Projektowanie urbanistyczne

1. Funkcje miejskich przestrzeni publicznych

Wg ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:

obszar przestrzeni publicznej - należy przez to rozumieć obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy;

Przestrzeń publiczną definiuje się jako powszechnie dostępne układy, w rozumieniu przestrzennym ukształtowane przez obiekty architektury wokół ulic, placów, miejsc, związanych z użytkowaniem publicznym, miejsc związanych z wydarzeniami historycznymi, kulturowymi lub tradycją, wraz z elementami tworzącymi obudowę tych przestrzeni (pierzejami zabudowy i elewacjami obiektów), a także niebędące wnętrzami urbanistycznymi powszechnie dostępne obszary o szczególnych walorach krajobrazowych, kulturowych, przyrodniczych.

Funkcje (wynikające z definicji):

• zaspokajanie potrzeb mieszkańców

• poprawa jakości życia

• poprawa warunków bezpieczeństwa

• kształtowanie i umacnianie tożsamości miejsca

• sprzyjanie zawiązywania kontaktów społecznych

• wzbogacanie przestrzeni jej otaczającej tworząc spójną całość

Funkcje techniczne:

• dystrybucja ruchu pieszego

• przebywanie i spacerowanie

• miejsce spotkań i kontaktów

• rekreacja

• przekazywanie informacji

Funkcje społeczne:

• społeczeństwo sieciowe – więcej kontaktu

• oglądanie i słuchanie innych ludzi

• autoprezentacja

• identyfikacja przestrzenna głównie z przestrzenią publiczną

• celebracje i obchody

• demonstrowanie swoich wartości i eksponowanie swoich symboli

• symbol wspólnoty i kwintesencja miejskości

• tradycja europejska

Funkcje kulturalne

• spektakle publiczne

• imprezy publiczne

• ekspozycja dziedzictwa kulturowego

Funkcje gospodarcze:

• jest elementem systemu wymiany towarów , usług i idei

• tworzy potoki ludzi

• kreuje miejsca o wysokiej rencie dla wielu rodzaju działalności

• zwiększa rangę jednostki osadniczej

Funkcje kompozycyjne

• wyznacza miejsca obserwacji kompozycji przestrzennej

• wyznacza miejsca centralne kompozycyjnie

• wspomaga orientację w przestrzeni

• podkreśla prestiż

• tworzy nastrój

• sama jest symbolem i miejscem sytuowania symboli

2. Zasady kształtowania kompozycji obszarów mieszkaniowych.

Kształtowanie jednorodnej przestrzeni mieszkaniowej

Jednorodna przestrzeń mieszkaniowa to przestrzeń, która w odbiorze wizualnym wzbudza odczucia ładu i uporządkowania. Wpływają na to takie elementy jak: lokalizacja budynku na działce w sposób tożsamy z zainwestowaniem na działce sąsiedniej, podobne kształty i barwy dachów, kolorystyka elewacji budynków podobna w całej jednostce odbioru otoczenia. O jednorodności przestrzeni świadczą również wysokoci zabudowy, ilość budynków w terenie, lokalizacja i wielkość nośników reklamowych oraz sposób lokalizacji i rodzaj ogrodzenia działek budowlanych. Wszystkie te elementy ustala się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Obszar, na którym grunt rodzimy przeznacza się pod budownictwo mieszkaniowe ma najczęściej strukturę rolną o charakterystycznych długich i wąskich działkach uprawowych lub nieużytkowych. Prawo daje urbaniście możliwość wytyczania nowych działek budowlanych w oparciu o procedurę scalania i podziału terenu, zgodnie z przepisami z zakresu gospodarki nieruchomościami. Jest to jednak procedura czasochłonna i wymagajca dużego zaangażowania właścicieli działek. Udział społeczeństwa w tym procesie jest często barierą, którą gminy omijaj przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego. W takich przypadkach działki wydziela się przy zastosowaniu zapisów określających wielkości nowych działek budowlanych, minimalne i ewentualnie maksymalne szerokoci frontów działek oraz kierunków wprowadzania nowych podziałów w stosunku do istniejących granic własnościowych. Działki rolne, które nie spełniają wyznaczonych parametrów dla nowych działek budowlanych określa się jako działki niesamodzielne, mogące stanowić grunt do realizacji zabudowy jedynie po wcześniejszym połączeniu z jedną z działek sąsiednich. Umożliwia to przekształcenie terenu rolnego w budowlany z wykorzystaniem łączenia działek bez obowiązku stosowania czasochłonnej procedury scaleniowej. Zasady podziału na działki i parametry dla przyszłych budynków uzupełniane są w planach miejscowych zapisami kształtującymi przestrzeń publiczną oraz zagospodarowanie pojedynczych działek. Parametry kształtowania powierzchni działki takie jak: wskaźnik intensywności zabudowy, powierzchnia biologicznie czynna czy powierzchnia zabudowy mają na celu przeciwdziała nadmiernemu zabudowywaniu lub niedoinwestowaniu terenów budowlanych (rys. 4). Inaczej kształtuj się w planach ustalenia dotyczce projektowania komunikacji i kompozycji przestrzennej w zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, a inaczej wielorodzinnej. W zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, aby uniknąć chaosu przy geodezyjnym wydzielaniu działek i zapewnić ład przestrzenny, zapewnia się do kadej nowo wydzielanej działki budowlanej dostęp komunikacyjny z ulicy publicznej lub z ulicy wewnętrznej wskazanej jednoznacznie na załączniku graficznym do planu.

Zasadą, którą należy uwzględniać w kształtowaniu zabudowy jednorodzinnej jest zakaz dowolnego wprowadzania dróg wewnętrznych i służebności komunikacyjnych w kwartałach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Jednoznaczność w określeniu dojazdu do nowych działek budowlanych zapewnia porządek w przestrzeni. Takie postępowanie motywowane jest również faktem, że mamy tu do czynienia z różnymi właścicielami gruntów. Inaczej w praktyce postępuje się z terenami, w których wprowadzana jest zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna. W takich przypadkach realizuje się zabudowę na terenach stanowiących własność niewielkiej grupy właścicieli, co znacznie uelastycznia zagadnienie wprowadzania nowej komunikacji. W terenach mieszkaniowych wielorodzinnych projektuje się kwartały zabudowy z możliwością wprowadzania dróg wewnętrznych. Elementem kształtujcym kompozycję układu s w takim przypadku linie zabudowy, osie widokowe, dominanty przestrzenne lub tereny obowiązkowej zieleni towarzyszącej. Parametry budynków, zagospodarowanie działek, ilość zieleni oraz poprawność układu kompozycyjnego i komunikacyjnego w terenach mieszkaniowych mają duże przełożenie na samopoczucie mieszkańców i akceptację przestrzenną miejsca zamieszkania.

Podstawowe zasady kształtowania przestrzeni zespołów mieszkaniowych:

Nie tylko kształtowanie formy zabudowy, ale całościowych struktur gwarantujących wysoką jakość życia, nie zapominając o kwestiach środowiskowych.

• Kreowanie miejsca i definiowanie kształtu przestrzeni

• Czytelna forma urbanistyczna

• Zdefiniowana przestrzeń publiczna i prywatna

• Jasno określone strefy frontowe i zapleczowe zabudowy

• Strefy półprywatne i półpubliczne – jako łączniki między zabudową a przestrzenią ulicy

• Sprawność komunikacyjna

• Integracja funkcjonalna

• Kreowanie krajobrazu miejskiego

• Kreowanie warunków dla rozwoju społecznego

• Zapewnianie efektywności komercyjnej

• Etapowanie realizacji przedsięwzięcia

• Każdy etap stanowi skończoną całość

• Realizacja następnych etapów nie może pogarszać warunków korzystania z tych już zrealizowanych

• Wysoka efektywność zabudowy przy zachowaniu wysokiego poziomu jakości zamieszkania

• Sprawność środowiskowa

• Występowanie problemów środowiskowych w projektowaniu obszarów mieszkaniowych

• Zasada przezorności

• Środowiskowy styl zamieszkania i życia

• Przestrzenie zielone i elementy środowiska naturalnego jako elementy struktury przestrzennej układów osiedli – wpisujące się w układy o charakterze ogólnomiejskim.

