Chciałabym przedstawić Państwu pewne zagadnienia i zasady przy prowadzeniu zajęć twórczych i zaproponować tematy, które być może zainspirują Państwa w dalszej pracy.
Dziecko przychodzi na świat z pewnymi predyspozycjami psychicznymi, z większą lub mniejszą wrażliwością na bodźce otaczającego je świata, ale żeby mogło w przyszłości być aktywnym, wrażliwym odbiorcą i uczestnikiem kultury, musi być do tego przygotowywane i to już od najmłodszych lat. Temu służą właśnie zajęcia twórcze z dziećmi. Podczas nich dziecko zdobywa umiejętność wyrażania najpierw swoich emocji, swojego świata przeżyć, a później wyrażania obserwowanych form i zjawisk różnymi środkami plastycznymi i posługiwania się różnymi technikami. Już dzieci najmłodsze potrafią za pomocą kolorów przetworzyć swoje własne myśli w małe arcydzieło. Tworząc dziecko rozwija wyobraźnię, pamięć, spostrzegawczość, pomysłowość a przy tym odkrywa przyjemność płynącą z wyrażania siebie. Uczy się także samodzielności, gdyż musi radzić sobie przy dobieraniu narzędzi i materiałów potrzebnych do realizacji pracy. Uczy się dokonywania wyboru i uzasadniania go. Przy niektórych ćwiczeniach, dzieci w starszych grupach, mogą tworzyć wspólnie pracę - przez to uczą się działania w grupie i komunikowania się na tej płaszczyźnie (uzgadniania swoich pomysłów z innymi dziećmi, nauki argumentowania).
Przy tym wszystkim ważne jest, by zajęcia plastyczne odbywały się w atmosferze swobody i pozytywnym klimacie emocjonalnym, aby wyzwolić w dziecku autentyczną radość tworzenia. Sztuka może być dla niektórych dzieci terapią, dla innych początkiem do rozwijania talentu plastycznego, ale zarówno dla jednych i drugich powinna być przy ty świetną zabawą. Zajęcia dają dziecku też przekonanie, że jest kimś ważnym i że ma wpływ na to, co dzieje się dookoła niego.
Tematy i zagadnienia ćwiczeń plastycznych.
Bardzo ważne jest wprowadzenie dziecka w temat pracy poprzez rozmowę z nim. Rozmowa ma doprowadzić do tego by dziecko wiedziało, jak ma przedstawić temat. Czasem trzeba je też zachęcić, zmotywować. Pomóc w tym może prócz rozmowy jakiś element zabawy, odegranie scenki (drama, edukacja przez ruch), wysłuchanie piosenki czy fragmentu opowiadania, bajki, wiersza powiązanych z tematem.
Tematy mogą być realistyczne lub z wyobraźni. Najlepiej jeśli będą one występowały naprzemiennie. Szczególnie twórczy charakter mają ćwiczenia plastyczne z wyobraźni i są one chyba najchętniej podejmowane przez dzieci. Takie ćwiczenia dają ogromne możliwości wypowiedzi. Dziecko nie obawia się też, że coś mu się nie uda, jak to bywa w przypadku prac realistycznych.
Natomiast praca realistyczna daje dziecku możliwości poznawcze, choć przez odpowiednio sformułowany tytuł dotykać też może mocno sfery emocjonalnej („Ja i moje ulubione zwierzę”, „Ja i moje ulubiona zabawa”, „Ja i ...”). Tematy mogą być proste dotyczące codzienności dziecka, jego rodziny, różnych czynności wykonywanych przez niego lub inne osoby („Moja rodzina”, „Na spacerze”, „Jak pomagam mamie”, itp.). Przy tej okazji porozmawiajmy z dzieckiem o jego odczuciach i doświadczeniach, możemy też pytać o spostrzeżenia dotyczące otaczającej dziecko rzeczywistości. Możemy też zapytać o zapamiętaną kolorystykę jakiegoś miejsca, wnętrza, ubrania, ale nie wymagajmy, aby dziecko wiernie ją potem odtwarzało w swojej pracy! Dziecko tak jak artysta ma prawo do ukazania swojej wizji świata.
Rolą nauczyciela jest wspieranie dziecka (by nie wątpił we własne siły) i naprowadzanie go, ale takie by pozostawić mu, jak najwięcej swobody w przedstawieniu tematu. Podczas realizacji tego typu ćwiczeń, nauczyciel, jako pedagog, może zdobyć wiele cennych informacji na temat dziecka widząc, jak przedstawia ono siebie w ważnych dla niego sytuacjach.
Przy realistycznych pracach, gdy zaobserwujemy, że dziecko sięga po gotowe schematy ukazywania czegoś np. słońca, księżyca, ptaka w locie, próbujmy je zachęcić by poszukały swojego sposobu wypowiedzi. Nie powinniśmy także pozwalać dzieciom na przerysowywanie z gotowych wzorów, np. z obrazków w książce.
Dobrze jest jeśli damy dziecku możliwość wyboru tematu z dwóch czy nawet trzech zaproponowanych. Warto przedstawić też dziecku różne sposoby podejścia do wybranego już przez niego tematu. Samo wprowadzenie metodyczne powinno być bardzo krótkie i rzeczowe (do 20 minut), dostosowane słownictwem do wieku dziecka. Zajęcia plastyczne powinny trwać 2 x 60 minut z przerwą 20- minutową na posiłek. Ostatnie 10–15 minut drugiej części zajęć, trzeba poświęcić na sprzątanie po ćwiczeniach.
