ROZDZIAŁ 6. - Leki przeciwgrzybicze

Rodzaj	Przedstawiciel	Jednostka chorobowa
Pleśniaki (dermatofity)	Trychophyton Microsporum Epidermophyton Blastomyces Histoplasma Sporotrichum	Grzybice skóry, paznokci, włosów Ziarniaczyca skóry, płuc lub układu kostnego Histoplazmoza płuc Grzybica skórna lub uogólniona
Drożdżaki	Candida Cryptococcus	Kandydiaza błon śluzowych, narządów wewnętrznych, posocznica Kryptokokoza płuc i OUN
Kropidlakowate	Aspergillus Penicylium	Kropidlakowica płuc, zatok i narządu słuchu Pędzlakowica płuc

1. Antybiotyki polienowe

• nystatyna

• natamycyna

• amfoterycyna B

Spektrum działania: Candida, Cryptococcus, Blastomyces, Histoplasma; ponadto wrażliwe Leishmania, Trypanosoma, Trichomonas i Entamoeba; niewrażliwe: bakterie, wirusy, chlamydia, riketsje

Mechanizm działania: uszkodzenie błony komórkowej grzyba; efekt działania – bakteriobójczy lub bakteriostatyczny;

Nystatyna

• nie działa na dermatofity, bakterie, riketsje i chlamydia

• słabo rozpuszcza się w wodzie

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego, skóry i błon śluzowych

• nie jest podawana parenteralnie

• zastosowanie: leczenie zakażeń skóry (maść, zasypka) błon śluzowych przewodu pokarmowego (p.o. u psów 10-20 tyś. j.m. co 8h) i dróg rodnych

• działanie uboczne – zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Natamycyna

• działa na Candida, Aspergillus, Cryptococcus, Blastomyces oraz Trichomonas

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, skóry i błon śluzowych

• stosowana głównie miejscowo w grzybicach skóry oraz grzybicach jamy ustnej i przewodu pokarmowego

• w trakcie leczenia chronić zwierzęta przed światłem słonecznym

Amfoterycyna B

• spektrum działania: szerokie, nie działa na Microsporum i Trichophyton

• farmakokinetyka : nie wchłania się z przewodu pokarmowego; stosowana parenteralnie lub miejscowo; z białkami krwi łączy się w ponad 90%; słabo przenika do tkanek i płynu mózgowo-rdzeniowego; po podaniu i.v. t½ pierwszej fazy ok. 20h, drugiej fazy ok. 15 dni; wydalana w 20-30% z kałem i w ok. 5% z moczem w stanie niezmienionym

• zastosowanie: miejscowo (maść, krem) lub i.v. w ciężkich grzybicach układowych (w dawce 4-11mg/kgmc w 5% roztworze glukozy)

• działania niepożądane: nefrotoksyczność, zaburzenia gastryczne, reakcje uczuleniowe, niedokrwistość hemolityczna, arytmia, uszkodzenie wątroby, pobudzenie, zapalenie żył w miejscu iniekcji

• interakcje: nasilenie toksyczności po podaniu z glikozydami naparstnicy i aminoglikozydami

2. Gryzeofulwina

• spektrum działania: dermatofity

• efekt działania – grzybostatyczny lub grzybobójczy

• mechanizm działania – hamowanie syntezy chityny oraz syntezy RNA

• farmakokinetyka: z przewodu pokarmowego wchłania się w 30-100% (wchłanianie zależne od wielkości cząstek gryzeofulwiny); po podaniu p.o. odkłada się w keratynie skóry, sierści i pazurów zapobiegając penetracji grzybów do nowo powstających komórek (zrogowaciałe, zakażone warstwy muszą ulec złuszczeniu); t½ u większości gatunków zwierząt wynosi>20h

• działania niepożądane : teratogenność, zaburzenia gastryczne, hepatotoksyczność

• interakcje: gryzeofulwina aktywuje enzymy mikrosomalne; barbiturany obniżają wchłanianie i osłabiają działanie przeciwgrzybicze

• dawkowanie – psy i koty – p.o., postać mikrocząsteczkowa 10-30 mg/kg (do 130 mg/kg), postać ultracząsteczkowa 5-10mg/kg (do 50 kg) 1-2x dziennie przez 3-6 tygodni;; konie i bydło: p.o. 5-10 mg/kg 1x dziennie przez 3-6 tygodni;

3. Flucytozyna

• spektrum działania: Candida, Cryptococcus, Aspergillus, Torulopsis, Sporothrix, Phialophora, Cladosporium;

• mechanizm działania: w komórce grzyba ulega przemianie do fluorouracylu i działa jak metabolit cytozyny; prowadzi to do zaburzeń w syntezie białka

• farmakokinetyka: dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego; bardzo łatwo przenika do tkanek, płynu mózgowo-rdzeniowego i płynu maziowego; t½ wynosi 2-4godzin; w ok. 90% wydalana przez nerki w stanie niezmienionym;

• zastosowanie: kryptokokowe zapalenie opon mózgowych, kandydoza, aspergilloza, sporotrychoza, chromomikoza

• dawkowanie: psy 25-50mg/kg, koty 30-40mg/kg (od kilku tyg. Do 3 miesięcy)

• działania niepożądane: lek mało toksyczny; mogą wystąpić zaburzenia ze strony układu pokarmowego; wzrost aktywności enzymów w wątrobie; niedokrwistość, neutropenia, trombocytopenia; u psów zapalenie skóry z towarzyszącym łysieniem

• interakcje: synergizm z amfoterycyną B i ketokonazolem

• przeciwwskazania – ciąża

• lek przechowywać w szczelnych naczyniach, chronić od światła

4. Terbinafina

• spektrum działania: wszystkie rodzaje grzybów

• wywiera efekt grzybobójczy; mechanizm działania – inhibitor syntezy ergosterolu

• farmakokinetyka: dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego; C_max po ok. 1-2h od podania; stałe stężenie w osoczu osiąga po 10-14 dniach od rozpoczęcia terapii; efekt działania utrzymuje się przez ponad 3 tygodnie po 2 tyg. kuracji; nie ulega kumulacji; łatwo przenika do tkanek, szczególnie do warstwy rogowej naskórka i przyległych tkankach; stężenie w skórze wielokrotnie przewyższające MIC dla większości gatunków dermatofitów; metabolizowany w wątrobie; wydalany z moczem w formie metabolitów; po podaniu miejscowym wchłania się w ok. 5%; przechodzi do mleka

• działanie niepożądane: charakteryzuje się małą toksycznością; mogą wystąpić zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i odczyny skórne

• efektywność terapii wynosi ok. 85% po stosowaniu 1x dziennie przez 14 dni

5. Pochodne imidazolu

• ketokonazol

• flukonazol

• klotrymazol

• mikonazol

• ekonazol

• enilkonazol

Mechanizm działania: uszkodzenie błony cytoplazmatycznej grzybów i destrukcja enzymów mitochondrialnych i mikrosomalnych; hamują enzymy związane z cytochromem P-450;

Efekt działania : grzybobójczy

Substancja czynna	Wrażliwe grzyby	Droga podania
Ketokonazol	Candida, Histoplasma, Blastomyces, Cryptococcus	p.o.
Flukonazol	Candida, Cryptococcus, Histoplasma, Blastomyces	p.o., i.v.
Klotrymazol	Candida, Histoplasma, Trichophyton, Epidermophyton, Microsporum	Miejscowo
Mikonazol	Microsporum, Trichophyton, Epidermophyton, Histoplasma, Blastomyces, Aspergillus, Candida, Cryptococcus	Miejscowo
Enilkonazol	Trichophyton, Microsporum	Miejscowo

Farmakokinetyka ketokonazolu:

• wchłania się z przewodu pokarmowego

• zwiększenie pH treści zmniejsza biodostępność

• C_max ok. 2 godziny

• Łączy się z białkami krwi

• Słabo przenika do OUN

Farmakokinetyka flukonazolu:

• łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego

• łatwo penetruje do tkanek (w OUN 50-90% stężenia we krwi)

• słabo wiąże się z białkami krwi

• C_max 1-2h

• t½ - 0.5h

• wydalany z moczem w stanie niezmienionym

Farmakokinetyka klotrimazolu:

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• C_max ok. 3h

• t½ 4-5h; wydalany z moczem, żółcią i kałem w postaci metabolitów

mikonazol stosowany jest zewnętrznie w leczeniu grzybic skóry i błon śluzowych; pochodne imidazolu wywierają działanie hepatotoksyczne;

Leki przeciwgrzybicze stosowane miejscowo:

• związki jodu: jodek potasu, jodyna, jodofory

• związki miedzi: siarczan miedzi

• związki siarki: dwusiarczek benzoilu

• kwasy organiczne: kwas benzoesowy, kwas salicylowy, mikozyd

• kwasy tłuszczowe i ich sole: kwas undecylenowy i sól cynkowa, kwas propionowy

• barwniki organiczne: fiolet krystaliczny, fuksyna zasadowa

• pochodne chinoliny i chinaldyny: klichinol, chlorchinaldol, bisdekwalinum

• związki alkilowe i ich pochodne: trioktan glicerolu/triacetyna, dijodohydroksypropan, tiram

• antybiotyki polienowe: nystatyna, natamycyna, fusafungina, kandycydyna

• pochodne imidazolu i tiazolu: mikonazol, klotrymazol, chlormidazol, ekonazol, tikonazol, tiabendazol

• inne: związki organiczne rtęci (oleinian rtęci, hydrargrafen), pochodne pirydyny (pirytion), dichlorofen, tenzydy (tolokonium)

ROZDZIAŁ 7. - LEKI HOMEOPATYCZNE

Samuel Friedrich Christian Hahnemann (1755-1843) opracował i wprowadził nową metodę leczenia, którą nazwał homeopatią (z greckiego homoion pathos – podobne cierpienie) polegającą na podawaniu choremu leku, który jest zdolny wywołać u zdrowego człowieka objawy podobne do występujących u chorego.

Pierwszą przesłanką do prowadzonych przez Hahnemanna badań było spostrzeżenie jakiego dokonał porównując objawy zatrucia chininą u robotników pracujących przy jej produkcji z objawami malarii. Wniosek był prosty: chinina, którą stosuje się jako lek przeciw malarii, (kora drzewa chininowego została odkryta w Peru przez misjonarzy jezuitów w XVII wieku i była stosowana jako pierwszy skuteczny lek w leczeniu malarii) może wywołać u zdrowego człowieka objawy podobne do symptomów tej choroby. Na tej podstawie powstała jedna z podstawowych zasad homeopatii tj. zasada podobieństwa (1. similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym).

Hahnemann uważał, że im mniejsza dawka leku (odgrywa tu dużą rolę odpowiedni sposób jego przygotowania) i większe rozcieńczenie,, czy też roztarcie, tym środek homeopatyczny działa mocniej i skuteczniej. Tak powstała druga zasada homeopatii tj. zasada wysokich rozcieńczeń lub zasada potencjonowania leku (2. dosis minima). Dotyczy ona sposobu przygotowania leku homeopatycznego, otrzymanego przez stopniowe rozcieńczanie substancji wyjściowej i dynamizację (wytrząsanie lub rozcieranie kolejnych rozcieńczeń). Homeopatyczne dynamizowanie leków nazywa się potencjonowaniem, a stopień rozcieńczenia i dynamizacji – potencją. Potencjonowanie jest obowiązującym sposobem postępowania przy wykonywaniu leku homeopatycznego we wszystkich farmakopeach homeopatycznych (aktualnie nie ma jeszcze farmakopei polskiej). W zależności od sposobu wykonania i zastosowania skali rozcieńczeń wyróżnia się następujące potencje:

a) dziesiętne – w stosunku 1:10 i oznaczone literą D (decem) lub DH, w krajach anglosaskich to rozcieńczenie oznacza się cyfrą rzymską X lub XH; najczęściej stosowane rozcieńczenia dziesiętne to: 3DH, 4DH, 5DH, 6DH, 8DH, 10DH, 15DH, 30DH.

b) setne – w stosunku 1:100 oznaczane literą C (centum) lub literami CH; najczęściej stosowane rozcieńczenia setne to : 4CH, 5CH, 7CH, 9CH, 12CH, 15CH, 30CH, 100CH, 200CH.

Cyfra arabska umieszczona po literze lub przed literą, lub cyfrą rzymską X oznacza stopień rozcieńczenia dziesiętnego lub setnego, np. D₃ jest równoznaczne z 3X i oznacza trzecie rozcieńczenie dziesiętne lub inaczej trzecią potencję dziesiętną (10^-3); odpowiednio C₃ określa trzecie rozcieńczenie setne, inaczej trzecią potencję setną (10^-6) i może być również oznaczone jako 3C. Potencje od tysiąca wzwyż są oznaczane najczęściej cyframi rzymskimi (nie podaje się wtedy skali setnej) np. C₁₀₀₀ oznacza się przez M (mille) i określa tysięczne rozcieńczenie setne, XM – dziesięciotysięczne rozcieńczenie setne, LM – pięćdziesięciotysięczne rozcieńczenie setne lub CM – stutysięczne rozcieńczenie setne. Najczęściej stosowane rozcieńczenia to: 3LM, 6LM, 8LM, 9LM, 12LM, 24LM, 30LM. W większych potencjach stężenie substancji leczniczej jest mniejsze, lecz lek ma działać silniej, np. lek w potencji D₆ działa silniej niż lek w potencji D₃ a C₅ z kolei silniej niż D₆.

Płynne rozcieńczenia leków homeopatycznych otrzymuje się dwiema metodami:

1. Metoda wielu naczyń (metoda wielonaczyniowa), opracowana przez Hahnemanna. Jest to metoda farmakopealna, w której do każdego rozcieńczenia używa się nowego naczynia.

2. Drugą metodą jest metoda Korsakowa, w której w całym procesie rozcieńczania i dynamizacji używa się jednego, tego samego naczynia (metoda jednonaczyniowa) i jest niefarmakopealnym sposobem postępowania. W przypadku leków homeopatycznych sporządzonych metodą Hahnemanna do symbolu rozcieńczeń dodawana jest litera H (np. 9CH), a dla leków sporządzonych metodą Korsakowa stosuje się literę K (np. 200CK lub 200K). Przykładowo, Dolivaxil 9CH oznacza, że substancja wyjściowa została rozcieńczona dziewięć razy do jednej setnej i poddana dziewięć razy dynamizowaniu zgodnie z metodą Hahnemanna.

Rozcieńczenie dziesiętne w metodzie wielonaczyniowej wykonuje się w następujący sposób: 1 część pranalewki (nalewki pierwotnej oznaczanej jako Ø lub TM) rozcieńcza się w 9 częściach rozpuszczalnika (najczęściej etanolu) i 30 razy silnie wytrząsa roztwór (dynamizacja) – powstaje lek o potencji D₁; następnie bierze się 1 część roztworu D₁ i dodaje 9 części rozpuszczalnika i 30 razy silnie wytrząsa – powstaje lek o potencji D₂ itd. Setne potencje w tej metodzie sporządza się w ten sposób, że do 1 części pranalewki dodaje się 99 części rozpuszczalnika i 30 razy wytrząsa – otrzymujemy lek o potencji C₁,następnie bierze się 1 część roztworu C₁ i dodaje 99 części rozpuszczalnika i 30 razy silnie wytrząsa – otrzymujemy lek o potencji C₂ itd. Z kolei w metodzie jednonaczyniowej proces rozcieńczania polega na tym, że kolejny stopień rozcieńczenia otrzymuje się, wylewając z butelki 9/10 lub 99/100 części roztworu, a pozostałą w butelce część leku uzupełnia się do 10 lub 100 części wagowych i wytrząsa. Bardziej skomplikowana jest produkcja leków z surowców nieorganicznych oraz suszonych organicznych (bulwa, korzeń, łodyga). Surowce te rozciera się najczęściej z laktozą w stosunku 1:10 lub 1:100 w zależności od tego jakie chcemy uzyskać rozcieńczenie dziesiętne czy setne.

Przykładowo, 1 cz. wagową surowca rozciera się z 9 lub 99 częściami wagowymi laktozy przez 1h (zgodnie z procedurą opisaną w przepisie 6, wg. Niemieckiej Farmakopei Homeopatycznej – Homöopatisches Arzneibuch z 1978 r HAB1); w ten sposób otrzymujemy rozcierkę D₁ lub C₁ a następne stopnie rozcieńczenia otrzymuje się w analogiczny sposób jak D₁ lub C₁.

Kolejną zasadą homeopatii klasycznej wprowadzoną przez Hahnemanna była zasada stosowania pojedynczego leku czyli unitas remedii. Mówi ona, że w danym czasie można stosować tylko jeden prosty, pojedynczy środek leczniczy dobrany zgodnie z nadrzędną zasadą podobieństwa. Jeśli stosowanych jest kilka różnych leków homeopatycznych, bo wymaga tego sytuacja, to należy podawać je pacjentowi oddzielnie w określonych odstępach czasu. Jednakże, aktualnie coraz częściej stosowane są homeopatyczne leki kompleksowe, w skład których wchodzi nawet do kilkunastu leków homeopatycznych.

Wymienione zasady homeopatii Hahnemann ogłosił w 1796r. Natomiast 14 lat później wydał fundamentalne działo pt. „Organon racjonalnej sztuki lekarskiej” (w oryginalnym brzmieniu „Organon rationelle Heilkunde), zawierające zarówno teoretyczne jak i praktyczne podstawy leczenia homeopatycznego. Hahnemann doskonalił swój Organon przez całe życie; w latach 1810-1833 napisał pięć jego wersji a ostatnią szóstą wersję tej pracy ukończył w 1842r. i zawierała ona sumę życiowych i zawodowych doświadczeń Hahnemanna, zebranych w ciągu 65 lat pracy.

Leki homeopatyczne były i są nadal produkowane prawie wyłącznie ze składników naturalnych. W homeopatii znajduje zastosowanie wiele znanych roślin leczniczych, niektóre produkty zwierzęce jak również składniki mineralne (np. sole wapnia lub siarki) oraz wydzieliny chorobowe organizmu. Surowcem roślinnym mogą być świeże lub wysuszone całe rośliny lub ich części (owoce, kwiaty, liście, kłącza i korzenie), natomiast surowcem pochodzenia zwierzęcego mogą być całe małe owady (pszczoła, chrabąszcz czy mrówka) jak również jad żmij i węży oraz tkanki zdrowych zwierząt wyższych. Leki homeopatyczne mogą również zawierać związki mineralne, ale w tym przypadku należy pamiętać, że ich nazwy nie zawsze odpowiadają nomenklaturze aptecznej. (Tab.1)

W chwili obecnej na rynku dostępnych jest ponad 3 tysiące leków homeopatycznych z czego zdecydowaną mniejszość stanowią leki przeznaczone do stosowania u zwierząt.

Leki homeopatyczne są testowane nie tylko na zdrowych ochotnikach różnej płci i wieku, co jest kanonem w homeopatii ze względu na możliwość oceny doznań ze strony psychicznej pacjenta, ale także na zwierzętach i hodowlach tkankowych, leki homeopatyczne stosowane w medycynie ludzkiej dostępne są w aptekach bez recepty, natomiast leki homeopatyczne stosowane w medycynie weterynaryjnej można kupić w niektórych hurtowniach leków weterynaryjnych, bezpośrednio u producenta lub w firmie będącej przedstawicielem producenta w Polsce. Wszystkie leki homeopatyczne są lekami bezpiecznymi dla organizmu (tzn. nie wywołują skutków ubocznych) i mogą być stosowane łącznie z terapią allopatyczną. Tradycyjne leki allopatyczne często wywierają szereg objawów ubocznych, a niektóre z nich mogą być przyczyną tzw. chorób polekowych. Główna różnica między leczeniem homeopatycznym a leczeniem allopatycznym wynika z podstawowej zasady homeopatii „Similia similibus curantur” – podobne leczy się podobnym, podczas gdy medycyna klasyczna posługuje się zasadą „contraria contraribus curantur” – leczeniem przeciwieństwami. Tak więc przy gorączce lekarz homeopata może zalecić preparat „Belladonna” próbując jednocześnie eliminować przyczynę a lekarz allopata poda preparat przeciwgorączkowy działający objawowo, np. kwas acetylosalicylowy. Medycyna allopatyczna zyskała duże znaczenie w XIX wieku, kiedy to Ludwik Pasteur udowodnił istnienie drobnoustrojów i uznał teorię abiogenezy (samorództwa) w odniesieniu do drobnoustrojów za bezpodstawną. Od tego momentu rozpoczęły się ataki na medycynę homeopatyczną; w 1848r. ukazał się wiersz, który poddawał homeopatię krytyce:

„ homeopatia to bardzo dobra rzecz, nie możesz jej zbyt mało mieć. A najlepiej to brać leku tak mało, jakby wcale się nie brało”

Pomimo tych faktów, obecnie homeopatia jest popularna zarówno w wielu biednych, rozwijających się krajach takich jak Indie, Pakistan, czy kraje Ameryki Południowej, ale również w krajach wysoko rozwiniętych, np. Francji, Niemczech, Belgii, Włoszech, Szwajcarii czy Anglii. Leki homeopatyczne można stosować zarówno u zwierząt hodowlanych tj. u bydła, koni, trzody chlewnej.

Przepisy dotyczące dopuszczenia do obrotu tej grupy leków reguluje ustawa z 6 września 2001r. – Prawo Farmaceutyczne (dz. U. Nr 126, poz. 1381; Dz.U. z 2002r., Nr 152, poz. 1265)

Tab. 1 Przykłady surowców wchodzących w skład leków homeopatycznych oraz wskazania do ich stosowania.

Nazwa międzynarodowa	Nazwa polska	Wskazania do stosowania
Aconitum napellus	Tojad mocny	Choroby układu nerwowego
Agaricus muscarius	Muchomor sromotnikowy	Tiki, pląsawica, stany pobudzenia
Aranea diadema	Pająk krzyżak ogrodowy	Bóle kości kończyn, nerwobóle z drętwieniem i obrzękiem
Bryonia cretica	Przestęp dwupienny	Zapalenie stawów, zapalenie płucnej
Cantharis vesicatoria	Mucha hiszpańska	Stany zapalne w obrębie układu moczowo-płciowego
Echinace angustifolia	Jeżówka wąskolistna	Wszelkie stany zapalne
Lechesis	Jad żmii groźnicy niemej	Zapalenie oskrzeli, angina, uderzenia ciepła, zakażenia
Petroleum	Nafta oczyszczona	Nudności, zawroty głowy, choroba lokomocyjna
Sepia officinalis	Mątwa	Osłabienie, nastroje depresyjne, przewlekły wyprysk
Veratum album	Ciemięrzyca biała	Ostre zapalenie żołądka i jelit, zapaść

Nowszą metodą leczenia, którą w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia wprowadził niemiecki lekarz Hans Heinrich Reckeweg i wykorzystującą podstawy homeopatii, jest homotoksykologia i terapia antyhomotoksyczna, łącząca medycynę allopatyczną z homeopatią. Metoda ta polega na leczeniu kompleksowymi lekami homeopatycznymi (przygotowanymi zgodnie z techniką homeopatyczną), których zadaniem jest uwolnienie organizmu z homotoksyn (substancji szkodliwych dla organizmu) i przywrócenie autoregulacji. Według homotoksykologii choroba powstaje w wyniku „przeładowania” organizmu substancjami szkodliwymi (homotoksynami), które nie mogą zostać zneutralizowane i wydalone, gdyż siły odpornościowe organizmu, nie są w stanie unieszkodliwiać toksyny wywołującej chorobę. Dlatego celem terapii antyhomotoksycznej jest stymulacja układu immunologicznego i sił obronnych, co w konsekwencji neutralizuje i wydali szkodliwe dla zdrowia homo toksyny i doprowadzi do przywrócenia naturalnej równowagi organizmu. Leki antyhomotoksyczne są stosowane w leczeniu wielu schorzeń, zarówno u ludzi jak i zwierząt, w różnych postaciach, np. tabletek, kropli, czopków, maści czy postaci do iniekcji domięśniowej, podskórnej, śródskórnej i dożylnej. W tab. 2 podano przykłady wybranych kompleksowych leków homeopatycznych stosowanych u zwierząt.

Tab. 2 Przykłady kompleksowych leków homeopatycznych stosowanych u zwierząt.

