Tomografia komputerowa

Tomograf komputerowy składa się z:

1. aparatu rentgenowskiego

2. detektora promieniowania

3. komputera analizującego pochłanianie promieniowania i przekształcającego jego wyniki na obraz o różnych stopniach szarości

Pacjent umieszczony na specjalnym ruchomym stole jest przesuwany do wnętrza aparatu (do tzw. gantry). We wnętrzu gantry na specjalnej ramie, dookoła ciała pacjenta porusza się lampa wytwarzająca promieniowanie rentgenowskie. Promieniowanie to, przechodząc przez poszczególne tkanki ciała pacjenta, ulega osłabieniu.

Stopień osłabienia promieniowania zależy od rodzaju tkanki. Dzięki temu zjawisku można dobrze zróżnicować między sobą poszczególne tkanki w ciele pacjenta. Dodatkowo, dzięki temu, że lampa rentgenowska poruszając się dookoła ciała człowieka w gantrze powoduje naświetlanie pacjenta dokładnie z każdego punktu wokół jego długiej osi, uzyskuje się możliwość otrzymania na monitorze obrazu wybranej warstwy ciała pacjenta. Dawka promieniowania rentgenowskiego jest stosunkowo duża (np. przy badaniu jamy brzusznej porównywalna z badaniem radiologicznym przewodu pokarmowego).

Powstające obrazy z każdego obrotu lampy wokół ciała pacjenta (360o) są następnie sumowane przez komputer i przedstawiane na monitorze jako obraz struktur anatomicznych z poszczególnej warstwy poprzecznej ciała osoby badanej. Dodatkowo istnieje możliwość tzw. wtórnej obróbki obrazu, polegającej m.in. na ustawieniu i obliczaniu odpowiedniego stopnia szarości obrazu, pomiarów odległości, pola powierzchni, itp.

Możliwa jest także tzw. rekonstrukcja obrazu w innej niż poprzeczna płaszczyźnie (np. płaszczyźnie czołowej) lub nawet w obrazach trójwymiarowych. Wszystkie te możliwości wtórnej obróbki obrazu dokonywane są przez komputer.

RYS 1

Podczas skanowania pacjent umieszczany jest w komorze pomiarowej, a rejestrowanie obrazu odbywa się za pomocą obrotu (3 – tor ruchu lampy) dookoła obiektu/pacjenta (5)  obręczy pomiarowej, w której znajduje się lampa rentgenowska (4) i nieruchome detektory (1) wykonujące serię prześwietleń (2 – wiązka promieniowania). Podczas każdorazowej emisji promieniowania przez lampę detektory przesyłają do komputera  informację o pochłoniętym przez tkanki promieniowaniu. Dzięki odpowiedniej obróbce przy użyciu metod matematycznych uzyskuje się czytelny obraz, który może być już interpretowany przez lekarza. Wszystkie metody przetwarzania danych z detektorów bazują na odtworzeniu osłabień promieniowania w podstawowym elemencie objętości obiektu. Powstałe obrazy są monochromatyczne (czarno-białe), tak samo jak w przypadku podstawowych zdjęć rentgenowskich.

Czasami, w celu dokładniejszej oceny danego obszaru, pacjentowi podaje się dożylnie odpowiedni środek cieniujący. Zwykle stosuje się środek cieniujący, który bardzo osłabia promieniowanie rentgenowskie (tzw. środek cieniujący pozytywny). Podanie badanemu takiego środka powoduje, że fala rentgenowska jest prawie całkowicie pochłonięta w tych tkankach (np. naczynia żylne), w których znajduje się środek cieniujący. Zjawisko to obserwowane jest na ekranie komputera jako jasne pole, odpowiadające w tym przypadku naczyniom żylnym wypełnionym środkiem kontrastowym. Środki kontrastowe używane do badania TK można podzielić na: środki podawane dożylnie, doustnie i doodbytniczo.

CEL BADANIA

Badanie to umożliwia ocenę struktur anatomicznych i ewentualnych ich nieprawidłowości w ciele całego człowieka w płaszczyźnie poprzecznej i, poprzez odpowiednie rekonstrukcje, także w innych płaszczyznach.

Główną zaletą badania w stosunku do innych badań radiologii konwencjonalnej jest możliwość odróżnienia od siebie poszczególnych frakcji tkanek miękkich ustroju. Dodatkowo technika tomografii komputerowej daje możliwość zastosowania jej w tzw. badaniach interwencyjnych. Do takich badań zalicza się biopsję pod kontrolą TK (nakłucie i pobranie drobnej części określonej tkanki dla badania histopatologicznego), nakłucie i drenaż ropnia, itp.