Współczesne zasady urbanistyczne komponowania zespołów mieszkaniowych

• Poszukiwanie miejskości prowadzące do rehabilitacji zabudowy kwartałowej zwartej, o wysokiej intensywności przy jednoczesnym zachowaniu wskaźników gwarantujących komfort zamieszkania

• Duże zróżnicowanie formalne struktury przestrzennej

• Gradacja intensywności zabudowy poszczególnych partii projektowanych zespołów

• Znaczące zróżnicowanie oferty programowej – unikanie monotonii

• Specjalizacja przestrzeni publicznych – handlowych, rozrywkowych, rekreacyjnych

Wpływ cech środowiska przyrodniczego na możliwości kształtowania nowej zabudowy

• ukształtowanie terenu – w zależności od nachylenia powierzchni terenu zmieniają się możliwości kształtowania zabudowy (rodzaje i kierunki budynków) lub spadki całkowicie wykluczają ich zabudowę

• klimat – w klimacie gorącym kształtować będzie się zabudowa zwarta (szukanie cienia)

• sąsiedztwo obszarów chronionych – wpływa na atrakcyjność danego terenu i ogranicza umieszczenie na nim niektórych funkcji (np. przemysłowych)

• istniejące zadrzewienia – nowa zabudowa powinna być kształtowana w taki sposób, aby zapobiec wycinaniu drzew, a raczej wykorzystywać je jako zaletę.

• kierunki świata – ustawianie budynków w taki sposób by wykorzystywać zalety i niwelować wady poszczególnych kierunków

• wody

Zasady lokalizacji elementów infrastruktury towarzyszącej zabudowie mieszkaniowej

Przez infrastrukturę towarzyszącą budownictwu mieszkaniowemu stosownie do definicji zawartej w art. 146 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy rozumie się: sieci rozprowadzające, wraz z urządzeniami, obiektami i przyłączami do budynków mieszkalnych; urządzanie i zagospodarowanie terenu w ramach przedsięwzięć i zadań budownictwa mieszkaniowego, w szczególności drogi, dojścia, dojazdy, zieleń i małą architekturę; urządzenia i ujęcia wody, stacje uzdatniania wody, oczyszczalnie ścieków, kotłownie oraz sieci wodociągowe, kanalizacyjne, cieplne, elektroenergetyczne, gazowe i telekomunikacyjne- jeżeli są one związane z obiektami budownictwa mieszkaniowego.

Kanalizację deszczową prowadzi się pod jezdnią. Inne instalacje umieszcza się pod chodnikami lub na terenie trawników celem zapewnienia możliwości szybkiej naprawy usterek. Przyłącza prowadzi się od sieci miejskich.

Należy zapewnić możliwość dojścia pieszego i dojazdu do każdego budynku (w tym drogi pożarowe), a także zapewnić odpowiednią ilość miejsc parkingowych. Pamiętać trzeba o zapewnieniu możliwości dotarcia do budynków osobom niepełnosprawnym.

3. Tereny zieleni jako element kształtowania przestrzeni zespołów zabudowy mieszkaniowej.

„Zielone” obszary otwarte, wyodrębnione jako ważne elementy struktury przestrzennej miasta, obejmują te fragmenty systemu przyrodniczego, które w sposób wyraźny organizują przestrzeń publiczną miasta. Są one podstawowymi komponentami środowiska przyrodniczego i krajobrazu miasta, a równocześnie stanowią tradycyjne obszary rekreacji i odpoczynku mieszkańców. Konieczność respektowania zasad zrównoważonego rozwoju sprawia, że muszą one zostać na trwałe włączone w strukturę przestrzenną miasta, jako tereny wolne od zabudowy, umożliwiające kontakty społeczne i powszechne korzystanie z zasobów środowiska.