Schorzenie	Nazwa preparatu
Urazy, choroby stawów	Discus compositum, Traumeel S, Zeel, RV25 Traumato, RV27 Calendula-Extern
Osłabiona odporność organizmu	Echinacea compositum, Engystol
Zaburzenia płciowe	RV13 Hormon, RV20 Nympho, RV 21 Oestro, Hormeel, Ovarium compositum
Schorzenia dróg moczowo-płciowych	Berberis – Homaccord, Cantharis compositum, RV18 Miktiolith
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe	RV5 Choliren, RV12 Castro, RV6 Diarect, Chelidonium – Homaccord, Nux Vomica – Homaccrod, Veratrum – Homaccord
Zaburzenia okresu okołoporodowego	Lachesis compositum N, RV11 Febrisept, RV17 Metro

ROZDZIAŁ 8. - LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE

Środki alkilujące i ich pochodne (swoiste dla cyklu)

Mechanizm polega na przyłączeniu wysoce reaktywnych grup alkilowych leków do grup funkcyjnych w cząsteczkach biologicznie czynnych (DNA, RNA, enzymy, hormony białkowe); prowadzi to do zaburzeń kodowania DNA, zrywania nici i w konsekwencji do zahamowania syntezy kwasów nukleinowych; Bardzo silne drażnienie tkanek;

1. Azowe pochodne gazu musztardowego

Cyklofosfamid

- toksyczne działanie na szpik kostny (mielotoksyczność)

- silnie zaznaczone objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty)

- krwotoczne, aseptyczne zapalenie pęcherza moczowego! (profilaktyka – uroprotektor- MESNA po inj. cyklofosfamidu; dopęcherzowo N-acetylocysteina – związki te wiążą toksyczne metabolity cyklofosfamidu odpowiedzialne za zapalenie pęcherza moczowego)

- bardzo szeroki zakres stosowania – np. nowotwory układu chłonnego, przewlekła białaczka limfatyczna, rak wymienia, gruczołu krokowego, oskrzela

- używany również jako środek immunosupresyjny

Chlorambucyl

- może być stosowany u zwierząt z niewydolnością szpiku (supresja szpiku pojawia się po długim okresie stosowania i jest odwracalna po zaprzestaniu podawania leku)

- przewlekła białaczka limfatyczna

Melfalan

- głównie w terapii szpiczaków

Streptozotocyna

- guzy komórek wysepek trzustkowych

2. Nitrozomoczniki (leki nieswoiste dla cyklu)

1. karmustyna

2. lomustyna

ze względu na dobrą rozpuszczalność w tłuszczach i tym samym dobrą penetrację przez barierę krew/mózg leki te mają zastosowanie głównie w nowotworach mózgu i opon mózgowych; powodują depresję szpiku kostnego (efekt kumulacyjny po 3-6 tygodniach od początku stosowania)

3. streptozocyna

- główne zastosowanie to nowotwory trzustki

3. Busulfan

- działa depresyjnie i wybiórczo na granulocyty i płytki krwi w małych dawkach, w większych również na erytrocyty; zastosowanie – białaczka granulocytarna

4. Cis-platyna

- nieorganiczny kompleks zawierający dwuwartościową platynę

- mechaniczne działanie polega na zrywaniu połączeń między nićmi podwójnej spirali DNA

- stosowana w infuzji i.v. razem z płynami i mannitolem lub furosemidem (ułatwienie diurezy, tzw. diureza wymuszona), wydala się bardzo powoli z organizmu (okres półtrwania – do 5 dni)

- po długim okresie podawania może wystąpić martwica kanalików nerkowych, ototoksyczność, obwodowa neuropatia

- niewielkie działanie mielotoksyczne

- silnie zaznaczone nudności i wymioty (antagoniści receptorów 5-HT3 – np. ondansetron)

- mięsak kości, opanowywanie przerzutów raka, nowotwory jąder i jajników

- zastępowana przez mniej toksyczną karboplatynę i iproplatynę (jednak silniej zaznaczona mielotoksyczność)

Antymetabolity – swoiste dla fazy S

Są strukturalnymi analogami naturalnych metabolitów lub koenzymów występujących w układach biologicznych, wskutek zbliżonej do metabolitów budowy chemicznej hamują konkurencyjnie reakcje enzymatyczne lub zostają wbudowane zamiast metabolitu w miejsce jednostki budulcowej, niezbędnej do prawidłowych procesów życiowych komórki (na tej drodze zmieniają normalny szlak metaboliczny w toksyczny, uszkadzający komórkę)

1. Antagoniści kwasu foliowego – kwas foliowy jest koenzymem ważnych przemian biochemicznych, polegających na przenoszeniu i zużytkowaniu cząsteczek węgla w procesie biosyntezy zasad purynowych i pirymidynowych niezbędnych do syntezy DNA i RNA; aby spełnić zadanie nośnika węgla musi ulec przekształceniu w postać biologicznie czynną – kwas tetrahydrofoliowy, reakcja ta jest katalizowana przez reduktazę dihydrofolianową;

1. metotreksat

- mechanizm działania – antagoniści kwasu foliowego, dzięki podobieństwu strukturalnemu do kwasu foliowego i znacznie większemu powinowactwu do reduktazy (ok. 10000-krotnie silniej niż naturalny metabolit wiąże się z reduktazą) blokują konkurencyjnie ten enzym i ostatecznie zakłócają biosyntezę kwasów nukleinowych

- bardzo szeroki zakres zastosowania np. ostre białaczki limfatyczne i szpikowe, przerzuty guzów wenerycznych, kostniako-mięsak

- bardzo toksyczny!!! (p.pok., szpik kostny, zapalenie płuc, duże dawki – nefrotoksyczność)

2. Analogi zasad pirymidynowych (silna mielotoksyczność + silne wymioty i biegunka)

1. 5-fluorouracyl

- czasami objawy ze strony OUN u psów oraz ciężkie nieodwracalne reakcje neurotoksyczne u kotów

- rak przewodu pokarmowego, wątroby, skóry, gruczołu mlekowego

2. cytarabina

- nowotwory układu siateczkowo-limfatycznego; choroby rozrostowe szpiku, chłoniak OUN

3. Analogi zasad purynowych (silna mielotoksyczność, silne wymioty i biegunka)

1. 6-merkaptopuryna

- niewielka supresja szpiku (występuje rzadko)

- ostra białaczka limfatyczna

2. 6-tioguanina - ostra białaczka limfatyczna

Antybiotyki przeciwnowotworowe – produkty grzybów z rodzaju Streptomyces sp.

1. aktynomycyna

- mechanizm działania polega na wiązaniu z podwójną spiralą DNA i blokowaniu działania polimerazy RNA, co zapobiega transkrypcji DNA

- nowotwory układu siateczkowo-limfatycznego, rak jąder, mięśni prążkowanych

2. daunorubicyna, doksorubicyna, idarubicyna, epirubicyna (tzw. antracykliny)

- mechanizm działania polega na wiązaniu z DNA pomiędzy podwójną helisą, co powoduje jej rozwinięcie oraz na wytworzeniu wolnych rodników uszkadzających DNA komórki

- !!kardiotoksyczność!! jako następstwo wiązania leków z DNA komórek serca oraz uszkodzenia włókien mięśnia sercowego, co prowadzi do rozwinięcia niewydolności zastoinowej serca, nie reagującej na podawanie glikozydów nasercowych (działanie obserwowane po tygodniu lub miesiącu od rozpoczęcia leczenia i jest proporcjonalne do zastosowanej dawki)

- nowotwory tkanek miękkich, kości, siateczkowo-limfatyczne

c) bleomycyna (swoista dla fazy G₂)

- mechanizm działania jak wyżej

- reakcje alergiczne, minimalne działanie mielosupresyjne i immunosupresyjne

- opóźnione, toksyczne uszkodzenie płuc (niespecyficzne zapalenie płuc prowadzące do zwłóknienia płuc (szczególnie niebezpieczne u starych psów z przebytymi chorobami płuc)

- rak jąder, przełyku, skóry, układu moczowo-płciowego, chłoniak

Alkaloidy różanecznika – (leki swoiste dla fazy M) naturalne alkaloidy uzyskiwane z tropikalnej rośliny – barwinka różowatego;

aktywność przeciwnowotworowa wynika z ich zdolności do wiązania się z białkiem cytoplazmatycznym – tubuliną; następstwem takiego działania jest zahamowanie polimeryzacji tubuliny oraz ograniczenie powstawania mikrotubul, będących podstawą wrzeciona mitotycznego; leki o względnie umiarkowanej toksyczności; podczas ich stosowania szczególną uwagę należy zwrócić na właściwe wykonanie iniekcji dożylnej (bardzo silne działanie drażniące tkanki – przy wynaczynieniu ciężkie zapalenie około żylne lub rozległa martwica);

a) winkrystyna

- silne właściwości neurotoksyczne (histopatologicznie – demielinizacja i zwyrodnienie włókien nerwowych + zwłóknienia wewnątrzneuronalne), objawy – neuropatie obwodowe; ograniczenie neurotoksycznego działania do nerwów obwodowych związane jest z bardzo słabym przechodzeniem tego leku przez barierę krew/mózg

- nowotwory układu siateczkowo-śródbłonkowego, zaraźliwe guzy weneryczne, raki, mięsaki różnych tkanek i narządów (mięsakonaczyniak, kostniakomięsak, nowotwory sutka i skóry)

b) winblastyna

- pozbawiona działania neurotoksycznego, toksyczność leku związana z silnym działaniem immunosupresyjnym (które zwykle nie stanowi problemu przy stosowaniu winkrystyny)

- mięsak limfatyczny, białaczka szpikowa, rozsiane nowotwory gruczołu mlekowego

Enzymy – L-asparaginaza (leki swoiste dla fazy G₁)

- enzym otrzymywany z bakterii E. coli i Erwinia carotovora, katalizuje hydrolizę asparaginy do kwasu asparaginowego i amoniaku

- niektóre komórki nowotworowe nie są w stanie wytwarzać asparaginy, dlatego podawanie tego leku pozbawia je endogennie wytwarzanej asparaginy i tym samym ogranicza syntezę białka

- reakcje alergiczne (anafilaksja), zapalenie trzustki, zaburzenia z OUN, zaburzenia mechanizmów krzepnięcia

Mitotan

- pochodna insektycydów DDT i DDD niszcząca wybiórczo komórki kory nadnerczy

- mechanizm działania polega na hamowaniu wytwarzania ACTH,, co prowadzi do zaniku komórek kory nadnerczy

- niska toksyczność w stosunku do nerek, wątroby i szpiku

- senność, zapalenie skóry. Krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego

- stosowany w hiperplazji kory nadnerczy oraz terapii nieoperacyjnych guzów kory nadnerczy

Leki hormonalne

a) glikokortykosterydy (prednizon, prednizolon, deksametazon)

- działanie przeciwnowotworowe związane jest z właściwościami limfolitycznymi oraz hamowaniem procesów podziałowych w limfocytach (zastosowanie – białaczki, chłoniaki, w tym również OUN, ponieważ łatwo penetrują barierę krew/mózg)

- szybkie nabywanie oporności na leki, która przenosi się również na inne glikokortykosterydy

- objawy niepożądane – polidypsia, poliuria, immunsupresja, martwicze zapalenie trzustki, osteoporoza, zaćma, atrofia mięśni, choroba Cushinga, owrzodzenie żołądka i jelit

- objawowe korzyści stosowania glikokortykosterydów to poprawa apetytu i ogólnego stanu organizmu, zniesienie gorączki

- często stosowane są celem zniesienia objawów niepożądanych podawanych cytostatyków (ze względu na ich właściwości pobudzania wytwarzania krwinek czerwonych, krwinek płytkowych oraz granulocytów)

b) hormony płciowe

terapia nowotworów wywodzących się z narządów płciowych, których wzrost uwarunkowany jest obecnością hormonów; mechanizm działania polega na wykorzystaniu sprzężenia zwrotnego w układzie podwzgórze-przysadka-gruczoły płciowe przez zastosowanie hormonów płciowych o przeciwnym działaniu i powodujących zmianę środowiska hormonalnego; estrogeny zmniejszają wytwarzanie estrogenów (w konsekwencji zahamowanie wzrostu tkanki nowotworowej pobudzanej hormonalnie)

• estrogeny

- objawy niepożądane: feminizacja, zatrzymanie płynów w tkankach, silna supresja szpiku, anemia, trombocytopenia

- rozrosty + nowotwory gruczołu krokowego, nowotwory gruczołów okołoodbytowych

• androgeny

- mechanizm działania oparty na analogii stosowania estrogenów

- rzadko stosowane w weterynarii, ewentualnie nowotwory gruczołu mlekowego

• progestageny (megestrol, medroksyprogesteron)

- działanie przeciwestrogenowe, przeciwandrogenowe, antygonadotropowe

• nowotwory macicy, gruczołu mlekowego, jajników prostaty

c) antagoniści hormonów

• tamoksyfen (cytrynian) – terapia przeciwestrogenowa

- mechanizm działania polega na blokowaniu obecnych na komórce nowotworowej receptorów dla estrogenów (hamowanie hormonalnego pobudzania wzrostu tych komórek)

- nowotwory gruczołu mlekowego, błony śluzowej macicy

• antyandrogeny

- mechanizm działania polega na blokowaniu dopływu androgenów „do miejsca przeznaczenia”

- nowotwory gruczołu krokowego, odbytu i gruczołów okołoodbytowych

d) analogi hormonów uwalniających gonadotropiny

• analogi GnRH (buserelina, goserelina)

- mechanizm działania – w odróżnieniu od naturalnego hormonu leki te pobudzają przysadkę w sposób ciągły, a nie pulsacyjny, co po krótkim pobudzeniu uwalniania gonadotropin powoduje zablokowanie czynności przysadki i prowadzi do zmniejszenia wydzielania FSH i LH; w efekcie dochodzi do farmakologicznej kastracji, która jest odwracalna po odstawieniu leku

- stosowane przy nowotworach gruczołu krokowego (zastępuje to chirurgiczne usunięcie jąder warunkujących wytwarzanie hormonów, które są niezbędne dla wzrostu nowotworu)

Środki stosowane przy przypadkowym podaniu cytostatyków poza naczynie:

1. glikokortykosterydy (4-8mg deksametazonu lub 25-50mg hydrokortyzonu – nastrzykać miejsce wynaczynienia)

2. Natrium bicarbonatum 8.4% (ok. 5 ml podać w okolicę wcześniejszej iniekcji)

3. hialuronidaza (1ml, 0.15mg/ml, podana j.w.) + ciepły okład

ANEKS

Leki swoiste dla cyklu:

• środki alkilujące

• antybiotyki przeciwnowotworowe (bleomycyna dla fazy G₂)

• alkaloidy różanecznika (faza M)

• L-asparaginaza (faza G₁)

Swoiste dla fazy S - Antymetabolity

Ogólne uwagi kliniczne:

1. Wskazania do chemioterapii

a) systemowe nowotwory chemolimfatyczne (białaczki, chłoniaki, szpiczaki)

b) przerzuty nowotworowe

c) guzy operacyjne z tendencją do przerzutów

d) guzy nieoperacyjne ze względu na lokalizację (np. jama nosowa)

2. Dawkowanie leków

mg/m2

3. Sposoby leczenia

a) terapia ciągła - archaiczna, niestosowana - niskie dawki cytostatyków przez długi okres czasu; jest silnie immunosupresyjna

b) metoda sekwencyjna (stosowanie bardzo wysokich dawek leków w pewnych odstępach czasu

- stosujemy jednakowo duże dawki w różnych odstępach czasu (czas na regenrację szpiku)

- różne wielkości dawek w różnych odstępach czasu

korzyści:

- zniszczenie maksymalnej ilości komórek nowotworowych

- regeneracja szpiku kostnego

- ochrona potencjału rozrodczego komórek

c) metoda mobilizacji i synchronizacji

- mobilizacja - indukujemy przechodzenie komórek nowotworowych z fazy G0 do cyklu komórkowego

- synchronizacja - stosujemy niewielką ilość cytostatyku działającego krótkotrwale, aby zsynchronizować jak największą liczbę komórek w jednej fazie cyklu, po czym stosujemy dużą dawkę cytostatyku działającą na następną fazę cyklu co prowadzi do zniszczenia maksymalnej ilości komórek

4. Polichemioterapia

(zaraźliwy guz weneryczny - guz Stickera - dobrze poddaje się monochemioterapii winkrystyną lub winblastyną (alkaloidami barwinka różowatego))

Łączymy:

- leki które jeżeli stosowane by były pojedynczo byłyby skuteczne przeciwko danej chorobie

- leki o różnych punktach uchwytu (różnym mechanizmie działania)

- leki o różnej ingerencji w cykl komórkowy

- leki o różnych właściwościach toksycznych

korzyści:

- maksymalne niszczenie masy nowotworowej

- uniknięcie toksycznego efektu kumulacyjnego

- zmniejszenie możliwości rozwoju oporności na leki

5. Postacie toksyczności

a) mielotoksyczność - szpik kostny (spadek odporności na zakażenie, neutropenia, anemia, skazy krwotoczne)

b) nabłonki - przewód pokarmowy - wymioty, biegunki, nadżerki (po cisplatynie najsilniejsze wymioty); stosowanie silnych leków przeciwwymiotnych

c) gamety

d) teratogeny - toksyczne działanie na płód

e) karcynogeny - najczęstsze powikłania to białaczki

ROZDZIAŁ 10. - LEKI PRZECIWPASOŻYTNICZE

1. Leki przeciw pasożytom wewnętrznym.

2. Leki przeciw pasożytom zewnętrznym.

3. Endektocydy.

LEKI PRZECIW PASOŻYTOM WEWNĘTRZNYM.

Tabela : podział leków przeciw pasożytom wewnętrznym ze względu na mechanizm działania.

Mechanizm działania	Grupa leków i/lub substancje czynne
- agoniści receptora nikotynowego	Lewamizol, pyrantel, morantel
- inhibitory acetylocholinoesterazy	Dichlorwos, halokson
- wpływające na GABA/Cl^-	Piperazyna, awermektyny, milbemycyny
- ułatwiające wnikanie jonów Ca^2+	Prazykwantel, epsyprantel
- wiążące β-tubulinę	Benzimidazole, febantel, tiofanat
- jonofory protonowe	Klozantel, rafoksanid, nitroksynil, heksachlorofen, niklozamid
- inhibitory fosfogliceromutazy i fosfoglicerokinazy	Klorsulon

Leki przeciw przywrom (Antitrematoda)

(Fascioloza, Paramfistomatoza, Paragonimoza, itd...)

leki stosowane w zwalczaniu motylicy:

1. Działające na przywry dojrzałe

2. Działające na przywry niedojrzałe

Ad. 1) Leki działające na przywry dojrzałe

• klorsulon

• oksyklozanid

• albendazol

Klorsulon (Clorsulon, Curatrem, Ivomec Plus)

• działa bójczo - mechanizm działania – zaburzenie metabolizmu glukozy (hamowanie wytwarzania enzymów glikolitycznych prowadzi do zahamowania produkcji energii)

• wchłania się po podaniu p.o. (4 godz.)

• wiąże się z białkami krwi, a w 25% z erytrocytami

• współczynnik leczniczy 25 (bezpieczny)

• stosowany p.o. lub s.c.

• dawkowanie: p.o. bydło, owce 7 mg/kg; s.c. 4 mg/kg

• karencja: tkanki – 8 dni, mleko – 3 dni

Preparatu Ivomec Plus:

• nie stosować u krów w laktacji i ostatnim miesiącu ciąży

• karencja: tkanki jadalne 28 dni, wątroba 35 dni

Oksyklozanid (Zanil)

• stosowany u bydła i owiec

• nie działa na pasożyty żołądkowo-jelitowe i płucne

• stosowany p.o.; nie przechodzi do mleka (brak karencji)

• po podaniu leku może wystąpić osłabienie apetytu i spadek mleczności

• współczynnik leczniczy – 4

• dawkowanie: 10-15 mg/kg; Zanil – bydło 30ml/100 kg m.c. (nie więcej niż 100ml)

• karencja na mięso 14 dni

Albendazol (Valbazen)

• stosowany w inwazji nicieni żołądkowo-jelitowych, płucnych, tasiemczycy i fasciolozie przeżuwaczy; nie stosować u samic ciężarnych w 1 trymestrze

• dawkowanie: p.o. owce 7.5mg/kg; bydło 10-15mg/kg

• karencja: mięso 14 dni, mleko 5 dni

Ad. 2) Leki działające na przywry młodociane i dojrzałe

• rafoksanid

• klozantel

• nitroksynil

• bromfenofos

Rafoksanid (Rafoxanide, Ranide)

• spektrum działania obejmuje Fasciola hepatica, Fasciola gigantica, nicienie z rodzaju Bunostomum i Haemonchus oraz larwy gza owczego (Oestrus ovis)

• wchłania się z przewodu pokarmowego

• t½ ok. 17 dni (wiązanie z białkami >90%) (bardzo długi)

• stosowany u bydła i owiec p.o. lub s.c.

• współczynnik leczniczy – 6; może być stosowany z tiabendazolem

• dawkowanie: p.o. bydło, owce 7.5-10mg/kg; s.c. bydło 3 mg/kg

• karencja: mięso 28 dni

Klozantel (Flukiver)

• stosowany w inwazji przywr, nicieni, larwalnych form gzów

• stosowany s.c. lub p.o.

• biodostępność wynosi ok. 50% (stężenie terapeutyczne po 2-3 dniach!!)

• półokres trwania 15 dni

• współczynnik leczniczy – 6

• dawkowanie: p.o. bydło, owce 10mg/kg

• karencja na tkanki jadalne: 28 dni

Nitroksynil (Trodax)

• spektrum działania: formy młodociane i dojrzałe przywr u bydła i owiec; larwy gza owczego i obleńce odżywiające się krwią (Haemonchus, Bunostomum)

• ! u przeżuwaczy stosowany tylko parenteralnie (s.c., i.m.)(ponieważ jest rozkładany w żwaczu)

• przechodzi do mleka

• współczynnik leczniczy – 4

• dawkowanie: s.c. bydło 10mg/kg; owce 3mg/mg

• karencja 2 miesiące

Bromfenofos (Acedist)

• stosowany p.o. u bydła (12mg/kg) i owiec (16.5mg/kg)

• współczynnik leczniczy – 3

• może wywołać krwawienie lub nieznaczne obniżenie produkcji mleka

• okres karencji: mięso 21 dni; mleko 3-7 dni

• zaburzenia gastryczne

Leki stosowane w tasiemczycach (Anticestoda)

• Dichlorofen

• Niklozamid

• Prazykwantel i epsyprantel

Działanie przeciw tasiemcom wykazują również: nitroskanat, pyrantel, fenbendazol, mebendazol (u mięsożernych) oraz albendazol, fenbendazol, febantel, mebendazol, oksfendazol (u przeżuwaczy).

Dichlorofen (Dichlorophen)

• Zakres działania: Taenia i Dipylidium u psów i kotów; słabo na Echinococcus; częściowo Moniezia expansa u owiec; Bardzo dobrze tolerowany przez zwierzęta

• Praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego; Dawkowanie: p.o. 200mg/kg

Niklozamid (Vetminth, Yomesan)

• Spektrum działania: Taenia i Dipylidium u psów i kotów słabo na Echinococcus (skuteczny po dwukrotnym podaniu); Moniezia expansa u owiec, kóz i bydła; niektóre przywry u przeżuwaczy; Anoplocephala u koni; Bothriocephalus u karpi

• Mechanizm działania: hamuje adsorpcję glukozy przez tasiemce i zaburza fosforylację oksydacyjną w mitochondriach, co blokuje cykl Krebsa i prowadzi do nagromadzenia kwasu mlekowego, który zabija pasożyta

• Słabo wchłania się z przewodu pokarmowego

• Współczynnik leczniczy – 5-7

• Dawkowanie: p.o. psy i koty – 100 – 150mg/kg; bydło 50-70mg/kg; owce i kozy 100mg/kg

Prazykwantel (Endoparin, Droncid tabl., Droncid inj., Drontal Plus)

• Mechanizm działania: natychmiastowy tężcowy skurcz mięśni pasożyta prowadzący do utraty zdolności jego przyczepiania do tkanek żywiciela; szybka wakuolizacja i uszkodzenie powłok u tasiemców oraz przywr prowadzące do ich śmierci

• Spektrum działania: formy dojrzałe i larwalne Taenia i Echinococcus u psów i kotów; Moniezia, Stilesia, Avitelina u owiec; przywry pasożytujące w płucach (Paragonimus) i jelitach (Fasciolopsis); nie działa na Fasciola hepatica

• Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego (30-120 min.) i jest szybko metabolizowany

• Współczynnik leczniczy – 40

• Może być stosowany u suk ciężarnych, szczeniąt powyżej 4 tyg. i kociąt powyżej 6 tyg.

• Dawkowanie: psy, koty – 5mg/kg p.o., s.c. (i.m. przy echinokokozie); konie 0.5-1.5mg/kg p.o.

Epsyprantel (Cestex)

• Mechanizm działania jak prazykwantel

• Spektrum działania: Dipylidium, Taenia, Echinococcus u psów i kotów; mniejsza skuteczność na przywry

• Bezpieczny

• Dawkowanie: p.o. psy, koty 5mg/kg

Środki nicieniobójcze (Nematocida)

1. Benzimidazole i probenzimidazole

2. Imidazotiazole

3. Tetrahydropirymidyny

4. Nitroskanat

5. Piperazyna

6. Endektocydy (awermektyny i milbemycyny)

Ad. 1) Benzimidazole i probenzimidazole

Benzimidazole

• tiabendazol (Rumiverm)

• albendazol (Valbazen 10%, Vermitan 20% granulat) – wydalany z moczem

• fenbendazol (Aniprazol, Endopar PF, Fenbenat proszek 4%, Fencare 10%, Panacur granulat, Panacur pasta, Panacur tabletki) – wydalany z kałem

• oksfendazol (Oxfenil, Systamex, Tyvert)

• flubendazol (Flubenol 220mg, Flubisol 5%)

• mebendazol (Mebendazol 10%, Telmin KH) – z kałem (5-15% z moczem)

• oksybendazol (Plyverkan, Vetminth)

• kambendazol

Probenzimidazole

• febantel – fenbendazol (Drontal junior, Drontal Plus, Rintal 10%)

• netobimin – albendazol, sulfotlenek albendazolu

• tiofanat (lobendazol)

Benzimidazole – spektrum działania

• większość dojrzałych i larwalnych form robaków żołądkowo jelitowych i płucnych

• tasiemce (albendazol, fenbendazol, mebendazol, oksfendazol)

• przywry (albendazol, fenbendazol, oksfendazol)

• jaja pasożytów (albendazol, fenbendazol, oksfendazol, oksybendazol)

Konie: Strongyloides sp., Trichostrongylus sp., Oxyuris equi;

Bydło i owce: wszystkie główne robaki żołądkowo jelitowe (Haemonchus sp., Ostertagia sp., Trichostrongylus sp., Strongyloides sp., Cooperia sp., Nematodirus, Bunostomum sp., Chabertia sp., Oesophagostomum sp.);

Świnie: Oesophagostomum sp., Stephanurus dentatus, Metastrongylus sp., Strongyloides sp., Hyostrongylus, Ascaris suum;

Psy: tęgoryjce (Ancylostoma caninum, Ancylostoma brazilienzis, Uncinaria stenocephala), glisty (Toxocara canis, Toxascaris leonina), włosogłówka (Trichuris vulpis)

oporność występuje u Ostertagia i Haemonchus (bydło i owce) oraz u Strongylus sp. (konie) i może być częściowo krzyżowa

Benzimidazole – mechanizm działania – wiązanie z β-tubuliną – strukturalną proteiną, która tworzy cylindryczne mikrotubule

• działanie bójcze rozwija się powoli

• u owiec mogą działać antymitotycznie (teratogennie i embriotoksycznie)

• larwy uśpione są mało wrażliwe

• słabo rozpuszczalne w wodzie

• słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego (1%); albendazol, tiabendazol i oksfendazol w 40%

• maksymalne stężenia osiągają po 2-7 godzinach (tiabendazol, flubendazol, mebendazol) lub 6-30 godzin (albendazol, fenbendazol, oksfendazol, oksybendazol, parbendazol, tiofanat)

• u owiec są bardziej skuteczne niż u bydła

• u zwierząt przeżuwających wchłania się wolniej i działa lepiej

• metabolizm zróżnicowany:mebendazol – w większości wydalany jest z kałem w 24-48 godzin w postaci niezmienionej, w 5-10% z moczem; fenbendazol – w 45-50% wydalany jest w postaci niezmienionej, <1% z moczem u owiec, bydła i świń; tiabendazol - >99% wydalany w postaci metabolitów w ciągu 72 godzin z kałem i moczem; kambendazol - >95% wydalany w postaci metabolitów w ciągu 48 godzin z kałem i moczem; albendazol – wydalany jest w postaci metabolitów głównie z moczem; oksfendazol – wydalany głównie z moczem u zwierząt monogastrycznych, z kałem u przeżuwaczy, w 0.6% przechodzi do mleka

• benzimidazole są mało toksyczne (LD₅₀): mebendazol – 640 mg/kg u psów , kotów i świnek morski; oksfendazol>1600mmg/kg u psów, >6400mg/kg u szczurów i myszy; flubendazol – 2560mg/kg u zwierząt laboratoryjnych; febantel>10000mg/kg u szczurów, myszy i psów; parbendazol, kambendazol i albendazol są teratogenne i embriotoksyczne; fenbendazol i flubendazol może być stosowany u ciężarnych i karmiących suk; nie wykazano działanie teratogennego mebendazolu, fenbendazolu, flubendazolu, oksybendazolu i tiofanatu u ciężarnych owiec, krów, klaczy, psów i zwierząt laboratoryjnych

• leki te mogą być również stosowane u zwierząt chorych

Stosowanie

• stosowane p.o. w postaci zawiesiny, pasty, kęsów oraz proszku i granulatu u wszystkich gatunków zwierząt (konie, przeżuwacze, świnie, psy, koty, ptaki – kury, indyki, bażanty; również lwy, niedźwiedzie, dzikie koty i przeżuwacze)

• łączy się z prazykwantelem celem skuteczniejszego działania na tasiemce

• działanie przeciwrobacze jest związane z czasem utrzymania się związku aktywnego we krwi (u bydła i koni jednokrotnie, u świń, psów i kotów najlepiej dwukrotnie

Dawkowanie (p.o.)

