupy w społeczeństwie.
rzadkość – jedno z podstawowych pojęć ekonomii, określające ograniczoną ilość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb.Rozbieżność pomiędzy nieograniczonymi potrzebami a ograniczonymi zasobami, służącymi ich zaspokajaniu powoduje, że nie wszystkie potrzeby będą mogły być zaspokojone jednocześnie. Potrzeby pozostają względem siebie w stosunku konkurencyjnym – zaspokojenie jednej oznacza konieczność rezygnacji z zaspokojenia określonej części pozostałych potrzeb. Tym samym rzadkość zmusza do racjonalnego gospodarowania dostępnymi zasobami celem zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb.Pojęcie rzadkości stanowi kryterium podziału na dobra rzadkie i dobra wolne. W tym sensie dobra wolne to takie dobra, które występują w nieograniczonych ilościach. Takie dobra jak powietrze lub woda były uważane za dobra wolne, obecnie dominuje pogląd, że wszystkie dobra są rzadkie.
, ekonomia pozytywna - odpowiada za opis faktów, okoliczności i wzajemnych zależności między różnymi elementami gospodarki, ale bez subiektywnej oceny czy taki jej stan jest zły czy dobry. Głównym narzędziem ekonomii pozytywnej jest pomiar różnych wielkości ekonomicznych, jak na przykład, określenie wielkości bezrobocia, inflacji itd. Wynika z tego, że ekonomia pozytywna podaje "suche" fakty, nie wgłębiając się w ich ocenę.
ekonomia normatywna - Ekonomia normatywna wykorzystuje techniki ekonomiczne do subiektywnej oceny stanu gospodarki lub danego jej elementu, ukierunkowana jest na podjęcie pewnych działań w celu polepszenia efektów gospodarczych. Tutaj w grę wchodzi etyka i sądy wartościujące. Ekonomia normatywna odpowiada na pytanie czy dana wielkość bezrobocia, czy inflacji, jest właściwa, jaka byłaby optymalna i jakie kroki trzeba przedsięwziąć, aby otrzymać lepsze efekty gospodarcze. Ogólnie mówiąc - ekonomia normatywna, w odróżnieniu od pozytywnej, przedstawiając pewne zjawisko mówi dodatkowo czy jego wpływ na goospodarkę jest dobry, czy zły.
koszt alternatywny - to koszt zaniechanych możliwości. Mierzony jest wartością tej produkcji, której nie realizujemy, lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości.
Mikroekonomia - zajmuje się badaniem poszczególnych elementów tworzących gospodarkę (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe) oraz analizowaniem sposobu działania i zachowania poszczególnych uczestników życia gospodarczego.
Makroekonomia - zajmuje się badaniem agregatowych wielkości ekonomicznych dotyczących całej gospodarki (takich jak: całkowita produkcja i konsumpcja) oraz badaniem wielkości ekonomicznych, dających się zidentyfikować tylko w skali "makro" (np.: inflacja, bezrobocie).
Rynek :
uczestnicy gry rynkowej -
prawo popytu - Prawo opadającej krzywej popytu. Kiedy cena jakiegoś dobra rośnie (przy czym wszystkie inne czynniki pozostają bez zmiany), wielkość popytu na to dobro spada
prawo podaży - podaż danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom podaży, tak jak poziom popytu nie zależy tylko od ceny towaru, ważne są również - cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli poziom kosztów produkcj; technologia, czyli postęp techniczn ;ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających); liczba producentów na danym rynku cele przedsiębiorstwa; oczekiwania dotyczące zmian; eksport oraz import; wielkość rezerw; czynniki przypadkowe, np. pogoda; czas, jakim dysponują producenci; interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne; elastyczność podaży
krzywe popytu - w każdym danym momencie istnieje pewna określona zależność pomiędzy ceną rynkową danego dobra (na przykład pszenicy) a wielkością popytu na to dobro. Tę zależność między ceną a nabywaną ilością nazywamy „funkcją popytu” (demand schedule) albo „krzywą popytu”. Rysując krzywą popytu, koncentrujemy się na zależności między ilością a ceną. Ale niewątpliwie na popyt wpływają i czynniki inne poza ceną. Samochody i fistaszki są sprzedawane mniej więcej po tej samej cenie za funt, jednakowoż Amerykanie na samochody wydają nieporównanie więcej niż na fistaszki. Oprócz ceny danego dobra, istnieją cztery inne ważne czynniki wyznaczające krzywą popytu. Najważniejszym jest zapewne przeciętny dochód konsumentów. Bogate narody czy zamożniejsze rodziny kupują prawie wszystkiego więcej aniżeli narody czy rodziny ubogie. na wielkość popytu przy każdej danej cenie wyraźnie wpływa wielkość rynku, tj. liczba gospodarstw domowych dokonujących zakupów. Jeżeli inne czynniki pozostają bez zmiany, podwojenie liczby konsumentów wywoła w przybliżeniu podwojenie wielkości popytu.na krzywą popytu będą wywierać wpływ cena i stopień dostępności innych dóbr, zwłaszcza tych, które są dobrymi substytutami badanego przez nas dobra.poza wszystkimi tymi czynnikami obiektywnymi jest cały zestaw czynników subiektywnych, zwanych gustami albo preferencjami. Gusty mogą odzwierciedlać autentyczne potrzeby (płynów, soli, ciepła i miłości). Mogą one obejmować również sporą ilość potrzeb sztucznie wykreowanych (chęć na gatunek papierosów, jaki palą kowboje, lub ten typ aut sportowych, w których pokazują się gwiazdy telewizji).
