3. Suwerenność i cele państwa

a) Suwerenność państwa

Suwerenność państwa jest nieodłączną cechą organizacji

państwowej. Suwerennośe jest to pojęcie, które oznacza niezależność

wladzy państwowej o~' wszelkiej władzy w stosunkach z innymi

państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej władzy

wewnątrz państwa. Władza suwerenna obejmuje wszystkich członków

społeczeństwa, a także ma zdolność regulowania wszelkich spraw.

Tylko państwo dysponuje władzą nadrzędną, nieograniczoną

podmiotowo i przedmiotowo. Wszystkie inne władze organizacji poli-

tycznych czy społecznych nie mają uniwersalnego wymiaru, gdyż są

ograniczone w swych działania do pewnego kręgu osób i spraw. Spod

władzy suwerennej państwa trudno się wydostać. Suwerenność fiest

zatem-~vylącznie~b,utęm__ państwa.

Zasada suwerenności państwa wykształciła się w średniowieczu w

rezultacie walki o samodzielność monarchów narodowych z

ponadnarodowymi ośrodkami władzy (papiestwo, cesarstwo), a także z

odśrodkowymi czynnikami wewnętrznymi (feudałowie). Stąd

suwerenność ma niejako podwójne oblicze. Mówi się o suwerennośc'

zewnętrzn j i suwerenności wewnętrznej Teorię suwerenności władzy

państwowej najpełniej wówczas s ormułowa Jean Bodin

(1530-1596) w fundamentalnym dziele Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej.

Państwo wedle Bodina to "sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i

nad tym, co jest dla nich wspólne z wladzą suwerenną na czele"~. Na

miano państwa zasługuje zatem t~ ylko_taki rząd, który jest

sprawiedliwa tzn. _respektuje prawo Boze i naturalneY~Państwo jest

organizacją publiczną,~która wźn`osi się póńad rodzinami,

śtanowiącymi podstawowe i naturalne komórki życia w państwie,

będące jego fundamentem i wzorcem. Najważniejszą jednak cechą

każdego państ ua jest to, że na jego czele stoi suwerenna władza.

Suwerenność to "główne znamię państwa", to "absolutna i

nieustająca władza państwa". Suwerenność jest istotną cechą władzy

państwowej. Zapewnia ona absolutną niezależność od kogokolwiek z

zewnątrz oraz pełną niezawisłość od poddanych. Suweręnność, jest

niępodzielna. Głównym przejawem suwerenności, mieszczącym w

sobie wszystkie i e ej elementy, jest wyłączność prawodawcza. Jeśli

zatem władza państwowa (niezależnie od swojego kształtu, najlepiej

monarchiczna) jest faktycznie suwerenna, to do niej i tylko do niej należy

moc tworzenia i znoszenia prawa. Kto bowiem posiada wyłączność

stanowienia i zmieniania prawa, ten decyduje o wszystkich pozostałych

dziedzinach publicznej aktywności.

W stosunkach zewnętrznych suwerenność oznacza niezależność

państwa od innych państw i organizacji międzynarodowych. W istocie

sprowadza się to do wyłączności kompetencji do rozstrzygania o

swoich sprawach. Państwo moźe w drodze umowy międzynarodowej

zobowiązać się do przestrzegania w swej działalności określonych

reguł, a także może też innym podmiotom prawnomiędzynarodowym

przyznać określone prawa i przywileje. Jednakże wymaga to

dobrowolnego i wyraźnego oświadczenia woli państwa. W imieniu

państwa mogą występować organy konstytucyjne upoważnione do

podejmowania odpowiednich działań (np. głowa państwa, rząd).

Współczesne stosunki międzynarodowe cechuje ścisłe wzajemne

powiązanie państw. Charakteryzują się zarówno daleko idącą

współpracą, jak i rywalizacją występującą w różnych formach.

Współpraca państw pociąga za sobą pewną zal:żność partnerów,

rywalizacja wymaga zaś uniezależniania się państwa. Treść

niezależności jako atrybutu suwerenności państwa sprowadza się do

samodzielności w zakresie i stopniu wiązania się z partnerami

współdziałania w stosunkach międzynarodowych.

W stosunkach między suwerennymi państwami, które tworzą

określone związki integracyjne (np. Unia Europejska) występuje) ~a's`

1-źa~leżńóś ~ _Suwerenność jest niewątpliwie obroną odrębności._

Współzależnosc nątomia~t skła` ma c ~poszu iwama rozwiązań o

charakterze ~t~nifikacyjnym. Suweren

2. Cel i przeznaczenie państwa

Organizacja państwowa jak każda inna organizacja polityczna ma

określony cel i przeznaczenie. Cele państwa różnie się określa w dziejach

myśli politycznej.

1. dobro ogółu,

2. 2) zapewnienie bezpieczeństwa,

3. 3) ochrona

własności lub interesó ogniu narodu, posżćźegó~nyc~h grup jednostek itp.

~Vymiemone cele formułuje się w sposób bardzo ogólny. Właściwie, to

jako np. cel, dobro ogółu w jakimś stopniu odnosi się do państwa na

różnych etapach rozwoju społeczeństwa. We współczesnych państwach

cele państwa bywają bardzo precyzyjnie formułowane.

