WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Osamotnienie dzieci i młodzieży jako problem społeczny.

Pedagogika jako nauka należy do zespołu nauk społecznych, dlatego też wszystkie problemy społeczne są rozważane i badane przez różne dyscypliny pedagogiczne.

Problem osamotnienia dzieci i młodzieży staje się zjawiskiem społecznym. Badania wskazują, że około 22-25% młodzieży odczuwa wewnętrzny stan osamotnienia. Dlatego też pedagodzy od kilku lat poddają badaniom problemu osamotnienia dzieci i młodzieży.

Różni autorzy, badacze przedstawiają niejednolitą definicję osamotnienia. Niektórzy pedagodzy, tacy jak Maria Łopatkowa, osamotnienie dzieci i młodzieży, łączą z pojęciem samotności.

Inni pedagodzy tacy jak Jadwiga Izdebska i Mirosława Gawęcka oddzielają pojęcie samotności od osamotnienia.

Przez osamotnienie dzieci i młodzieży (dorosłych też) – wewnętrzny stan subiektywnego poczucia izolacji emocjonalnej i społecznej w środowisku rodzinnym, rówieśniczym, lokalnym.

Osamotnienie jest procesem wynikającym z:

1. osłabienia więzi między dzieckiem a rodzicami;

2. negatywnych postaw rodzicielskich.

Dziecko z poczuciem osamotnienia może mieć zaspokajane potrzeby materialne w rodzinie, a z braku więzi emocjonalnych, braku miłości rodzicielskiej do dziecka – ma ono poczucie izolacji w środowisku rodzinnym.

Samotność (dzieci, młodzieży i dorosłych) – jest to obiektywny stan wynikający z własnego wyboru izolacji społecznej w ludzkiej grupie.

Dziecko, albo dorosły człowiek może być samotne, ale nie musi być osamotnione. Np. człowiek dorosły chce odpocząć od pracy i izoluje się od reszty rodziny (jest wtedy samotny, ale nie osamotniony).

Rodzaje osamotnienia:

1. Osamotnienie pierwotne – występuje wówczas, jeśli po raz pierwszy występuje stan osamotnienia;

2. Osamotnienie wtórne – kiedy po raz kolejny następuje ten stan;

Podział rodzajów osamotnienia ze względu na miejsce osamotnienia:

1. Osamotnienie dziecka w rodzinie;

2. Osamotnienie dziecka w środowisku rówieśniczym;

3. Osamotnienie dziecka w środowisku lokalnym;

Podział rodzajów osamotnienia ze względu na wiek dziecka:

1. Osamotnienie w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym;

2. Osamotnienie w wieku przedszkolnym;

3. Osamotnienie w wieku szkolnym;

4. Osamotnienie w wieku dojrzewania;

5. Osamotnienie w wieku dorosłym.

Podział ze względu na sytuacje tworzące osamotnienie:

1. Osamotnienie emocjonalne;

2. Osamotnienie społeczne;

3. Osamotnienie emigracyjne;

4. Osamotnienie ze względu na chorobę dziecka bądź kogoś z rodziny;

Inne podziały rodzajów osamotnienia

1. Osamotnienie częściowe (przeważnie występuje w pierwszej fazie powstawania osamotnienia) i osamotnienie całkowite i utrwalone.

2. Osamotnienie przejściowe, osamotnienie stałe (ciągłe), osamotnienie utrwalone;

Przyczyny osamotnienia

Przyczyny makrospołeczne (to takie, które uwidaczniają się w całym globalnym społeczeństwie)	Przyczyny mikro-społeczne (uwarunkowania tkwiące w danym małym środowisku dziecka – rodzinie, klasie szkolnej, grupie rówieśniczej, środowisku lokalnym);
Konflikty społeczne; Atomizacja członków społeczeństwa (brak więzi między ludźmi – np. blokowisko); Bezrobocie w społeczeństwie; Rozwój mass-mediów (Internet, TV).	Negatywne postawy rodzicielskie (unikające, odtrącające, nadmiernych wymagań wobec dziecka); Rozwód rodziców (stres); Konflikty w rodzinie; Agresja werbalna w stosunku do dziecka; Przemoc wobec dziecka; Osłabienie więzi emocjonalnej w rodzinie; Alkoholizm, bezrobocie;