krzywe podaży - krzywą podaży nazywamy zależność między ceną rynkową jakiegoś dobra a tą jego ilością, jaką gotowi są dostarczyć producenci.
równowaga rynkowa - Równowaga rynku może istnieć tylko przy takiej cenie, przy której wielkości podaży i popytu są równe. Przy każdej cenie wyższej od ceny wyznaczonej przez przecięcie krzywych podaży i popytu w punkcie równowagi ilość, którą producenci chcą nadal dostarczać, będzie przewyższać ilość, którą konsumenci chcą nadal kupować. Presja na ceny w dół będzie pojawiać się z chwilą, kiedy niektórzy ze zbyt licznych sprzedawców zaczną obniżać cenę. Analogicznie, cena niższa od ceny równowagi zrodzi tendencję do wystąpienia niedoborów i pojawiania się - wskutek ofert ze strony zbyt licznych nabywców - nacisków na dalszy wzrost ceny.
charakterystyka rynku:
konkurencja doskonała – istnieje wtedy gdy spełnione są następujące warunki:
- Na rynkach występuje duża liczba sprzedających i kupujących - dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne;
- I stnieje doskonała mobilność czynników produkcji(swobodny ich przepływ między poszczególnymi gałęziami produkcji ) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw
- Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt;
- kupujący i sprzedający dysponują pełną informacją o rynku
-Wśród dodatkowych założeń, jakie się wymienia, znajdują się:
-Brak interwencji państwa - oznacza, że wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę;
-Zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku.
- Produkt posiada bliskie substytuty - dzięki temu nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca.
konkurencja monopolistyczna - Jest to taka struktura rynku przy której spełnione są jednocześnie wszystkie poniższe warunki:
1. Stosunkowo duża liczba sprzedających i kupujących: mały udział w rynku pojedynczej firmy,ograniczony wpływ na cenę produktu, brak korzyści z kooperacji z innymi firmami.
2. Zróżnicowanie produktów i istnienie bliskich substytutów: możliwość konkurowania ceną (w ograniczonym stopniu), możliwość konkurencji pozacenowej (np. reklama, jakość, marka).
3. Niewielkie i równe dla wszystkich bariery wejścia i wyjścia : brak możliwości zyskownej kooperacji np. zmowy cenowej.
4. Duża przejrzystość rynku i dostęp do informacji.
Oligopol – charakteryzuje się następującymi cechami
- Na rynku występuje niewielka liczba producentów , którzy opanowali rynek danego produktu.
- Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi
- Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane. W praktyce częściej można spotkać ologopole zajmujące się produkcją produktów zróznicowanych , które są dość bliskimi substytutami np. rynki samochodów, komputerów
- Producenci i konsumenci mają doskonała informację o rynku
Oligopol jest więc strukturą rynku charakteryzującą się małą liczbą firm o dużej sile rynkowej, mających wpływ na podaż i ceny, ale równocześnie konkurujących ze sobą.Wejście do tej gałęzi jest utrudnione ale nie całkowicie zablokowane. Istnieje silna współzależność między producentami ,muszą reagować na zachowania konkurentów
Strategie oligopolu
Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produktu, nie porozumiewa się z rywalami
Firmy uznają swoją współzależność dochodzą do porozumienia i jedna z nich staje się liderem ustalającym ceny, a inne ją naśladują. Wyróżnia się dwa rodzaje przywództwa cenowego: przywództwo przedsiębiorstwa dominującego posiadającego duży udział w produkcji całej branży; przywództwo przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji
Wszyscy producenci próbują działać jak liderzy
Firmy porozumiewaja się w sprawie wielkości sprzedaży i osiągaja korzyści wynikajace z monopolistycznej sytuacji
Monopol -
Rynki makroekonomiczne i obieg okrężny :
rynek zasobów,
rynek dóbr i usług,
rynek finansowy - obejmuje ogół transakcji związanych z przemieszczaniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami pieniężnymi do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na takie środki .
obieg okrężny Obieg okrężny dóbr, usług i płatności, przepływ strumieni dóbr, usług oraz czynników wytwórczych i płatności za nie pomiędzy podmiotami gospodarczymi w zamian za dokonywane płatności.Gospodarstwa domowe otrzymują strumień płatności w postaci rent, emerytur, płac itd. od firm, same natomiast oddają firmom strumień płatności przeznaczony na dobra i usługi konsumpcyjne. Część dochodu gospodarstw domowych oddawana jest na podatki oraz przeznaczana na oszczędności, w zamian otrzymują usługi i dobra publiczne. Podobnie firmy oddają część dochodu na podatki i przeznaczają na oszczędności, otrzymując od państwa inwestycje rządowe. Równocześnie gospodarstwa domowe generują pracę i usługi produkcyjne na rzecz przedsiębiorstw, które dzięki niej tworzą dobra.Obieg pokazuje, w jaki sposób funkcjonuje wymiana między rządem, przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi.