• tiabendazol – konie, świnie, owce, kozy 50-100mg/kg, bydło 75-100mg/kg

• kambendazol – konie, bydło, owce 20-25mg/kg, świnie 20-40mg/kg

• pozostałe 5-10mg/kg

Albendazol

• robaki żołądkowo-jelitowe i płucne, dojrzałe przywry wątrobowe i tasiemce bydła, owiec, kóz oraz świń

• karencja: tkanki jadalne 14 dni, mleko 5 dni

Fenbendazol

• nicienie żołądkowo-jelitowe i płucne u świń, przeżuwaczy, koni, zwierząt futerkowych i mięsożernych

• robaki obłe i tasiemce u drobiu i ptaków ozdobnych

• karencja: tkanki jadalne 14 dni, mleko 5 dni

Flubendazol

• nicienie i tasiemce przewodu pokarmowego psów i kotów

Mebendazol

• robaki żołądkowo-jelitowe i płucne koni, przeżuwaczy, świń i psów

• askaridioza i syngamoza ptaków

• karencja: mięso 14 dni

Oksybendazol

• robaczyce przewodu pokarmowego psów i kotów

Febantel

• nicienie żołądkowo-jelitowe i płucne koni, przeżuwaczy, świń, zwierząt dziko żyjących

• nie stosować u samic ciężarnych

• karencja: mięso przeżuwaczy 14 dni, mięso wieprzowe 30 dni, mleko 5 dni

Ad.2) Imidazotiazole

• tetramizol

• lewamizol (Levamisol 1.5%, Levamisol 10%, Levamizol 10%, Levamizol 75mg, Levamizol 8%, L-Spartakon, Niratil 20%, Tenaver, Vermisol)

• mechanizm działania: jako agoniści receptora N₁ porażają mięśnie pasożyta, który szybko ulega wydaleniu

• spektrum działania: dojrzałe i larwalne postacie robaków żołądkowo-jelitowych i płucnych

• po podaniu doustnym wchłania się szybko

• wydalany z moczem i kałem

• niski współczynnik leczniczy (zwłaszcza u psów i kotów)

• objawy przedawkowania: ślinienie, drżenie mięśniowe

• oporność pasożytów notowana u owiec!

• niskie dawki (1-2mg/kg)działają immunomodulująco – przywraca odporność supresjonowaną

• stosowany p.o. u przeżuwaczy, świń, zwierząt mięsożernych (5mg/kg) i drobiu (do 40mg/kg) p.o. (roztwory, tabletki) s.c. (8mg/kg m.c.) lub naskórnie (pour-on) – 10 mg/kg

• nie może być stosowany równocześnie z inhibitorami fosfodiesterazy

• karencja: tkanki jadalne 7-8 dni, mleko 2-3 dni

• wrażliwe na działanie lewamizolu są : psy, konie, ptaki ozdobne i owce

• psy rasy bokser oraz ras małych nie powinny być leczone lewamizolem

Ad. 3) Tetrahydropirymidyny

• pyrantel (Antiverm, Banminth, Foxverm, Pratel, Pyrantel 16%, Pyrantel-pasta)

• morantel (Moncasan)

Pyrantel

• spektrum działania: nicienie żołądkowo-jelitowe i niektóre tasiemce (Anoplocephala); niewrażliwe włosogłówki i tasiemce mięsożernych

• mechanizm działania: skurcz mięśni robaka połączony z paraliżem

Pyrantelu winian

• wchłania się z przewodu pokarmowego świń i psów, słabiej u przeżuwaczy

• szybko metabolizowany

• wydalany z moczem i kałem

• współczynnik leczniczy – 7

Pyrantelu embonian

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego

• działa na nicienie w jelicie grubym bydła

• stosowany u psów i koni

• współczynnik leczniczy – 20

Zastosowanie i dawkowanie pyrantelu:

p.o. konie (19mg/kg), świnie, bydło 25 mg/kg,małe przeżuwacze do 50mg/kg, ptaki 25-60mg/kg

Karencja: pyrantelu winian – 14 dni; pyrantelu embonian 14-28 dni

(nie łączyć z lewamizolem)

Morantel

• bardziej skuteczny od pyrantelu; współczynnik leczniczy 20-30

• stosowany tylko u przeżuwaczy w postaci proszku 10mg/kg; u bydła jeden bolus na sztukę powyżej 100kg m.c.

• uwalnianie leku w ciągu 60-90 dni

• !brak okresu karencji na mleko!

• W postaci kropli do oczu (4%) – w inwazji Thelazia sp.

Ad. 4) Nitroskanat (Canverm, Lopatol)

• Mechanizm działania: hamuje procesy oddychania u pasożytów o metabolizmie tlenowym oraz wchłanianie egzogennej glukozy przez pasożyty o przemianie beztlenowej

• Spektrum działania: nicienie i tasiemce mięsożernych (słabo na Trichuris sp. – włosogłówkę)

• Wskaźnik leczniczy – 40

• Stosowany u samic ciężarnych i karmiących

• Stosowany p.o. w postaci tabletek (50mg/kg m.c.; w inwazji Echinococcus granulosus dawka 2x wyższa)

Ad. 5) Piperazyna (cytrynian, adypinian, fosforan)

• Mechanizm działania: agonista receptora GABA – powoduje hiperpolaryzację błony postsynaptycznej i porażenie wiotkie pasożytów

• Spektrum działania: glisty psów (Toxocara, Toxascaris, Uncinaria), świń (Ascaris suum), koni (Parascaris equorum, Oxyuris equi), ptaków (Ascaridia galli, słabiej Heterakis gallinarum)

• Zastosowanie i dawkowanie zasady piperazyny: konie, świnie 110mg/kg, drób 32mg/kg;

Zawartość zasady piperazyny w poszczególnych solach: adypinian – 37%, cytrynian – 35%, fosforan 42%

Ad. 6) Endektocydy

Awermektyny:

• abamektyna

• iwermektyna

• doramektyna

• eprinomektyna

• selamektyna

Milbemycyny:

• milbemycyna B

• milbemycyny oksym

Nomadektyny:

• nemadektyna

• moksydektyna

Spektrum działania: ektopasożyty (wszy, larwy gza, roztocza, kleszcze), nicienie żołądkowo-jelitowe i płucne, nie działają na przywry, tasiemce i pierwotniaki

Mechanizm działania (makrocyklicznych laktonów?)

• zwiększają uwalnianie kwasu γ-aminomasłowego (GABA) w układzie nerwowym pasożyta

• dochodzi do zwiększenia przepuszczalności dla jonów Cl^- i zmiany postsynaptycznego potencjału błonowego (hiperpolaryzacja)

• u nicieni miejscem działania są synapsy nerwowe, u stawonogów synapsy nerwowo-mięśniowe

• zmiany potencjału błonowego prowadzą do porażenia, śmierci i usunięcia pasożytów

Iwermektyna (Baymec, Equalan, Ivermectin 1%, Ivomec Plus, Ivomec Pour-on, Ivomec Premix)

• farmakokinetyka

• po podaniu p.o. lub s.c. wchłania się bardzo szybko

• T½: bydło, owce – i.v. 0.3mg/kg –2-7 dni

Bydło – s.c. 0.2mg/kg – 8 dni

Świnie – s.c. 0.3 mg/kg 1-5 dni

Psy – i.v. 0.2 mg/kg – 1-8 dni

• lek rozmieszcza się nierównomiernie, największe stężenie w wątrobie i tkance tłuszczowej

• wydala się z żółcią (kałem) i mlekiem (silnie lipofilna, obj. dystrybucji=2)

  • dawkowanie, drogi podania i przeciwwskazania

• bydło, owce: s.c., p.o., dożwaczowo – 0.2 mg/kg; naskórnie (pour-on) – 0.5 mg/kg; nie stosować u cieląt do 3 miesiąca życia i krów w laktacji

• świnie s.c. 0.3 mg/kg jednorazowo lub p.o. przez 7 dni

• konie p.o. w postaci pasty (0.2 mg/kg)

• psy p.o. 0.1 mg/kg 2x co 14 dni (nie stosować u psów ras colie i beagle; najlepiej u psów ogólnie zastąpić iwermektynę selamektyną)

  • iwermektyny nie stosuje się i.m.

  • może być stosowana u zwierząt w ciąży

  • objawy nadwrażliwości u psów: rozszerzenie źrenic, włókienkowe drżenie mięśni, niezborność ruchowa, senność

  • karencja: tkanki i mleko 28 dni, wątroba 35 dni

Doramektyna (Dectomax)

• działa na nicienie i stawonogi u przeżuwaczy i świń

• działa dłużej niż iwermektyna

• dawkowanie: bydło i owce 0.2 mg/kg s.c. lub i.m., świnie 0.3 mg/kg i.m.

• nie stosować u krów w okresie laktacji i 60 dni przed wycieleniem

• karencja: tkanki jadalne bydła i owiec 35 dni; tkanki świń 28 dni

Eprinomektyna (Eprinex Pour-On)

• stosowana na skórę grzbietu bydła (również mlecznego)

• dawkowanie: 0.5 mg/kg m.c.

• do 30% dawki resorbuje się ze skóry w ciągu 3 tygodni

• ponad 40% wiąże się z włosami skórą

• najwyższe stężenia osiąga w nerkach i wątrobie

• stężenie w mleku jest 5-krotnie mniejsze niż we krwi

• w 90% wydala się z kałem w stanie niezmienionym

• karencja: tkanki – 9 dni, mleko – 0

Selamektyna

• stosowana w zwalczaniu nicieni i stawonogów u psów i kotów ( w odróżnieniu od iwermektyny)

• może być stosowana u karmiących i ciężarnych samic oraz szczeniąt i kociąt powyżej 6 tygodni życia

• wolno resorbuje się po podaniu naskórnym (6 mg/kg)

• najwyższe stężenie we krwi osiąga u psów po 24 godzinach; u kotów po 72 godzinach

• t½ u psów ponad 10 dni; u kotów ponad 8 dni

• skuteczna przez 30 dni od podania

• zastosowanie:

• leczenie i profilaktyka difilariozy

• leczenie pchlego zapalenia skóry na tle alergicznym

• leczenie i profilaktyka świerzbu usznego i skórnego

• inwazja nicieni jelitowych

MILBEMYCYNY OKSYM

• stosowany p.o. (5 mg/kg 1x w miesiącu) u psów w zwalczaniu inwazji nicieni i stawonogów

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego (5-10%)

• nie wpływa szkodliwie na płód

• najbardziej wrażliwe są psy rasy colie

MOKSYDEKTYNA

• zakres i mechanizm działania podobny do awermektyn

• u bydła i owiec stosowana s.c. w dawce 0.2 mg/kg; u świń w dawce 0.3 mg/kg

• po podaniu s.c. wchłania się szybko i niecałkowicie

• wysokie stężenia osiąga w tkance tłuszczowej

• wydala się głównie z kałem

• silnie toksyczna dla zooplanktonu i ryb

• karencja – 42 dni

ŚRODKI PRZECIW PASOŻYTOM ZEWNĘTRZNYM

• o działaniu systemowym

• o działaniu kontaktowym

Środki o działaniu systemowym – drogi podania

• iniekcje

• per os (np. dożwaczowo)

• „pour-on” – polewanie (bydło, świnie)

• „spot-on” – nakrapianie (u psów i kotów)

Środki o działaniu kontaktowym – drogi podania

• kąpiele (owce, psy, lisy)

• aerozol – spryskiwanie (różne gatunki)

• emulsje (psy)

• pour-on (bydło)

• spot-on (psy, koty)

• rozpylanie leków sproszkowanych (koty, ptaki)

• obroże (psy, koty)

• kolczyki do ucha (bydło)

• przylepce, opaski (konie)

• szampony (psy)

• paski (pszczoły)

Leki przeciw pasożytom zewnętrznym o działaniu systemowym

1. endektocydy

2. związki fosforoorganiczne

3. inhibitory rozwoju owadów (IDI – Insect Development Inhibitors)

4. juwenoidy (IGR – Insect Growth Regulators)

b) Związki fosforoorganiczne o działaniu systemowym

diazynon

bromfenwinfos

trichlorfon

fentian

foksym

• Diazynon (Duoband Pies, Duoband Kot; Family)

• obroża

• stosowany w inwazji pcheł i kleszczy u psów oraz pcheł u kotów

• ochrona przed pchłami i kleszczami przez 4 miesiące

• nie stosować u zwierząt do 4 miesiąca życia

• Bromfenwinfos (Apifos – pasek do zawieszania; Ektifo – ampułki; Ipowet – aerozol)

Paski

• stosowany do zwalczania warrozy u pszczół

• stosowanie przez 6-8 tygodni zabezpiecza na rok

• karencja na miód w całym okresie stosowania

Aerozol

• wszy, wszoły, pchły, giez bydlęcy, świerzbowce i nużeńce u zwierząt domowych

• nie stosować u zwierząt wyniszczonych, samic ciężarnych, karmiących i w laktacji oraz u młodych do 3 miesięcy

Karencja: bydło, świnie – 7 dni, owce – 29 dni

• Trichlorfon (Gzawon, Neguvon)

• zwalczanie larw gza bydlęcego

• wydalany przez nerki oraz z mlekiem

• niewielkie ilości utrzymują się w tkankach do 2 tygodni

• nie stosować u zwierząt do 3 miesiąca życia, chorych, ozdrowieńców, na 7 dni przed i po porodzie

• karencja: tkanki 14 dni, mleko 2 dni

• Fention (Tiguvon 10, Tiguvon 20)

• zwalczanie pcheł u kotów powyżej 1 roku

• nie stosować na 7 dni przed porodem

• Foksym (Sebacil Pour-On)

• zapobieganie i leczenie świerzbu i wszawicy u świń

• karencja na tkanki – 28 dni

c) inhibitory rozwoju owadów (IDI)

• Lufenuron

• tabletki dla psów i zawiesina dla kotów

• stosowany w zwalczaniu pcheł

• szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i powoli wydala

• działanie utrzymuje się przez 1 miesiąc

• stosować w odstępach 1 miesiąca przez około 6 miesięcy

• Diflubenzuron

• Fluazuron

Związki przeciw pasożytom zewnętrznym o działaniu kontaktowym

• Amidyny

• amitraza

• Karbaminiany

• propoksur

• bendiokarb

• karbaryl

• Związki fosforoorganiczne

• dichlorwos (Nuvan)

• kumafos

• Pyretryny i syntetyczne pyretroidy

• cypermetryna

• cyflutryna

• deltametryna

• flumetryna

• permetryna

• Chloronikotynyle - imidakloprid

• Inne - fipronil

Amidyny

• amitraza (Apiwarol – tabl.; Preventic – obroża; Taktic 12.5% roztwór)

• wpływa na receptory oktopaminowe w OUN pasożyta powodując zaburzenia ruchowe, odpadanie pasożyta i jego śmierć

• zastosowanie: zwalczanie świerzbowców, kleszczy, wpleszczy, wszy, nużeńca (Demodex canis) i warrozy

• stosowana w formie emulsji wodnej (0.025-0.05%) u świń, owiec, kóz, bydła, psów

• nie stosuje się u kotów, koni i psów rasy Chihuahua

• ze skóry resorbuje się wolno i w niewielkim stopniu, może być stosowana u zwierząt młodych i ciężarnych, współczynnik leczniczy 14-40

• bydło wrażliwe na przedawkowanie, toksyczna dla ryb, płazów i gadów wodnych

• u ssaków pobudza receptory α₂-adrenergiczne i hamuje receptory 5-HT i H₁

• karencja: tkanki jadalne – bydło 1 dzień, świnie 7 dni, owce i kozy 21 dni; mleko 2 dni

Karbaminiany

Mechanizm działania: blokują działanie acetylocholinoesterazy

• Propoksur (obroża przeciwpchelna Boflo)

- profilaktyka i terapia w inwazji pcheł, kleszczy, wszy i wszołów u psów i kotów

• Karbaryl (Pularyl płyn)

• zwalczanie pcheł, wszy, wszołów, roztoczy, bolimuszek u przeżuwaczy, koni, świń, zwierząt mięsożernych i ptaków (część ptaków jest wrażliwa!)

• nie należy stosować u bydła mlecznego i ssaków poniżej 4 tyg. życia

• karencja: mięso i mleko – 7 dni

• u kotów obroże

• Bendiokarb (Parasitex obroża)

• stosowany u psów powyżej 2 miesięcy

Związki fosforoorganiczne (inhibitor acetylocholinoesterazy)

• Dichlorwos (Nuvan)

• zwalczanie pasożytów zewnętrznych drobiu (ptaszyńce, wszoły, pchły) oraz owadów i pajęczaków

• do zamgławiania stosowany w dawce 20-50ml/100m³

• Kumafos

Pyretryny i syntetyczne pyretroidy

Pyretryny – związki naturalne, ekstrahowane z kwiatów (korzeń chryzantemy?)

Pyretroidy – związki syntetyczne

Mechanizm działania:

• działają na kanał Na⁺ powodując depolaryzację neuronów i śmierć stawonogów

• hamują kompleks receptorowy GABA oraz kanał wapniowy, co prowadzi do zaburzeń przewodnictwa w układzie nerwowym

Pyretroidy syntetyczne

• Cypermetryna (Flectron – kolczyk dla bydła) – działa 3-5 miesięcy

• Cyflutryna (Bayofly Pour-On)

• u bydła stosowana przeciw muchom i gzowi

• ze skóry wchłania się bardzo słabo

• nie przechodzi do tkanek zwierzęcia i mleka

• po polaniu na skórę (10ml) działa 4-6 tygodni

• u koni stosowane są opaski i przylepce

• nie stosować u cieląt!

• Cyhalotryna (Coopertix Pour On)

• zwalczanie wszawicy, wszołowicy, kleszczy, wpleszczy i much u bydła (10ml), świń i owiec (5ml)

• kurację należy powtórzyć po 4-5 tyg.

• Karencja na tkanki świń – 3 dni

• Flumetryna (Bayvarol)

• paski do zawieszania w ulu na 15-42 dni

• poraża obwodowy system nerwowy larw roztoczy warrozy, stosowany jest po miodobraniu

• Permetyna (Expot, Insectin)

• stosowana u psów w inwazji pcheł i kleszczy

• u bydła w inwazji bolimuszek, much, bąków, komarów, meszek, much domowych i karaluchów, stosowana naskórnie co 7 dni

• nie stosować u kotów i szczeniąt poniżej 2 tygodni

Chloronikotynyle - Imidokloprid (Advantage)

• mechanizm działania: pobudza cholinergiczne receptory nikotynowe u owadów wywołując długotrwałą depolaryzację błony postsynaptycznej neuronów OUN

• nie przenika bariery krew/mózg ssaków

• stosowany w zapobieganiu i zwalczaniu inwazji pcheł u psów i kotów

• zabezpiecza na 4 tygodnie, preparat nanosi się na grzbiet psów lub na kark u kotów

• nie stosować u psów do 8 tyg. i kotów poniżej 10 tyg.

Inne - Fipronil (Frontline Spot-On, Frontline spray)

• stosowany zapobiegawczo i leczniczo u psów i kotów zaatakowanych przez pchły i kleszcze

• ochrona przed pchłami - 2-3 miesiące, przed kleszczami – 1 miesiąc u psów; przed pchłami u kotów – 40 dni

LEKI PRZECIWWIRUSOWE

Zwalczanie chorób wirusowych sprowadza się jak dotychczas głównie do immunoterapii – wzmagania czynnej odporności przez wstrzykiwanie szczepionek (wakcynoterapia) oraz do wywoływania odporności biernej przez podawanie γ-globulin (seroterapia). Jeszcze niedawno nie kładziono zbyt dużego nacisku na potrzebę poszukiwań nowych leków przeciwwirusowych. Wynikało to zarówno z tego, że wiele zakażeń wirusowych ma przebieg ostry i tendencję do samoistnego ustępowania, jak i ze zbyt powolnego tempa badań diagnostycznych, których wyniki otrzymywano zbyt późno, aby móc skutecznie wykorzystać je w postępowaniu leczniczym. Podejście do leków tej grupy całkowicie zmieniły postępy w dziedzinie szybkiej diagnostyki, zagrożenie AIDS i rozwój badań nad replikacją wirusów.

Leki tej grupy mogą działać na różne etapy replikacji wirusowej:

1. Bezpośrednio unieczynniać wirusa przed adhezją i wniknięciem do wnętrza komórki;

2. Hamować jego przyleganie do receptorów na powierzchni komórki i uniemożliwiać przechodzenie w głąb;

3. Blokować tworzenie otoczki wirusowej;

4. Chronić przed wbudowaniem wirusowego DNA do genomu gospodarza;

5. Uniemożliwiać transkrypcję lub translację wirusowego informacyjnego RNA i białek

6. Zakłócać procesy uwalniania wirusów;

Kwas nukleinowy wirusa umożliwia jego replikację w komórce gospodarza, co wymaga ścisłej integracji ze składnikami komórki, bez nich niemożliwe byłoby namnażanie pasożyta. Wirusy mają unikatowe właściwości w zakresie przekazywania własnej informacji genetycznej do kodu genetycznego komórek żywiciela, aby następnie wykorzystać syntetyzowane na jej podstawie składniki dla własnych potrzeb.