Wedle M. Manelego, to co nazywa się celem państwa to są "cele stania

ne przez określonych ludzi, klasy lub grupy rządzące, że nie ma obiek-

tywnych, samoistnych, niezależnych od świadomości ludzkiej celów ani

państwa, ani jakichkolwiek instytucji prawno-ustrojowych"g. Konkretyzując

ten pogląd wskazuje, że ochrona grup społecznych władających środkami

wytwórczymi i utrzymanie spoistości organizacji państwowej jako całości,

będzie tym celem ogólnym.

Byt organizacji państwowej traktuje się instrumentalnie. Dlatego też jak

zauważa S. Ehrlich "przez cel państwa trzeba rozumieć to, co ośrodek

decyzji politycznej wytycza jako cel organizacji państwowej"~. Cele

państwa z natury rzeczy związane są z subiektywnymi działaniami ludzi.

Ludzie wchodzą w skład ośrodków decyzyjnych państwa, wyznaczają cele,

określają wa runki i wskazują środki realizacji zamierzonego celu.

Gdyby przyszło określić cel państwa narodu polskiego końca XX i

początku XXI wieku okresu transformacji systemowej, to będzie jak pisze

J. Pajestka: 1 ) "konsekwentne instalowanie rynkowego systemu

ekonomicznego, wraz

z wykształceniem związanych z nim instytucji pieniężno-ekonomicznych", 2)

'" "ustanowienie demokratycznego porządku polityczno-

instytucjonalnego"'°. Realizacja tego celu jest możliwa poprzez działania

cząstkowe. Wedle A. Łopatki państwo na drodze do celu ostatecznego czy

też długofalowego realizu]e ~;; "określone zadania"11. Właśnie

wykonywanie tych zadań prowadzi do pozą

A M. Maneli, O funkcjach państwa..., s. 17. S. Ehrlich, Wstęp

do nauki..., s. 66.

J. Pajestka, O orientację na przyszłość w rejórmach

polskich, Warszawa 1994, s. 29. A. Łopatka, Wstęp do

prawoznawstwa..., s. 25.

danego celu. Ziszczenie celu staje się możliwe poprzez działania

cząstkowe organów państwowych i mobilizację sił społecznych.

Wytyczone cele nie mogą być dowolną imaginacją, lecz muszą

uwzględniać potrzeby i interesy cywilizacyjne grup społecznych oraz

możliwości realizacyjne danego kraju i wynikające z otoczenia

międzynarodowego. Złożoność celów współczesnych państw i

dokonujący się wyścig cywilizacyjno-wytwórczy wymaga korygowania

zadań i dostosowania do wzorców cywilizacji dominującej.

Nieuwzględnianie tego wymogu w przeszłości w polskich warunkach

społecznych i podążanie za cywilizacją peryferyjną (komunistyczną)

doprowadziło do odstałości od głównych ośrodków rozwojowych i braku

możliwości przyswajania zdobyczy z zakresu dóbr materialnych oraz

kulturowych.

Na ośrodkach decyzji politycznych spoczywa więc wielka, wręcz

dziejowa, odpowiedzialność nie tylko za wytyczanie celu organizacji

państwowej, ale jeszcze takiego celu, który by w warunkach transformacji

systemowej państw Europy Środkowej i Wschodniej uwzględniał ogólne

tendencje cywilizacyjne współczesnej dobyl2. Inaczej mówiąc, by cel

państwa szedł po linii pewnych uniwersalnych tendencji, czyli jak twierdzi

John Naisbitt uwzględniał "megatrendy cywilizacyjne"1~.

Wiedza o celach państwa i jego zadaniach jest zatem wiedzą nie

tylko o sa ;~! mym państwie, ale także o cywilizacji ludzkiej i jej

trendach rozwojowych. Bez przyswajania tej wiedzy trudno

oddziaływać na procesy przemian i kształ towanie cywilizacyjnego oblicza

państwa i społeczeństwa.

Przezną~zeniem państwa..j~sL~rzę~z~wistniąnię_wytyczone~o celu

państwa. V~związku z tym działalność państwa natury globalnej i

wycinkowej wińńy być podporządkowane i skierowane na tworzenie

infrastruktury rozwoju rynkowego systemu gospodarczego i kształtowanie

demokratycznego systemu politycznego. Wymaga to przede wszystkim

bazy instytucjonalnej dla podmiotów zarówno gospodarczych, jak i

politycznych, partycypacji wytwórczej i obywatelskiej. Nie- mniej ważnym

przedsięwzięciem jest promowanie efektYwnych form działalności

ludzkiej i aktywnych postaw obywatelskich w tworzeniu nowego ładu

społecznego i politycznego.

Państwo może odegrać znaczącą rolę stymulowania procesów

transfor~nacji systemowej wykorzystując wiele środków

organizatorskiego działania. Jednóćześnie winno się wystrzegać

wkraczania w sferę or~a~ nizacii i stowarzysZeń s ołeczeństwa ob

watelskiego. Najważniejszą kwestią pozostaje rozdzielenie tych dwóch

sfer, nie zastępowanie przez aparat państwowy instytucji obywatelskich i

zapewnienie koordynacji działania, (w tym przeznaczanych środków

finansowych), by uniknąć dublowania poczynań w tej samej sferze

potrzeb społecznych.