Konsekwencje i skutki osamotnienia dziecka:

Osamotnienie powoduje u dziecka:

1. Zaburzony rozwój psychiczny;

2. Bierność, brak zaangażowania społecznego, brak dialogu;

3. Agresja wobec innych;

4. Trudności wychowawcze w szkole i w domu rodzinnym;

5. Niepowodzenia szkolne;

6. U młodszych dzieci – choroba sieroca;

7. U młodzieży:

   • lekceważenie i odrzucenie norm społecznych;

   • lekceważenie wartości prospołecznych, które są przyjmowane w społeczeństwie.

W związku z licznymi konsekwencjami, które powoduje zjawisko osamotnienia dzieci i młodzieży, zarówno nauczyciele jak i rodzice powinni dążyć:

1. do wytworzenia korzystnej atmosfery życia domowego,

2. do ciągłego dialogu rodziców z dziećmi w środowisku rodzinnym,

3. do tworzenia w sposób celowy i świadomy takich sytuacji, które będą eliminować proces poczucia osamotnienia dziecka w środowisku rodzinnym i poza nim.

Kultura pedagogiczna społeczeństwa

1. Rzeczywisty stan kultury społeczeństwa polskiego

Niski poziom:

1. kultury społeczeństwa polskiego;

2. świadomości wychowania;

3. kultury bycia i zachowań, wyrażania poglądów;

4. wiedzy o wychowaniu i rozwoju dzieci,

5. wiedzy o przyczynach konfliktów, agresji, przemocy;

6. świadomości wartości i norm społecznych,

7. wiedzy na tematy wychowania i jego celów.

Rodzice, choć mają wysokie aspiracje zawodowe i edukacyjne względem własnych dzieci, nie wspomagają ich w sposób pedagogiczny, by optymalizować ich rozwój intelektualny i społeczny. Więzi rodzicielskie są osłabione, eliminowany jest dialog rodzinny.

Rodzice, w oddziaływaniach wychowawczych, częściej stosują kary niż nagrody. Kary są dotkliwe od strony psychicznej i fizycznej. Rodzice nie mają świadomości współpracy z nauczycielem i szkołą w celu ujednolicenia i doskonalenia wychowawczego oraz edukacji dziecka. Często są rozbieżności między oddziaływaniem wychowawczym rodziców i szkoły.

2. Struktura kultury pedagogicznej

Komponenty struktury kultury pedagogicznej (Irena Jundziłł)

1. Poznawczy:

   1. wiedza rodziców o rozwoju i wychowaniu człowieka;

   2. świadomość ról rodzicielskich;

   3. znajomość celów i metod wychowania.

2. Uczuciowy:

   1. życzliwy stosunek rodziców do dzieci;

   2. odpowiedzialność rodziców za losy życiowe własnych dzieci.

3. Działaniowy, który odnosi się do umiejętności rodziców w zakresie:

   1. stosowania nagród w stosunku do dzieci;

   2. stosowania kar w stosunku do dzieci;

   3. tworzenia sytuacji wychowawczych w rodzinie;

   4. współdziałania ze szkołą;

Irena Jundziłł, opracowując tę strukturę, oparła się na teorii postaw ludzkich. Każda postawa ludzka składa się z trzech składników:

1. intelektualny – poznawczy u rodziców;

2. emocjonalny;

3. motywacyjny albo behawioralny – odnoszący się do motywacji i działań.