Substancje czynne:

1. Amantadyna

2. Rimantadyna

3. Tromantadyna

4. Interferony

   1. interferon α (wytwarzany przez limfocyty)

   2. interferon β (wytwarzany przez fibroblasty)

   3. interferon γ (immunologiczny - wytwarzany przez nieuwrażliwione komórki limfoidalne w reakcji na działanie mitogenu i uwrażliwione limfocyty stymulowane przez swoiste antygeny)

5. Acyklowir

6. Gancyklowir

7. Idoksurydyna

8. Rybawiryna

9. Triflurydyna

10. Widarabina

11. Zydowudyna

1. Amantadyna – mechanizm działania – utrudnia oddzielenie się wirusa od otoczki zaraz po wniknięciu do komórki oraz montaż końcowy wirusów potomnych; występuje coraz częściej oporność wirusów typu A na ten lek; obserwowano zaburzenia w rozwoju układu sercowo-naczyniowego u dzieci matek, które w ciągu pierwszych 3 miesięcy ciąży zażywały amantadynę w dobowych dawkach 100mg; w związku z tym podawanie leku kobietom w wieku rozrodczym, które mogą spodziewać się zajścia w ciążę, powinno być ograniczone do przypadków, które stanowią zagrożenie życia; stosowana jest zarówno w zapobieganiu, jak i w krótkotrwałym leczeniu grypy; dobrze przenika do płynów ustrojowych w tym do płynu mózgowo – rdzeniowego; powszechnie dostępna w Europie;

2. Rimantadyna – jest tak samo skuteczna jak amantadyna w zapobieganiu grypie typu A, a jej równoważne dawki pociągają za sobą mniejsze od amantadyny niebezpieczeństwo działań niepożądanych;

3. Tromantadyna – pochodna amantadyny, działa na wirusy opryszczki typu 1 i 2, jest stosowana w postaci maści w leczeniu różnych zakażeń opryszczkowych; skuteczna szczególnie we wczesnych stadiach zakażenia;

4. Interferony – białka o małej masie cząsteczkowej, które wytwarzane są przez komórki ssaków zarówno in vitro, jak i in vivo w reakcji na zakażenie wirusowe i inne czynniki pobudzające;

Wyróżnia się 3 klasy interferonów: interferon α – wytwarzany przez limfocyty; interferon β – przez fibroblasty; interferon γ – przez nieuwrażliwione komórki limfoidalne w reakcji na działanie mitogenów i uwrażliwione limfocyty stymulowane przez swoiste antygeny

1. Interferon α – ludzkie białko, wytwarzane przez E.coli przy użyciu metody rekombinacji DNA; uodparnia komórki na zakażenia wieloma gatunkami wirusów, hamuje ich podział, wykazuje właściwości immunoregulacyjne, bierze udział w procesach zapalnych, indukuje syntezę swoistych białek i enzymów; nie działa na wirusy znajdujące się poza komórkami, nie zapobiega też przenikaniu wirusów do ich wnętrza; odwracalnie łączy się za swoistymi receptorami komórkowymi, uczynniając za ich pośrednictwem enzymy cytoplazmatyczne, losy leku po odłączeniu się od receptorów są w znacznej mierze nieznane; jego działanie przeciwwirusowe rozwija się w ciągu wielu godzin, a następnie może się utrzymać przez wiele dni; do typowych działań niepożądanych należą objawy grypo podobne, poza tym podawanie ciężarnym małpom Rhesus dawek znacznie przekraczających dawki lecznicze w okresie od początku do połowy 1 trymestru ciąży powodowało poronienia; szeroko dostępny

1. Acyklowir – o dużej skuteczności i małej toksyczności leku decyduje kilka czynników; pierwszym z nich jest fakt, iż enzymy komórki gospodarza nie mają zdolności jego fosforylacji, która zachodzi głównie pod wpływem enzymu wirusowego, obecnego wewnątrz komórek zakażonych; powstały w ten sposób monofosforan acyklowiru jest następnie przekształcany przez enzymy komórkowe do trifosforanu, będącego skutecznym i wybiórczym inhibitorem polimerazy DNA wirusa opryszczki, który jednocześnie powoduje przedwczesne zakończenie syntezy łańcucha DNA; występuje oporność wirusów opryszczki na acyklowir; wydala się głównie z moczem w formie nie zmienionej; może to prowadzić do upośledzenia czynności nerek, w wyniku wytrącania się kryształów acyklowiru w kanalikach nerkowych; można tego uniknąć zmniejszając szybkość wlewu, odpowiednio nawadniając chorego i dostosowując dawki do stopnia niewydolności nerek; po przedostaniu się leku do przestrzeni poza naczyniowej powstają odczyny zapalne; probenecid wydłuża czas wydalania acyklowiru, posiada krótki czas półtrwania, dawkowanie co 4 godziny; szeroko dostępny

2. Gancyklowir – mechanizm działania jak acyklowir

3. Idoksurydyna – hamuje działanie wielu enzymów odpowiedzialnych za biosyntezę DNA; wbudowując się do DNA powoduje zmiany w ekspresji genów; nie działa per os, po podaniu i.v. jest szybko metabolizowana; zbyt toksyczna aby można ją było stosować ogólnie; pierwszy szeroko stosowany lek przeciw wirusowy od chwili gdy w 1962 roku wykazano jego korzystny wpływ na przebieg opryszczkowego zapalenia rogówki; zastępowana obecnie przez acyklowir

4. Rybawiryna – opisano działanie w 1972 roku; zakres przeciwwirusowego działania leku jest szeroki, obejmuje większość wirusów RNA i DNA, szczególnie działa na wirusy grypy A i B, grypy rzekomej, wścieklizny, słabiej na wirusy grupy opryszczki, ospy, krowiej oraz retrowirusem; w postaci drobno rozproszonego aerozolu jest zalecana w leczeniu zakażeń wirusami oddechowymi u niemowląt; również dorośli chorzy na grypę mogą być skutecznie leczeni za pomocą rybawiryny podawanej w ten sposób;

5. Triflurydyna – (trifluorotymidyna); jest inhibitorem enzymów biorących udział w syntezie DNA, powoduje nieprawidłowości w procesie transkrypcji mRNA i syntezę niewłaściwych białek wirionowych; stosowana miejscowo w opryszczkowym zapaleniu rogówki;

6. Widarabina – zsyntetyzowana w 1960 roku jako lek przeciwnowotworowy; hamuje syntezę wirusowego DNA; wrażliwe na widarabinę są wirusy opryszczki (nieskuteczna w opryszczce narządów płciowych), ospy oraz wirus B zapalenia wątroby; poważną zaletą leku jest możliwość stosowania doustnego; (w postaci wlewów dożylnych przy zakażeniach Herpes cytomegalowirus i Epstein –Barr wirus)

7. Zydowudyna - (AZT, Azydotymidyna) in vitro skutecznie hamuje replikację wirusa ludzkiego odpowiedzialnego za upośledzenie odporności (HIV); w organizmie ulega przekształceniu i przechodzi w postać czynną – trifosforan; łączy się z odwrotną transkryptazą wirusa HIV, a wbudowanie leku do powstającego DNA powoduje zakończenie jego syntezy; lek ten jest w różnym stopniu aktywny wobec wszystkich badanych szczepów HIV, ostatnio jednak nastąpił wyraźny rozój oporności na lek; działa hamująco na wiele innych retrowirusów (białaczki kociej, mysiego mięsaka Harveya, białaczki ptasiej, zakaźnek niedokrwistości koni); wykazuje ponadto skuteczne działanie bakteriobójcze wobec wielu pałeczek jelitowych;

CZĘŚĆ III. - Układ autonomiczny

• Parasympatyczny

• Sympatyczny

• NANC (nie adrenergiczny nie cholinergiczny)

Receptory układu autonomicznego:

Receptory nikotynowe (N) – receptory jonotropowe (Na+)

Receptory muskarynowe (M) – receptory metabotropowe (ACTH); w komórce efektorowej powstaje przekaźnik drugiego rzędu (cAMP, cGMP, IP₃, DAG); pobudzenie powoduje depolaryzację (excitatory postsynaptic potential);

Receptory adrenergiczne – receptory metabotropowe

α₁ – aktywuje fosfolipazę C (IP₃ i DAG)

α₂ – hamuje cyklazę adenylanową (spadek poziomu cAMP)

β₁, β₂, β₃ – stymulują cyklazę adenylanową (wzrost stężenia cAMP)

Receptory muskarynowe i adrenergiczne to receptory wykonawcze (znać lokalizację!)

Układ parasympatyczny

Receptory M – charakterystyka

Receptor M₁ – neuronalny

Lokalizacja – OUN (kora, hipokamp), zwoje (jelitowe, autonomiczne), żołądek (komórki okładzinowe)

Efekt wewnątrzkomórkowy – wzrost poziomu IP₃, DAG, depolaryzacja

Funkcja – pobudzenie OUN (pamięci), wzrost wydzielanie soku żołądkowego, pobudzenie motoryki żołądkowo-jelitowej;

Antagoniści – atropina, pirenzepina, telenzepina

Receptor M₂ – sercowy

Lokalizacja – serce (przedsionki, tkanka przewodząca), neurony (zakończenia presynaptyczne)

Efekt wewnątrzkomórkowy – spadek poziomu cAMP, hiperpolaryzacja

Funkcja – hamowanie pracy serca, hamowanie neuronalne (głównie presynaptyczne)

Antagoniści – atropina, galanina

Receptor M₃ – gruczołowy

Lokalizacja – gruczoły wydzielania zewnętrznego, mięśnie gładkie, śródbłonek naczyniowy

Efekt wewnątrzkomórkowy – wzrost poziomu IP₃, DAG, Ca²⁺, efekt stymulujący

Funkcja – wzrost wydzielania, skurcz mięśni gładkich, rozszerzenie naczyń krwionośnych

Antagoniści – atropina

Receptor M₄ – działa jak M₂

Receptor M₅ – działa jak M₃

Leki parasympatykomimetyczne (parasympatykomimetyki)

• Estry choliny – działanie bezpośrednie

  • acetylocholina

  • metacholina – działa silnie na nerwy, słabiej na mięśnie gładkie

  • karbachol (Biolent) – pobudza rec. M i rec. N₁

  • betanachol – pobudza rec. M

• Naturalne alkaloidy – działanie bezpośrednie

  • pilokarpina (Pilocarpinum hydrochloricum 4%)

  • arekolina – stosowana przeciwpasożytniczo na tasiemce

  • muskaryna – w muchomorze czerwonym lub plamistym

Mechanizm działania – pobudzają receptory M

Efekt farmakologiczny

• wzrost motoryki i napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego, dróg żółciowych, oskrzeli, macicy

• wzrost wydzielania gruczołów zewnątrzwydzielniczych (ślinianek, gruczołów potowych, gruczołów oskrzelowych)

• zwężenie źrenicy

• bradykardia – osłabienie czynności serca

Zastosowanie

• w okulistyce (pilokarpina 1-2%), w leczeniu jaskry (ułatwiają odpływ płynu śródocznego); keratoconjunctivitis sicca

• stany atoniczne pooperacyjne przewodu pokarmowego

• syndrom dysautonomii u kotów (stosuje się ogólnie długotrwale betanachol głównie przed jedzeniem) i pilokarpinę do oczu

• atonie pęcherza moczowego

Inhibitory acetylocholinoesterazy – działanie pośrednie

• o krótkotrwałym działaniu

• edrofonium

  • o średnio-długim działaniu

• fizostygmina

• neostygmina – nie przechodzi do OUN

• pirydostygmina

• ambenonium

• galantamina

• metrifonat

  • o długim lub nieodwracalnym działaniu

• fosforoorganiczne leki przeciw jaskrze (dyflos, ekotiopat)

• fosforoorganiczne pestycydy (poration, malation, systoks)

• gazy bojowe (sarin, tabun, soman)

Mechanizm działania – hamują aktywność acetylocholinoesterazy (AchE) – wzrost stężenia endogennej ACH co prowadzi do pobudzenia receptorów M i N

Zastosowanie

• w okulistyce (fizostygmina 0.5%), w leczeniu jaskry (ekotiopat – 0.25%, dyflos/fluostygmina)

• jako antidotum leków kuraromimetycznych stosowanych przy operacjach chirurgicznych na klatce piersiowej

• myasthenia gravis (neostygmina + steroidy)

Parasympatykolityki

• atropina (nie wpływa na częstość skurczów lecz zwiększa objętość wyrzutową serca; przeciwdziałanie bradykardii i wzrostowi ciśnienia; nie stosować w jaskrze; podawana im, sc, iv; przeciwwskazania – jaskra, wysoka gorączka, zaburzenia pracy serca

• skopolamina (hioscyna) – silniejsza od atropiny; nie stosować u koni, małe dawki powodują senność, duże ataksję;

• glikopyrolat – działa 4.5x silniej od atropiny; po i iv powoduje arytmię i bloki serca (te trzy pierwsze to naturalne alkaloidy)

• azotan metyloatropiny

• metylobromek skopolaminy

• butylobromek skopolaminy

• homatropina (okulistyka, działa krócej niż atropina)

• pirenzepina

• telenzepina

• ipratropium (bromek ipratropium – lek przeciwastmatyczny)

Działanie farmakologiczne

• zwiotczenie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego, dróg żółciowych, oskrzeli

• hamowanie wydzielania ślinianek, gruczołów potowych, łzowych i oskrzelowych

• rozszerzenie źrenic, porażenie akomodacji

• tachykardia

• działanie na OUN (pobudzenie po atropinie, uspokojenie po skopolaminie)

• działanie przeciwwymiotne

• efekt przeciwparkinsonowy

Zastosowanie

• jako leki antyspastyczne i spazmolityczne

• nadmierna perystaltyka

• kolki przewodu pokarmowego, dróg żółciowych

Jako leki przednarkotyczne

• zahamowanie wydzielania ślinianek i gruczołów oskrzelowych

• osłona przed drażniącym działaniem niektórych narkotyków wziewnych

• osłona przed arytmicznym wpływem nerwu błędnego

• ostrożnie stosować u bydła

• w okulistyce – atropina 1-2%, homatropina w 2-5%

• zatrucia przebiegające z silnym pobudzeniem układu parasympatycznego

• jako leki przeciwwrzodowe, przeciwwymiotne w chorobie lokomocyjnej, przeciwastmatyczne, w chorobie Parkinsona

Układ autonomiczny sympatyczny

Receptory adrenergiczne i efekt ich pobudzenia

Rodzaj receptora	Efekt pobudzenia
α1 (naczynia krwionośne, błona postsynaptyczna)	skurcz mięśni gładkich naczyń, zwieraczy przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego, macicy stymulacja glikogenolizy w wątrobie
α2 (błona presynaptyczna, zakończenia adrenergiczne post i presynaptyczne	spadek uwalniania neuroprzekaźników w układzie autonomicznym stymulacja agregacji płytek krwi
β1 (serce!!)	wzrost częstości i siły skurczu mięśnia sercowego zwiotczenie mięśni gładkich przewodu pokarmowego wzrost lipolizy
β 2 (mięśnie gładkie oskrzeli)	rozszerzenie oskrzeli rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych (wieńcowych, mięśni szkieletowych, trzewnych, nerkach) stymulacja glikogenolizy
β 3 (na komórkach tłuszczowych)	drżenie mięśni
D1	rozszerzenie naczyń krwionośnych nerek i trzewi wzrost siły skurczu mięśnia sercowego hamowanie postsynaptyczne w OUN hamowanie uwalniania NA hamowanie uwalniania prolaktyny z przysadki
D2	hamowanie presynaptyczne w OUN hamowanie syntezy i uwalniania NA stymulacja ośrodka wymiotnego hamowanie uwalniania prolaktyny z przysadki

Środki sympatykomimetyczne

α i β – adrenomimetyki

• naturalne katecholaminy

• adrenalina (Adrenalinum, Vetephrin)

• noradrenalina

• dopamina

• etylefryna

• sympatykomimetyki o działaniu pośrednim (adrenomimetyki o działaniu pośrednim)

• efedryna (Vetephrin)

• amfetamina i jej pochodne

α₁ – adrenomimetyki

• fenylefryna

• metaraminol

• metoksamina

stosowane miejscowo (donosowo)

• nafazolina

• oksymetazolina

• ksylometazolina

α₂ – adrenomimetyki

• klonidyna

• ksylazyna (Rometar 2%, Rompun, Sedazin)

• detomidyna (Domosedan)

• medetomidyna (Domitor)

β₁ i β₂ – adrenomimetyki

• izoprenalina

• orcyprenalina

β₁ – adrenomimetyki

• dobutamina

β­­₂ – adrenomimetyki

• salbutamol

• klenbuterol

• fenoterol

• izoksupryna

• bametan

• bufenina

Środki pobudzające receptory dopaminergiczne

• dopamina

• apomorfina

• bromokryptyna (Parlodel)

• kabergolina (Galastop)

Naturalne Katecholaminy

• adrenalina

• noradrenalina

Mechanizm działania – pobudzenie receptorów α i β;

Adrenalina i epinefryna – silniej pobudzają receptory β₁ i β₂, słabiej β₃,α₁ i α₂

Noradrenalina i norepinefryna silniej pobudzają receptory α₁, α₂ oraz β₁ i β₂, słabiej β₃

Droga podania: parenteralnie lub miejscowo

Naturalne katecholaminy nie przenikają przez barierę krew/mózg;

Działanie farmakologiczne:

• wzrost ciśnienia tętniczego

• efekt lokalny działania adrenaliny i noradrenaliny zależy od ilości obu typów receptorów

• wzrost liczby i siły skurczów mięśnia sercowego

• uruchomienie rezerw energetycznych (działanie adrenaliny silniejsze niż noradrenaliny)

• rozszerzenie oskrzeli

• wzrost napięcia zwieraczy i spadek napięcia przewodu pokarmowego i moczowego

• spadek wydzielania i zagęszczenie wydzielin gruczołów zewnątrzwydzielniczych

• spadek objętości krwi

• drżenie mięśni szkieletowych po podaniu adrenaliny

Wskazania:

• normowanie ciśnienia krwi w stanie silnej hypotensji

• duży spadek ciśnienia krwi podczas operacji

• pobudzenie akcji serca przy zatrzymaniu

• łagodzenie objawów silnych reakcji alergicznych (skurcz mięśni gładkich oskrzeli)

• łagodzenie objawów astmy

• ze środkami znieczulającymi miejscowo w celu przedłużenia efektu znieczulającego

• jako środek obniżający krwawienie tkankowe

Działanie niepożądane:

• zaburzenia rytmu pracy przedsionków

• nagły wzrost ciśnienia krwi

• hiperglikemia

Przedawkowanie

• tachykardia z arytmią

Przeciwwskazania:

• niewydolność mięśnia sercowego i naczyń włosowatych

• nadciśnienie

• tachykardia z arytmią

• ciężka niewydolność nerek

• zaawansowana ciąża

Dopamina

T½ 2-3 min

Dawkowanie: do 15mg/kg mc/min

Mechanizm działania:

• pobudza obwodowe receptory dopaminergiczne

• w sercu pobudza receptory β₁ oraz stymuluje uwalnianie noradrenaliny

• w wyższych dawkach powoduje pobudzenie receptorów naczyniowych α₁

Działanie farmakologiczne: (u psa 1- 10mg/kg mc)

• rozszerzenie tętnicy nerkowej i tętnic krezkowych (rec. D₁)

• wzrost kurczliwości mięśnia sercowego (rec. β₁)(u psa dawki powyżej 10 mg/kg mc)

• wzrost ciśnienia tętniczego (rec. α₁₎)

Zastosowanie:

• we wstrząsie pochodzenia sercowego lub septycznego

• w stanie głębokiej hipotensji

• w bloku przedsionkowo-komorowym serca

Działania niepożądane: podobnie jak adrenalina i noradrenalina

Sympatykomimetyki o działaniu pośrednim

• efedryna

• amfetamina

Mechanizm działania:

• uwalnia noradrenalinę z pęcherzyków synaptycznych

• bezpośrednio pobudza postsynaptyczne receptory α i β

• efedryna i amfetamina przechodzą barierę krew/mózg

Działanie farmakologiczne

• skurcz nerwów obwodowych i wzrost ciśnienia krwi

• przyspieszenie i wzrost siły skurczu mięśnia sercowego

• rozszerzenie oskrzeli

• hamowanie motoryki przewodu pokarmowego

• rozszerzenie źrenic bez wzrostu ciśnienia śródgałkowego

• pobudza nieznacznie OUN

• efedryna hamuje działanie kokainy i prokainy

Zastosowanie:

• stany hipotensji

• skurcz oskrzeli (astma)

• depresja OUN

Środki α_1- adrenomimetyczne (agoniści α₁)

• fenylefryna

• metaraminol

• m etoksamina (stosowana układowo)

• nafazolina

• oksymetazolina stosowane miejscowo

• ksylometazolina

Mechanizm działania: pobudzenie receptora α₁ – obniżenie wydzielania endogennej NA

Działanie farmakologiczne:

• skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia krwi

• podane miejscowo wywołują anemizację tkanki

• podane do oka kurczą mięsień rozwieracz źrenicy

• nie wywołują tachykardii

• działają słabiej ale dłużej niż naturalne katecholaminy

Zastosowanie:

• stany hipotensji (zapaść, zatrucie morfiną, CO, barbituranami, neuroleptykami działającymi α – adrenolitycznie); stosuje się parenteralnie, donosowo (w stanach przekrwienia błon śluzowych), do oka

Środki α₂ – adrenomimetyczne

• klonidyna

• ksylazyna

• detomidyna (Domosedan)

• medetomiadyna (Domitor)

Mechanizm działania: pobudzenie receptora α₂

Działanie farmakologiczne:

• obwodowo wywołują spadek ciśnienia krwi i bradykardię

• ośrodkowo wywołują działanie uspokajające i przeciwbólowe

Zastosowanie:

• nadciśnienie u ludzi

• jako leki uspokajające i przeciwbólowe w weterynarii

Środki β – adrenomimetyczne (pobudzające receptory β₁ i β₂)

• izoprenalina

• orcyprenalina

Mechanizm działania – pobudzenie receptorów β

Działanie farmakologiczne

• wynikające z pobudzenia receptora β₁ – działanie ino-, chrono-, dromo- i batmotropowe dodatnie

• wynikające z pobudzenia receptora β₂ – rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, naczyń krwionośnych, pęcherza

Zastosowania:

• bradykardia na tle zaburzeń przewodnictwa

• stany spastyczne oskrzeli

Środki β₁ – adrenomimetyczne

• dobutamina

Mechanizm działania – silnie pobudza receptory β­₁, słabiej β₁ i α₁

Działanie farmakologiczne:

• działa silnie inotropowo dodatnio oraz słabo wpływa na częstość skurczów

Zastosowanie:

• ostra niewydolność serca

• niewydolność krążenia pochodzenia sercowego

• po zabiegach kardiochirurgicznych

Środki β₂ – adrenomimetyczne

• salbutamol

• klenbuterol

• fenoterol

• bufenina

• bametan

• izoksupryna

• terbutalina

Mechanizm działania – pobudzają receptory β₂ i słabo β₁

Działanie farmakologiczne:

• rozkurczają mięśnie gładkie oskrzeli (broncholitica) i hamują uwalnianie histaminy w stanach alergicznych

• hamują aktywność skurczową macicy (tocolitica)

Zastosowanie:

• stany spastyczne oskrzeli

• stany spastyczne macicy (utrzymanie zagrożonej ciąży, spóźnienie terminu porodu, rozszerzenie dróg rodnych, korekta położenia płodu, zbyt silne parcia porodowe)

Działania niepożądane:

• rozszerzenie naczyń krwionośnych na obwodzie

• przyspieszenie pracy serca

• drżenie mięśni

• poty u koni

Środki porażające układ współczulny - sympatykolityki

• blokujące dostęp katecholamin do receptora – adrenolityki

• porażające neurony adrenergiczne

• upośledzające magazynowanie – rezerpina

• hamujące uwalnianie – guanetydyna

• hamujące biosyntezę katecholamin – karbidopa, metylodopa

- Środki blokujące receptory α (nieselektywne)

• fentolamina

• tolazolina

• fenoksybenzamina

• pochodne sporyszu

1. ergotamina

2. dihydroergotamina

- Środki blokujące receptory α₁

• prazosyna

- Środki blokujące receptory α_2­

• johimbina

• atipamezol (Antisedan)

• idazoksan

- Środki blokujące receptory β (nieselektywne)

• proprandol

• oksprendol

- Środki blokujące receptory β₁

• praktolol

• metoprolol

- Środki blokujące receptory β₂

• butoksamina

A. Środki upośledzające magazynowanie

1. rezerpina

• hamuje wychwyt noradrenaliny

• długie działanie antyhypertensyjne

• ośrodkowo wykazuje działanie uspokajające

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego

• metabolizowana w nieznacznym stopniu

• wydalana z mlekiem

• T½ ok. 100h

B. Środki hamujące uwalnianie

1. guanetydyna

• hamuje wchłanianie noradrenaliny

• obniża ciśnienie krwi

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego

• metabolizowana w nieznacznym stopniu

• wydalana głównie z moczem

• T½ ok. 100h

C. Środki blokujące receptory α (nieselektywne)

1. fentolaminy

2. tolazolina

3. fenoksybenzamia

Mechanizm działania:

• blokują receptory α₁ – spadek napięcia naczyń tętniczych, obniżenie ciśnienia krwi

• blokują receptory α₂ – nasilenie uwalniania noradrenaliny w synapsach, pobudzenie akcji serca

Działanie farmakologiczne:

• hipotensja z jednoczesnym pobudzeniem pracy mięśnia sercowego

Alkaloidy sporyszu

• ergotamina

• dihydroergotamina

Mechanizm działania:

• działają miotropowo – kurczą mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i macicy

• adrenolitycznie

• pobudzają receptory 5-HT

Zastosowanie:

• obkurczanie mięśni gładkich macicy

• u ludzi jako leki przeciwmigrenowe (5-HT = receptor serotoninowy)

Środki blokujące receptory α₁ - prazosyna

Mechanizm działania – blokuje receptory α₁

Działanie farmakologiczne:

• obniżenie napięcia tętniczek i żył

Zastosowanie:

• nadciśnienie tętnicze

Środki blokujące receptory α₂

• johimbina

• atipamezol

• idazoksan

Mechanizm działania

• blokują receptory α₂ – adrenergiczne

Działanie farmakologiczne

• hamują działanie środków α₂ – adrenomimetycznych

Zastosowanie

• przerywanie ośrodkowego działania leków uspokajająco-przeciwbólowych

Środki blokujące receptory β (nieselektywne)

• proprandol

• oksprenolol

Środki blokujące receptory β₁

• praktolol

• metoprolol

Środki blokujące receptory β₂ - butoksamina

Mechanizm działania:

• blokowanie receptorów β przed wpływem endogennych katecholamin na serce, mięśnie gładkie macicy, oskrzeli, naczyń krwionośnych

Działanie farmakologiczne:

• inotropowe i chronotropowe ujemne (zmniejszenie siły skurczu, działanie przeciwarytmiczne, zmniejszenie zapotrzebowania na tlen)

• skurcz oskrzeli

• hamowanie glikogenolizy i lipolizy

• nasilenie perystaltyki jelit

• hamowanie tokolitycznego wpływu katecholamin na macicę ciężarną

• hamują produkcję płynu śródocznego (obniżają ciśnienie śródoczne)

• działają miejscowo znieczulająco

Antagoniści receptorów dopaminergicznych

• pochodne fenotiazyny

• pochodne butyrofenonu

Środki porażające neurony adrenergiczne:

• upośledzające magazynowanie – rezerpina

• hamujące uwalnianie – guanetydyna

• hamujące biosyntezę katecholamin – karbidopa, metylodopa

Środki rozkurczające mięśnie szkieletowe (myorelaxantia)

1. Środki działające obwodowo (mają małą objętość dystrybucji – gromadzą się min. w przestrzeniach międzykomórkowych, nie przechodzą w głąb komórek);

2. Środki działające ośrodkowo (pochodne benzodiazepiny)

3. Środki działające miotropowo (dantrolen; tu bezpośredni wpływ ma ilość Ca²⁺+

I. Środki działające obwodowo

1. Środki działające presynaptycznie: (bardzo nieselektywne, używane do badań)

1. tetrodotoksyna – blokuje potencjał czynnościowy w motoneuronach

2. hemicholinium – hamuje biosyntezę acetylocholiny w strukturach presynaptycznych – jad czarnej kobry

3. toksyna botulinowa i jad węży – hamują uwalnianie acetylocholiny

4. brak Ca²⁺ i nadmiar Mg²⁺ - hamują uwalnianie acetylocholiny – rzucawka poporodowa

5. antybiotyki aminoglikozydowe – hamują uwalnianie acetylocholiny

2. Leki działające postsynaptycznie – zwiotczają mięśnie szkieletowe poprzez oddziaływanie na receptory nikotynowe (N₂/N_m)

2.1. Leki wywołujące blok polaryzacyjny (kuraryny) – antagoniści do acetylocholiny, uniemożliwiają jej dostęp: tubokuraryna, atrakurium, doksakurium, miwakurium, pankuronium, pipekuronium, alkuronium, wekuronium, rokuronium, gallamina;

Gatunek	Dawka początkowa (mg/kg)	Czas działania (min)	Dawka podtrzymująca (mg/kg)	Droga eliminacji
Tubokuraryna (i.v.)(d-tubokuraryna)
Konie Bydło Owce Świnie	0.30 0.06 0.04 0.40	60 30 30 30	0.05 0.01 0.01 0.08	Z moczem (ok. 50% w postaci niezmienionej); z żółcią
Atrakurium (i.v.)
Konie Owce Psy i koty	0.15 0.5 0.5	30 30 40	0.06 0.2 0.2	Z moczem i żółcią (w postaci metabolitów*)
Pankuronium bromek (i.v.)
Konie Bydło Owce, kozy Świnie Psy	0.06 0.04 0.025 0.1 0.06	40 40 45 30 30	0.01 0.008 0.005 0.02 0.01	Głównie z moczem (metabolity)
Alkuronium chlorek (i.v.) (syntetyczne)
Konie Psy	0.05 0.10	60 70	0.01 0.02	Głównie z moczem
Wekuronium bromek (i.v.)
Konie Owce Psy i koty	0.1 0.04 0.1	30 15 25	0.02 0.01 0.02	Z moczem (15%) i żółcią (w 40-75% metabolizowany w wątrobie
Gallaminy trójetylojodek (i.v.) (syntetyczne)
Konie Bydło Cielęta Owce Świnie Psy Koty	1.0 0.5 0.4 0.4 1.0 1.0 1.0	20-25 30-40 do 240 ponad 120 30 30 15-20	0.2 0.1 - - 0.2 0.2 0.2	Z moczem (w postaci niezmienionej)

Mechanizm działania: antagonizm konkurencyjny z acetylocholiną

Zastosowanie : w chirurgii do wyłączenia pracy mięśni oddechowych podczas operacji na klatce piersiowej.