Główne kierunki zagospodarowania obszarów to:

• ochrona przed uszczuplaniem zachowanych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych, stanowiących o ich wartości i atrakcyjności

• odtwarzanie zdegradowanych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych

• kształtowanie niezbędnej infrastruktury służącej publicznemu wykorzystaniu obszarów dla celów rekreacji i wypoczynku mieszkańców.

TERENY ZIELENI PUBLICZNEJ

1) Główne funkcje:

• ogólnodostępne tereny otwarte w formie ogrodów i parków miejskich (w tym parki rzeczne, ogród botaniczny, park ekologiczny), ogrodów działkowych wyposażone w: ciągi spacerowe, place, aleje, bulwary, promenady, ścieżki rowerowe, terenowe urządzenia sportu i rekreacji (place zabaw, boiska itp.), cieki i zbiorniki wodne,

• cmentarze.

2) Główne kierunki zagospodarowania przestrzennego:

• ukształtowanie miejskiego systemu zieleni publicznej (w przeważającej części ogólnodostępnej) w oparciu o istniejące zasoby przyrodnicze,

• urządzenie terenów zieleni jako przestrzeni publicznych o wysokich walorach estetycznych, przyrodniczych, funkcjonalnych i krajobrazowych,

• urządzenie ogrodu botanicznego,

• zagospodarowanie terenów objętych ochroną prawną zgodnie z ustalonymi dla nich przepisami oraz planami ochrony,

• obejmowanie ochroną prawną terenów o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych,

• urządzenie parku ekologicznego jako obiektu dydaktyczno-rekreacyjnego,

• kształtowanie łączności przestrzennej ciągów pieszych i rowerowych

• zróżnicowanie wyposażenia terenu w urządzenia parkowe (ścieżki, place, obiekty rekreacyjne) w zależności od położenia w strefie wielkomiejskiej, miejskiej i przedmieść, odległości od zespołów zabudowy mieszkaniowej, ogólnomiejskiej, bądź lokalnej rangi parku a także walorów przyrodniczych danego terenu.

3) Warunki i standardy wykorzystania terenu:

• wykluczenie wszystkich form użytkowania obniżających wartość i wielkość zasobów przyrodniczych,

• kształtowanie zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych jako skwerów, szpalerów drzew oraz ekranów obniżających uciążliwość dróg,

• kształtowanie zieleni z uwzględnieniem warunków ustalonych dla wyodrębnionych kanałów przewietrzania miasta,

• ustalenie dostępności terenów dla rekreacji w parku ekologicznym z uwzględnieniem ochrony wartości przyrodniczych,

• budowa niezbędnych ciągów infrastruktury technicznej z zachowaniem zasad ochrony terenów zielonych.

4. Model ruchu uspokojonego w centrach miast i strefach mieszkaniowych

Uspokajanie ruchu

Jest to zespół rozwiązań organizacyjnych, budowlanych i prawnych, które służą zmniejszeniu uciążliwości ruchu samochodowego, bez jego całkowitej eliminacji. Głównym celem uspokojenia ruchu jest redukcja prędkości i redukcja natężenia ruchu, a także płynność ruchu. Uspokojenie ruchu stosujemy na obszarach zespołów mieszkaniowych, centrów, śródmieścia miast, na obszarach ulic handlowych i osiedlowych, drogi tranzytowe przez małe miejscowości, otoczenie obiektów specjalnego użytku (szkoły, uczelnie, szpitale, tereny rekreacyjne)

Parametry, którymi sterujemy za pomocą środków uspokojenia ruchu:

• Natężenie ruchu - możemy ograniczać ilość pojazdów, które będą korzystać z danej drogi:

• Ustawianie znaków dopuszczających ruch tylko pojazdów mieszkańców, bądź tylko pojazdów komunikacji zbiorowej