3. Model kultury pedagogicznej

Model kultury pedagogicznej to idealne i wyobrażeniowe stany zachowań rodziców w sferze kultury pedagogicznej, które pragniemy osiągnąć w społeczeństwie realizując różne formy kształcenia. Model ten jest wyobrażeniowy. Oznacza dążenie do pewnych stanów idealnych w pozyskaniu wiedzy pedagogicznej przez rodziców w realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczych w środowisku rodzinnym.

Model kultury pedagogicznej byłby idealny, gdyby rodzice mieli pełną wiedzę:

1. pedagogiczną, psychologiczną, socjologiczną dotyczącą wychowania dzieci,

2. dotyczącą celów wychowawczych, wartości prospołecznych,

3. dotyczącą eliminowania konfliktów w środowisku rodzinnym;

W tym modelu:

1. rodzice powinni znać wzorce zachowań, sfery rozwojowe dzieci i młodzieży w różnych okresach rozwojowych;

2. odpowiedzialność rodziców za losy edukacyjne, wychowawcze, życiowe dzieci powinny być w pełni realizowana;

3. życzliwość rodziców wobec dzieci powinna przejawiać się w postawach akceptujących, które aktywizowałyby dzieci i młodzież do współdziałania społecznego i emocjonalnego w środowisku rodzinnym;

4. rodzice powinni stosować w większym stopniu stosować nagrody niż kary. Wśród nagród powinny przejawiać się nagrody uczuciowe (pogłaskanie, przytulenie, dotyk);

5. kary powinny być stosowane przez rodziców w sposób racjonalny i rozsądny, zawsze pedagogiczny. Kary nie mogą zaburzać sfery emocjonalnej dzieci;

6. rodzice powinni stosować umiejętności tworzenia sytuacji wychowawczych i edukacyjnych dla dzieci i młodzieży;

7. rodzice, ze szkołą, powinni tworzyć jednolity system oddziaływania wychowawczego tworząc trójpodmiotowy system oddziaływań społecznych. Każdy z tych podmiotów powinien tworzyć współpartnerstwo w oddziaływaniu wychowawczym.

3. Potrzeba upowszechniania kultury pedagogicznej w społeczeństwie

Dotychczas żadna instytucja oświatowa, ani wychowawcza, ani społeczna – nie realizowała w Polsce zadań z zakresu kształcenia kultury pedagogicznej wśród dorosłych. Stąd też pedagogika społeczna, jako nauka o wychowaniu, powinna być ważnym zadaniem społecznym i pedagogicznym. Powinna znaleźć swe miejsce w dialogu pedagogicznym oraz w realizacji zadań upowszechniających kształcenie pedagogiczne młodzieży i dorosłych.

Jedną z ważnych instytucji oświatowych, która powinna zająć się planowym i systematycznym pedagogicznym kształceniem młodzieży i dorosłych jest szkoła.

Szkoła, poprzez różne formy zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych ma możliwości przekazywania dzieciom i młodzieży różnych zagadnień, które mieszczą się w obszarze kultury pedagogicznej. Można to czynić na języku polskim, godzinie wychowawczej przy realizacji innych zadań edukacyjnych.

Ponadto szkoła, jako instytucja oświatowa, ma możliwości objęcia rodziców kształceniem pedagogicznym, poprzez realizację celowo zaplanowanych zebrań rodzicielskich, tzw. szkoleniowych. Podczas tych spotkań nauczyciele i pedagodzy mogliby przekazywać wiedzę pedagogiczną i psychologiczną dotyczącą oddziaływań wychowawczych, pomocy edukacyjnej dzieciom oraz potrzeby tworzenia właściwego środowiska rodzinnego.

Oprócz szkoły, środki w postaci mass-mediów, a szczególnie telewizja, powinny w swych programach objąć również problemy związane z edukacją pedagogiczną młodzieży i ludzi dorosłych.

Telewizja ma dużą siłę oddziaływania na wiedzę, na kształtowanie poglądów i postaw, a także kształtowanie sfer kultury pedagogicznej.