Działanie uboczne: niewydolność oddechowa (wynika z porażenia mięśni odpowiadających za oddychanie), spadek ciśnienia krwi, skurcz oskrzeli

Interakcje :

• synergizm ze środkami znieczulającymi ogólnie (halotan, izofluran) i miejscowo lekami blokującymi kanały wapniowe, aminoglikozydami, tetracyklinami, polimyksynami i linkozamidami

• antagonizm z inhibitorami acetylocholinoesterazy

2.2 Leki wywołujące blok depolaryzacyjny (pseudokuraryny) (depolaryzacja przedłużona)

suksametonium/sukcynylocholina, dekametonium

mechanizm działania : wiążą się z receptorem nikotynowym wywołując zmianę konformacji receptora i otwarcie kanału jonowego ale przedłużająca się depolaryzacja prowadzi do szybkiego zablokowania przekaźnictwa nerwowo mięśniowego

Tabela: Suksametonium (i.v.)

Gatunek	Dawka początkowa (mg/kg)	Czas działania (min)	Metabolizm
Konie Bydło, owce Świnie Psy Koty Naczelne	0.1 0.02 2.0 0.3 1.5 1.0	4-5 6-8 2-3 25 5 4-5	Rozkładane przez nieswoiste cholinoesterazy surowicy krwi*

Wskazania do stosowania : krótkotrwałe zwiotczenie mięśni

Porażenie mięśni:

1. mm zakończeń palców

2. mm tułowia

3. mm kończyn

4. mm przepony

Działania uboczne :

• bóle mięśniowe po zabiegach

• hyperkaliemia (możliwość arytmii)

• bradykardia

• wzrost ciśnienia śródocznego

• przedłużone działanie u ludzi

II. Leki obniżające napięcie mięśni szkieletowych

1. Leki o działaniu centralnym

Pochodne benzodiazepiny (diazepam); eter glicerynowy gwajakolu (u koni; działa też wykrztuśnie)

2. Leki o działaniu miotropowym

Dantrolen (hamuje uwalnianie Ca²⁺ z siateczki endoplazmatycznej)

Leki ośrodkowego układu nerwowego

1. Leki działające depresyjnie (depressiva)

   1. Leki uspokajające (sedativa)

      1. środki neuroleptyczne (neuroleptica)

      2. środki uspokajająco-nasenne (sedativo-hypnotica), np. barbiturany

      3. środki α₂– agonistyczne (sedativo-analgetica)

   2. Narkotyczne leki przeciwbólowe (analgetica)

   3. Narkotyki chirurgiczne

      1. wziewne (łatwosterowalne)

      2. infuzyjne (działają krótko)

   4. Leki przeciwdrgawkowe (anticonvulsiva)

2. Leki przeciwdepresyjne (antidepressiva)

3. Leki pobudzające OUN (analeptica)

Leki działające depresyjnie (stosuje się je aby wywołać uspokojenie, np. stres transportowy)

Zastosowanie leków depresyjnych:

1. sedacja – zmniejszenie reakcji na bodźce środowiska zewnętrznego

2. neuroleptanalgezja – całkowite uspokojenie zwierzęcia z jednoczesnym brakiem odczuwania bólu i zachowaniem świadomości (możemy wykonywać zabiegi chirurgiczne np. cesarskie cięcie)

3. sen podstawowy – brak świadomości, odczuwanie bólu zachowane

4. znieczulenie ogólne

   • analgezja

   • wyłączenie świadomości

   • miorelaksacja (zwiotczenie mięśni)

   • brak odruchów z pola operacyjnego

Wskazania i korzyści wynikające ze stosowania leków do premedykacji – synergizm hiperaddycyjny:

• obniżenie dawki anestetyku podstawowego (łączenie 4-5 leków, mniejsze dawki)

• uspokojenie i osłabienie reakcji obronnych w czynnościach przygotowawczych pacjentów przed anestezją (zniesienie działania i czynności mięśnia sercowego, spadek oddziaływania układu parasympatycznego na układ oddechowy)

• zniesienie odczuwania bólu

• ograniczenie niepożądanych reakcji ze strony autonomicznego układu nerwowego

• ograniczenie występowania efektów niepożądanych przy wyprowadzaniu pacjenta ze znieczulenia

• zapewnienie analgezji pooperacyjnej (można przedłużyć stosowanie tych leków)

• zapobieganie wystąpienia zakażeń pooperacyjnych

• niedopuszczenie do działania arytmicznego (aminy)

Leki uspokajające

1. środki neuroleptyczne

• pochodne fenotiazyny

• pochodne butyrofenonu

• pochodne tioksantenu

• inne (np. rezerpina)

2. środki uspokajająco-nasenne

• barbiturany długodziałające

• benzodiazepiny

• wodzian chloralu

• meprobamat

3. środki α₂– agonistyczne

• ksylazyna (Rometar, Rompun, Sedazin)

• detomidyna (Domosedan)

• medetomidyna (Domitor)

• romifidyna

Antagoniści receptora α₂–adrenergicznego: atipamezol (Antisedan), johimbina, tolazolina

Leki neuroleptyczne – pochodne fenotiazyny

• chloropromazyna (Trankwilina)

• acepromazyna

• propiopromazyna

• promazyna

• triflupromazyna

• prometazyna

Łatwo penetrują do mózgu, dobrze rozpuszczają się w tłuszczachi mają duże stężenia w OUN, mają dużą objętość dystrybucji)

Mechanizm działania:

• blokowanie ośrodkowych receptorów dopaminergicznych D₂ (w układzie siatkowatym , podwzgórzu, układzie limbicznym, pniu mózgu); blokowanie receptorów dopaminergicznych D₁ (w układzie pozapiramidowym – jądra podstawy mózgu) – działanie niepożądane – drgawki

• działanie adrenolityczne ośrodkowe i obwodowe oraz cholinolityczne obwodowe (zaburzenia ciśnienia krwi, spadek działania skurczowego np., w przewodzie pokarmowym, silnie wyrażony przy pochodnych butyrofenonu)

Działanie farmakologiczne – uspokajające, neuroleptyczne i przeciwwymiotne; nie działają nasennie i przeciwbólowo;

Zastosowanie:

• uspokojenie zwierząt przed lżejszymi zabiegami chirurgicznymi lub kosmetycznymi (zdjęcie opatrunku, przecięcie roku)

• poskramianie zwierząt dzikich

• przed transportem (ale nie na ubój)

• jako środek przednarkotyczny i przeciwwymiotny

Tabela: dawkowanie pochodnych fenotiazyny

Substancja czynna	Gatunek	Dawka (mg/kg)	Droga podania
Chloropromazyna	Konie* Bydło Świnie Owce Psy, koty	0.5-1.0 0.25-1.0 do 2.0 do 2.0 0.5-2.0 1.0-5.0 do 5.0	im im iv im, iv iv im po
Acepromazyna	Konie, bydło, owce, świnie Psy, koty	0.05-0.1 0.05-0.25 1.0-3.0	Im, iv im, iv po

* - konie młode nigdy nie powinne dostawać dożylnie, bo następuje gwałtowny spadek aktywności układu – wypadnięcie prącia

różnią się czasem działania, droga podania predysponuje do czasu działania (6-8h)

Interakcje: nasilenie działania leków nasennych, przeciwbólowych, znieczulenia ogólnego i leków przeciwhistaminowych

Działania niepożądane:

Ośrodkowe – drgawki pochodzenia pozapiramidowego

Obwodowe – spadek napięcia układu autonomicznego (obniżenie ciśnienia krwi, hypotermia), zmiejszenie przemiany materii)

Przciwwskazania:

• nie stosować u zwierząt rzeźnych przed ubojem

• nie stosować u młodych koni

Leki neuroleptyczne – pochodne butyrofenonu

• a zaperon (Stresnil) – stosowany u świń

• droperidol

• haloperidol psy i koty

• fluanizon

Mechanizm działania:

• hamowanie receptorów dopaminergicznych i adrenergicznych w strukturach podkorowych mózgu

• działają hamująco w układzie pozapiramidowym (podobnie jak GABA) i hamują działanie pobudzające kwasu glutaminowego

w odróżnieniu od pochodnych fenotiazyny w mniejszym stopniu wpływają na obwodowy autonomiczny układ nerwowy;

Działanie farmakologiczne – uspokajające, przeciwwymiotne (bardzo silnie wyrażony efekt); nie działają przeciwbólowo, nie wywołują snu;

Interakcje: Synergizm z lekami przeciwbólowymi o dziłaniau narkotycznym

Zastosowanie azaperonu:

• zniesienie stresu transportowego (karencja 2-3dni, MRL 50-100 μg/kg)

• uspokojenie loch w okresie wychowu

• u prosiąt po odsadzeniu

• premedykacja

Tabela: dawkowanie pochodnych butyrofenonu

Substancja czynna	Gatunek	Dawka (mg/kg)	Droga podania
Azaperon	Konie* Świnie	0.5-1.0 1.0-4.0 10.0	iv im ip
Droperidol	Świnie Psy	0.0-0.4 2.0-8.0	im im, iv

* - u koni nie podawać dożylnie, najlepiej i.m.

Leki neuroleptyczne – pochodne tioksantenu

• chlorprotiksen

Mechanizm działania i działanie fermakologiczne podobne jak fenotiazyny

Zastosowanie:

Psy – premedykacja przed zastosowaniem barbituranów krótkodziałających (w dawce 2-4mg/kg i.v. lub i.m.)

Małe przeżuwacze – uspokojenie przed zabiegami chirurgicznymi wykonywanymi w znieczuleniu miejscowym

Świnie – uspokojenie przed zabiegami chirurgicznymi wykonywanymi w znieczuleniu infiltracyjnym miejscowym; cesarskie cięcie, amputacja palców, przecięcie ropnia, badanie i zabiegi na racicach, przy restytucji chirurgicznej wypadłej prostnicy (w dawce 1-2 mg/kg i.v.)

Leki uspokajająco nasenne – pochodne kwasu barbiturowego

Barbiturany długodziałające (kilka godzin)

• fenobarbital (Luminal – jest lekiem przeciwdrgawkowym należy kontolować wagę zwierzęcia gdyż może ona się zmieniać)

• barbital

Mechanizm działania: działają na kompleks receptorowy GABA-A; elementem wykonawczym tego kompleksu jest kanał chlorowy, którego aktywacja prowadzi do hiperpolaryzacji neuronu i stłumienia jego czynności (w kompleksie GABA są miejsca wiązania dla benzodiazepin, barbituranów i GABA- i piksotoksyny – działają na kanał Cl^- - hiperpolaryzacja; piksotoksyna powoduje pobudzenie OUN);

Działanie farmakologiczne – uspokajające, nasenne, przeciwdrgawkowe, nie działają przeciwbólowo (zależne od zastosowanej dawki: mała dawka (uspokojenie) – większa dawka (nasenne) – jeszcze większa (przeciwdrgawkowe) – aż do śmierci)

Zastosowanie:

Uspokojenie psów i kotów; u szczeniąt podczas histerycznych zachowań podczas ząbkowania; przy niepokojach towarzyszących chorobom skóry lub przewodu pokarmowego; jako środki przeciwdrgawkowe w padaczce lub innych chorobach którym towarzyszą drgawki;

Tabela: dawkowanie­ barbituranów:

Substancja czynna	Gatunek	Dawka (mg/kg)	Droga podania
Fenobarbital	Psy Koty	2.0-8.0 2-3x dziennie 0.5-3.0 2-3x dziennie	p.o. p.o.
Pentobarbital	Psy, koty	20.0-40.0	i.v.

Pentobarbital nie jest długodziałającym ale średniodługodziałającym

Interakcje:

Jako induktory enzymatyczne skracają działanie wielu leków równocześnie (są najsilniejszymi induktorami enzymów); alkohol potęguje działanie depresyjne barbituranów; synergizm z lekami psychotropowymi; bardzo dobra rozpouszczalność w tłuszczach, odkłada się w tkance tłuszczowej;

Działania niepożądane:

Nasilają aktwność enzymów wątrobowych (stymulują syntezę cytochromu P-450 i enzymów koniugujących), porażenie ośrodka oddechowego lub naczynioruchowego jest bardzo niebezpieczne (zazwyczaj zejście śmiertelne)

Leki uspokajająco nasenne – benzodiazepiny

• diazepam

• midazolam

• brotizolam

• klonazepam

• zolazepam

• chlordiazepoksyd

• oksazepam

• lorazepam

Mogą być stosowane jako leki przeciwlękowe;

Mechanizm działania: oddziaływują na receptory benzodiazepinowe (BZ) w kompleksie receptorowym GABA; hamują neurony układu limbicznego, wzgórza i podwzgórza zmniejszając stan czuwania OUN i powodując sen prawdopodobnie poprzez zwiększenie przewodnictwa w neuronach serotoninergicznych;

Działanie farmakologiczne: uspokajające, anksjolityczne, nasenne, miorelaksacyjne, przeciwdrgawkowe, nie działają przeciwbólowo;

Zastosowanie diazepamu:

• uspokojene przed lżejszymi zabiegami chirurgicznymi (u psów powinien być podawany dożylnie, nie p.o. ze względu na słabą wchłanialność; u kotów stosuje się p.o.)

• jako leki przeciwdrgawkowe

• jako leki przednarkotyczne

• leczenie nerwic psychosomatycznych

Dawkowanie: 1mg/kg i.v. (u psów do 10mg/psa)

Interakcje: nasilają działanie depresyjne alkoholu etylowego, narkotycznych leków przeciwbólowych, leków przeciwhistaminowych i przeciwdepresyjnych;

Działanie niepożądane – przy dużych dawkach silna miorelaksacja (utrudnia przemieszczanie się zwierząt) i działanie nasenne;

Antagonista receptorów benzodiazepinowych - flumazenil (stosowany przy przedawkowaniu benzodiazepin), podawany i.v. efekt działania jest prawie natychmiastowy i utrzymuje się przez ok. 1h;

Leki uspokajające – wodzian chloralu

Wycofany z produkcji

Mechanizm działania – nie w pełni poznany; po wprowadzeniu do organizmu ulega przemianie do trójchloroetanolu, który jest odpowiedzialny za działanie neurodepresyjne;

Działanie farmakologiczne: uspokajające, działa słabo przeciwbólowo ( w nieznacznym stopniu wplywa na krążenie i oddychanie)

Dawkowanie:

Konie–p.o. 60g/konia 450kg; i.v. 22-30 g/konia;sedacja trwa 30-60min, pojawia się po 10-15min

Bydło – i.v. 10.5-17.5 g/sztukę 450kg w roztworze 7% (150-250ml) (p.o. – z użyciem sondy, przy stosowaniu i.v. działanie drażniące, miejscowe)

Działania niepożądane: konieczność podawania dużych objętości leku, działa miejscowo drażniąco; po podaniu i.v. może wystąpić zapalenie żył (po wydostaniu się leku na zewnątrz powierzchni naczynia)

Leki uspokajające – środki agonistyczne

• ksylazyna (Rometar, Rompun, Sedazin, Xylazine 2%)

• detomidyna (Domosedan) – konie (również bydło)

• medetomidyna (Domitor) – psy , koty

• romifidyna (Sedivet) – konie

Mechanizm działania ośrodkowego: pobudznie receptorów α₂-adrenergicznych w OUN (brak wydzielania NA); obszar działania obejmuje struktury podkorowe;

Działanie farmakologiczne: uspokajająco-nasenne, przeciwbólowe, miorelaksujące

Interakcje: synergizm ze środkami neurodepresyjnymi; antagonizm z atipamezolem, idazoksanem, johimbiną

Zastosowanie:

• uspokojenie zwierząt przed zabiegami lekarskimi wywołującymi bolesność

• jako leki przednarkotyczne

• u kotów celem indukcji wymiotów (1mg/kg) w zatruciach

Działania niepożądane:

Wymioty, hypotermia, spadek ciśnienia krwi, depresja ośrodka oddechowego, bradykardia, hamowanie motoryki przewodu pokarmowego, wzrost diurezy, spadek wydzielania insuliny, czasami poronienia;

Tabela: Dawkowanie

Gatunek	Dawka (mg/kg dla ksylazyny i wμg/kg dla pozostałych)	Droga podania
Ksylazyna
Bydło Konie Koty Psy	0.05-0.3 0.25-1.1 0.5-3.0 do 3.0 1.0-3.0	im iv im im im
Detomidyna
Konie Bydło	10.0-80.0 20.0-80.0	im, iv iv, im
Romifidyna
Konie	40.0-120.0	iv
Medetomidyna
Psy Koty	10.0-80.0 50.0-150.0	im, iv iv, im

Przykłady kombinacji leków stosowanych w znieczuleniu ogólnym:

Pies: 10-40 μg/kg iv, im medetomidyny + barbituran lub halotan

40-60 μg/kg medetomidyny + ketamina 2-4 mg/kg iv lub im

Kot: 80-120 μg/kg medetomidyny + 4-7.5 mg/kg ketaminy

Ksylazyna

Stosuje się i.m., i.v. ; po podaniu i.v. – efekt po 3-5 min, po podaniu i.m. – efekt po 8-15 min; u bydła po kilkunastu minutach następuje pochylenie głowy i intensywane ślinienie; podanie w małej dawce – rumenotomia, kastracja; efekt uspokajający 40-60 min; przeciw bólowy – po kilkunastu minutach; Po 15 min. od pierwszej iniekcji możemy wykonać kolejną iniekcję; u świń podaje się w bardzo dużych dawkach; wydalana głównie z moczem, częściowo z kałem w postaci metabolitów; podajemy powoli i mieszamy z krwią (szybszy efekt działania) pozycja stojąca

Atipamezol (blokuje receptory α₂-adrenergiczne)

Wskazania do stosowania – zniesienie uspokajającego i przeciwbólowego działania medetomidyny u psów i kotów

Interakcje: leki cucące wzmagają działanie atipemazolu

Działania niepożdane: pobudzenie, tachykardia; Przeciwwskazania – ciąża

Leki przciwbólowe

• narkotyczne leki przciwbólowe

• nienarkotyczne leki przeciwbólowe

• α₂-adrenomimetyki

• leki znieczulające miejscowo

Narkotyczne leki przciwbólowe

1. agoniści receptorów opioidowych

• naturalne (morfina)

• półsyntetyczne pochodne morfiny (kodeina, etorfina)

• syntetyczne leki opioidowe (petydyna, fentanyl, metadon, pentazocyna, buprenorfina)

2. częściowi agoniści receptorów opioidowych: pentazocyna, buprenorfina, butorfanol

Antagoniści receptorów opioidowych: naloksan, naltrekson, diprenorfina

Mechanizm działania: pobudzają receptory opioidowe (mi, delta, kappa, sigma, epsilon); pobudzenie receptorów opioidowych mi i delta powoduje hamowanie aktywności cyklazy adenylowej i spadek w komórce poziomu cAMP oraz otwarcie kanałów K⁺ a zamknięcie Ca²⁺; prowadzi to do hiperpolaryzacji błony neuronów i osłabienia synaptycznego przekaźnictwa; działanie przeciwbólowe całkowitych lub częściowych agonistów receptorów opioidowych zlokalizowane jest głównie w śródmózgowiu (działanie ponadrdzeniowe) oraz w jądrach rogów dogrzbietowych rdzenia (działanie rdzeniowe);

Tabela: efekty wywołane przez pobudzenie receptorów opioidowych

Efekt	Rodzaj receptora
	Mi/delta	Kappa	Sigma
Analgezja Depresja ośrodka oddechowego Motoryka przewodu pokarmowego Skurcz mięśni gładkich Źrenica Efekty behawioralne Lekozależność	Ponadrdzeniowa i rdzeniowa ++ zwolnienie ++ zwężenie euforia ++ sedacja ++ ++	Rdzeniowa + - - - dysforia + sedacja + +	- - - - rozszerzenie dysforia ++ +

Tabela: wpływ endogennych opioidów na receptory opioidowe

Endogenny opioid	Rodzaj receptora
	Mi	Delta	Kappa
Beta-endorfina Enkefaliny Dynorfina	+++ ++ ++	+++ +++ +	+++ - +++

Tabela: Względna siła działania przeciwbólowego

Substancja czynna	Równoważnik	Działanie receptorowe
Morfina Kodeina Metadon Fentanyl Etorfina Petydyna Buprnorfina Butorfanol Pentazocyna	1 0.1 1 80-100 1000-8000 0.1 20-40 4-7 0.3-0.5	Agonistyczne Agonistyczne Agonistyczne Agonistyczne Agonistyczne Agonistyczne Agonistyczno-antagonistyczne Agonistyczno-antagonistyczne Agonistyczno-antagonistyczne

Efekty farmakologiczne morfiny:

• działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe

• działanie uspokajające (psy, małpy, króliki, szczury, człowiek, ptaki)

• działanie pobudzające (koty, konie, krowy, świnie, owce, kozy)

• depresja ośrodka oddechowego i naczynioruchowego

• stymulacja strefy chemoreceptorowej ośrodka wymiotnego (nudności, wymioty)

• stymulacja jąder parasympatycznych (zwężenie źrenicy (u kota rozszerzenie), zwolnienie akcji serca, wzrost wydzielania śliny, przyspieszenie/zwolnienie perystaltyki)

• zahamowanie wydzielania ACTH i gonadotropin oraz wzrost wydzielania wazopresyny

• bradykardia i spadek ciśnienia krwi (u koni tachykardia, wzrost ciśnienia krwi, hiperglikemia)

• zatrzymanie moczu

• świąd

(trzy ostatnie to działanie obwodowe, pozostałe to efekt działania ośrodkowego)

Zastosowanie morfiny:

• zwlaczanie bólu przewlekłego, tępego (mniejsza skuteczność w zwalczaniu bólów ostrych)

• premedykacja

• morfiny nie należy stosować przy cesarskim cięciu

Działania niepożądane morfiny – nudności i wymioty, defekacje, zaparcia, depresja oddecowa, skurcz oskrzeli i spadek ciśnienia krwi, ślinienie;

Zastosowanie petydyny:

Konie – kolki, cięcie cesarskie

Bydło – poród

Psy, koty – premedykacja

Zastosowanie etorfiny:

- unieruchomienie i chwytanie dzikich i egzotycznych zwierząt w ZOO; do NLA w kombinacji z acepromazyną, ksylazyną lub pochodnymi benzodiazepiny; działanie antagonistyczne z diprenorfiną;

Działanie farmakologiczne butorfanolu:

• przeciwkaszlowo działa silniej od kodeiny

• wpływa słabo depresyjnie na ośrodek oddechowy

• nie działa niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy

• nie działa zapierająco

Zastosowanie butorfanolu:

• bóle kolkowe u koni

• jako analgetyk u psów i kotów

• do NLA u psów, kotów i koni

Tabela : Dawkowanie

Gatunek	Dawka	Droga podania
Morfina
Bydło, konie Świnie Psy Koty	Do 60.0 mg Do 20.0 mg 0.2 mg/kg 0.1 mg/kg	im im im, iv, sc im, sc
Kodeina
Psy Koty	2.0 mg/kg 1.0-2.0 mg/kg	po po
Petydyna
Bydło, konie Świnie Psy Koty	Do 1.0g Do 0.5g Do 3.5 mg/kg Do 5.0 mg/kg	im im im, sc im, sc
Metadon
Konie, psy	0.2 mg/kg 0.1 mg/kg	im iv
Fentanyl
Psy	0.2-0.5 mg/kg	im, iv
Pentazocyna
Konie Psy Koty	0.33 mg/kg do 3.0 mg/kg do 3.0 mg/kg	im, iv im, iv, sc, co 3h im, iv, sc, co 3h
Butorfanol
Konie Psy Koty	0.1 mg/kg do 0.05 mg/kg do 0.5 mg/kg do 0.75 mg/kg	iv, co 4h im, sc, co 2-3h po, co 6-12h sc, im, iv co 4-8h

Leki przeciwdrgawkowe

1. Pochodne kwasu barbiturowego

• fenobarbital

• metylofenobarbital

• pentobarbital

1. Prymidon

2. Pochodne hydantoiny

• fenytoina

1. Pochodne benzodiazepiny

• diazepam

• klonazepam

• klorazepat

1. Pochodne kwasów tłuszczowych

• kwas walproinowy

6. Pochodne kwasu bursztynowego

7. etosuksymid

Tabela: dawkowanie i drogi podania leków przeciwdrgawkowych u zwierząt.

