1. Pojęcie i klasyfikacja czynników kryminogennych.

2. Zjawisko przestępczości w ujęciu biopsychologicznym.

3. Zjawisko przestępczości w ujęciu socjologicznym.

1. Czynniki kryminogenne są to jakieś zdarzenia, stany, które ukazują nam się w polu widzenia rzeczywistości, jako fakty mające wpływ na pojawienie się przestępstwa. Ogólnie dzielimy je na indywidualne i społeczne. Z kolei wg prof. Malca należy wyróżnić następujące rodzaje czynników:

1. Czynniki prowadzące do demoralizacji np. spożycia alkoholu

2. Przeciwdziałające ukształtowaniu się właściwych norm prakseologicznych lub ich przyswojeniu

3. Presja czynników sytuacyjnych

4. Choroby psychiczne

Na bazie długoletnich badań etiologii kryminalnej ukształtowały się 2 podstawowe kierunki tj. kierunek biopsychologiczny i socjologiczny. Głównym założeniem kierunku biopsychologicznego jest twierdzenie, że główne uwarunkowania przestępczości mają podłoże biologiczne i psychologiczne.

Twórcą kierunku jest Cezary Lombroso, natomiast głównym założeniem kierunku socjologicznego jest twierdzenie, że główne uwarunkowania przestępczości tkwią w społeczeństwie w środowisku. Główny twórca i przedstawiciel to Gabriel Trade.

Zjawisko przestępczości w ujęciu biopsychologicznym. w 1876r. Cezary Lombroso publikuje pracę pod tytułem „Człowiek zbrodniarz w stosunku do antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej”

Na podstawie przeprowadzonych badań antropologicznych i psychiatrycznych wyprowadził wniosek, że czyn przestępny to zjawisko przyrodnicze i biologiczne, które jest uwarunkowane właściwościami psychicznymi i fizycznymi sprawcy danego czynu. Właściwości fizyczne odnosił przede wszystkim do budowy czaszki człowieka stwierdzając m.in., że mordercy odznaczają się objętością żuchwy, wydatnymi policzkami, bladą twarzą, rzadkim zarostem, włosami czarnymi i gęstymi. Z kolei gwałciciele mają ręce krótkie, wysokie czoło, blond włosy, a także zdarzają się anomalie nosa i organów płciowych. Stwierdził on, że około 40% ogółu przestępców to przestępcy z urodzenia, ponadto wyróżnił przestępców działających w afekcie oraz przypadkowych. Człowiek zbrodniarz jego zdaniem to osoba, która zachowała cechy człowieka przedhistorycznego i takie zachowania jak: grabieże, zabójstwa, zadawanie innym ludziom cierpień są czymś normalnym.

Garofalo stworzył teorię przestępstwa naturalnego i sztucznego oraz niezmienności natury ludzkiej. Przestępstwo naturalne wiązał z naruszeniem 2 podstawowych uczuć, a mianowicie wstrętu do zadawania innym ludziom cierpień oraz poszanowania cudzego prawa własności. Wyróżnia on również przestępców z urodzenia z przewagą ludzi dzikich i niedorozwiniętych umysłowo.

Marro stwierdził, że przestępczość ma podłoże biologiczne związane z zanikiem funkcji centralnego systemu nerwowego.

Ferri stwierdził, że nie tylko ustrój organiczny człowieka, jego ustrój psychiczny ma wpływ na zachowanie przestępcze, ale również takie cechy i właściwości jak: rasa, wiek, płeć, klimat oraz niektóre warunki społeczne takie jak gęstość zaludnienia, industrializacja, alkoholizm oraz czynniki ekonomiczne i polityczne. Wyróżniał on przestępców z urodzenia, chorych umysłowo, z namiętności, z nawyknienia i przypadkowych.

Daniel Liszt przestępstwo jest produktem osobistych właściwości przestępcy z jednej strony oraz otaczających go warunków społecznych w chwili popełnienia z drugiej strony.

Rabinowicz wyróżnia on przestępców niepoprawnych i nałogowych, a głównych przyczyn przestępczości doszukiwał się w biologicznym podłożu osobowości człowieka.