Pewne działania z zakresu upowszechniania kultury pedagogicznej powinny podjąć także ośrodki wychowania równoległego (kino, dom kultury, teatr, stowarzyszenia, organizacje).

Kościół katolicki powinien, z większą kompetencją i profesjonalizmem, realizować zadania pedagogiczne i psychologiczne na kursach dla narzeczonych. Zadaniem kościoła jest również ewangelizacja i wychowanie dla rodziny i w rodzinie.

Problem przemocy i agresji w społeczeństwie

1. Przemoc i agresja

Zjawisko przemocy i agresji w każdym społeczeństwie, w tym i w Polsce, występuje coraz częściej. Przemoc i agresja występuje w każdym środowisku społecznym, to jest w grupie rówieśniczej, szkole, środowisku lokalnym, rodzinnym. Coraz większą agresję obserwuje się także na szczeblu Sejmu, Senatu i innych rządowych gremiach.

Narastanie zjawiska przemocy często prowadzi do:

1. dysfunkcjonalności środowiska społecznego,

2. braku dialogu społecznego,

3. zaburzenia kultury życia społecznego w różnych środowiskach instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych,

4. ograniczenia komunikacji społecznej i interpersonalnej.

Stąd też zagadnienie przemocy i agresji staje się ważnym problemem społecznym i pedagogicznym.

Na ogół pedagogika wymienia trzy rodzaje przemocy:

1. Fizyczną – występuje coraz częściej w środowisku rówieśniczym, szkolnym, rodzinnym. Definiuje się przemoc fizyczną jako użycie siły fizycznej osób silniejszych w stosunku do osób słabszych, poprzez zadawanie bólu, cierpienia fizycznego. Przemoc fizyczna używana jest także wówczas, jeśli jest grożenie użycia siły, czy bólu wobec osób słabszych.

Formy przemocy fizycznej: różnego rodzaju rozboje, uderzenia ręką, uderzenia narzędziem, szczypanie, przypalanie, szarpanie, ciągnięcie za włosy i inne postaci kar czy używania pomocy w środowisku rówieśniczym, szkolnym, czy domowym.

W każdym rodzaju przemocy fizycznej występuje poniżanie godności ludzkiej, niszczenia podmiotowości i tożsamości w osobie ofiary. Skutkuje zaburzeniami w rozwoju psychicznym i fizycznym. Stąd też należy uznać, że konsekwencje przemocy fizycznej są zawsze negatywne i przejawiają się w sferze psychicznej i fizycznej, rozwojowej jednostki ludzkiej.

2. Psychiczną (nazywaną też emocjonalną) – są to zachowania poniżające godność jednostki ludzkiej przez sprawcę przemocy, występujące najczęściej jako upokorzenie, a także poniżenie ofiary przemocy.

Przemoc psychiczna występuje bardzo często w różnych środowiskach społecznych – zarówno w makrosystemie społecznym, jak i mikrosystemie społecznym.

Przemoc psychiczna upowszechniana jest bardzo często przez środki masowego przekazu. Występuje ona w formie:

1. agresji werbalnej,

2. poniżania jednostki i grup społecznych,

3. wzajemnych konfliktów grupowych i jednostkowych,

4. manipulacji politycznych i społecznych,

5. wzajemnego przezywania się,

6. aroganckich odniesień komunikacyjnych do drugiego człowieka.

Przemoc psychiczna powoduje zagrożenia rozwoju społeczeństwa, niepotrzebne konflikty, antagonizmy między jednostkami a grupami społecznymi. Szkody psychiczne i społeczne tego rodzaju przemocy są znaczące dla jednostki, ponieważ:

• upokarzają ją,

• ograniczają jej aktywność społeczną,

• zaburzają rozwój psychiczny zarówno jednostki, jak i również grup ludzkich.

