8. Łożysko i błony płodowe

ŁOŻYSKO:

• narząd płodowo-matczyny:

  • część płodowa – z cz. Worka kosmówkowego

  • część matczyna – z endometrium

• łożysko + sznur pępowinowy = ukł. transportujący substancje między matką i płodem

• funkcje: ochrona, odżywianie, oddychanie, wydalanie, wytwarzanie hormonów

• po porodzie – popłód

Doczesna (błona doczesnowa):

• błona śluzowa macicy w ciąży (warstwa czynnościowa)

• części:

  • doczesna podstawna: leży głęboko w stosunku do zarodka/płodu; cz. Matczyna

  • doczesna torebkowa: cz. Powierzchowna, pokrywa zarodek/płód

  • doczesna ścienna: leży między dwoma poprzednimi

• kom. tk. łącznej doczesnej  kom. doczesnowe (pod wpływem progesteronu)

• w kom. doczesnowych gromadzi się glikogen i lipidy (źródło czynników odżywczych zarodka)

• zmiany komórkowe i naczyniowe  reakcja doczesnowa

Rozwój łożyska:

• szybka proliferacja trofoblastu, rozwój worka kosmówkowego i kosmków kosmówki

• koniec 3 tyg.  możliwe fizjologiczne wymiany między matką i płodem

• koniec 4 tyg.  sieć naczyniowa (wymiana gazów, czynników odżywczych, zbędnych produktów przemiany materii)

• do początku 8 tyg.  worek pokryty kosmkami kosmówki, potem degenerują (powstaje kosmówka gładka

• kosmki związane z doczesną podstawną zwiększają swoją liczbę  kosmówka kosmata/włochata

Połączenie płodowo-matczyne:

• kosmówka kosmata przyczepiona do doczesnej podstawnej przez pokrywę cytotrofoblastyczną

• tętnie i żyły błony śluzowej macicy przechodzą przez szczeliny w pokrywie cytotrofoblastycznej do przestrzeni międzykosmkowej

• kształt łożyska – ustalony przez obszar zajmowany przez kosmki kosmówki

• tk. doczesna jest nadżerana  powiększenie przestrzeni międzykosmkowej

• wytwarzają się przegrody łożyskowe – wystają w kierunku blaszki kosmówki

• przegrody łożyskowe dzielą cz. Płodową na liścienie

• każdy liścień – 2 lub więcej kosmki palowe i wiele kosmków rozgałęzionych (wolnych)

• doczesna torebkowa wybrzusza się do jamy macicy, staje się cieńsza (w miarę wzrostu zarodka/płodu)

• doczesna torebkowa zlewa się z doczesną ścienną zamykając jamę macicy

• 22-24 tydzień – doczesna torebkowa zanika (zmniejszone zaopatrzenie w krew)

Przestrzeń międzykosmkowa:

• zawiera krew matczyną z lakun (zatok) w syncytiotrofoblaście

• podzielona na przedziały przez przegrody łożyskowe

• komunikacja między przedziałami (przegrody nie docierają do blaszki kosmówki)

• krew matczyna wpływa z tętnic spiralnych doczesnej podstawnej przez szczeliny w cytotrofoblaście

• kosmki rozgałęzione (z kosmków czepnych) – opłukiwane krwią matczyną

Błona owodniowo-kosmówkowa:

• worek owodniowy powiększa się szybciej od kosmówkowego

• owodnia i kosmówka gładka zlewają się – błona owodniowo-kosmówkowa

• błona ta zlewa się z doczesną torebkową, po zaniku cz. Doczesnej przylega do doczesnej ściennej

• błona owodniowo-kosmówkowa pęka w czasie porodu

Krążenie łożyskowe:

• główna wymiana substancji przez kosmki rozgałęzione

• bariera łożyskowa – z tkanek pozapłodowych

• krążenie płodowo-łożyskowe:

  • ubogo utlenowana krew opuszcza płód przez tętnice pępkowe

  • w miejscu przyczepu sznura pępowinowego do łożyska dzielą się na tętnice kosmówkowe

  • naczynia krwionośne w kosmkach kosmówki tworzą ukł. tętniczo-włośniczkowo-żylny

  • dobrze utlenowana krew płodowa przechodzi w płodowych naczyniach włosowatych do cienkościennych żył (towarzyszą tętnicom kosmówkowym), zbiegają się tworząc żyłę pępkową

• krążenie matczyno-łożyskowe:

  • krew matczyna do przestrzeni międzykosmówkowej przez 80-100 tętnic spiralnych doczesnej podstawnej

  • wpływająca krew ma większe ciśnienie – tryska w kierunku blaszki kosmówki

  • ciśnienie obniża się – krew płynie wolno wokół kosmków rozgałęzionych – wymiana produktów z krwią płodową

  • krew wraca do krążenia matczynego przez żyły błony śluzowej macicy

  • zmniejszenie krążenia maciczno0łożyskowego  hipoksja płodu, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu

Bariera łożyskowa:

• składa się z tkanek pozapłodowych

• do 20 tyg. – 4 warstwy: syncytiotrofoblast, cytotrofoblast, tkanka łączna kosmka i śródbłonka płodowych naczyń krwionośnych włosowatych

• po 20 tyg. – cytotrofoblast staje się nieciągły, potem zanika, pozostaje tylko syncytiotrofoblast

• syncytiotrofoblast kontaktuje się ze śródbłonkiem płodowych naczyń włosowatych (tworzy barierę łożyskową naczyniwo-syncytialną

• 3 trymestr – jądra w syncytiotrofoblaście kosmków skupiają się tworząc guzki syncytialne (skupiska jądrowe)

• guzki syncytialne odrywają się i przenoszą się z przestrzeni międzykosmkowej do krążenia matczynego

• pod koniec ciąży – na powierzchni kosmków: materiał fibrynoidalny

• funkcje łożyska: metabolizm, transport gazów i czynników odżywczych, wydzielanie endokrynowe

Metabolizm łożyska:

• syntetyzuje glikogen, cholesterol, kwasy tłuszczowe – źródła czynników odżywczych i energii dla zarodka/płodu)

Transport łożyskowy:

• dzięki dyfuzji prostej, ułatwionej, transportu aktywnego i pinocytozy

• pinocytoza – pochłanianie małej ilości płynu zewnątrzkomórkowego, niektórych białek

Przenoszenie gazów:

• przez dyfuzję prostą

• wydajność bariery łożyskowej w wymianie gazowej bliska wydajności płuc

• niedotlenienie płodu – głównie w wyniku czynników zmniejszających przepływ krwi w macicy lub przepływ krwi płodowej przez łożysko

• przez łożysko przechodzi: podtlenek azotu, wziewny środek przeciwbólowy i znieczulający

Substancje odżywcze:

• woda – dyfuzja prosta

• glukoza – dyfuzja ułatwiona

• przenoszone są bardzo małe ilości cholesterolu, trójglicerydów i fosfolipidów matki

• aminokwasy – w wysokich stężeniach przez transport aktywny

• witaminy – niezbędne do prawidłowego rozwoju

• transferryna – białko matczyne, dostarcza żelazo (na powierzchni łożyska – receptory dla tego białka)

Hormony:

• białkowe – nie dochodzą nie dochodzą do zarodka/płodu w znaczących ilościach (wyjątek: tyroksyna, trójjodotyronina)

• steroidowe – przechodzą swobodnie

• testosteron i pewne syntetyczne progestyny – przekraczają łożysko

Elektrolity:

• swobodnie wymieniane w znaczących ilościach

• wpływają na stan wodny i elektrolitowy zarodka

Przeciwciała matczyne:

• płód wytwarza niewiele przeciwciał (niedojrzały ukł. immunologiczny)

• bierna odporność – przenoszenie przeciwciał matki

• immunoglobulina G – przenoszona przez łożysko (transcytoza, receptor)

• płód nabywa odporność na: błonicę, ospę, odrę, nie nabywa na: krztusiec (koklusz), ospę wietrzną

Zbyteczne produkty przemiany materii:

• mocznik i kw. moczowy – dyfuzja prosta

• bilirubina związana (rozpuszczalna w tłuszczach) – transport przez łożysko i usuwanie

Leki i metabolity leków:

• większość – dyfuzja prosta

• mogą spowodować obniżenie aktywności oddechowej noworodka

• sukcynylocholina – środek blokujący przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe przechodzi przez łożysko w bardzo małych ilościach

Czynniki infekcyjne:

• wirus cytomegalii, różyczki, coxsackie, wirusy związane z ospą, ospą wietrzną, odrą i zapaleniem istoty szarej rdzenia kręgowego – mogą wywołać zakażenie płodowe