W porównaniu z klasyczną radiografią ma ona dwie zasadnicze zalety:

1. umożliwia uzyskanie obrazu kilkumilimetrowej warstwy poprzecznego przekroju ciała, w którym przekroje poszczególnych narządów rozmieszczone są zgodnie ze swoim przestrzennym ułożeniem ( RTG- sprowadza obraz wszystkich napotkanych przez wiązkę promieniowania narządów do jednej płaszczyzny, powodując ich nakładanie się, i pozbawia obraz głębi.

2. Umożliwia uzyskanie większego skontrastowania narządów dzięki zastosowaniu czulszego od błony rentgenowskiej detektora promieniowania

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Wskazania do wykonania badania TK w trybie natychmiastowym:

• Podejrzenie krwawienia doczaszkowego,

• Podejrzenie kliniczne ropnia mózgu,

• Uraz głowy i kanału kręgowego.

Pozostałe wskazania ze strony centralnego układu nerwowego:

• objawy neurologiczne,

• podejrzenie nowotworu pierwotnego i wtórnego mózgowia,

• choroby przysadki mózgowej i oczodołu nie dające się wyjaśnić innymi badaniami,

• wady wrodzone ośrodkowego układu nerwowego,

• zmiany naczyniopochodne w mózgowiu (krwiak, zawał),

• ocena anatomiczna struktur kanału kręgowego,

• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i przepukliny jąder miażdżystych,

• urazy rdzenia kręgowego,

• choroby kości czaszki, zatok, jam nosa, gardła i krtani,

• zaburzenia neurologiczne o niewyjaśnionej etiologii,

• inne.

Wskazania ze strony klatki piersiowej, śródpiersia:

• choroby płuc

• zmiany w opłucnej i ścianie klatki piersiowej: nowotwory, zapalenia, uraz, przerzuty nowotworowe,

• choroby serca, osierdzia i dużych naczyń: kardiomiopatia, wady serca, guzy serca, płyn w osierdziu, zapalenie osierdzia, tętniaki aorty,

• nowotwory płuc i drzewa oskrzelowego,

• inne.

Wskazania ze strony jamy brzusznej:

• nowotwory łagodne i złośliwe wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, nerek, śledziony i przestrzeni zaotrzewnowej,

• zapalenie trzustki i wątroby,

• guzy i zapalenia żołądka, jelit i przełyku,

• urazy i zapalenie śledziony,

• zapalenia nerek, guzy, urazy, wodonercze, zwężenie tętnic nerkowych, wady nerek,

• patologia nadnerczy,

• inne.

Wskazania ze strony miednicy:

• nowotwory narządów rodnych kobiety i gruczołu krokowego u mężczyzny,

• guzy pęcherza moczowego,

• inne.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Do badania należy zgłosić się na czczo (co najmniej 6 godzin wcześniej nie należy przyjmować pokarmów stałych). W przypadku badania jamy brzusznej ważne jest przygotowanie pacjenta poprzez odpowiednie wypełnienie przewodu pokarmowego specjalnym środkiem kontrastowym. W tym celu przed rozpoczęciem badania pacjent musi wypić wodny roztwór środka kontrastowego. Aby wyeliminować powstanie zaburzeń obrazu spowodowanych ruchami jelit,, w niektórych przypadkach wskazane jest wcześniejsze zastosowanie środków hamujących perystaltykę jelit (np. Buscopan,, Glukagon).

BADANIA WSTĘPNE- POPRZEDZAJĄCE

W niektórych przypadkach wykonuje się inne badania obrazowe (np. zdjęcia rentgenowskie lub badanie ultrasonograficzne). Wyniki wszystkich poprzedzających badań dodatkowych powinny być dostarczone przed wykonaniem badania tomografii komputerowej

PRZEBIEG BADANIA

Pacjent zwykle nie musi się rozbierać do badania, układany jest na ruchomym stole (przeważnie na plecach), na którym wjeżdża do środka aparatu (tzw. gantry). W czasie badania pacjent leży nieruchomo, jest instruowany o sposobie zachowania podczas samego badania, w celu uzyskania lepszej jakości zdjęć. W tym m.in. celu większość aparatów TK wyposażona jest w tzw. intercom, czyli prosty sposób komunikacji głosowej pomiędzy pacjentem a lekarzem czy technikami. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z dołączonymi zdjęciami na papierze lub kliszy fotograficznej, w niektórych pracowniach również  na dysku cd.