Jeśli dziecko nie potrafi sobie plastycznie poradzić z tematem możemy zaproponować mu inny wariant. A jeśli dziecko stwierdzi,że praca mu się nie udała i jest z niej niezadowolone, możemy zachęcić by zaczęło ją od nowa lub odłożyło na później. Dla dzieci, które mają jakieś trudności manualne łatwiejsze od malowania i rysowania jest lepienie w glinie.
Po każdych zajęciach warto jest rozłożyć wszystkie prace na podłodze by obejrzeć je wspólnie z dziećmi i jeszcze o nich porozmawiać. Można z nich później zrobić wystawę.
Wystawianie prac plastycznych jest bardzo ważne, gdyż pokazuje dorobek dziecka i zarazem dowartościowuje je. Umożliwia również wzajemne odniesienie i ocenę. Warto więc poświęcić jakąś część pomieszczenia lub osobną salę na stałą galerię prac małych artystów. A może przy jakichś okazjach organizować wernisaże, na które dzieci mogłyby zaprosić swoich bliskich. Takim miejscem może być nawet prawdziwa galeria.
Zagadnienia plastyczne.
W pracy z dziećmi przedszkolnymi jest jeszcze za wcześnie na wejście z zagadnieniami perspektywy i przestrzeni czy malowanie martwej natury. Dziecko nie obserwuje jeszcze otaczającego go świata w sposób odtwarzający. Na świat patrzy przez pryzmat swojego wnętrza i świata swoich przeżyć i do tego nie są mu potrzebne kanony przyjęte w sztuce dorosłych. W tym okresie życia dziecka sztuka ma mu przede wszystkim pomagać w rozwoju emocjonalnym.
Sztuka dziecięca, swoboda, z jaką dzieci się wypowiadaja, fascynowała zresztą wielu artystów i stanowiła dla nich źródło inspiracji, by wymienić tu choćby Paula Klee czy Marca Chagalla.
Na zajęciach plastycznych ograniczmy ilość prac o charakterze czysto dekoracyjnym i nastawionym na „ładność” i efekciarstwo (np. żmudne i monotonne przyklejanie rozmaitych ziarenek, rozlewanie farb, czy odtwórcze powielanie jakichś wzorów). Takie prace nie dają dziecku możliwości wyrażenia swoich uczuć i ekspresji.
Nie ingerujmy też w pracę dziecka namawiając go do użycia jakiejś kolorystyki, domalowywania czy dorysowywania czegoś. Pozwólmy mu na samodzielność i swobodne operowanie barwą, kształtem. Także do niego należy decyzja czy praca jest już skończona czy jeszcze nie.
Techniki.
Dla dzieci w wieku przedszkolnym najodpowiedniejsze są:
techniki malarskie: tempera, gwasz, pastele(suche i tłuste)
techniki rysunkowe: kredki świecowe i ołówkowe, rysowanie piórkiem, rysunek lawowany
techniki rzeźbiarskie: glina najlepiej samoutwardzalna ( np. włoska w różnych kolorach), papier, karton, drut
Glina może po wyschnięciu być malowana temperami lub lepiej farbami akrylowymi (nie wymagają zabezpieczenia).
Techniczne zasady korzystania z materiałów, np. temper czy pasteli wyjaśniamy dzieciom wszystkim naraz, potem możemy już pomagać indywidualnie, tym dzieciom które tego potrzebują.
( technika malowania, częste zmienianie wody, by uniknąć brudnych kolorów, sposób trzymania pędzla, sposoby malowania pastelami i rysowania itd.)
Dzieciom można pozwalać na łączenie pasteli suchej i tłustej, natomiast łączenie pasteli i tempery może być zbyt trudne i absorbujące technicznie na tyle, że dziecko przestaje myśleć o temacie. Przy malowaniu farbami, powiedzmy dzieciom o możliwości mieszania kolorów na palecie
i uzyskiwania w ten sposób większej gamy barwnej, choć jeśli dziecko nie chce tego robić nie należy go do tego zmuszać.
Pozwólmy też dzieciom na wybór materiału przy pracy (wolałbyś dziś malować czy rysować ?).
Materiał plastyczny i technika nie powinna odgrywać najważniejszej roli. Nie powinno się też wprowadzać zbyt wielu technik plastycznych w krótkim czasie ani zmieniać zbyt często materiałów. Technika i materiał ma tylko pomóc w autokreacji, a nie stanowić cel sam w sobie. Choć to oczywiście nie wyklucza samej zabawy przy pierwszym kontakcie dziecka z nowa techniką czy materiałem. Niech dziecko wypróbuje najpierw, jakie efekty może za ich pomocą uzyskać.
Należy też podkreślić, że nie jest też ważny efekt końcowy ale samo działanie twórcze. Za to też dziecko trzeba chwalić i zawsze doceniać jego wysiłek.
Każde dziecko dysponuje indywidualnym poziomem wrodzonych zdolności artystycznych. Zróżnicowanie poziomu w obrębie grupy dzieci jest szczególnie widoczne w zakresie zdolności plastycznych. Do aktywności plastycznej należy zachęcać jednakowo wszystkie dzieci, nie tylko najzdolniejsze, powierzać zadania na miarę indywidualnych możliwości i oczekiwać zgodnych ze zdolnościami rezultatów. Nie zapominajmy, że ćwiczenia plastyczne mają być dla dziecka twórczą zabawą.
Bibliografia:
J. Lewicka, St. Czajkowski: Zajęcia plastyczne z dziećmi klas początkowych. Nasza Księgarnia 1981
A. Trojanowska: Dziecko i plastyka. Wydawnictwa szkolne i Pedagogiczne 1986
Z. Czerwosz: Dzieci lubią rysować. Nasza Księgarnia 1991