Zarówno przemoc fizyczna, jak i psychiczna, może być przejawiana w sposób celowy i uświadomiony, zadając ból fizyczny lub psychiczny lub fizyczny ofierze, ale także przemoc ta może być stosowana w sposób nieuświadomiony (np. nadmierna krytyka dziecka ze strony rodziców).

3. Seksualną – występuje ona przeważnie w środowisku rodzinnym, choć w ostatnich czasach coraz częściej w środowiskach społecznych poza rodzinnych. Jest to wykorzystywanie drugiej osoby jako obiektu seksualnego.

Jeśli chodzi o agresję wymieniania jest też agresja chłodna i agresja gorąca.

Mellibruda określa, iż agresja chłodna występuje wówczas, kiedy występują konflikty między jednostką a grupą w sposób zrównoważony. Są to konflikty zamknięte o niedużej sile emocjonalnej.

Natomiast agresja gorąca występuje wówczas, kiedy siła emocjonalna w zaburzeniach interakcji międzyludzkich jest wysoka, bądź bardzo wysoka. Agresja wówczas jest nierozładowana, napięta, występuje w dużej sile werbalnej, przechodząc od agresji niewerbalnej do agresji fizycznej.

2. Przeciwdziałanie przemocy i agresji

Przeciwdziałanie przemocy i agresji jest problemem bardzo ważnym w każdym zagadnieniu społecznym i pedagogicznym, ponieważ następuje eskalacja siły agresji w społeczeństwie i każdym środowisku społecznym.

Zadaniem pedagogiki jest wypracowanie form działań pedagogicznych, które eliminowałyby przemoc i agresję w różnych środowiskach społecznych. Do nich należą:

1. Wychowanie prospołeczne dzieci i młodzieży – w każdej instytucji oświatowo-wychowawczej głównym celem wychowania winny być takie formy, które będą kształtować cechy osobowości społecznej i etycznej w systemie wartości aksjologicznej;

2. Kształtowanie kultury życia społecznego (polegającej na poszanowaniu jednostki ludzkiej, tolerancji, uznawaniu i przyjmowaniu poglądów innych ludzi i grup społecznych).

Kultura życia społecznego odrzuca konflikty, antagonizmy, agresję interpersonalną. Natomiast przyjmuje wartości i normy społeczne uznawane w społeczeństwie).

3. Tworzenie wartości prospołecznych w hierarchii przyjmowanych i uznawanych wartości jako dominujących w zachowaniach ludzkich.

W hierarchii tych wartości prospołecznych należy kształtować umiejętności porozumiewania się z innym człowiekiem; pomoc, wspieranie psychologiczne i materialne drugiego człowieka i uznawanie innych jednostek ludzkich w sposób podmiotowy. Te wartości prospołeczne powinny być przekazywane dzieciom i młodzieży, zarówno w rodzinie, jak i w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

4. Społeczna krytyka zachowań agresywnych i przemocowych.

W Polsce obserwuje się przyzwolenie społeczne na agresję, konflikty i przemoc (także w rodzinie). Chodzi jednak o to, by ten pogląd w społeczeństwie zmienić, by ukształtować takie cechy osobowości w jednostkach ludzkich i grup społecznych, które by krytycznie oceniały zachowania agresywne i przemocowe jednostek, bądź grup ludzkich. Krytyka ta powinna być rodziców w stosunku wobec dzieci, do grup rówieśniczych, w stosunku do ugrupowań politycznych i społecznych w sferach makrospołecznych.

5. Zmiany modelu funkcjonowania szkoły i oddziaływań wychowawczych.

   Obecnie w szkole dominuje władza nauczycieli i wychowawców, uczniowie są przedmiotem, a nie podmiotem oddziaływań wychowawczych. W wielu z nich narasta przemoc fizyczna i psychiczna. Stąd też Rady Pedagogiczne powinny podjąć takie działania wychowawcze, gdzie uczeń i wychowanek byłby traktowany w sposób podmiotowy, by w szkole nastąpiło tak zwane trójpodmiotowe oddziaływanie, a zachowanie uczniów było krytykowane przez samych uczniów.