CZAS BADANIA

Badanie trwa zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu minut.

Korzyści

Badanie za pomocą tomografu komputerowego jest bezbolesne i nieinwazyjne. Dostarcza bardzo szczegółowych informacji, które można przetworzyć cyfrowo na obrazy trójwymiarowe. Ma stosunkowo szybki i prosty przebieg, może więc uratować komuś życie, ponieważ pozwala wykryć obrażenia wewnętrzne.

USG (ULTRASONOGRAFIA)

Ultrasonografia jest jedną z medycznych metod obrazowania narządów i tkanek ustroju ludzkiego przy pomocy fali ultradźwiękowej.

Najczęściej stosuje się ultradźwięki w zakresie od 1 do 20 mHz. Fala ta rozchodząc się w akustycznie elastycznym ośrodku, jakim jest ciało ludzkie, ulega różnym zjawiskom - między innymi odbiciu. Część fali ultradźwiękowej odbitej na granicy dwóch ośrodków o różnej oporności akustycznej jest źródłem informacji o stanie danego narządu czy określonej przestrzeni wewnątrz ciała osoby badanej.

Tkanka kostna oraz powietrze w przewodzie pokarmowym i płucach odbijają fale ultradźwiękowe całkowicie. Dlatego niemożliwa jest ocena wnętrza kości i narządów leżących wewnątrzczaszkowo.

Badania mózgowia metodą ultrasonograficzną można jedynie wykonywać u dzieci przez ciemiączko, a u dorosłych przez otwory trepanacyjne.

Z kolei powietrze w przewodzie pokarmowym i płucach stanowi przeszkodę w obrazowaniu narządów położonych głębiej

Każdy aparat ultradźwiękowy zbudowany jest z sondy - głowicy, w której znajduje się przetwornik wytwarzający i odbierający ultradźwięki. W wyniku zamiany impulsu akustycznego na impuls elektryczny i wprowadzeniu skali szarości przez układy elektroniczne w ultrasonografie, na ekranie monitora powstaje obraz wybranej warstwy narządu czy tkanki. Przesuwając głowicą aparatu, uzyskuje się obrazy całego badanego narządu.

W nowoczesnych urządzeniach ultrasonograficznych, pracujących w tzw. czasie rzeczywistym, można zatrzymać - "zamrozić" obraz wybranej warstwy narządu na ekranie monitora telewizyjnego i dokonać pomiarów: odległości dowolnych punktów, długości obwodu i pola powierzchni dowolnej struktury, wielkości kąta zawartego między elementami anatomicznymi oraz objętości dowolnej przestrzeni. Obraz widoczny na ekranie monitora można w każdej fazie badania zarejestrować m.in. na taśmie video, papierze drukarki termoczułej, filmie rentgenowskim, filmie zwykłego aparatu fotograficznego, dyskietce komputera i innych.

CEL BADANIA

Ultrasonografia jest jedną z nieinwazyjnych metod wykrywania zmian patologicznych w narządach bez potrzeby podawania środków cieniujących. Sposób ten pozwala na ocenę kształtu, wielkości i położenia narządu czy przestrzeni anatomicznej, a także powierzchni i wnętrza tych narządów.

Najczęściej przedstawia się narząd w wymiarach podłużnych i poprzecznych do jego długiej osi, można go jednak obserwować w dowolnym przekroju. Z oceny echostruktury badanego narządu można wysunąć niektóre wnioski diagnostyczne dotyczące charakteru zmiany - zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy nowotworowej, a w tej ostatniej - sugerować proces łagodny czy złośliwy.

To samo odnosi się do tworów patologicznych położonych wewnątrz narządów, które najczęściej inaczej odbijają ultradźwięki niż otoczenie.

Specjalny rodzaj sond biopsyjnych lub sond z nakładką biopsyjną umożliwia w trakcie badania precyzyjne nakłucie obserwowanego narządu czy przestrzeni między narządami.

Można dzięki tej metodzie (tzw. biopsji celowanej) pobrać materiał do badania histopatologicznego, opróżnić zbiorniki patologicznego płynu, przeprowadzić drenaż tych zbiorników, wykonać przezskórną przetokę układu moczowego, czy drenaż zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych oraz inne zabiegi.