Substancja czynna	Dawkowanie (mg/kg/dz) i droga podania	Gatunek zwierząt
Fenobarbital	1.0-2.0 – 5.0-20.- 2x dziennie p.o. 3.0-5.0 4.0-11.0 2.0	Psy Koty Konie Świnie
Metylofenobarbital	1.0-5.0 2x dziennie p.o.	Psy
Prymidon	20.0 – 50.0 p.o.	Psy
Fenytoina	8.0-17.0 – 35.0 3x dziennie p.o.	Psy
Diazepam	0.5-5.0 i.v.	Psy, koty
Klonazepam	0.1-0.5 p.o. 0.05-0.1 i.v.	Psy, koty
Kwas walproinowy	60.0 3x dziennie p.o.	Psy
Etosuksimid	40.0 1x dziennie – 15.0-25.0 3x dziennie p.o.	Psy

Fenobarbital (Luminalum)

Farmakokinetyka: po podaniu per os u psa T_max wynosi 4-6 godzin, w ok. 45% wiąże się z białkami krwi, wydalany z moczem (w ok. 25% w postaci niezmienionej) w formie sprzężonej z kwasem glukuronowym, średni T_½el u psa wynosi ok. 95 godzin, u kota ok. 40 godzin i u konia ok. 11godzin; przy wielokrotnym podawaniu T_½el ulega skróceniu;

Droga podania: może być podawany per os lub parenteralnie;

Zastosowanie: napady drgawkowe częściowe i uogólnione u psów i kotów; również u koni i świń;

Działanie niepożądane:przemijająca ataksja, osłabienie kończyn tylnych nadmierne pragnienie, wielomocz, osowiałość, depresja czynności oddechowych, zaburzenia krążenia;

Metylofenobarbital

Ma słabsze działanie uspokajające niż fenobarbital, lecz silniejsze działanie przeciwdrgawkowe; stosowany u psów;

Prymidon

W organizmie zwierząt jest metabolizowany do fenobarbitalu, który jest bezpośrednio odpowiedzialny za działanie przeciwpadaczkowe; jest bardziej hepatotoksyczny niż fenobarbital; nie należy łączyć z fenobarbitalem!; przeciwwskazane jest jego stosowanie u kotów (duża toksyczność); może być stosowany u źrebiąt (1-1.5 g/dobę p.o.);

Zastosowanie: leczenie napadów drgawkowych u psów, u których nie stwierdzono poprawy po leczeniu barbituranami;

Działania niepożądane jak po podaniu fenobarbitalu;

Fenytoina (Phenytoinum)

Mechanizm działania: stabilizuje błony komórkowe (zmniejsza przepływ Na⁺ przez błony komórkowe w stanie spoczynku oraz prąd sodowy w czasie potencjału czynnościowego); poprzez wpływ na kanały K⁺ przedłuża okres refrakcji oraz zmniejsza wyładowania neuronalne;

Półokres eliminacji u psa wynosi 3-4 godziny, u kota 20-100godzin; lek ten jest trudny w dawkowaniu u psa, toksyczny dla kota; stosowany p.o. u psów w dawce 8-17 mg/kg.dobę przez 2-3 dni, później do 100 mg/kg/dobę w 3 podzielonych dawkach; nie powinno podawać i.m., ponieważ bardzo wolno się wchłania i wytrąca w miejscu podania;

Działania niepożądane: przemijająca ataksja, niestrawność, działanie hepatotoksyczne, rozpulchnienie dziąseł;

Diazepam

Półokres trwania diazepamu u psa wynosi 3.2h, u kota 15-20h; stosowany głównie i.v. u psów i kotów;

Klonazepam

Działa silniej niż diazepam, u psa i kota lepiej wchłania się po podaniu p.o. niż diazepam;

Kwas walproinowy

Mechanizm działania: powoduje wzrost stężenia GABA w mózgu poprzez hamowanie jego dekarboksylacji i wychwytu (może też hamować przekaźnictwo GABA-ergiczne); u psa charakteryzuje się bardzo krótkim T_½ , dlatego trudno utrzymać odpowiedni poziom terapeutyczny; często łączony z fenobarbitalem (w takiej kombinacji stosuje się ½ - 1/3 dawki)

Etosuksimid

Mechanizm działania: powoduje hamowanie prądu wapniowego w kanałach typu T (szczególnie w neuronach mózgowych); lek bardzo skuteczny w napadach nieświadomości, w napadach mioklonicznych oraz po przebytej nosówce, jeżeli występują skurcze zginaczy;

Środki pobudzające OUN (neurostimulantia)

1. Leki cucące

   • Pochodne fenyloetyloaminy lub środki pobudzjące czynność psychiczne (psychotonica)

• amfetamina

• metamfetamina

• efedryna

• fenfluramina

• deprenyl

• inne związki o budowie innej np. kokaina

• Leki cucące (analeptica)

• niketamid

• pentetrazol (wywołuje drgawki kardiozależne)

• strychnina

• lobelina (uzyskiwana z rośliny Lobelia inflata – stroiczki rozdętej)

• pretkamid

• doksapram

• bemegrid

• CO₂

• kamfora

• Środki przeciwdepresyjne (antidepressiva)

• imipramina

• nialamid

• doksepina

• kofeina (hamuje fosfodiesterazę – wzrost cAMP – skurcz mięśni gładkich); ma działanie inotropowe (pobudza mięsień sercowy, kompensowane przez rozszerzenie naczyń na obwodzie), działa diuretycznie

2. Leki psychostymulujące (metyloksantyny)

Leki cucące (analeptica)

Pobudzają ośrodek naczynioruchowy i oddechowy w rdzeniu przedłużonym; w większych dawkach wywołują drgawki kloniczno-toniczne.

Doksapram – pobudza bezpośrednio ośrodek oddechowy oraz chemoreceptory aorty i tętnicy szyjnej. Zwiększa wentylację pęcherzykową, objętość oddechową i wymianę gazową; metabolizowany w wątrobie;

Wskazania do stosowania: depresja oddechowa po znieczuleniu chirurgicznym lub przedawkowaniu leków, skracanie czasu snu ponarkotycznego, przewlekła niewydolność oddechowa, zamartwica noworodków;

Przeciwwskazania: padaczka, napad astmy, niedrożność dróg oddechowych, nie stosować z inhibitorami MAO; Droga podania i dawkowanie: psy, koty i.v. 1-2mg/kg (maksymalnie 5mg/kg); konie i.v. 0.44-0.55mg/kg; u noworodków (żrebiąt, cieląt, jagniąt), p.o. 0.44-0.55mg/kg;

Aminopirydyna – przyspiesza neuronalny wychwyt Ca²⁺ i uwalnianie AcH

Niketamid / amid kwasu nikotynowego - zapobiega omdleniu, wchłania się szybko po podaniu doustnym, ulega eliminacji w postaci niezmienionej ok. 0.5h; zastosowanie – zapobieganie omdleniom oraz chorobiw wysokościowej

Dwutlenek węgla – pobudza bezpośrednio i pośrednio (poprzez chemoreceptory zatoki szyjnej) ośrodek oddechowy; stosowany w mieszaninie z tlenem (5%CO₂ i 95%O₂)

Amoniak – w postaci 25% roztworu wodnego w wdychaniu; pobudza ośrodek oddechowy w wyniku drażnienia zakończeń czuciowych błony śluzowej nosa i krtani;

Nikotyna

Antagoniści receptora α₂-adrenergicznego (johimbina, tolazolina)

Lobelina – alkaloid afrykańskiej rośliny, otrzymywany też drogą syntezy chemicznej; pobudza ośrodek oddechowy na drodze odruchu z chemoreceptorów zatoki szyjnej (wzmożenie i przyspieszenie oddychania), nie wpływa na ośrodek naczynioruchjowy; ma zastosowanie jako stymulator oddychania w przypadkach związanych z porażeniem ośrodka oddechowego, jako środek do reanimacji porażonych prądem, przysypanych, topielców, był stosowany przy zamartwicy noworodków, porażeniu oddechou lekami nasennymi, środkami stosowanymi do znieczulenia ogólnego, oraz przy zatruciach CO; działanie jest krótkotrwałe, gdyż jest szybko metabolizowana w organizmie, dawka toksyczna i terapeutyczna niewiele się różnią co stwarza możliwość przedawkowania (prep. Dimeflina, Pimeklon);

Strychnina – alkaloid rośliny „Kulczyba wronie oko” (Strychnos Nux vomica); jeden z pierwszych alkaloidów otrzymanych w stanie krystalicznym przez Pelletiera i Caventou w 1812r.; ma bardzo gorzki smak, wyczuwalny nawet w rozcieńczeniu 1:1000000; po podaniu tego alkaloidu dochodzi do zwiększenia percepcji wrażeń wzrokowych i słuchowych; subiektywnie pacjent odczuwa poprawę samopoczucia, przyrost siły i energii; strychnina poprawia przewodnictwo w OUN, co uwarunkowane jest wyłączeniem bodźców hamujących impulsy ruchowe, głównie na poziomie rdzenia kręgowego (kompetytywny antagonizm w stosunku do glicyny, neuromediatora hamującego przewodnictwo interneuronalne; glicyna działa poprzez receptor glicynowy,który reguluje kanał chlorkowy w niższych piętrach ośrodkowego układu nerwowego; po jego pobudzeniu jony Cl^- napływanją do wnętrza neuronu, zwiększając jego stabilność i zmieniając jego pobudliwość; strychnina hamuje napływ jonów Cl^- powoduje namierną pobudliwość prowadzącą do wystąpienia drgawek)<receptor glicynowy – jonotropowy, sterowany przez Cl^-)

Środki psychostymulujące (psychotonica)

Metyloksantyny

• kofeina

• teofilina

• aminofilina

• diprofilina

• teobromina

Mechanizm działania: hamują aktywność fosfodiesterazy (wzrost cAMP); blokują receptory adenozynowe (A₁ i A₂); wpływają na przenikanie błonowe Ca²⁺

Metyloksantyny pobudzają OUN, działają inotropowo dodatnio na mięsień sercowy; rozszerzają naczynia krwionośne, przyspieszają przemianę materii (aktywują wydajność mięśni szkieletowych) działają moczopędnie, zwiększają uwolnianie endogennych katecholamin, pobudzają syntezę prostaglandyn i zaostrzają proces zapalny;

Kofeina – alkaloid występujący w ziarnach kawy i liściach herbaty;

Zastosowanie: pobudzenie czynności oddechowych, krążenia i pracy serca w stanach niezagrażających życiu (w przebiegu chorób infekcyjnych);

Dawkowanie: i.v. lub s.c. 5-10mg/kg u wszystkich gatunków (2-3x dziennie); u małych zwierząt można podawać p.o.;

Działanie niepożądane: po podaniu s.c. odczyny miejscowe, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, objawy niepokoju;

Przeciwwskazania: tachykardia, tachykardia z arytmią, owrzodzenie żołądka i jelit, obniżony próg padaczkowy i padaczka;

Jeżeli jest się sennym (pobudzenie układu serotoninergicznego) pobudzone ośrodki senne, kawa tylko pogłębi to stadium)

Teofilina - alkaloid otrzymywany z liści herbaty

Zastosowanie: stany skurczowe oskrzeli i astma u psów i kotów; w stanach spastycznych dróg oddechowych u koni; ostra niewydolność sercowa u psów ikotów;

Dawkowanie: aminofilina – psy, koty p.o., i.m. lub i.v. 10mg/kg 2-3xdziennie; teofilina – konie p.o. początkowo 12mg/kg a następnie dawki podtrzymujące 6mg/kg do 10-14 dni;

Działania niepożądane: pobudzenie OUN, tachykardia i arytmia, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, silna diureza;

Przeciwwskazania: tachykardia, tachykardia z arytmią, ostre zapalenie mięśnia sercowego, owrzodzenie żołądka i jelit, obniżony próg padaczkowy i padaczka, ciąża u klaczy;

CZĘŚĆ IV. Aneks – Ćwiczenia

15 i 22 V 2003

ŚRODKI ODKAŻAJĄCE I ANTYSEPTYCZNE

Rapicid: jod aktywny, kwas fosforowy, kwas siarkowy, związki powierzchniowo czynne

CID-20: aldehyd mrówkowy, aldehyd glutenowy, chlorek benzalkonium (powierzchniowo czynny), alkohol izopropylowy

VIRCON, NATUSAN, OO-CIDE (NATURAN)

TAAB 1, TAAB2, ALSEPT (IODEX)

LYSOFORMIN 3000, AREODESIN 2000, AMOCID 2000, AHD (MEDILAB)

Odkażanie – dotyczy martwych rzeczy

Antyseptyka – przy tkankach żywych

Środki odkażające – stosowane są do niszczenia patogenów poza organizmem człowieka czy zwierzęcia i służą do odkażania wydalin, narzędzi, pomieszczeń inwentarskich i sanitarnych itp.

Środki antyseptyczne – to substancje bakteriostatyczne lub bakteriobójcze, przeznaczone do odkażania tkanek żywych, ponieważ w zalecanych stężeniach na ogół nie drażnią tkanek, mogą być używane do odkażania skóry, błon śluzowych i ran

Historia:

Hipokrates 460-377pne – ocet i wino do odkażania

Kolumella Iw ne – wypaklanie ran i przemywanie octem lub położenie smoły z siarką

1847 Sammelweis – mycie rąk chlorkiem wapna

1912. Lister – wprowadził fenol (kwas karbolowy) do odkażania sal, narzędzi

1915. Ehrlich – prace nad barwnikami (badania nad czerwienią trypanową w lecznictwie trypanosomozy u koni

1895-1964 Domagk – badania nad protonsil rubrum (pierwowzór sulfonamidów)

1. Środki utleniające

Ozon – Escherichia, pierwotniaki, salmonella, wirusy, jaja pasożytów

Chlor (chloraminy, podchloryny)

UV

Met. MIOX (powstawanie utleniaczy metodą elektroforezy)

H₂O₂ – tworzy się z niektórymi substancjami nieorganicznymi i organicznymi, krystaliczne połączenia, mogą one służyć do sporządzania roztworów ex tempore np. Pertlenon 0.5% roztwór wody utlenionej, można stosować do płukania jamy ustnej, gardła oraz żołądka przy zatruciach cyjankami i fosforem

W obecności enzymu katalazy znajdującego się w tkankach (otwarta rana) rozkłada się gwałtownie (uwalnia wolne rodniki hydroksylowe), a wyzwolony „in statu nascendi” tlen w postaci bąbelków pieniąc się oczyszcza (mechanicznie) ranę oraz działa silnie utleniająco i dzięki temu odkażająco, pęcherzyki powastającego tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę; działa pobudzająco na ziarninowanie i gojenie się ran;

KMnO₄ – (nadmanganian potasu, kali) w trakcie kontaktu z substancjami organicznymi (białko), ulega redukcji wydzielając tlen atomowy, powstający równocześnie MnO₂ działa ściągająco i barwi tkanki; stosowane są roztwory wodne 0.05-0.2% do odkażania błon śluzowych, ran i skóry; mechanizm działania większości środków utleniających polega na utlenieniu grup tiolowych enzymów mikroorganizmów i ich dezaktywację (stosowany przy zatruciach cyjankami, morfiną, kolchicyną, strychniną)

Monondasiarczan potasowy; Nadboran sodowy; Nadtlenek benzoilu

2. Nadkwasy

Kwas nadoctowy – stosowany do sterylizacji na zimno materiałów wrażliwych na wysoką temperaturę (tworzywa sztuczne, szkło, porcelana, odkażanie pomieszczeń i sprzętu dla zwierząt); jako środek dezynfekcyjny; jest również wykorzystywany w przemyśle spożywczym; do zniszczenia form wegetatywnych wystarczy stężenie 0.005-0.05% kwasu nadoctowego działającego przez jedną minutę;

Kwas mononadsiarkowy, mononadbursztynowy i nadoctowy – preparaty tej grupy posiadają szerokie spektrum działania (wirusy, prątki, bakterie, grzyby); mechanizm działania jak środki utleniające, dodatkowo reagują z kwasami nukleinowymi powodując ich rozpad

3. Kwasy

Kwas borowy (acidum boricum) – odznacza się słabym działaniem antyseptycznym, zaletą jest brak działania drażniącego, stąd stosowany na bardzo wrażliwe tkanki (spojówki) w 2-3% roztworach; w postaci maści jest stosowany na skórę przy oparzeniach, egzemach, otarciach, odleżynach, stosowanie wielokrotne różnych postaci tego związku może prowadzić do zatruć;

Kwas mrówkowy – w stężeniu 5% może być stosowany do dezynfekcji pomieszczeń, pojemników i sprzętu gospodarczego, jest jednym ze specyfików stosowanych do walki z warrozą pszczół (pasożyt Varroa destructor – preparat Apisan AF – mata nasączona 86% kwasem mrówkowym);

Kwasy mineralne (solny i siarkowy) są używane do odkażania wydalin zwierząt chorych na choroby zakaźne;

4. Preparaty chlorowane

Związki chlorowcopochodne - najsilniej działają przy pH 6.8-7 przy pH 9 muszą być stosowane około 5-7 razy dłużej, przy pH 10 10-30 razy dłużej; chlor w kontakcie z wodą w komórkach drobnoustrojów powoduje powstanie kwasu solnego i ppodchlorawego (uwalniając przy tym tlen atomowy) kwas podchlorawy uszkadza błony komórkowe; chlor działa odwadniająco

Wapno chlorowane (wapno bielone) – w postaci sproszkowanej stosowane do zasypywania dołów z padliną, odkażania wagonów, ustępów, śmietników, gnojowicy; roztwór wodny służy do odkażania pomieszczeń;

Podchloryn sodu (płyn Dabrina) – 5% roztwór NaOCl, używany jest do odkażania pomieszczeń inwentarskich; 0.5% NaOCl może być stosowany do dezynfekcji skóry i ran;

Podchloryn potasu (płyn Jowguelo) – jak wyżej

Chloranidy kwasów sulfonowych (chloramina T,, chloramina B) – działąją odkażająco długotrwale ponieważ powoli odczepiają chlor na tlen atomowy (w zależności od pH środowiska) nie drażnią tkanek, nierozpuszczają materiałów, są stosowane do odkażania pomieszczeń inwentarskich, gdzie były zwierzęta z infekcjami;

Chlorheksydyna – posiada szeroki zakres działania bakteriostatycznego i bakteriobójczego (działa na G+); nie wywołuje oporności u drobnoutrojów, powoduje uszkodzenie błony cutop[lazmatycznej bakterii, nie działa na kwasooporne prątki, zarodniki i wirusy, jest stosowana do mycia rąk przed zabiegami chirurgicznymi (odkażanie błon śluzowych, skóry w polu operacyjnym, płuknie jamy ustnej, pęcherza moczowego i dróg rodnych;

5. Jod i preparaty

Jod utlenia grupy sulfhydrylowe enzymów i reaguje z grupami aminowymi białek, efekt końcowy to denaturacja białek i obumieranie komórek, związek ten może wywoływać reakcje uczuleniowe w postaci wysypki skórnej;

Jodyna – alkoholowy roztwór jodu (solutio iodi spirituosa) 3% jodu+1%KJ, stosowane do odkażania brzegów rany, ran zakażonych oraz skóry w polu operacyjnym;

Płyn Lugola – wodny roztwór jodu (solutio iodi aquosa) zastosowanie odkażające dla błon śluzowych, min. pochwy macicy

Roztwór jodu w glicerolu (solutio iodi cum glycerini) - do odkażania skóry, płukania gardła, pędzlowania jamy ustnej

Maść kamforowa (unguentum iodo-camphoratum) – działa antyseptycznie, wzmaga absorpcję wysięków zapalnych; stosowana w zapaleniach wymienia oraz torebek ścięgnowych i ścięgien

Jodofory – połączenia jodu ze związkami powierzchniowo czynnymi (tweeny) lub polimerami, które pełnią rolę nośników jodu;

1. wysoka aktyuwność bakterio-, wiruso- i grzybobójcza, po 15 min. giną formy przetrwalnikowe i zarodnikowe,

2. dobre właściwości myjące,

3. brak działania drażniącego na skórę i błony śluzowe,

4. mała toksyczność,

5. niewielkie działanie korodujące,

6. zakres działania od 0⁰ do 35⁰C optymalne pH 3-4 do 9

Zastosowanie

• w profilaktyce zapaleń wymienia u krów

• w zapobieganiu i leczeniu grzybic u zwierząt

• w profilaktyce i terapii zgorzelinowego owrzodzenia racic u owiec

• w myciu i odkażaniu urządzeń udojowych

• w ogólnym odkażaniu pomieszczeń hodowlanych

Preparaty: Incosan W, Incodyna A, Incodyna B, Pollena Jod K, Pollena Jod M, Pollena Jod Z

Jodopowidon (Povidine-iodine) – jodowany poliwinylo pirolidon, wykazuje szerokie działanie bójcze (wirusy, bakterie, prątki, grzyby i formy przetrwalnikowe); wykorzystywany do przemywania zakażonych ran pourazowych, pola operacyjnego, oparzeń oraz do dezynfekcji narzędzi chirurgicznych;

6. Fenol i jego pochodne

Fenol (kwas karbolowy) – związek o dużej toksyczności zastosowany na skórę powoduje martwicę, wcześniej stosowany w postaci żeli, maści oraz jako składnik płynów – zwykle jako środek znieczulający miejscowo w świądzie przy użądleniach i ukąszeniach, na fenol wrażliwe są koty,

Krezol, Lizol, Tymol – stosowane w stomatologii do leczenia zakażonych kanałów i komór zębowych,

Heksachlorofen – działa bakteriostatycznie głównie na bakterie G+ ale ma również działanie bakteriobójcze, działanie to rozwija się jednak powoli, stosowany wielokrotnie na skórę (w mydle do mycia rąk) gromadzi się w powierzchniowych warstwach naskórka, maksymalne stężenie pojawia się po 2-4 dniach,

Biotinctura – preparat działający nie tylko odkażająco ale również wysuszająco i ściągająco

Preparaty: Bioval, Dessan, Vagotyl, Izal, Stroical

7. Alkohole i aldehydy

Alkohol etylowy – mechanizm bakteriobójczego działania etanolu polega na wytrącaniu białek bakteryjnych i rozpuszczeniu błon lipidowych, jest stosowany w stężeniu 50-70%, wyższe stężenie denaturuje otoczkę białek tworząc pancerz nie pozwalający wniknąć w głąb bakterii, zastosowany bezpośrednio na ranę otwartą nie tylko zwiększa uszkodzenie ale tworzy skrzep, pod którym mogą rozwijać się bakterie; stosowany głównie w chirurgii do aseptyki rąk, odkażania narzędzi i stołów laboratoryjnych,

Alkohol propylowy – stosowany do odkażania narzędzi chirurgicznych i aseptyki rąk, działanie przeciwbakteryjne to rozpuszczanie lipidowej błony komórkowej i denaturacja białek patogenów, najskuteczniejszym jest 50% wodny roztwór, substancje pochodzenia organicznego zmniejszają skuteczność działania alkoholi,

Aldehyd mrówkowy (formaldehyd) – wodny 40% roztwór tego aldehydu to formalina; formaldehyd jest stosowany głównie do odkażania przedmiotów i pomieszczeń w postaci roztworów lub w postaci gazowej, wydziela się z formaliny po dodaniu KMnO₄, w postaci gazowej aldehyd mrówkowy używany jest także do odkażania odzieży, skór, futer, welny; roztwory nie tracą aktywności w obecności substancji organicznych; formaldehyd zabija bakterie, ich przetrwalniki, grzyby i niektóre wirusy, jest stosowany do odkażania przy pryszczycy

Preparaty: Lysoform, Desoform, Medisan 2000, Aerodesin 2000, Cidex, Aldekol, Fog New K-7, Aro Steril, Omnisept, AHD 2000

Aldehyd glutenowy – skuteczniejszy niż formaldehyd, szybkie działanie bakteriobójcze, szczególnie w środowisku kwaśnym, jest aktywny wobec wszystkich bakterii, niszczy przetrwalniki laseczki, prątki, drożdże, grzyby i wirusy; mechanizm działania aldehydu polegas na zdolności alkilowania grup SH, OH, COOH, NH₂ zaburzając syntezę białek; wykorzystywany do odkażania narzędzi chirurgicznych, szklanej aparatury, endoskopów,

8. Metale ciężkie i ich związki

Związki rtęci – przeciwbakteryjne działanie rtęci związane jest z jej powinowactwem do grup sulfhydrylowych, zablokowanie tych grup w enzymach komórki bakteryjnej powoduje zahamowanie jej wzrostu, usunięcie rtęci ze środowiska powoduje przywrócenie wzrostu bakterii; żółty tlenek rtęciowy stosowany w postaci 2% maści do odkażania powierzchni skóry,

Związki srebra – posiadają silne działanie przeciwbakteryjne, srebro działa ściągająco i żrąco na tkanki, woda zawierająca srebro metaliczne w rozcieńczeniu 1:20000000 wykazuje właściwości bakteriobójcze,

Proteinian srebra (Protargal) – stosowany przy zapalniu spojówek

Azotan srebra (lapis) – słabo przenika w głąb tkanek, stąd działanie głównie powierzchniowe, stosowany w stężeniu 0.01-10%, w stężeniu 0.01% może być stosowany do dezynfekcji skóry,, błon śluzowych oka, pęcherza moczowego i jamy ustnej, roztwór 0.5% jest stosowany w przypadku rozległych oparzeń, stosowany do korekcji nadmiernego ziarninowania ran (przyżegania i niszczenie zrogowaceń)

Ćw. 7-X-2003

Leki stosowane do worka spojówkowego wnikają przez spojówkę (40%lepiej niż przez inne części oka)

1. leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne stosowane miejscowo w okulistyce

kortykosteroidowe leki przeciwzapalne

hydrokortyzon 1% maść

prednizolon 0.5% zawiesina (4x silniejszy od hydrokortyzonu)

dexametazon 0.1% zawiesina (20x silniejsza od hydrokortyzonu)

fluorometolan (Efemelin) krople (40 razy silniej niż hydrokortyzon)

wskazania: miejscowo lub ogólnie stosowane w chorobach nieinfekcyjnych, które mają charakter miejscowych reakcji immunologicznych, albo stanowią fragment uogólnionego procesu alergicznego lub choroby z autoagresji

zakażenia, w których istnieje konieczność zmniejszenia odczynu zapalnego niszczącego delikatne struktury oka (zazwyczaj łączone z antybiotykiem lub chemioterapeutykiem)

przeciwwskazania

1. stany, w których zahamowanie miejscowych mechanizmów obronnych jest niebezpieczne, tzn. zakażenia grzybicze, wirusowe, prątkami, ostre ropne zapalenia, bo kortykosteroidy mogły by maskować objawy infekcji, a z czasem ze względu na swoje immunosupresyjne działanie nasilać ją

2. stany w których doszło do naruszenia ciągłości oka, a szczególnie rogówki (urazy, wrzód), gdyż leki te hamują proces wypełnienia ubytków ziarniną, oraz upośledzają proces nabłonkowania, czyli regeneracji nabłonka; mogą być stosowane podspojówkowo (szybki lecz krótkotrwały efekt daje dexametozan, jeśli efekt ma być dłuższy stosuje się metyloprednizolon)

niesterydowe leki o działaniu przeciwzapalnym

indometazyna (Indocid)

diklofenac (Naclaf)

oksyfenbutazon (Tanderil)

wskazania

nieinfekcyjne zapalenie spojówek i rogówki o podłożu alergicznym, również mogą być stosowane w infekcyjnych zapaleniach tych struktur pod 3 warunkami:

silny odczyn zapalny

łącznie jest podawany antybiotyk lub inny lek przeciwbakteryjny

jest to zapalenie o charakterze nieropnym

Przed zabiegiem chirurgicznym, przed operacją zaćmy i w przewlekłych pooperacyjnych stanach zapalnych

Zapalenie twardówki

Stany w których istnieje konieczność użycia leku przeciwzapalnego, a stanowią one przeciwwskazanie dla kortykosteroidów

końcowy etap leczenia wrzodu rogówki, celem zminimalizowania włóknienia i bliznowacenia rogówki

zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego na tle urazowym

pourazowe stany zapalne gałki ocznej, ale bez naruszania jej ciągłości

leki o działaniu antyhistaminowym

fenozolina (+nafazolina=Rhinophenazol ophtalm)

difenhydramina(+nafazolina=Betadrin)

emadestine (emadestyna – Emadine)

wskazania

alergiczne zapalenie spojówek i rogówki

2. przeciwbakteryjne środki chemioterapeutyczne do miejscowego stosowania w okulistyce, stosowane w kroplach

w stanach ostrych antybiotyk w kroplach powinien być stosowany przez pierwsze 5 minut co minutę, następnie co godzinę, a w miarę uzyskiwania poprawy częstotliwość można zmniejszyć, ale nie rzadziej niż co 4 godziny

maści stosuje się 4x dziennie

wskazania do miejscowego stosowania antybiotyków do worka spojówkowego

zakażenia bakteryjne zewnętrznych struktur oka (czyli spojówek, rogówki, brzegu powiek, gruczołu i woreczka łzowego, trzeciej powieki) poza tym przy jęczmieniu

w przypadku antybiotyków, które z worka spojówkowego penetrują do ciała szklistego, również infekcje bakteryjne wewnątrzgałkowe, ale w przednim odcinku oka

wskazania do stosowania ogólnego i podspojówkowego antybiotyków

zapalenie całej gałki ocznej (panophtalmitis)

bakteryjne infekcje wewnątrzgałkowe

ropnie oczodołu

zakażenia zewnętrznych struktur oka o ciężkim przebiegu

Penetracja

Antybiotyki hydrofilne: penicyliny, cefalosporyny, aminoglikozydy, polimyksyny, bardzo słabo lub w cale nie pnentrują do cieczy wodnistej z worku spojówkowego

Do maści i kropli nie stosuje się cefalosporyn i penicylin ponieważ:

bardzo łatwo dają odczyny alergiczne

łatwo powstaja szczepy lekooporne

krótka trwałość tych leków w postaci kropel lub maści

chloramfenikol – bardzo dobra penetracja poprzez rogówkę, podane zarówno do worka spojówkowego, jak i podspojówkowo ogólnie osiąga stężenie terapeutyczne w cieczy wodnistej oka

aminoglikozydy

gentamycyna (Gentamytrex, krople, maść)

tobramycyna (Tobrex, krople, maść)

amikacyna (Biodacyna, krople)

neomycyna

są bardzo dobrze tolerowane przez tkanki oka, szybki efekt przeciwbakteryjny, genta-, tobra i amikacyna (nie neomycyna) są zwykle aktywne wobec Pseudomonas aeruginosa; tobramycyna jest 2-4x silniejsza od gentamycyny

3. fluorochinolony

cyprofloksacyna (Ciloxan, krople)

norfloksacyna (Chibroxin, krople)

ofloksacyna (Floxal, krople, maść)

bardzo dobrze penetruje poprzez rogówkę, a odczyn zapalny jeszcze wzmacnia tę właściwość

4. tetracykliny

chlortetracyklina (Aureomycin, maść)

oksytetracyklina (Terramycin, maść)

tetracyklina (Dispatetrin, maść)

rzadko stosowane miejscowo, mają duże znaczenie dla kotów, są to leki z wyboru, ale do stosowania ogólnego (zwłaszcza deksamycyna) w przypadku chlamydiozy przebiegającej z przewekłym zapaleniem spojówek; amoksycyklina potencjalizowana kwasem klawulanowym jest skuteczna w leczeniu chlamydiozy u kotów

5. antybiotyki polipepetydowe

bacytracyna

polimyksyna B

gramicydyna

bacytracyna+neomycyna = Bivacyn

polimyksyna B+bacytracyna = Spersapolmyxin

polimyksyna B+neomycyna+gramicydyna = Eustoporin

6. sulfonamidy

sulfacetamid (Albucid, krople)

sulfadicramid (Irgamid, maść)

kiedy sulfonamidy połączymy z pirymetaminą do stosowania ogólnego były stosowane do leczenia ocznej postaci toksoplazmozy u kotów, obecnie zaleca się klindamycynę i minocyklinę

3. Preparaty o składzie chemioterapeutyk-kortykosteroid

a) preparaty w których dominuje działanie silnych antybiotyków, połączone z łagodzącym zapalenie słabym kortykosteroidem

Atecortin – oksytetracyklina+polimyksyna B+hydrokortyzon

Dicortineff – neomycyna+gramicydyna+hydrokortyzon

Oxycort A – oksytetracyklina+hydrokortyzon

Niektóre postacie bakteryjnego zapalenia rogówki, dróg łzowych, twardówki, brzegów powiek, a przeciwwskazania jak przy kortykosteroidach

b) preparaty o mocniejszym działaniu komponentu kortykosteroidowego

Spersadexoline – chloramfenikol+dexametazon+tetryzolina (bardzo mała ilość chloramfenikolu działa jako osłona dexometazonu)

Maxitrol – neomycyna+polimyksyna B+dexametazon

Gorosane - gentamycyna+dexometazon

Dexamytrex – gentamycyna+dexometazon

Wskazania

Ostre lub przewekłe zapalenia spojówek lub rogówki o podłożu alergicznym lub z autoagresji, również tego typu zakażenie nadkażone bakteryjnie, ale o charakterze nieropnym

CKS – chronical keratitis superficialis – przewlekłe powierzchowne zapalenie rogówki u psów zwane łuszczką, straszne do leczenia, dochodzi do neovaskularyzacji oka (dexametazon cofa neovaskularyzację)

Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego (maxitrol, Spersadexoline)

4. leki przeciwgrzybicze

klotrimazol

natamycyna (Pimafucin) – lepiej tolerowane niż amfoterycyna

amfoterycyna B (Fungizone) – duże działanie drażniące dla spojówki, uszkadza komórki rogówki

5. leki przeciwwirusowe (przy zapaleniu powiek wywołanym wirusami)

tryflurydyna

acyklowir

idoksurudyna

widarabine

(na herpeswirusy typu 1 u kotów (katar koci))

przy badaniach in vitro stwierdza się największą wrażliwość tego wirusa na tryflurydynę, następnie idoksurudynę, widarabinę, bardzo mało zaś na acyklowir; aby tryflurydyna była skuteczna należy stosować ją przez pierwszą dobę co godzinę a następnie 5x dziennie

6. leki poprawiające metabolizm, stymulujące procesy regeneracji i reperacji w obrębie narządu wzroku

salkoseryl – odbiałczony wyciąg z krwi cieląt, żel ophtalm.

Regenerowanie tkanek zwiększa podaż glukozy do komórek, w efekcie stymuluje wypełnienie ubytków ziarniną, oraz regenerację nabłonka

Wskazania

Wrzody rogówki (jeden wyjątek – tzw. wrzód boksera)

Oparzenia gałki ocznej, termiczne oraz kwasami i zasadami, otarcie

dexpantenol (Cornergel) – żel ophtalm.; tzw czynnik regenerujący nabłonek, ma łagodne właściwości przecizapalne; wskazania – ubytki nabłonka, owrzodzenia rogówki, oparzenia rogówki, zapalenie, zwyrodnienie

witamina A – maść; pobudza regenerację nabłonka; wskazania – jak wyżej (Regebitel – wit. A, B₆, oraz pantotenian wapnia)

7. środki substytucyjne w zespole suchego oka

alkohol poliwinylowy – Lacrimal

poliwidon – Vidisept N

metyloceluloza – Artelac

p oliwinylopirolidon – Oculotect Fluid środki o przedłużonym

kwas poliakrylowy – Vidisic działaniu

wskazania – całkowity brak lub częściowe upośledzenie tworzenia filmu łzowego min. KCS, zmniejszenie ruchomości powiek, zaburzenia lipidowe i mucynowe, w obrębie filmu łzowego

8. leki przeciwzaćmowe (anticataracticum)

fakolizyna – Quinax

pirenoksyna – Catalin

jodek potasowy i sodowy+metyloceluloza – Vitreolent

brak leku, który cofnął by lub zatrzymał procesy zaćmowe, te leki tylko przyhamowują zaćmę

9. leki immunosupresyjne

- cyklosporyna A (Optimune, prep. wet.)

Tylopoclandium gans – grzyb produkujący ten lek, hamuje proliferację limfocytów T, a w małym stopniu limfocytów B, zmniejsza wytwarzanie interleukin, wywiera działanie przeciwzapalne

Wskazania- CKS, KCS

10. leki antykolagenowe

N-acetylocysteina (NAC, krople)

heparyna

wersenian dwusodowy

są to inhibitory kolagenaz i stosuje się je w przebiegu stapiających wrzodów rogówki (rozmiękania, dochodzi do bardzo szybkiego ropzkładu kolagenu zrębu rogówki pod wpływem kolagenaz); źródła kolagenaz – bakterie (Pseudomonas aeruginosa, rozpadłe neutrofile, rozpadły nabłonek rogówki

Leki tej grupy helatują kolagenazy

11. leki rozszerzające źrenicę i porażające mięsień rzęskowy (mydriatica et cycloplegica), należą do grupy leków parasympatykolitycznych

a tropina najczęściej używane

tropicamid

skopolamina

cyklopentolat

Atropiny nie należy stosować u młodych psów (do 1.5 roku życia), jest to związane z możliwością trwałego porażeniu układu parasympatycznego

Wskazania

diagnostyczne, celem długotrwałego rozszerzenia źrenicy, przy badaniu dna oka lub soczewki;

terapeutyczne, zniesienie bolesnego skurczu mięśnia rzęskowego; są bezwzględnie zalecane w przebiegu zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego, celem zapobiegnięcia zrostom tęczówkowo soczewkowym (czego efektem może być jaskra wtórna – glaucoma)

Jaskra – glaucoma – zespół chorób, które charakteryzują się następującymi cechami:

podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe

zagłębienie oraz postępujący zanik tarczy nerwu wzrokowego

ubytki w polu widzenia

ciecz wodnista jest produkowana przeznabłonek ciała rzęskowego, z komory tylnej przez otwór źreniczy przepływa do komory przedniej, skąd uchodzi przez kąt tęczówkowo rogówkowy, zwany kątem przesączania, do zatoki żylnej twardówki, która przebiega w okolicy przyrąbkowej twardówki jako tzw. kanal Schlemma, który jest połączony z układem krążenia około 20-30 żyłami zwanymi kanałami wodnymi;

leki przeciwzapalne działaja trojako:

zwężają źrenicę

odwadniają struktury oka

hamują sekrecję produktów ciała rzęskowego

12. leki stosowane w terapii jaskry

a) leki ułatwiające odpływ cieczy wodnstej przez kąt przesączania, czyli leki zwężające źrenicę - parasympatykomimetyki

pilokarpina

karbachol

aceklidyna (Glaucostat)

są rzadko stotowane w długotwałej terapii jaskry, używa się ich głównie w przypadku ostrego ataku jaskry (co 15 min po kropli, aż do zwężenia źrenicy)

b) leki działające osmotycznie, tzn. zmieniające uwodnienie tkanek oka i przestrzeni wewnątrzgałkowych (ciało szkliste, płyn wodnisty)

mannitol 10%, 20% we wlewie kroplowym (najskuteczniejszym sposobem podania)

gliceryna, mocznik, isosorbid 70%

wskazania – ostry atak jaskry, stosowanie tych leków jest najskuteczniejszym sposobem na obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego

c) leki zmniejszające sekrecję cieczy wodnistej (działanie na ciało rzęskowe)

inhibitory anhydrazy węglanowej

hamują wytwarzanie jonow wodorowęglanowych co wiąże się z wtórnym ograniczeniem transportu wody i sodu

I. do stosowania ogólnego

acetazolamid (Diuramid, Diamax)

dichlorfenamid (Dananide)

sa bardzo źle tolerowane przez koty (nie stosować u nich), a u psów jest duże ryzyko kwasicy metabolicznej, stosowane w ostrym ataku jaskry zazwyczaj z mannitolem

II. do stosowania miejscowego (krople)

doryzolamid (Trusopt)

brynzolamid (Azopt)

skuteczne w długotrwałym leczeniu jaskry u psów, szczególnie jaskry prostej, otwartego kąta

• leki blokujące receptory β adrenergiczne, tzw. β-blokery (sympatykolityki)

timolol (Oftensin, nie skuteczny u ludzi)

betaksolol (Betoptic)

metiprenolol (Betanol)

korteolol (Corteol)

mechanizm działania

w sposób bezpośredni i pośredni, tzn. działając na naczynia krwionośne, gdzie upośledzją mechanizm biernej ultrafiltracji, stosowane są po kropli dziennie

przeciwwsakazania – astma, bloki przedsionkowo-komorowe, są alternatywą dla inhibitorów anhydrazy węglanowej

• agoniści receptora α-2-adrenergicznego

apraklonidyna

bromanidyna (skuteczniejsza, dzięki zwiększeniu odpływu naczyniówkowo twardówkowej cieczy wodnistej)

• leki biostymulujące stosowane ogólnie przy schorzeniach narządu wzroku

FIBS – produkt suchej destylacji limanu+kwas cynamonowy+kumaryna, biogenny immunostymulator, pobudza procesy regeneracji, reperacji, ma łagodne działanie przeciwzapalne, podnosi oporność, nie powinien być stosowany u gryzoni ze względu na kumarynę, obniżającą krzepliwość krwi

Biostymina – wyciąg wodny z aloesu drzewiastego

Extract Total Eye – wyciąg z gałek ocznych młodych zwierząt

Lydium – dimer lizozymu jaja kurzego, do podania dożylnego co 48 godzin, pobudza syntezę interferonu i komórek żernych w schorzeniach zakaźnych oczu

Ćw. 28-X-2003

Leki hamujące czynność OUN (neurodepressiva)

1. Leki neuroleptyczne (neuroleptica)

2. Leki przeciwlękowe (anxiolytica, ataractica)

3. Środki uspokajające o działaniu nasennym (sedativa-hypnotica)

4. Leki przeciwbólowe (analgetica)

5. Środki przednarkotyczne (premedicantia)

6. Narkotyki chirurgiczne (narcotica chirurgica)

7. Leki przeciwdrgawkowe (anticonvulsiva)

Ad. 1) Leki neuroleptyczne

Neuroleptyki – od grckiego słowa neurolepsia – stan uspokojenia psychicznego czyli zniesienie napięcia nerwowego i zahamowanie emocjonalnego wzmocnienia wrodzonej czujności, lęku, agresywności;

(Trankwilizatory – od łacińskiego słowa tranquillus – spokojny)

Leki działające silnie psychodepresyjnie, lecz nie wywołujące narkozy, nawet w dużych dawkach nie powodują śpiączki ani snu narkotycznego; nazywane dawniej dużymi trankwilizatorami w celu podkreślenia różnicy z działaniem małych trankwilizatorów, czyli leków anksjolitycznych. Charakterystyczną cechą tej grupy leków jest wpływ hamujący na receptory dopaminergiczne, przy czym większość wykazuje zdecydowanie większe powinowactwo do receptorów D₂ niż do D₁, głównie w obrębie prążkowia, które jest kluczowym elementem układu pozapiramidowego, związanego z regulacją czynności ruchowych i napięciem ruchowym, poszczególne elementy układu współpracują w regulacji napięcia mięśni i koordynacji ruchowej. Wyrażeniem działania na układ pozapiramidalny jest zjawisko katalepsji u zwierząt (bezruch, niemożność inicjowania ruchów dowolnych, brak korygowania nadanej im niefizjologicznej postawy, przy czym odruch utrzymania postawy i siła mięśniowa są zachowane). Zwierzęta stają się psychicznie niewrażliwe na bodźce z otoczenia, osowiałe, te które z natury są niedostępne stają się łagodne, uległe, zobojętniałe, następuje zniesienie napięcia nerwowego. Nowsze neuroleptyki określane mianem nietypowych (atypica) działają głównie na receptory 5-HT (serotoninowe) i nie powodują zakłóceń lub zmian w napędzie ruchowym (grupa klozapiny). Niektóre z neuroleptyków blokują również receptory muskarynowe, α₁-adrenergiczne, H₁.

Tab.1

	DZIAŁANIE
	Psycho- depresyjne	Anty psychotyczne	Przeciw wymiotne	Hipotensyjne	Poza Piramidowe
Chlorpromazyna
Promazyna
Tiorydazyna
Perfenaryna			Silne		Silne
Pochlorperazyna			Silne		Silne
Trifluperazyna		silne	Silne		Silne
Fluperazyna		silne	Silne		Silne

Nasilają wydzielanie prolaktyny czego efektem może być mlekotok, natomiast poprzez hamowanie uruchomienia gonadotropin pszysadkowych mogą wywołać zaburzenia cyklu płciowego u samic. Pobudzają ośrodek łaknienia, dlatego są wykorzystywane do leczenia „anorexi nervosa”, obniżają temperaturę ciała poprzez wpływ na ośrodek termoregulacji oraz działają przeciwwymiotnie. Działają narkotycznie ale nie przeciwbólowo. Stosowane dawniej jako farmakologiczny kaftan bezpieczeństwa.

Pochodne fenotiazyny:

• pochodne alifatyczne

  • chlorpromazyna (Trankwilina W, Chloropromazine, Fenactil)

  • promazyna (Promazine, Promazin)

  • lewomepromazyna (Levomepromazine, Tisercin)

• pochodne piperydynowe

  • tiorydazyna (Thoridazine, Tioridazin)

  • sulfarydazyna (Sulfaridazine, Inosulon)

  • pipotiazyna (Pipotiazine, Piportil)

• pochodne piperazynowe

  • prochlorperazyna (Chlorperazinum, Prochlorperazin)

  • tioproperazyna (Thioproperazine, Majeptil)

  • trifluoperazyna (Stelazine, Terfluzine, Triftazin, Trifluoperazine)

  • xxx

x

x

x

• pochodne tioksantenu

  • chlorpratyksen (Chlorpratixen, Chlorprotixene, Taractan)

  • klopentyksol (Sordinol, Clopixol)

  • tiotyksen (Thiatixene, Narane)

• pochodne butyrofenonu

  • haloperidol

  • droperidol

  • azaperone (Stresnil)

• pochodne difenylobutyrylopiperydyny

  • pimozyd

  • fluspirylen

• pochodne dibenzazepiny

  • klozapine (Clozapine, Lepanex)

• neuroleptyki atypowe

x

x

x

Pochodne butyrofenonu:

Haloperidol

Silnie hamuje nudności, wymioty i czjawję, jest używany w leczeniu tików

Droperidol

Wspólnie z narkotycznymi lekami przeciwbólowymi jest stosowany do premedykacji w celu uzyskania NLA

Azaperone

W odróżnieniu od fenotiazyny są pozbawione wpływu na obwaodowy autonomiczny układ nerwowy. Natomiast podobnie jak pochodne fenotiazyny blokują receptory dopaminowe w mózgu. Azaperone (Stresnil) stosowane głównie przed załadunkiem i transportem świń działa depresyjnie na układ siatkowaty odpowiedzialny za stan pobudzenia kory mózgowej. Ponieważ wykazuje zbliżoną budowę strukturalną do kwasu GABA, stąd mechanizm działania stresnilu, będzie zbliżony do mechanizmu działania tego kwasu, który będąc transmiterem w mózgu odgrywa ważną rolę w procesach hamowania. Działanie 10-15 min. po i.m. i utrzymuje się około godziny. Całkowita eliminacja z organizmu po 16h. Stresnil stosowany jest u świń i koni.

Zastosowanie:

1. Ogólne działanie uspokajające neuroleptyków zanalazło zastosowanie w następujących przypadkach:

• zabezpieczenie zwierząt niespokojnych i nerwowych od nieszczęśliwych wypadków podczas załadunku, transportu, zdjęć rentgenowskich, itp.

• uspokajanie zwierząt nerwowych, lękliwych lub złośliwych i agresywnych

• przeprowadzanie badań i niebolesnych lub mniej bolesnych zabiegów, podkucie, zabiegi dentystyczne, przecięcie ropni

2. Potegowanie działania neuroleptyków chirurgicznych środków znieczulających przez neuroleptyki powoduje, że są wykorzystywane w następujących celach:

• usuwanie niepokoju i lęku podczas pierwszej fazy narkozy, oraz niepożądanych objawów takich jak wymioty

• zmniejszenie dawki środka narkotycznego potrzebnego do uśpienia zwierzęcia przed operacją (słabsze, chore, ciężarne, stare)

3. Stosowanie w celu usunięcia niektórych odruchów obronnych oraz objawów chorobowych

• przy tężcu, mięśniochwacie

• uzyskanie zwiotczenia mięśni przy odruchowym zaciśnięciu ciała obcego w przełyku

• zmniejszenie intensywności parcia podczas zabiegów ginekologicznych

• zwiotczenie mięśni wciągających prącie u buhaja

4. Stosowane w leczeniu morfinizmu i alkoholizmu

Leki przeciwlękowe (anxiolythica, ataractica)

Dawniej znane jako ataraktyki od słowa grckiego ataractos – spokojny, obojętny, natomiast nazwa leki anksjolityczne pochodzi od łacińskiego anxietas – lęk, niepokój, są stosowane przede wszystkim w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, np. nerwic u ludzi, a stresów u zwierząt. Pierwszym lekiem anksjolitycznym był meprobamat, który zaczęto stosować w 1954r. a stosowany jeszcze obecnie. Jednak największe znaczenie w tej grupie mają benzodiazepiny.

Różnią się od neuroleptyków tym, że nie wywierają wpływu na układ nerwowy autonomiczny. Mechanizm ich działania polega na przywróceniu zaburzonej równowagi układu adrenergicznego i serotoninergicznego w OUN. Działanie psychosedatywne anksjolityków z grupy benzodiazpeiny wiąże się z wpływem na neurony GABA-ergiczne, wzmagają one czynność tego hamującego neuroprzekaźnika, który wpływa hamująco na inne neurony cholinergiczne, adrenergiczne, serotoninowe. Po użyciu tych leków występuje obniżenie napięcia nerwowego. Niektóre z tych leków odznaczają się silnym działaniem nasennym. W większych dawkach powodują utratę libido. Działają przeciwdrgawkowo oraz zwiotczająco na mięśnie szkieletowe, pobudzają łaknienie. Nie powinno się stosować tych leków u ludzi zdrowych tylko w celu poprawy samopoczucia, związane jest to z ryzykiem rozwijającej się przy dłuższym stosowaniu lekozależności.

Pochodne benzodiazepiny (antagonista: flumazenil (Anexate))

• diazepam (Relanium)

• chlordiazepoksyd (Elenium)

• temazepam (Signopam)

• lorazepam (Lorafen)

• midezolam (Dormicum)*(w tabletkach przed narkozą ogólną dla ludzi)

• alprazalam (Xanex)

Częściowi agoniści receptorów benzodiazepinowych

• Abecarnil

• Alpidem

• Bretazenil

• Zolpidem

Pochodne benzodiazepiny

Pochodne alkoholi alifatycznych i amidy

Meprobamat – działa słabiej uspokajająco i nasennie od benzodiazepin. Hamuje czynność interneuronów w rdzeniu kręgowym, które łączą neurony rogów tylnych z neuronami rogów przednich przez co zmniejsza napięcie mięśni szkieletowych, również przyczynia się do zmniejszenia stanów lękowych i agresywności. Posiada wiele cech ujemnych (reakcje alergiczne....xx)

X

X

X

Hydroksazyna –

X

X

X

Środki anksjolityczne o działaniu α₂-agonistów

• ksylazyna (Rometar, Rampun, Sedacin)

• detamidyna (Domosedan)

• medetomidyna (Domitor)

• rimfidyna

Mechanizm działania ośrodkowego – pobudzenie receptorów α₂-adrenergicznych w OUN (brak wydzielania NA); receptory te odgrywają ważną rolę w modulacji funkcji adrenergicznych oraz w regulacji takich funkcji OUN jak czujność, poznanie, czucie bólu, a na obwodzie udział biorą w regulacji krążenia, obszar działania obejmuje struktury podkorowe.