• Wprowadzanie identyfikatorów uprawniających do wjazdu do danego obszaru

• Całkowite wyłączenie ulicy z ruchu

• Struktura rodzajowa – w określonych porach wprowadzamy ograniczenia w poruszaniu się niektórych grup pojazdów:

• W godzinach nocnych eliminujemy z ruchu pojazdy ciężkie

• W weekendy i święta także eliminujemy ruch pojazdów ciężkich

• Znalezienie alternatywnego połączenia dla pojazdów ciężkich

• Prędkość ruchu - zmniejszenie prędkości możemy uzyskać stosując:

• Znaki ograniczające prędkość

• Progi zwalniające

• Przewężenia drogi i ulicy

Wybór parametru ruchu, na który będziemy oddziaływać zależy od tego, co i gdzie chcemy osiągnąć. Inne działania podejmujemy w przypadku zabytkowego centrum miasta, a inne w przypadku dzielnic mieszkaniowych:

• Centra miast – na ogół jest tak, że są to obszary, w których występuje zabytkowa zabudowa, stosujemy:

  • Eliminujemy ruch pojazdów ciężkich (poza wyznaczonymi godzinami dla zaopatrzenia sklepów)

  • Stosujemy strefy ( i związane z tym identyfikatory), do których wjazd maja tylko mieszkańcy bądź uprawnione do tego osoby

  • Zwiększamy udogodnienia dla komunikacji zbiorowej

• Obszary mieszkaniowe:

• Eliminujemy ruch pojazdów ciężkich

• Zmniejszamy prędkość ruchu pojazdów

• Uprzywilejowanie dla ruchu pieszego

• Jeżeli ruchu ciężkiego nie da się wyeliminować całkowicie ograniczamy do określonych godzin

• Stosowanie rond jako najbezpieczniejsze typy skrzyżowań

Środki redukcji prędkości

Podstawą uspokojenia jest stosowanie różnych środków redukcji prędkości.

Są generalnie dwa podejścia do zmian przekroju i konstrukcji nawierzchni ulic:

1. Z całkowitą przebudową wnętrza – sposób kosztowny, nieco bardziej efektywny „Woon – erf”, „Winkel – erf”

2. Z budową wyłącznie środków ograniczeń prędkości – rozwiązanie tanie, niezbyt estetyczne, ale prawie równie skuteczne np. Tempo 30.

Środki redukcji prędkości rozróżniamy:

1. Środki sytuacyjne

• Uprzedzające ostrzeganie

• Paski naklejane na jezdni

• Bramy

• Zmiana przekroju przy wjeździe w obszar uspokojenia – przekrój zamiejski przechodzi w miejski

• Zwężenia od zewnątrz

  • Z zachowaniem 2 pasów

  • Z redukcją do 1 pasa

• Zwężenia od wewnątrz

• Wygięcia torów jazdy

2. Wysokościowe

• Progi zwalniające

• Poduszki

• Podniesione powierzchnie

3. Sytuacyjno - wysokościowe (łączenie elementów sytuacyjnych i wysokościowych)

Przykłady:

1. Uprzedzające ostrzeganie

2. Bramy

3. Podniesione powierzchnie 2-paso\ve,

4. Progi 2-pasowe

5. Przesunięcia (załamania) osi

6. Przesunięcia (załamania) osi z podniesieniem powierzchni

7. 2-pasowe zwężenia od środka

8. 2-pasowe zwężenia od zewnątrz

9. Zwężenie do l pasa

10. Zwężenie do l pasa z podniesieniem powierzchni

11. Zwężenie do l pasa z progiem

12. Załamania ze zwężeniem do l pasa

13. Załamania ze zwężeniem do l pasa i podniesieniem powierzchni

14. Załamania ze zwężeniem do l pasa i progami

Uwarunkowania stosowania środków uspokojenia ruchu

• Stosowanie środków sytuacyjnych winno uwzględniać wjazdy do zabudowy

• Należy uwzględnić istniejące oświetlenie, które powinno oświetlać najazdy na progi. W budowie należy uwzględnić zapewnienie dobrej percepcji przez stosowanie różnokolorowych mat.