Inny rodzaj sond ultrasonograficznych zakłada się do przełyku, żołądka, pochwy czy odbytnicy, dzięki czemu można precyzyjniej określić echostrukturę serca, ściany żołądka, narządów rodnych oraz gruczoł krokowy. Specjalne sondy służą do śródoperacyjnej oceny jamy brzusznej czy ośrodkowego układu nerwowego po trepanacji czaszki. Inny rodzaj sond pozwala ocenić oczodół i wnętrze gałki ocznej.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Ultrasonografia jamy brzusznej:

• bóle brzucha o ostrym i przewlekłym charakterze,

• powiększenie obwodu jamy brzusznej,

• uraz jamy brzusznej,

• żółtaczka,

• krwawienia przewodu pokarmowego, układu moczowego i dróg rodnych,

• utrudnienia w oddawaniu moczu i stolca,

• wymioty,

• biegunki,

• zakażenie układu moczowego,

• utrata wagi ciała,

• anemia,

• utrzymująca się podwyższona ciepłota ciała o niejasnej etiologii,

• podwyższone OB,

• zaburzenia miesiączkowania,

• przedwczesne i opóźnione dojrzewanie płciowe,

• ciąża - prawidłowa i patologiczna, w tym ocena śmierci płodu i niektóre wady rozwojowe płodu,

• bezpłodność,

• ropomacicze,

• inne, celem wyjaśnienia nieprawidłowych wyników klinicznego badania jamy brzusznej czy badań dodatkowych.

Ultrasonografia narządów szyi:

• objawy nad - i niedoczynności gruczołu tarczowego,

• powiększenie obwodu szyi,

• deformacja szyi z wyczuwalnym guzem,

• uczucie duszności,

• inne.

Ultrasonografia narządów klatki piersiowej:

• urazy klatki piersiowej,

• podejrzenie wysięku do jamy opłucnowej,

• patologiczne poszerzenie śródpiersia

Ultrasonografia jąder:

• ból jąder,

• powiększenie moszny,

• guz jądra lub najądrza,

• wyciek z cewki moczowej,

• niezstąpienie jądra.

Ultrasonografia stawów i aparatu więzadłowego:

• Urazy stawów i ścięgien,

• Choroba reumatyczna stawów,

• Deformacje i obrzęki stawów.

Ultrasonografia tkanek miękkich i mięśni:

• guzy skóry i tkanki podskórnej,

• obrzęk mięśni,

• asymetria obwodu kończyny,

• urazy,

• wyczuwalne powiększenie powierzchownych węzłów chłonnych,

• bóle kończyn.

Ultrasonografia serca:

• choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego). W niektórych przypadkach wykonuje się dodatkowo echektrokardiografię podczas próby wysiłkowej lub po podaniu środków farmakologicznych,

• wady serca wrodzone i nabyte,

• zapalenie mięśnia sercowego,

• bakteryjne zapalenie wsierdzia.

• choroby mięśnia sercowego (kardiomiopatie),

• nadciśnienie tętnicze,

• choroba zakrzepowo-zatorowa,

• zaburzenia rytmu serca,

• choroby osierdzia (np. płyn w jamie osierdzia, tamponada serca),

• choroby naczyń (np. tętniak aorty),

• choroby sercowo-płucne (nadciśnienie płucne, zatorowość płucna),

• inne (urazy serca, nowotwory serca).

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Ultrasonografia jama brzusznej

Ultrasonografię jamy brzusznej należy wykonywać na czczo. Można badać chorych nie spełniających tego warunku jednak uwidocznienie narządów nadbrzusza jest trudniejsze a niekiedy niemożliwe,, gdyż połknięte w czasie posiłku powietrze stanowi istotną przeszkodę dla ultradźwięków. Po posiłku następuje obkurczenie pęcherzyka żółciowego dlatego też jego ocena może być trudna.

Bezwzględnym warunkiem obrazowania ultrasonograficznego przez powłoki brzuszne narządów małej miednicy jest wypełnienie pęcherza moczowego.

Pęcherz moczowy wypełniony moczem lub innym płynem podanym metodą cewnikowania wypycha pętle jelitowe z małej miednicy i stanowi swoiste "okno ultrasonograficzne umożliwiające obserwację narządów rodnych, gruczołu krokowego oraz pęcherza moczowego. Mając na uwadze wymienione uwarunkowania wskazane jest w przeddzień badania przyjąć środek przeczyszczający w formie tabletek (Bisacodyl, Laxigen)

Badanie przezodbytnicze gruczołu krokowego może być wykonane po opróżnieniu odbytnicy - wskazana lewatywa przed badaniem

Ultrasonografia pozostałych narządów

Badanie tkanek miękkich (wszystkie tkanki poza tkanką kostną) ośrodkowego układu nerwowego u dziecka, stawów, mięśni, sutka, narządów szyi, płuc, oczodołu i śródpiersia) nie wymaga specjalnego przygotowania.