Rola rodziny w kształtowaniu wartości u dzieci i młodzieży

Zagadnienie wartości wśród dzieci i młodzieży jest istotnym problemem społecznym, pedagogicznym i aksjologicznym (aksjologia – nauka o wartościach). Wartości społeczne, moralne, etyczne i ponadczasowe zostały zachwiane w społeczeństwie polskim, a szczególnie wśród dzieci i młodzieży.

Dzieci i młodzież korzystają z różnych źródeł informacji, szczególnie z internetu, programów telewizyjnych, czasopism, ze szkoły – od nauczycieli, od grup koleżeńskich, a także od rodziców.

Wartości te nacechowane są różnym znaczeniem. Niektóre z nich mają znaczenie pozytywne, niektóre obojętne, bądź negatywne – dla młodzieży.

Niepokojącym zjawiskiem, szczególnie po transformacji ustrojowej w Polsce, jest sprzeczność różnych wartości przekazywanych przez różne ośrodki. Stąd też u młodzieży brak jest ukształtowanego systemu i hierarchii wartości.

Dlatego też następuje często w aksjologicznej sferze uznawanych wartości tak zwana konfuzja (pomieszanie) różnych wartości przyjmowanych przez młodzież.

Bodźce edukacyjne i wychowawcze, społeczne płynące z różnych źródeł w stronę osobowości dzieci i młodzieży wypierają bardzo często system wartości ukształtowanych wcześniej przez środowisko rodzinne.

Dlatego też dużym wyzwaniem i problemem dla współczesnej pedagogiki jest aktywizowanie środowisk wychowawczych, które będą kształtowały i utrwalały system wartości w poglądach i ocenach dzieci i młodzieży.

Jednym z istotnych i najważniejszych środowisk, które ma możliwości przekazu hierarchii wartości dzieciom i młodzieży – jest środowisko rodzinne.

Rodzina jest pierwotnym środowiskiem dla dzieci i młodzieży. Jest środowiskiem, które realizuje zadania opiekuńcze nad dziećmi, wychowuje społecznie i emocjonalnie.

Dziecko w rodzinie jest związane emocjonalnie i społecznie z co najmniej dwóch uwarunkowań:

1. Rodzina, poprzez biologiczne, genetyczne uwarunkowania i pokrewieństwo z dziećmi, ma wpływ na zachowanie dzieci, na sferę emocjonalną między rodzicami a dziećmi.

2. Rodzina jest środowiskiem, w którym dzieci najdłużej przebywają spośród innych środowisk, bo od urodzenia do dorosłości. W każdej innej grupie społecznej, w każdym innym środowisku edukacyjno-wychowawczym – dziecko nie przebywa tak długo jak w rodzinie.

Dlatego też, mając na uwadze związek pokrewieństwa między rodzicami a dzieckiem, należy uznać pogląd, iż środowisko rodzinne ma największy możliwości w kształtowaniu hierarchii i systemu wartości i kultury swoich dzieci.

W ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy szereg kryzysowych sytuacji w rodzinie polskiej i na świecie. Narasta liczba rozwodów (co 4-te małżeństwo).

Do innych sytuacji kryzysowych zaliczamy migrację zawodową rodziców, bezrobocie rodziców, osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie, ubóstwo w rodzinie. Są to elementy, które mogą utrudniać kształtowanie właściwego systemu wartości w rodzinie.

W ostatnich dwóch dziesięcioleciach w Polsce jesteśmy świadkami przemian, transformacji ustrojowej. Przemiany te również biorą udział w rodzinach.