Kretschmer wyróżnił 4 typy budowy człowieka:

- leptosomatyk (astening)- szczupłe, wysoka, długie ręce

- pyknik (niski, grubaskowaty)

- atletyk (chłopisko śląskie)

- dysplastyk (wady w budowie ciała)

Goring stworzył teorię tzw. Diatezy kryminalnej czyli rodzinnej, dziedzicznej skłonności do popełnienia przestępstw.

Eyseneka stwierdził on, że główne przyczyny przestępczości tkwią w niewłaściwym funkcjonowaniu odruchów warunkowych, które są zakłócane przez psychopatię.

Teoria endokrynologiczna- w myśl tej torii główne przyczyny przestępczości mają miejsce w niewłaściwym funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych takich jak: przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, nadnercza, trzustka. Nie właściwe ich funkcjonowanie powoduje zaburzenie sfery emocjonalnej, osoby bez jakiegokolwiek powodu wpadają w stany agresji co może prowadzić do działalności przestępczej.

Teoria chromosomalna- osoba wpada w stany agresji itp.

Teoria Durkheima – teoria anomii – stwierdził, że przestępczość jak przeobrażaniu, nie pozostaje w stagnacji. Jest zjawiskiem pożytecznym w społeczeństwie, ponieważ spełnia 2 podstawowe funkcje:

1. Odchylenia świadomości indywidualnej od świadomości zbiorowej jest warunkiem zmiany i postępu

2. Jest czynnikiem integrującym społeczeństwo, umacniające więzi społeczne

Natomiast genezy przestępczości doszukiwał się w strukturze społecznej. Jednostka jego zdaniem nigdy nie jest zaspokojona w swoich dążeniach i potrzebach. Stwierdził on im kto ma tym więcej chce, jednak to co otrzymuje od społeczeństwa w postaci nagród jedynie stymuluje a nie zaspokaja jego potrzeb do końca. Granice tym indywidualnym dążeniom może wyznaczać jedynie zewnętrzna kontrola ze strony społeczeństwa.

W prawidłowo funkcjonującym społeczeństwie każdy uświadamia sobie swój poziom aspiracji i dostosowuje go do możliwości ich realizacji. W przypadku gwałtownych zmian mających najczęściej podłoże gospodarcze (gwałtowny wzrost lub recesje) następuje załamanie się kontroli społecznej oraz rozluźnienie więzi społecznych co powoduje, że jednostki może realizować swoją działalność przestępczą.

Teoria anomii Mertona to kulturowe określone cele oraz zinstytucjonalizowane środki służące do ich realizacji w prawidłowo funkcjonującym społeczeństwie kulturowo określone cele są ścisłe powiązane ze środkami służącymi do ich realizacji. Zakłócanie prawidłowo funkcjonującego społeczeństwa następuje na skutek nadmiernego akcentowania celów lub środków. Jego zdaniem stan anomii oznacza załamanie się struktury kulturowej w wyniku silnego rozdźwięku pomiędzy celami i normalnymi kulturowymi a społecznie stworzonymi możliwościami postepowania zgodnie z nimi dla członków danej grupy społecznej. Wyróżnił dwa rodzaje anomii tj. zwykłą i ostrą.

Anomia zwykła odnosi się do zamieszania w grupie lub społeczeństwie, w których istnieje konflikt systemów wartości, co powoduje pewien niepokój oraz poczucie oderwania od grupy natomiast anomia ostra prowadzi do degeneracji a w konsekwencji rozpadu systemu wartości co powoduje silne lęki. Wyróżnił 5 typów adaptacji do sytuacji dewiacyjnej zachodzącej pomiędzy struktura kulturowa a społeczną i są to następujące typy

1. konformizm- polega na tym ze kulturowo określone cele realizowane są przy pomocy legalnych środków.

2. Rytualizm- polega na rezygnacji bądź obniżeniu kulturowo określonych celów i dostosowaniu ich do możliwości realizacji

3. innowacja- polega na realizacji celów przy pomocy nielegalnych środków

4. wycofanie się- tzw. rezygnacja z gry, całkowite odrzucenie celów i środków i nie zastępowanie ich innymi.