• wirus różyczki – poważne wady wrodzone

• zakażenie Treponema pallidum – kiła płodowa

• zakażenie Toxoplasma gondii – niszczące zmiany w mózgu i oczach płodu

Łożyskowa synteza i wydzielanie endokrynowe:

• hormony białkowe:

  • ludzka gonadotropina kosmówkowa

  • ludzka somatomammotropina kosmówkowa (ludzki laktogen łożyskowy)

  • ludzka tyreotropina kosmówkowa

  • ludzka kortykotropina kosmówkowa

• ludzka gonadotropina kosmówkowa podtrzymuje ciałko żółte (najwięcej w 8 tyg., potem maleje)

• hormony steroidowe: progesteron i estrogeny

Wzrost macicy w czasie ciąży:

• ściany stają się cieńsze

• pierwszy trymestr – macica poza jamę miednicy, 20 tydzień – poziom pępka, 28-30 tydzień – dno macicy osiąga okolicę nadbrzusza (między wyr. Mieczykowatym mostka i pępkiem)

PORÓD:

• podwzgórze płodu wydziela kortykoliberynę  pobudza przysadkę do wytworzenia adrenokortykotropiny (ACTH)  kora nadnerczy wydziela kortyzol  synteza estrogenów

• skurcze macicy  dzięki oksytocynie (cz. Nerwowa przysadki matki)

• oksytocyna  uwalnianie prostaglandyn  stymulacja kurczliwości błony mięśniowej macicy

• estrogeny: zwiększają aktywność skurczową błony mięśniowej macicy, uwalnianie oksytocyny i prostaglandyn

Okresy porodu:

• rozszerzenie:

  • postępujące rozszerzenie szyjki, kończy się całkowitym rozwarciem

  • skurcze macicy – rzadziej niż co 10 min

  • czas: ok. 12h (ciąże pierwsze); ok. 7h (wieloródki)

• wyparcie:

  • kończy się urodzeniem niemowlęcia

  • płód zstępuje przez szyjkę macicy i pochwę

  • czas: ok. 50 min (pierworódki), ok. 20 min (wieloródki)

• oddzielenie łożyska:

  • po urodzeniu noworodka, kończy się wydaleniem łożyska i błon płodowych

  • głęboko w stosunku do łożyska- krwiak (oddziela je od ściany macicy)

  • skurcze macicy zaciskają tętnice spiralne (zapobiegają nadmiernemu krwawieniu)

  • czas: ok. 15 min

  • krwawienie poporodowe: uwięźnięte lub przytwierdzone łożysko, niewydalone w ciągu 1h porodu

Łożysko i błony płodowe po porodzie:

• łożysko – kształt krążka, średnica 15-20 cm, grubość 2-3 cm

• brzegi łożyska – w ciągłości z pękniętym workiem owodniowym i kosmówkowym

• odmiany kształtu łożyska:

  • łożysko dodatkowe – kosmki utrzymują się jeszcze poza doczesną podstawną

  • zatrzymanie łożyska dodatkowego lub liścieni – poporodowy krwotok maciczny

• powierzchnia matczyna łożyska:

  • przypomina wyglądem kostkę brukową

  • utworzona przez nieznaczne wybrzuszenia obszarów z kosmkami – liścieni

  • liścienie porozdzielane przez rowki (poprzednio zajmowane przez przegrody łożyskowe)

• powierzchnia płodowa łożyska:

  • sznur pępowinowy – blisko środka pow. płodowej

  • nabłonek ma ciągłość z owodnią (przylega do blaszki kosmówki łożyska)

  • naczynia kosmówkowe – widoczne przez gładką, przezroczystą owodnię

  • naczynia pępkowe rozgałęziają się tworząc naczynia kosmówkowe (wchodzą do kosmków kosmówki)

Sznur pępowinowy:

• średnica 1-2 cm, długość 30-90 cm

• można go zdiagnozować dzięki ultrasonograficznego badania dopplerowskiego

• długi – może zostać ściśnięty między przodującą cz. Płodu i kostną miednicą matki (niedotlenienie płodu)

• zawiera zazwyczaj 2 tętnice i 1 żyłę otoczone tk. łączną galaretowatą (galareta Whartona)

• może tworzyć pętle, wytwarzając węzły rzekome

• u 1% ciąż – węzły prawdziwe (mogą się zaciskać i powodować śmierć płodu)

OWODNIA I PŁYN OWODNIOWY:

• wypełniony płynem błoniasty worek owodniowy

• powiększając się zamyka jamę kosmówkową i wytwarza nabłonkowe pokrycie sznura pępowinowego

• płyn owodniowy – rola we wzroście i rozwoju płodu, początkowo większość z matczynego płynu tkankowego (dyfunduje z doczesnej ściennej przez błonę owodniowo-kosmówkową)

• nieco płynu owodniowego – wydzielane przez kom. owodni

• później – dyfuzja płynu z krwi w przestrzeni międzykosmkowej łożyska przez blaszkę kosmówki

• przed wytworzeniem keratyny – woda i substancje rozpuszczone w płynie tkankowym przechodzą przez skórę

• płyn wydzielany przez ukł. oddechowy i pokarmowy płodu, przechodzi do jamy owodniowej

• od 11 tyg. – wydalanie moczu do jamy owodniowej

• zawartość wody – wymieniana co 3h

• duże ilości wody – przechodzą przez błonę owodniowo-kosmówkową do matczynego płynu tkankowego i naczyń włosowatych macicy

• wymiana płynu z krwią – przez sznur pępowinowy i tam, gdzie owodnia przylega do blaszki kosmówki (płodowa pow. łożyska)

• połykany przez płód i wchłaniany przez ukł. oddechowy i pokarmowy płodu

• połowa składników organicznych białka, druga połowa: węglowodany, tłuszcze, enzymy, hormony, barwniki

Znaczenie płynu owodniowego:

• pozwala na jednolity zewnętrzny wzrost zarodka

• bariera dla infekcji

• umożliwia rozwój płuc płodu

• zapobiega przyleganiu owodni do zarodka

• amortyzuje zarodek przed urazami

• pomaga kontrolować temp. Ciała zarodka

• umożliwia płodowi swobodne ruchy, wspomagając rozwój mięśni

• pomaga w utrzymaniu homeostazy płynu i elektrolitów

PĘCHERZYK ŻÓŁTKOWY:

• można zobaczyć sonograficznie na początku 5 tyg. Ciąży

• 32 dzień – duży pęcherzyk żółtkowy

• do 10 tyg. – kurczy się, pozostałość – gruszkowaty kształt, średnica – ok. 5 mm

• znaczenie:

  • przenosi czynniki odżywcze do zarodka w 2 i 3 tyg. (przed krążeniem maciczno-łożyskowym)

  • krew rozwija się w pozazarodkowej mezodermie pokrywającej ścianę pęcherzyka od 3 tyg.; w 6 tyg. – hematopoeza w wątrobie

  • w 4 tyg. – część grzbietowa pęcherzyka – jelito pierwotne zarodka, jego endoderma (z epiblastu) tworzy nabłonek tchawicy, oskrzeli, płuc, przewodu pokarmowego

  • w endodermalnej wyściółce ściany pęcherzyka – kom. płciowe, w 3 tyg. przemieszczają się do rozwijających się gonad

OMOCZNIA:

• w jej ścianie – tworzenie krwi (3-5 tydzień)

• jej naczynia krwionośne stają się żyłą i tętnicami pępkowymi

• cz. Wewnątrzzarodkowa – od pępka do pęcherza moczowego (pozostaje z nim w ciągłości), w miarę powiększania pęcherza – omocznia zanika, tworzy moczownik, po urodzeniu moczownik  sznur włóknisty, więzadło pępkowe środkowe (od szczytu pęcherza moczowego do pępka)

Bliźnięta i błony płodowe:

• z dwóch zygot – bliźnięta dizygotyczne (DZ):

  • tej samej lub różnej płci

  • mają 2 owodnie i 2 kosmówki (kosmówki i łożyska mogą być zlane)

• z jednej zygoty – bliźnięta monozygotyczne (MZ):

  • ta sam płeć, identyczne genetycznie, podobne w wyglądzie fizykalnym

  • powstawanie ich – w stadium blastocysty (koniec 1 tyg.), podział embrioblastu na dwa zawiązki zarodkowe

  • każdy w swoim worku owodniowym, ale w jednym worku kosmówkowym

  • wspólne łożysko – bliźniacze łożysko jednokosmówkowe, dwuowodniowe

Inne rodzaje ciąż mnogich:

• trojaczki:

  • z jednej zygoty, monozygotyczne

  • z dwóch zygot: bliźnięta monozygotyczne i płód pojedynczy

  • z trzech zygot: mogą mieć tę samą lub różną płeć

10