Gwałtowne zmiany polityczne, społeczne, gospodarcze w społeczeństwie polskim, dotykają również rodziny, ale w mniejszym stopniu, ponieważ rodzina należy do intymnych środowisk, w której układ i struktura rodzinna jest w miarę zamknięta i następuje pewne utrudnienie przemian zewnętrznych w  stosunkach emocjonalno-społecznych w rodzinie.

Mimo sytuacji kryzysowych w rodzinie, mimo gwałtownych przemian społeczno-gospodarczych w Polsce, które także rzutują na rodzinę – to jednak rodzina, jako środowisko wychowawcze, ma olbrzymie, potencjalne możliwości w kształtowaniu hierarchii systemu wartości u dzieci i młodzieży.

TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE

1. Pojęcie trudności wychowawczych.

Zagadnienie trudności wychowawczych u dzieci i młodzieży stanowi ważny problem pedagogiczny. W społeczeństwie polskim, zarówno w środowisku rodzinnym, jak i środowisku lokalnym narasta agresja, przemoc, wagarowanie, lekceważenie norm szkolnych i społecznych. Następuje także dewaluacja (obniżanie) autorytetu rodzicielskiego, wychowawcy i nauczyciela.

Stąd też nauki nauki pedagogiczne i niektórzy politycy, widząc wzrost trudności wychowawczych i agresję, pragną tworzyć bądź tworzą różne programy walki z przemocą, agresją, trudnościom wychowawczym. Przykładem może być przyjęcie programu przez byłego ministra edukacji narodowej „Zero tolerancji dla przemocy i agresji.” (Giertych)

Trudności wychowawcze są to wszelkie negatywne zachowania dzieci i młodzieży, które szkodzą ich rozwojowi, a także wykraczają poza normy społeczne przyjęte w społeczeństwie oraz w określonej grupie społecznej.

2. Przyczyny trudności wychowawczych.

M. Łobocki wymienia następujące czynniki powodujące trudności wychowawcze:

1. Zadatki organiczne (genetyczne) dziecka:

   • niedorozwój umysłowy dziecka (dziecko ma trudności w szkole i z tego powodu sprawia trudności wychowawcze);

   • nademocjonalność dziecka prawie zawsze wiąże się z trudnościami wychowawczymi;

   • choroby fizyczne dziecka;

   • brak wiary we własne siły;

   • nieprawidłowy wybór szkoły, która nie uwzględnia zainteresowań dziecka;

2. Środowisko, w którym dziecko zamieszkuje, środowisko rodzinne:

   • złe warunki materialne w rodzinie;

   • negatywna atmosfera domu rodzinnego;

   • konflikty w środowisku rodzinnym;

   • niski poziom kultury rodziców dziecka;

   • emigracja zarobkowa rodziców;

3. Środowisko szkolne dziecka:

   • niskie kompetencje nauczyciela, wychowawcy;

   • negatywne oddziaływania wychowawcze w szkole;

   • niska pozycja dziecka w klasie, szkole;

   • niewyrównany start w nauce;

   • błędy dydaktyczne w szkole;

   • zbyt duża liczebność dzieci w klasach;

   • niedostosowany program szkolny do rozwoju zainteresowań dzieci.

Konopnicki dokonał następującego podziału przyczyn trudności wychowawczych:

1. przyczyny endogenne (wewnętrzne, biologiczne, usytuowane w osobowości):

   • nademocjonalność dziecka;

   • zaburzenia osobowości dziecka;

   • niedorozwój intelektualny dziecka;

   • lekceważący stosunek dziecka do rodziców i nauczycieli;

2. przyczyny egzogenne (usytuowane poza osobą dziecka):

   • patologiczne środowisko wychowawcze;

   • patologiczne środowisko szkolne;

   • grupy rówieśnicze (narzucające pewien styl życia i postępowania dziecka);

   • patologiczne środowisko lokalne.