PRZEBIEG BADANIA

Przezskórną ultrasonografię jamy brzusznej wykonuje się najczęściej w pozycji leżącej, na obu bokach, a niekiedy także na brzuchu

Część badania może odbyć się w pozycji stojącej chorego, np. celem oceny nadmiernej ruchomości narządów.

Po odsłonięciu jamy brzusznej lekarz pokrywa skórę tłuszczem mineralnym lub specjalnym żelem w celu uzyskania pełnego kontaktu głowicy aparatu ze skórą i wyeliminowania pęcherzyków powietrza. Najczęściej narządy nadbrzusza dostrzegalne są lepiej w momencie głębokiego wdechu, dlatego badający nakazuje wykonanie głębokiego wdechu z zatrzymaniem możliwie jak najdłużej powietrza w płucach. Sytuacja ta powtarza się wielokrotnie. W tym czasie lekarz przesuwa sondę nad poszczególnymi narządami jamy brzusznej. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami obrazów ultrasonograficznych.

CZAS BADANIA

Głowice piozoelektryczne stosowane w aparacie USG

Badanie trwa kilkanaście minut.
Badanie ultrasonograficzne jest bardzo wygodne dla chorego, zwykle nie wymaga bowiem wcześniejszych przygotowań, nie boli i nie uszkadza tkanek. Można je powtarzać wielokrotnie w krótkim czasie nawet u chorych w ciężkim stanie.
Wyemitowana fala, przechodząc przez ciało człowieka, wprawia w drgania napotkane tkanki. Gdy trafia na przeszkodę, na przykład granicę między różnymi strukturami anatomicznymi lub niejednorodności tkanki, takie jak zwapnienie, pęcherzyki gazów czy ciała obce, jej część zostaje odbita i wraca do źródła, część zaś podąża dalej aż trafi na kolejną przeszkodę. Różnica gęstości ośrodków powoduje drastyczną zmianę kierunków rozchodzenia się fali.

Właśnie dlatego przed badaniem lekarz nakłada na skórę specjalny żel, eliminując w ten sposób niepotrzebną ze względów diagnostycznych granicę między ośrodkami. Zamiast dwóch wyraźnych granic - na styku głowicy aparatu z powietrzem oraz powietrza ze skórą - mamy jedną dzięki odpowiednim własnościom żelu. Fala wnika prawie bez przeszkód w głąb ciała pacjenta.
Generator ultradźwięków, będący drgającym kryształem, może równocześnie odbierać falę odbitą od granicy tkanek, co pochłania aż 99% całkowitego czasu pracy aparatu. Przekazuje ją do przetwornika, który rysuje obraz narządów na ekranie oscyloskopu. Sygnał odbity widać w postaci rozjaśnienia na monitorze. Miejsce, w którym się ono pojawia zależy od drogi przebytej przez falę, odpowiada więc głębokości, na jaką wniknęła w głąb ciała. Warstwy o różnych własnościach akustycznych leżące jedna pod drugą mogą być rozróżnione, gdy odległość między nimi nie przekracza jednej czwartej długości fali. A zatem im większa częstotliwość, tym lepsza rozdzielczość. Kłopot jednak w tym, że równocześnie zmniejsza się skuteczny zasięg ultradźwięków, ponieważ straty energii podczas przenikania przez większą liczbę struktur są oczywiście większe. Trudność tę pokonuje się, konstruując różne głowice do badania poszczególnych narządów, wysyłające fale o różnych częstotliwościach. Czasem nawet w trakcie jednego badania używa się kilku głowic. Powracająca z głębi ciała fala dźwiękowa, w zależności od natężenia, przedstawiana jest w postaci punktów świetlnych o różnym stopniu szarości.
Na płaskim ekranie, dzięki ruchomej głowicy aparatu, którą przesuwa lekarz po powierzchni ciała chorego, uzyskuje się obraz różnych przekrojów badanej tkanki, a w efekcie przestrzenny obraz narządu.
Uzyskany obraz wiernie odtwarza rzeczywistość, jednak jego interpretacja zawsze zależy od lekarza. Dziś nikt już nie ma wątpliwości, że tylko doskonała znajomość anatomii pozwala prawidłowo wytłumaczyć to, co widać na ekranie.