popyt zagregowany - to łączna ilość dóbr i usług, jaką konsumenci są wstanie nabyć na określonych warunkach. Inaczej mówiąc zagregowany popyt to łączna wielkość wydatków na dobra i usługi w całej gospodarce narodowej Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od ogólnego poziomu cen i wysokości dochodów ludności. Do sił wyznaczających agregatowy popyt należą także takie czynniki jak: oczekiwania dotyczące przyszłości,uwarunkowania administracyjne i prawne, czyli podatki, zakupy rządowe, podaż pieniądza itp.
podaż zagregowana - to łączna ilość towarów jaką producenci decydują się wytworzyć przy danych warunkach i dostarczyć do sprzedaży. Zagregowana podaż zależy przede wszystkim od: zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz od koszów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu dóbr
dobra prywatne, to takie dobro, które (konsumowane przez jedną osobę) nie może być jednocześnie konsumowane przez kogoś innego
dobra publiczne to dobra, które mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu konsumentów, bez uszczerbku dla żadnego z nich.W szerszej definicji dobra publiczne obejmują także tzw. dobra klubowe i wspólne zasoby.
Rynek dochodu narodowego:
wartość dodana, przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją).dług publiczny
produkt narodowy brutto ( GDP – Gross National Product),Produkt narodowy brutto, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą.Te ostatnie stanowią różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).PNB jest miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze. PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.
nominalny i realny produkt narodowy brutto, Produkt narodowy brutto obliczany w bieżących cenach rynkowych dóbr i usług finalnych wchodzących w jego skład nazywamy nominalnym PNB. Tempo wzrostu cen i tempo wzrostu produkcji dóbr i usług jednocześnie decydują o wzroście nominalnej wartość, PNB. W konsekwencji, jeśli tempo wzrostu produkcji jest stałe (bądź spada), a ceny rosną, wówczas wzrost PNB ma wyłącznie nominalny charakter, wynikający ze wzrostu cen (inflacji). Tak więc, jeśli w dwóch kolejnych latach wytwarzano tę samą ilość dóbr i usług, ale ceny w drugim roku narosły np. o 12%, to PNB w ujęciu nominalnym będzie wyższy o 12%. Produkt narodowy jest więc w takim ujęciu wyższy w kolejnym roku, chociaż produkcja nie wzrosła. Dla uzyskania realnej wielkości PNB stosowane są ceny stałe. Realny PNB lub inaczej - PNB w cenach stałych koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, określanym jako rok bazowy albo podstawowy. W ten sposób, eliminując wpływ wzrostu cen na wartość PNB uzyskuje się informacje, o ile wzrastały lub spadały fizyczne rozmiary produkcji dóbr i usług w badanym okresie (tzw. wolumen PNB). Wyrażanie produktu narodowego brutto w ujęciu nominalnym dobrze służy ocenie tego, co w danym roku wytworzono i co może być podzielone. Dla porównań, dla oceny wzrostu gospodarczego w kolejnych latach, należy posługiwać się PNB w ujęciu realnym, a więc wyrażonym w cenach stałych.
produkt narodowy netto (NNP- Net National Product), Produkt narodowy netto - PNN jest miarą dochodów, jakimi dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji oraz utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. PNN jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji (Am). Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
dochód narodowy (NI – National Income) , Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB wyrażonego w cenach czynników produkcji. Dochód narodowy jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie
dochody osobiste (PI – Personal Income), miara wartości dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach.Oblicza się go wg formuły:dochód osobisty ludności = GNP - amortyzacja - podatki bezpośrednie - zyski niepodzielone (przeznaczone na rozwój)
dochody dyspozycyjne (DI – Disposable Income),
pojęcie inflacji,
rodzaje inflacji,
skutki inflacji,
sposoby tłumienia inflacji
Bezrobocie : pojęcie, stopa bezrobocia, rodzaje bezrobocia, skutki bezrobocia, naturalna stopa bezrobocia
Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny : koniunktura gospodarcza, wzrost i rozwój gospodarczy, mierniki wzrostu, czynniki wzrostu, rodzaje wahań koniunkturalnych, cykl koniunkturalny (klasyczny i współczesny )
Pieniądz i system bankowy: pieniądz, funkcje pieniądza, banki i ich funkcje, płynność, mechanizm kreacji pieniądza
Budżet państwa : pojęcie, funkcje budżetu, wpływy budżetowe, rodzaje podatków, skale podatkowe, wydatki budżetowe, saldo budżetu : budżet zrównoważony, deficyt budżetowy, nadwyżka budżetowa, dług publiczny, źródła i instrumenty finansowania deficytu
Handel zagraniczny – korzyści z wymiany, bilans płatniczy
Miłej nauki .