1. Przejawy problemów wychowawczych.

Do najczęściej występujących trudności wychowawczych dzieci w wieku szkolnym zalicza się:

1. brak zainteresowania nauką szkolną – uchylanie się od obowiązków szkolnych, niechęć do odrabiania lekcji, przeszkadzanie na zajęciach szkolnych;

2. agresja fizyczna i psychiczna w szkole;

3. lekceważenie i nie wykonywanie poleceń nauczyciela;

4. nadmierna ruchliwość dzieci;

5. złośliwość i hałaśliwość dzieci;

6. wagary szkolne dzieci;

7. ucieczki dzieci z domu i ze szkoły;

8. notoryczne kłamstwa;

9. kradzieże w szkole i poza nią;

10. niszczenie mienia społecznego i prywatnego;

11. palenie papierosów przez dzieci;

12. konfliktowość dzieci i młodzieży;

1. Zapobieganie problemom wychowawczym.

Ważnym problemem pedagogicznym jest konstruowanie takiego programu dla dzieci i młodzieży z trudnościami wychowawczymi, który by eliminował te trudności w zachowaniu dzieci i młodzieży.

Pierwszym środowiskiem, które jest najważniejsze dziecka jest rodzina. W niej dziecko rodzi się, rozwija i kształtuje swoje cechy osobowościowe. Jeśli środowisko rodzinne jest patologiczne lub dysfunkcyjne, wówczas zachowujące się dzieci w wyniku naśladowania swoich rodziców – z reguły mają trudności w zachowaniu w szkole, domu, grupie, rodzinie. Jeśli rodzina jest pełna życzliwości, akceptacji dziecka – wypełnia podstawowe funkcje rodzicielskie i atmosfera w niej jest ciepła i życzliwa. Więzi emocjonalne są ścisłe. Wówczas dzieci i młodzież nie będzie miała problemów z zachowaniem w szkole, środowisku rodzinnym i lokalnym.

Dlatego też zadaniem nauk pedagogicznych jest doskonalenie środowiska rodzinnego, by rodzice mogli przekazywać dzieciom właściwe normy zachowania, a w trudnych ich sytuacjach mogli wspomagać psychicznie i edukacyjnie własne dzieci.

Drugim środowiskiem, w którym dziecko przebywa, uczy się, współdziała z kolegami – jest środowisko szkolne. Szkoła jest placówką szkolno-wychowawczą, intencjonalną, w której w sposób celowy nauczyciele realizują procesy wychowawczo-dydaktyczne.

Dlatego też szkoła powinna zatrudniać kompetentnych nauczycieli, by mogli diagnozować proces wychowawczy, obserwować zachowanie ucznia i rejestrować pierwsze symptomy negatywnych zachowań oraz wprowadzać celowe działania terapeutyczno-wychowawcze w celu eliminowania trudności szkolnych i wychowawczych u dzieci i młodzieży. Każda szkoła powinna przyjąć program wychowawczy, który będzie realizowany przez wszystkich nauczycieli w szkole. Jeśli tylko będzie ten program realizowany przez pojedynczego nauczyciela, zaburzone będzie oddziaływanie wychowawcze, a także sfera sfera eliminowania trudności wychowawczych u dzieci i młodzieży.

Po trzecie – aby wyeliminować trudności dzieci i młodzieży musi nastąpić współdziałanie szkoły z rodzicami i odwrotnie. Wychowawcy szkolni powinni z rodzicami uzgadniać działania pedagogiczne eliminujące trudności wychowawcze u dzieci i młodzieży. Każda rozbieżność działań wychowawczych rodziny i szkoły nie eliminuje trudności wychowawczych, lecz może pogłębiać i utrwalać te trudności. Stąd też zadaniem szkoły, jako profesjonalnej instytucji oświatowo-wychowawczej, jest ścisłe współdziałanie z rodzicami w celu podejmowania prawidłowych działań wychowawczych eliminujących trudności dydaktyczne w szkole i trudności wychowawcze dzieci i młodzieży.

13