Na przykład torbiel wygląda, jak jednorodna ciemna plama o regularnym kształcie i gładkich brzegach, natomiast guz nowotworowy ma strukturę niejednorodną, widoczną jako różne odcienie szarości i poszarpane brzegi. Oczywiście nie zawsze interpretacja obrazu jest tak prosta i dlatego wśród znawców mówi się, że dobry diagnostyk jest wart wiele więcej niż najnowocześniejszy sprzęt.
Za pomocą ultrasonografu można obejrzeć niemal każdy kawałek ludzkiego ciała. Trudno wymienić wszystkie możliwe zastosowania ultrasonografii, bo dotyczą one wszystkich właściwie dziedzin medycyny.

Bardzo często wykonuje się ostatnio echokardiografię, czyli badanie serca i dużych naczyń krwionośnych. To badanie pozwala obejrzeć poszczególne struktury serca w czasie normalnej pracy. Można więc wykryć w ten sposób wady serca i ocenić, jakie wywołują one skutki fizjologiczne. Na przykład zwężenie i niedomykalność zastawek z równoczesną oceną, jak znacznie wada ta zaburza normalny przepływ krwi. Na zdjęciu ultrasonograficznym widać również, jak na dłoni, tętniaki czy rozwarstwienia aorty. Badanie serca pozwala lekarzom na bieżąco śledzić stan zdrowia pacjenta, można je bowiem powtarzać bez żadnego ryzyka nawet w ostrej fazie choroby.
Nieocenione wręcz usługi oddaje ultrasonografia w ginekologii i położnictwie. Pozwala wykryć wszelkie nieprawidłowości anatomiczne, określić fazę cyklu miesięcznego, w porę uchwycić ciążę pozamaciczną, ale nade wszystko obserwować rozwój płodu. Jest to bardzo ważne, ponieważ niektóre zaobserwowane nieprawidłowości próbuje się usuwać jeszcze w łonie matki. Na długo przed porodem można też określić płeć dziecka, z czego jednak wielu rodziców świadomie rezygnuje.
Badania USG dają możliwość wczesnego wykrycia raka trzustki lub wątroby.

Ultrasonografia, jak każda metoda ma swoje ograniczenia. Ultradźwięki są rozpraszane przez gazy, zaś w ośrodkach o dużej gęstości pochłaniane. Dlatego nie bada się w ten sposób płuc, trudno też badać żołądek i jelita, ponieważ zawsze gromadzą się tam gazy, także badanie kości lepiej wykonać inną metodą. Utrudnieniem jest też tkanka tłuszczowa, która tłumi fale dźwiękowe. Obraz staje się wtedy mniej wyraźny. U osób bardzo otyłych obraz narządów wewnętrznych może być tak znacznie zniekształcony, że nie ma żadnej wartości praktycznej.
Firmy produkujące ultrasonografy prześcigają się w nowinkach technicznych. Aparaty są coraz mniejsze i lżejsze, głowice o specjalnych kształtach dostosowuje się do ściśle określonych badań, na przykład przezprzełykowych lub przezodbytniczych. Wszyscy dążą do tego samego - poprawy jakości obrazu, zwiększenia jego rozdzielczości, tak aby zobaczyć więcej i dokładniej. Konstruktorzy muszą ciągle godzić się na kompromis między emitowaną częstotliwością, która decyduje o rozdzielczości, a głębokością wnikania fali w ciało pacjenta.