5. Bunt- polega na całkowitej rezygnacji z dotychczasowych celów i środków oraz zastąpienia ich innymi, które będą możliwe do zrealizowania

Teoria ekonomiczna Bongera- celntalne w koncpecji bongera to stwirdzenia zamysł przestępczy, jego powstawanie, sily, które powstrzymuja przed realizacja zamyslu przestepczego oraz okoliczności sprzyjające popełnianiu przestępstw. Jego zdaniem zamysł przestępczy jest wynikiem pobudzenia egoistycznego, tendencji tkwiących w człowieku wytworzonych przez system państwa burżuazyjnego. Tendencje egoistyczne rodzą się wraz z rozwojem sil wytwórczych i zmianami zachodzącymi w stosunkach produkcji. W okresie wspólnoty pierwotnej tzw. prymitywnego komunizmu panowały między ludźmi stosunki altruistyczne ludzie byli sobie przyjaźni, produkowali tyle ile było im potrzebne do życia lub przetrwania. Z chwila kiedy nastąpiła nadwyżka produkcji pojawiło się zjawisko przestępczości tak więc rozwarstwienia klasowe, konkurencja i prywatna własność środków produkcji powodują indywidualizacje ludzi i wzrost tendencji egoistycznych.

Chciwość, ogólna żądza posiadania nie liczenie się z innymi to główne cechy kapitalistycznych stosunków społecznych, które stanowią podatny grunt do powstawania i realizacji zamysłów przestępczych.

Przestępczość klasy posiadającej kapitalistów tłumaczył egoizmem chciwością, niepochamowanym pędem do osiągania coraz więcej. Natomiast przestępczość biedaków klasy nie posiadającej tłumaczył trudną sytuacją ekonomiczną a przede wszystkim biedą, ubóstwem, bezrobociem. Ponadto stwierdził, że ludzie Ci posiadają niskie wyksztalcenie, występuje u nich brak kultury oraz alkoholizm.

Teoria stygmatyzacji (naznaczania Lemerta) stwierdził on że kontrola społeczna rodzi dewiacje. Rozróżnia się 2 rodzaje dewiacji pierwotna i wtórna.

Pierwotna obejmuje te wszystkie mechanizmy, które powodują, że powstaje zamysł dokonania przestępstwa, uwarunkowania w tym zakresie są różnorodne ponieważ obejmują czynniki społeczne, ekonomiczne, osobowościowe i kulturowe. Z kolei dewiacja wtórna ma miejsce wówczas kiedy osoba popełni przestępstwo i następuje reakcja społeczna na jego zachowanie a punktem kulminacyjnym jest proces sądowy w wyniku, którego osoba zostaje skazana na kare pozbawienia wolności i w tym momencie zostaje naznaczona przez społeczeństwo. Poprzez izolację ze środowiska i umieszczenia w zakładzie karnym. Naznaczenia (etykieta) powoduje ze po opuszczeniu zakładu karnego osoba ma trudności w adaptacji w określonym środowisku np. trudności w znalezieniu pracy, mieszkania, co powoduje ponowny powrót do działalności przestępczej.

Teoria kontroli społecznej Hirchiego- centralne twierdzenia w jego teorii to jest to iż jednostka może popełniać przestępstwa ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w pewnej mierze załamane. Wyróżnił 4 komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem to jest przywiązanie, zobowiązanie, zaangażowanie i przekonanie. Przywiązanie oznacza silne więzi jednostki z jej najbliższym otoczeniem tj. rodziną, przyjaciółmi, kolegami co powoduje, że jednostka jest moralnie zobligowana do przestrzegania prawa. Drugim komponentem jest zobowiązanie, powoduje ze jednostka przestrzega norm prawnych, ponieważ wychodzi z założenia że zachowania konformistyczne przynoszą tylko i wyłącznie zyski natomiast zachowania dewiacyjne tylko i wyłącznie straty. Następnym komponentem jest zaangażowanie polega na tym, że jednostka przestrzega norm prawa, ponieważ jest bardzo mocno zaangażowana w pracę zawodową, życie towarzyskie, działalność społeczna i nie ma czasu nawet myśleć o działalności przestępczej. Ostatni przekonanie polega pełnej świadomości co do słuszności obowiązujących zasad i norm społecznych.

Teoria Lernella, teoria nierówności społecznej stwierdził on że główną przyczyną przestępczości jest przezywanie własnej sytuacji nierówności społecznej i dążenie do niwelowania jej skutków. Nierówność rozumiana jest przez niego bardzo szeroko ponieważ może dotyczyć sfery materialnej, społecznej, kulturowej itp.