• Stosując krzewy bardzo pomocne przy zwężeniach nie należy dopuszczać ich wysokości powyżej 80 cm.

• W uspokojeniu należy stosować następującą sekwencję środków.

5. System obsługi komunikacyjnej zespołów mieszkaniowych.

Kształtowanie układów komunikacyjnych i systemów przestrzeni publicznych jako integralnych struktur mieszkaniowych.

1. Zagadnienia podstawowe

• dostosowanie struktury przestrzeni komunikacyjnych zespołu do potrzeb zamieszkującej go społeczności

• Podstawowe sposoby przemieszczania się w obrębie struktur mieszkaniowych to:

  • ruch pieszy

  • ruch rowerowy

  • komunikacja zbiorowa

  • komunikacja indywidualna – bazująca na samochodzie osobowym

2. Wybór sposobu kształtowania układu komunikacyjnego

• Aranżacja przestrzenna zespołu może wspomagać lub utrudniać wykorzystywanie poszczególnych sposobów przemieszczania się

• Wybór sposobu aranżacji układu komunikacyjnego zależy od:

  • możliwości przestrzennych

  • możliwości ekonomicznych

  • modelu kulturowego funkcjonowania społeczności lokalnej

3. Podstawowe elementy istotne dla kształtowania układu komunikacyjnego zespołu

• stopień dostępności dla poszczególnych rodzajów komunikacji

  • komunikacja piesza – jak najkrótsze dojścia

  • komunikacja indywidualna – samochodowa: bezpieczeństwo

• sposób ukształtowania programu parkingowego:

  • Dla zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej 1 miejsce postojowe na 1 mieszkanie

  • Dla zabudowy jednorodzinnej – 1 miejsce postojowe w garażu wbudowanym + 1 na działce (np. na podjeździe do garażu) oraz parking dla gości w liczbie 1 mp/3 budynki jednorodzinne

  • Dla zabudowy usługowej – 10 mp

  • Dla osób niepełnosprawnych należy zapewnić 10% liczby miejsc postojowych przy poszczególnych obiektach

4. Kształtowanie układu ulicznego

• hierarchizacja dostępności dla różnych rodzajów komunikacji

• hierarchizacja dostępności dla poszczególnych elementów układu (od powszechnie dostępnych do dostępnych dla wybranych użytkowników)

• integracja układu komunikacyjnego i systemu przestrzeni publicznych – nakładanie się sieci

5. Zachowanie integralności i kreowanie przestrzeni bezpiecznych

• kształtowanie układów dostępnych dla użytkowników – mieszkańców i odwiedzających – nie może odbywać się kosztem bezpieczeństwa

• faktyczna możliwość dojazdu i postrzeganie go jako łatwy i oczywisty niekoniecznie muszą się ze sobą wiązać

6. Koncepcje funkcjonowania układu komunikacyjnego

• układy dedykowane różnym rodzajom ruchu

• separacja układu dojazdowego i pieszego

• spowolnienie ruchu

7. Układ komunikacji a układ zabudowy

• konflikt pomiędzy ruchem o większym natężeniu a funkcją mieszkaniową

• krajobraz ulic i większym natężeniu ruchu wymaga szczególnej uwagi i starannego przemyślenia

8. Układy komunikacji rowerowej

• zintegrowane z układami komunikacji drogowej

• mniejsza uciążliwość dla mieszkańców – konieczność zapewnienia jak najkrótszych dojazdów

9. Podsumowanie.

• Kształtowanie układu komunikacyjnego zespołu jest jedną z najważniejszych decyzji projektowych

• właściwe ukształtowanie układu komunikacyjnego zapewnia nie tylko dostęp do zespołu, ale także i jego bezpieczeństwo i wygodę