Zjawisko Dopplera polega na zmianie częstotliwości odbieranej fali przy wzajemnej zmianie odległości między źródłem fali a odbiornikiem. Podczas zbliżania częstotliwość fali jest wyższa, a podczas oddalania niższa. Różnica tych częstotliwości zwana jest przesunięciem dopplerowskim. Łatwo to zjawisko zaobserwować dla dźwięków. Jeśli samochód zbliża się do stojącego obserwatora to słyszymy dźwięk wyższy, jeśli oddala się to niższy.
Zjawisko to również zachodzi gdy fala odbija się od ruchowej przeszkody. Wykorzystane jest to w radarach policyjnych. Zbliżanie się przeszkody do źródła fali powoduje wzrost częstotliwości, a oddalanie - zmniejszenie częstotliwości odbitej fali.
To właśnie wykorzystano w budowie specjalnych aparatów ultradźwiękowych, które umożliwiają ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych i sercu. Ultradźwięki odbite od poruszającej się masy krwinkowej powracają do sondy z inną niż wyjściowa częstotliwością. Różnica tych częstotliwości jest podstawą uzyskiwania obrazów dopplerowskich. Po komputerowym przetworzeniu otrzymanych podczas badania sygnałów można uzyskać kolorowy obraz. Jeśli jego barwa uzależniona będzie od kierunku przepływu krwi, lekarz otrzyma dodatkową ważną informację pozwalającą odróżnić na przykład krew żylną od tętniczej. Na ogół krew tętniczą wyświetla się kolorem czerwonym, a powracającą czyli żylną niebieskim. Możliwy jest także dokładny pomiar prędkości przepływu krwi i innych parametrów na specjalnym wykresie.
W ultrasonografii dopplerowskiej rejestruje się skurcze serca lub przepływ krwi w naczyniach krwionośnych. Można ustalić, czy widoczna struktura anatomiczna jest naczyniem krwionośnym, czy istnieje w niej ruch krwi i jaki ma charakter - korkowy, laminarny czy burzliwy, jaki jest kierunek przepływu krwi. Ocenia się również zmiany prędkości przepływu krwi w miejscu przeszkody wewnątrznaczyniowej czy przewężenia całego naczynia, przedstawia unaczynienie patologicznego guza oraz oblicza ilościowe parametry przepływu krwi.

REZONANS MAGNETYCZNY

Badanie to polega na umieszczeniu pacjenta w komorze aparatu, w stałym polu magnetycznym o wysokiej energii.

Rezonans Magnetyczny wykorzystuje właściwości jąder atomu wodoru, w szczególności jego protonów. Umieszczone w silnym polu magnetycznym ulegają one niewielkiemu namagnesowaniu, pochłaniają impulsy fal elektromagnetycznych o częstotliwości radiowej. Dodatkowo sam aparat emituje fale radiowe, które docierając do pacjenta i jego poszczególnych tkanek wzbudzają w nich powstanie podobnych fal radiowych (to zjawisko nazywa się rezonansem). Sygnał ten odebrany a różniący się natężeniem w zależności od rodzaju tkanki, jest przetwarzany przez system komputerowy i przekształcany w obrazy interpretowane przez radiologów.

Komputer dokonując skomplikowanych obliczeń, na ekranie przedstawia uzyskane dane w formie obrazów struktur anatomicznych. Komputer na żądanie operatora może dokonać też obliczeń w taki sposób, aby przedstawić obraz anatomiczny w dowolnie wybranej płaszczyźnie. Obrazy badanych struktur u poszczególnych pacjentów zapamiętywane są w pamięci stałej komputera, np na dyskach optycznych czy cd. Obrazy te są także przez specjalną kamerę laserową naświetlane na folii rentgenowskiej.

Jest to badanie całkowicie nieinwazyjne, gdyż w przeciwieństwie do innych badań radiologicznych nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego, lecz nieszkodliwe dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe.

CEL BADANIA

Rezonans magnetyczny jest wszechstronną metodą diagnostyczną, znajdując zastosowanie w badaniach prawie każdego narządu ciała.

Badanie to umożliwia w sposób całkowicie nieinwazyjny ocenę struktur anatomicznych całego człowieka w dowolnej płaszczyźnie i także trójwymiarowo, a szczególnie dobrze umożliwia ocenę ośrodkowego układu nerwowego (mózg i kanał kręgowy) i tkanek miękkich kończyn (tkanki podskórne, mięśnie i stawy). Obecnie jest to metoda pozwalająca w najlepszy sposób ocenić struktury anatomiczne oraz ewentualną patologię z dokładnością do kilku milimetrów.

Badanie służy także nieinwazyjnej ocenie naczyń całego organizmu (tzw. angiografia rezonansu magnetycznego). W angiografii rezonansu magnetycznego przy pomocy aparatu do rezonansu magnetycznego i bez użycia środka kontrastowego (w sposób nieinwazyjny) można otrzymać obraz naczyń krwionośnych i ocenić ewentualne patologie (np. tętniaki, naczynia patologiczne, itp.).

Uruchamiając odpowiedni program w komputerze można uzyskać obraz układu tętnic lub żył organizmu. Obok diagnostyki nowotworowej znajduje zastosowanie w diagnostyce układu nerwowego, układu naczyniowego, w diagnostyce dyskopatii i osteoporozy, diagnozie chorób stawów, więzadeł , kamicy żółciowej, czy nerkowej, itp. Nie ma właściwie jednostki chorobowej, której nie dałoby się diagnozować tą metodą.

Rezonans magnetyczny pozwala również na pokazanie dynamiki zmian nowotworowych  i stopnia ich „złośliwości” w stosunku do organizmu.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Ze strony ośrodkowego układu nerwowego:

• choroby demielinizacyjne (np. stwardnienie rozsiane),

• choroby otępienne (np. choroba Alzheimera),

• nowotwory mózgu trudne do oceny w innych badaniach,

• ocena struktur okolicy przysadki mózgowej, oczodołu, tylnego dołu mózgu,

• guzy kanału kręgowego,

• ocena anatomiczna struktur kanału kręgowego,

• zmiany popromienne w ośrodkowym układzie nerwowym,

• zaburzenia neurologiczne o niewyjaśnionej etiologii,

• inne.

Ze strony tkanek miękkich:

• guzy tkanek miękkich,

• urazy tkanek miękkich (stawów, mięśni, więzadeł),

• inne.

Ze strony klatki piersiowej, śródpiersia i miednicy:

• guzy serca,

• choroby dużych naczyń,

• guzy płuc naciekające ścianę klatki piersiowej,

• nowotwory narządów rodnych u kobiet i gruczołu krokowego (prostaty) u mężczyzn,

• inne.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

• do badania wskazane jest zgłosić się na czczo  (co najmniej 6 godzin wcześniej nie należy przyjmować pokarmów). Cukrzycy muszą o odpowiedniej porze wziąć insulinę i zjeść, a na badanie zabrać ze sobą coś do jedzenia i picia. W przypadku badania jamy brzusznej wskazane jest wcześniejsze zastosowanie środków hamujących ruchy (perystaltykę) jelit (np. Buscopan),

• do pokoju badań nie wolno wnosić: jakichkolwiek metalowych lub zawierających metal przedmiotów,

• wszelkie metalowe przedmioty znajdujące się w pobliżu badanej okolicy powodują powstanie dużych zaburzeń obrazu (np. w przypadku badania czaszki należy zmyć z twarzy makijaż ,w którym znajdują się drobiny metali kolorowych),

• na badanie pacjent powinien się zgłosić z osobą towarzyszącą i co najmniej 15 minut przed godziną badania,

• nie trzeba zmieniać dotychczasowego leczenia farmakologicznego (należy zażyć używane leki),

• bezpośrednio przed badaniem należy opróżnić pęcherz moczowy.

 

BADANIA WSTĘPNE- POPRZEDZAJĄCE

W niektórych przypadkach pacjent powinien być poddany wstępnej ocenie w innych prostszych i tańszych badaniach radiologicznych (np. tomografii komputerowej). Wyniki wszystkich poprzedzających badań dodatkowych powinny być dostarczone przed wykonaniem badania rezonansu magnetycznego.

PRZEBIEG BADANIA

• badanie polega na umieszczeniu pacjenta w komorze aparatu, w stałym polu magnetycznym o wysokiej energii,

• pacjent nie musi się rozbierać do badania i układany jest na ruchomym stole, na którym przesuwany jest do środka aparatu - tzw. gantry,

• ważne jest, by pacjent współpracował z technikiem wykonującym badanie i dokładnie wykonywał jego polecenia. Badanie trwa około 15 - 60 minut choć może się przedłużyć nawet do 3 godzin,

• w czasie trwania badania należy starać się leżeć bez ruchu, ponieważ poruszenie się powoduje zniekształcenia obrazu i w konsekwencji trudności w interpretacji przez lekarza. Często konieczne jest z tego powodu powtórzenie jednego z etapów badania tzw. sekwencji,

• podczas badania pacjent, pomimo zamknięcia w hermetycznym pomieszczeniu pracowni, ma ciągłą możliwość kontaktu z badającym poprzez kontakt głosowy. Dodatkowo jest obserwowany przez obsługę za pomocą kamer przemysłowych,

• w czasie trwania badania pacjent może odczuwać zwiększoną ciepłotę ciała lub miejscowe uczucie gorąca  co jest naturalnym objawem występującym w czasie badania. Może dojść do nagrzania ew. poparzenia okolicznych tkanek,

• w czasie trwania badania pacjent może odczuwać duży dyskomfort spowodowany hałasem generowanym okresowo przez urządzenie stąd też polecane jest zabranie na badanie stoperów dousznych,

• wynik badania przekazywany jest w formie opisu, wraz z dołączonymi obrazami badania.

Badanie trwa zwykle około godziny, choć może się przedłużyć nawet do 3 godzin.