25-XI-2003

LEKI DZIAŁAJĄCE NA UKŁAD KRĄŻENIA

1. Leki nasercowe (Cardiaca)

   1. leki zwiększające pojemność wyrzutową serca przy zwolnieniu tętna (glikozydy nasercowe)

   2. leki usprawniające przewodnictwo w układzie bodźco-przewodzącym serca (leki przeciwarytmiczne)

   3. leki poprawiające ukrwienie miśnia sercowego

2. Leki naczyniowe

Leki nasercowe mogą wywierać następujące działania:

1. inotropowe (dodatnie lub ujemne; zwiększenie lun obniżenie siły wyrzutowej serca)

2. tonotropowe (dodatnie lub ujemne; mogą podnosić lub obniżać napięcie mięśnia sercowego)

3. dromotropowe (dodatnie lub ujemne; mogą przyspieszać lub zwalniać przewodnictwo w układzie bodźco-przewodzącym serca)

4. batmotropowe (dodatnie lub ujemne; mogą zwiększać lub zmniejszać pobudliwość drugo i trzeciorzędowych ośrodków bodźcowórczych)

5. chronotropowe (dodatnie lub ujemne; mogą przyspieszać lub zwalniać pracę serca)

Glikozydy nasercowe

Związki organiczne dwuelementowe: fragment glikonowy (glikan), o charakterze monosacharydu i aglikan (tzw. genina) w jego budowie 2 elementy (ugrupowanie steroidowe i pierścień laktonowy); aglikan decyduje o właściwościach leczniczych glikozydu, zaś glikan warunkuje działanie biologiczne aglikanu (jego rozpuszczalność w wodzie, wiązanie z białkami osocza, wchłanialność);

Mechanizm dodatniego inotropowego działania glikozydów nasercowych: glikozydy wiążą się (hamują) z ATP-azą czyli pompą sodowo-potasową transportującą jony sodu i potasu a znajdującą się w części zewnętrznej błony komórkowej włókna mięśniowego; można więc powiedzieć , że pompa ta stanowi receptor glikozydowy;

Po glikozydowym zahamowaniu aktywności pompy następuje stopniowe zwiększenie się stężenia wewnątrzkomórkowego sodu, następuje zahamowanie wymiany pomiędzy sodem a znajdującymi się pozakomórkowo, a wewnątrzkomórkowo znajdującymi się jonami wapnia; właśnie dlatego stężenie wapnia wewnątrz komórek zwiększa się, a więc pierwotną przyczyną wzrostu stężenia wapnia w cytoplazmie komórek mięśnia sercowego powodującą dodatnie inotropowe działanie glikozydów jest wzrost stężeniea sodu wewnątrz tych komórek, zawartość wapnia w siateczce sarkoplazmatycznej wzrasta i w czasie potencjału czynnościowego uwalniana jest zwiększona jego ilość – co daje w efekcie silniejszy skurcz; w czasie każdego skurczu mięśnia sercowego następuje ponadto otwarcie kanałów wapniowych znajdujących się na błonach komórek mięśnia sercowego;

Gatunek	Glikozyd macierzysty	Pochodne lecznicza
Naparstnica wełnista (Digitalis lanata)	Lanatozyd A	Acetylodigitoksyna
	Lanatozyd B	Acetylogitoksyna
	Lanatozyd C	Dezacetylolanatozyd C Digoksyna (Digoxin) Acetylodigoksyna; Metylodigoksyna
Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)	Purpureaglikozyd A	Digitoksyna
	Purpureaglikozyd B	Gitoksyna; Gitolina

Glikozydy nasercowe wywierają następujące działanie:

1. inotropowe dodatnie (zwiększenie pojemności wyrzutowej serca; lepsze ukrwienie tkanek i narządów, ułatwiony odpływ krwi z układu żylnego)

2. t onotropowe dodatnie zwiększają pobudliwość pozazatokowych ośrodków

3. batmotropowe dodatnie bodźcotwórczych

4. chronotropowe ujemne – zwolnienie pracy serca (bezpośrednio hamują węzeł zatokowy; pośrednio – pobudzają receptory nerwu błędnego oraz zmniejszają wrażliwość receptorów adrenergicznych

Farmakokinetyka:

1. wchłaniane z przewodu pokarmowego (lanatozyd A i digitoksyna w 80-100%; digoksyna w 50-80%; lanatozyd C w 20-40%; purpureaglikozyd B i gitoksyna 20-30%; strofantyna nie wchłania się w ogóle)

2. dystrybucja – siła działania glikozydów nasercowych jest proporcjonalna do stężenia ich wolnych cząsteczek we krwi, po ich wniknięciu do krwiobiegu laczy się z albuminami osocza a trwałość ich połączeń jest różna, tylko cząsteczki wolne nie związanez białkami wywierają efekt farmakologiczny, dlatego szybkość działania tych leków jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia związania się z białkami krwi; Purpureaglikozyd A i digitokysna wiążą się w znacznym stopniu (95%) z białkami osocza i dlatego efekt ich działania następuje dopieropo okresie utajenia, tzn. wtedy gdy mięsień sercowy zostanie dostatecznie wysycony wolnymi cząsteczkami leku (wolna digitalizacja serca), mają zdolność do kumulowania się ;

Digoksyna wiąże się z bialkami osocza w 25%, co daje szybki efekt farmakologiczny i służy do wywołania szybkiej digitalizacji serca;

Sreofantyna w ogóle nie wiąże się z białkami krwi – daje natychmiastowy, ale krótkotrwały efekt (ostra niewydolność pochodzenia sercowego); Ponieważ szybkość działania decyduje o przydatności klinicznej, stąd glikozydy naparstnicy purpurowej nie nadająsię do terapii ostrej niewydolności pochodzenia sercowego tylko do przewlekłej;

Wydalają się z moczem i żółcią; glikozydy naparstnicy wełnistej w porównaniu z glikozydami naparstnicy purpurowej mniej się kumulują, działają szybciej i intensywniej inotropowo dodatnio, w mniejszym stopniu zwalniają pracę serca;

Efekt farmakologiczny: pełniejszy skurcz mięśnia sercowego, jego lepsze ukrwienie, przedłużenie przerwy rozkurczowej, zmniejszenie ciśnienia w układzie żylnym, ustępowanie obrzęków, przesięków, wzmożenie diurezy, kurczą naczynia jamy brzusznej (wątroby, śledziony) wzmagają napięcie mięśniówki gładkiej macicy oraz przyspieszają perystaltykę jelit;

Wskazania: niewydolność krążenia pochodzenia sercowego na przykład ma tle przewlekłych zmian zwyrodnieniowych mięśnia sercowego lub na tle wad zastawkowych; podawany w terapii niektórych arytmii np. migotania przedsionków, u zwierząt najczęściej stosowane w kardiomiopatii rozstrzeniowej;

Przeciwwskazania: kardiomiopatia przerostowa, bradyarytmie, tamponada serca, wczesny okres zawału, zwężenie ujścia żylnego zwłąszcza lewego, częściowo bloków serca (np. przedsionkwo – komorowy)

Działania niepożądane: ze strony przewodu pokarmowego, ze strony skóry (wysypka alergiczna), ze strony układu krążenia – nadmiernezwolnienie pracy serca, niemiarowościtakie jak dodatkowe skurcze, blok przedsionkowo – komorowy, zwiększone ryzyko wystąpienia zatorów w tętnicach mózgu, nerek, krezkowych, działąnie estrogenopodobne;

Objawy zatrucia: ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, wymioty, itp. ), silna bradykardia, skurcze dodatkowe, trzepotanie przedsionków i komór, blok serca, serce zatrzymuje się w czasie skurczu spastycznego;

Leki stosowane w tearpii zatruć glikozydami nasercowymi

Leki przeczyszczające, wymiotne – dożylne wlewy związków potasu (potas jest antagonistą glikozydów) wersenianów (tworzą kompleksy z jonami wapnia) leków przeciwarytmicznych (lek z wyboru to fenytoina, oraz prokainamid i aimalinę, w sytuacji bezpośrednio zagrażającej życiu – lidokainę) leki pobudzające receptory β-adrenergiczne (orcyprenolina, izoprenolina, atropina, neuroleptyki, Digitalis antidet (przeciwciała wiążące glikozydy nasercowe);

Najczęstsze przyczyny zatruć: przedawkowanie, niewłaściwe dawkowanie, hiperkalcemia, hipokaliemia, hipernatremia, hipomagnesemia, niedoczynność tarczycy (przy nadczynności tarczycy dawkę zwiększa się);

Interakcje:

Nie stosować z chinidyną, gdyż wypiera glikozydy z ich połączeń z białkami co prowadzi do wzrostu stężenia leku w surowicy, nie powinno się ich stosować z diuretykami nie oszczędzającymi potasu (furosemid);

Stany w których należy obniżyć dawkę o ¼ (jeżeli zaistnieje jedna z wymienionych sytuacji), lub o ½ , gdy zaistnieją dwie lub więcej: wyniszczenie organizmu, hipoalbuminemia, równoczesne stosowanie fenylobutaminy lub barbituranu, hiperkalcemia, hypernatremia, hipomagnezemia;

Dobermany bardzo źle reagują na glikozydy nasercowe

Tab: Glikozydy strofantyny:

Gatunek	Glikozyd macierzysty	Pochodne lecznicze
Strofantus G (Strophantus eratus)	Strofantozyd G	Strofantyna G
Strofantus K (Strophantus kombe)	Strofantozyd K	Strofantyna K Cymaryna

Tonotropowo dodatnio działają siolniej niż glikozydy naparstnicy, wykazują słabsze działanie batmotropowe dodatnie oraz słabsze działanie dromotropowe i chronotropowe ujemne; w ogóle nie wchłaniają się p.o., nie wiążą się z białkami; efekt po 3 min. maksimum działania po 30-60min.

Wskazania: ostra niewydolność pochodzenia sercowego, ewentualnie przewlekłej, jeśli wystąpi nadwrażliwość na glikozydy naparstnicy;

Przeciwwskazania: wczesny okres działania, nadwrażliwość na strofantyny;

Działania niepożądane: migotanie komór – możliwość powsatania zatorów

Glikozydy cebuli morskiej:

Scylaren A – proscylarydyna; łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie kumuluje się, szybko się wydala;

Glikozydy Miłka wiosennego (Adonis vernalis)

Adonitoksyna ; Cymaryna – słabe działanie nasercowe, uspokajające, stosowane w formie nalepek

Glikozydy konwalii majowej

Konwalozyd – konwalotoksyna; działanie zbliżone do strofantyny ale słabsze; wchłania się z przewodu pokarmowego, stosowana jako wyciągi, nalepki, napary

Inne środki zwiększające siłę skurczową mięśnia sercowego

1. Inhibitory fosfodiesterazy

1. Metyloksantyny

• kofeina

• teobramina

• aminofilina

• diprofilina

(dodatnio ino-, batmo-, tono-, chrono-, dromotropowo), rozszerzają naczynia krwionośne skóry, nerek i mięśni gładkich

2. inne środki hamujące aktywność fosfodiesterazy

• amrinon

• milrinon

• enoksyman

• piroksyman

Ze względu na dużą toksyczność oraz silne arytmogenne działanie nie są stosowane w długotrwałej terapii przewlekłej niewydolności krążenia; zmniejszają opór naczyniowy (tętniczy i żylny); wskazania – ostra niewydolność układu krążenia

2. Leki działające poprzez aktywację receptorów β₁-adrenergicznych w mięśniu sercowym

• Dopamina- działa ino-, tono-, batmo- i dromotropowo dodatnio a chronotropowo ujemnie; zwiększa uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych, pobudza receptory dopaminergiczne w naczyniach nerek, co prowadzi do silnego wzmożenia diurezy; doskonały lek moczopędny

• Dobutamina – nie posiada działania dopaminergicznego, nie wyzwala noradrenaliny z zakończeń nerwowych, o wiele silniej od dopaminy kurczy mięsień sercowy oraz podnośi ciśnienie krwi;

• Dopeksamina - działanie jak dopaminy

3. Glukagon – mechanizm działania – wzmaga syntezę cAMP, wzrasta katabolizm węglowodanów (glikoliza) dzięki temu możliwa jest synteza mięśnia sercowego, działa też chronotropowo dodatnio, poszerza naczynia więńcowe (stosowany doraźnie);

Leki przeciwarytmiczne:

Grupa 1: leki które hamują pompę sodową, mają one właściwości stabilizowania błony komórkowej i w związku z tym nazywane są stabilizatorami błony komórkowej; wywierają również miejscowe działanie znieczulające; dzieli się je na 3 podtypy:

1. Leki przedłużające czas trwania potencjału czynnościowego

• chinidyna

Hamuje szybkie kanały sodowe (i szybkość repolaryzacji), przedłuża okres refrakcji, hamuje pobudliwość i przewodnictwo układu bodźcotwórczego, działa INOTROPOWO UJEMNIE;

Wskazania: przewlekłe, bezpośrednio nie zagrażające życiu niemiarowości nadkomorowe i komorowe oraz profilaktyka napadowego migotania i trzepotania przedsionków;

Przeciwwskazania: choroby wątroby, bradyarytmie, niemiarowości wynikające z zatrucia glikozydami nasercowymi;

Interakcje: nie stosować z glikozydami nasercowymi, nie stosować z blokerami wapnia (działane inotropowe ujemne), nie stosować z β-adrenolitykami

• prokainamid

działanie zbliżone do chinidyny, ale w mniejszym stopniu zmnijesza siłę skurczu mięśnia sercowego i w mniejszym stopniu obniża ciśnienie krwi; wskazania: niemiarowości nadkomorowe i komorowe (lepszy od chinidyny)

• dizopiremid

2. Leki które skracają czas trwania potencjału czynnościowego

• lidokaina

nie działa inotropowo (ani- ani +), skraca okres refrakcji, oraz zmniejsza automatyzm komórek bodźco przewodzących, poprzez zwiększenie napływu jonów potasowych do ich wnętrza

wskazania – ostre, bezpośrenio zagrażające życiu niemiarowości komorowe, jest skuteczna w terapiiniemiarowości komorowych, w resuscytacji krążeniowo-oddechowej przed defibrylacją celem przekształcenia drobnych fal migotania komór w większe;

środki ostrożności – ostrożenie u kotów, niedrożność dróg oddechowych, w przebiegu choroby wątroby, z propranololem (podniesienie poziomu lidokainy w surowicy krwi)

• fenytoina - zakaz stosowania u kotów (lek z wyboru w terapiii zatruć glikozydami nasercowymi)

• meksyletyna

2. inne

• ajmalina

• prajmalina

minimalnie wpływają na czas trwania potencjału czynnościowego oaz na okres refrakcji i repolaryzacji

Grupa 2.: leki β-adrenolityczne, czyli środki blokujące receptory β-adrenergiczne

Są skuteczne w niemiarowościach, których przyczyną jest nadmierne wyzwalanie amin katecholowych, ponieważ leki te uwalniają serce spod impulsacji współczulnej, wykazują działanie chinidynopodobne:

• acebutolol

• alprenolol

• atenolol

• metoprolol

• nadolol

• oksprenolol

• pindolol

• praktolol

• propranolol

• sotolol

• tymolol

Działanie antyarytmiczne propranololu wynika z : zmniejszenia pobudzającego wpływu amin katechlowych na serce; z nieswoistego działania błonochinidynopodobnego (hamuje przenikanie jonów wapnia); zmniejsza zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen, podnosi próg pobudliwości elektrycznej serca

Grupa 3. : Leki blokujące kanały potasowe:

• amiodaran – uważa się iż blokuje również receptory alfa i beta adrenergiczne

• bretylim

ich działanie jest nie do końca jasne; przedłużają czas trwania potencjału czynnościowego

Grupa 4. : leki blkujące kanały wapniowe

• weparamil

• diltiazem

• nifedypina

hamują przenikanie jonów wapnia do komórek mięśnia sercowego oraz do komórek mięśniówki gładkiej naczyń, co prowadzi do rozkurczu naczyń krążenia ogólnego jak i naczyń wieńcowych; na mięsień sercowy działają relaksacyjnie (inotropowo ujemnie), zmniejszają zapotrzebowanie serca na tlen;

Wskazania: częstoskurcz i migotanie przedsionków, kardiomiopatia przerostowa, choroba wieńcowa, stany niedokrwienia mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze;

Przeciwwskazania: stany upośledzenia kurczliwości mięsnia sercowego, np. kardiommiopatia rozstrzeniowa;

Interakcje: nie wolno łączyć z β-adrenolitykami

Leki pobudzające ośrodki bodźcotwórcze i przewodnictwo

• elektryczny rozrusznik serca

• leki β sympatykomimetyczne

• leki parasympatykolityczne (atropina)

• metyloksantyny

Inhibitory konwertazy angiotensyny (leki naczyniowe, stosowane w chorobie nadciśnieniowej)

2-XII-2003

Leczenie wstrząsu i leki naczyniowe

We wstrząsie hypowolemicznym jeżeli po wlewie dożylnym płynów nawadniających stwierdzamy brak poprawy to podajemy środki kurczące naczynia krwionośne (adrenalina, dopamina)

Wstrząs anafilaktyczny – wstrząs po wcześniejszym uczuleniu

Wstrząs anafilaktoidalny – występuje bez wcześnijszego uczulenia (obecność epitopów uruchamiających reakcję alergiczną)

Liberatory histaminy – tubokuraryna (zawsze używana z inhibitorami histaminy), morfina i inne opioidowe

Substancje wywołujące wstrząs – szczepionka, antybiotyki (penicyliny i cefalosporyny), wit. K, żelazodekstrany, dekstrany, hormony (glikokortykosterydy), mannitol

Leki antyhistaminowe – adrenalina, efedryna; wszystkie postacie adrenaliny są 0.1%;

Podajemy

M ałe zwierzę 0.4-1 ml s.c. (można powtórzyć po 20-30min)

0.1-0.5ml i.v. rozcieńczenia stosowane do wlewu to: 1:10000

duże zwierzę 0.2-1 ml i.v.

0.2-2 ml s.c. rozcieńczenia stosowane do wlewu to: 1:1000

Efekty działania adrenaliny (noradrenalina działa za silnie na naczynia):

• hamowanie degranulacji komórek tucznych (poprzez wzrost ilości cAMP)

• przeciwdziała skurczowi oskrzeli

• uszczelnienie naczyń włosowatych (działanie przeciwobrzękowe)

• skurcz obwodowych naczyń krwionośnych zapobiegający spadkowi ciśnienia krwi

sterydy powodują uwrażliwienie receptorów adrenergicznych na adrenalinę; hydrokortyzon, metyloprednizolon, Dexafort (mieszanina izomerów deksametazonu); nie stosuje się sterydów u dużych zwierzat (długi okres karencji), preparaty wapniowe

wstrząs hypowolemiczny

m_ciała*x%_odwodnienia = ilość płynu na kg m.c.

5-6% - odwodnienie lekkie

8% - odwodnienie średnie

10% - odwodnienie ciężkie

12-15%- odwodnienie zagrażające życiu

wstrząs pokrwotoczny; utrata do 40% krwi;

możliwości uzupełnienia płynów:

• izotoniczne płyny krystaliczne (0.9%NaCl, płyn Ringera, płyn wieloelektrolitowy)

• hipertoniczne płyny krystaliczne 5, 7.5% NaCl)

• płyny koloidowe (dekstrany, skrobia, żelatyny)

• osocze, krew

izoosmotyczne płyny krystaliczne – gdy zwierzę utraci powyżej 35% płynów podajemy kombinacje różnych płynów (najpierw płyn hipertoniczny, później płyn izotoniczny lub najpierw płyny koloidowe i kontynuujemy terapię płynami izotonicznymi); mleczany są prekursorami dwuwęglanów (układ buforujący krwi), w kwasicy NaHCO₃ 4-8% 4-7ml/kg;

roztwory hipertoniczne – u pacjentów w ciężkim stanie, duże zwierzęta, przy obrzęku mózgu, przeciwwskazania - silne odwodnienie, niekontrolowany silny krwotok;

koloidy – dekstrany

dekstran 40 (masa cząsteczkowa 40000 Da) – działanie do 4 h

dekstran 70 (masa cząsteczkowa 70000 Da) – działanie do 12-24h

próg nerkowy (wielkość największej cząsteczki zdolnej do przejścia przez nerki) – 55000 Da

skrobia – rzadkie reakcje anafilaktyczne, koagulopatie mniejsze niż dekstran, utrzymują się w krążeniu do 24 h

żelatyny – w krążeniu 2.5 h , najczęstsze reakcje anafilaktyczne

przypomnieć inhibitory konwertazy angiotensyny

Konwertaza angiotensyny peptydylo dipeptydaza mająca silne działanie kurczące na naczynia krwionośne (40x silniejsza od adrenaliny); amid angiotensyny II (hipertensyna) stosuje się dożylnie w celu podwyższenia ciśnienia krwi (jako wlew dożylny w roztworze 0.9% NaCl lub 5% glukozy)

Inhibitory konwertazy angiotensyny (IKA)

Ich rolą jest zmniejszenie stężenia angiotensyny II we krwi, leki te są stosowane w schorzeniach naczyń obwodowych, chorobie niedokrwiennej serca, nefropatiach, nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, zawał mięśnia sercowego (kaptopryl); działania nieporządoane IKA to : nadmierne obniżenie ciśnienia, kaszel nudności, bóle głowy, hiperkaliemię;

• kaptopryl

• enalapryl

• lisinopryl

• perindopryl

• benazepryl

• cilazapryl

• trandolapril

• angiotensynamid

stosowane co 12-24h w postaci tabletek

9-XII-2003

Leki układu krwiotwórczego

1. Preparaty krwi i leki krwiozastępcze

   1. Preparaty komórkowe

      • krew pełna konserwowana

Transfuzje:

PSY – 8 antygenów grupowych krwi (DA – dog erythrocite antigen)

Największe znaczenie kliniczne ma grupa DA_1,1, ponieważ ma silne właściwości immunogenne i występuje u połowy populacji psów; pozostałe grupy (tj. DA_1,2 ,DA₂ ,DA₃ ,DA₄ ,DA₅ ; itd.) są immunologicznie nieaktywne, albo występują u nielicznych psów (DA₂), albo występują u wszystkich psów (DA₆);

U psów po transfuzji krwi niezgodnej grupowo przeciwciała wobec odmiennych grup krwi powstają około 7 dnia po przetoczeniu i dopiero przy następnym przetoczeniu krwi niezgodnej grupowo doprowadzają u 25% pacjentów do hemolitycznych reakcji transfuzyjnych;

KOTY – obecne naturalne przeciwciała w surowicy, wobec odmiennych i własnych grup krwi, najczęstsza jest grupa A, rzadko grupa B, sporadycznie AB; grupy krwi mają związek z rasami;

Mieszańce – 98% grupa A

2 % grupa B

Syjamy – 90% grupa A

- 10% grupa B

Meinhuny - 100% grupa A

Devon Rex – 100% grupa B

W surowicy kotów z grupą krwi B w 97% stwierdzono przeciwciała anty A, które po przetoczeniu krwi kotu z grupą krwi B od kota z grupą krwi A doprowadzają do natychmiastowej reakcji poprzetoczeniowej, która charakteryzuje się gwałtowną hemolizą pobranych krwinek, towarzyszy temu depresja układu krwi i oddechowego prowadząca zwykle do zapaści i śmierci; u kotów z grupą krwi A w surowicy u 47% stwierdzono występowanie przeciwciał anty B, ale objawy wynikające z niezgodności grupowej są znacznie łagodniejsze, gdyż miano przeciwciał anty B jest zbyt niskie by wywołać gwałtowną hemolizę wewnątrznaczyniową, erytrocyty dawcy zostają opłaszczone immunoglobinami biorcy i usunięte z układu krążenia po 4 dniach (normalnie wytrzymały by 70 dni)

• koncentraty krwinek czerwonych

elementy morfotyczne krwi pozbawione w znacznej części osocza

• koncentraty krwinek czerwonych przemywanych

uzyskuje się je przez kilkakrotne płukanie płynem fizjologicznym lub 5% glukozą koncentratów krwinek czerwonych i prowadzi to do obniżenia zawartości płytek krwi, leukocytów, białek osocza i produktów przemiany materii powstałych w trakcie przechowywania

wskazania:

– u wielokrotnych biorców, u których doszło do wytworzenia przeciwciał wobec płytek krwi i leukocytów

- u potencjalnych kandydatów do przeszczepu szpiku kostnego, aby uniknąć immunizacji na antygeny płytek i leukocytów

• koncentraty krwinek płytkowych

wskazania – skaza krwotoczna małopłytkowa

• przeszczepianie komórek hematopoetycznych

przeszczep szpiku kostnego, można pozyskać z krwi pępowinowej lub obwodowej

2. Preparaty osocza i osoczopochodne

   • Osocze świeże mrożone

Uzyskuje się je z krwi konserwowanej, szybko zamraża i przechowuje w temperaturze –20 do –40⁰C (najwyżej przez 6 miesięcy)

• Albuminy

Najwyżej 5% roztwory zwykle w płynie fizjologicznym Ringera lub wieloelektrolitowym, są to roztwory izoonkotyczne; podane dożylnie spełniają rolę materiału odżywczego oraz wyrównują bilans azotowy organizmu (obrzęki głodowe, nerczyce); 20% roztwór albumin (hiperosmotyczny) – przy obrzęku mózgu, wodobrzuszu, gdy chcemy ściągnąć płyn do łożyska naczyniowego z obwodu

• Immunoglobuliny

• Stężone preparaty czynnika VIII

Krwotoki u chorych z hemofilią A i profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi u tej grupy ryrzyka

(octan desmopresyny – analog wazopresyny, aktywuje VIII czynnik krzepnięcia krwi i plazminy

• Stężone preparaty czynnika IX

Krwotoki u chorych z hemofilią B, profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi u tej grupy ryzyka

• Antytrombina III

α₂ globulina wytwarzana w wątrobie, tworzy trwałe kompleksy z trombiną i w ten sposób ją unieczynnia, działanie to jest nasilone przez heparynę;

wskazania: - DIC (zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego), leczenie powikłań zatorowo zakrzepowych spowodowanych nabytym albo wrodzonym brakiem antytrombiny III

3. Leki krwiozastępcze

   1. leki zastępcze osocza (zwiększające objętość krwi krążącej)

      • dekstran 40 (6 i 10%)

      • dekstran 70 (6%)

      • dekstran 110 (6%)

      • przetwory żelatyny (r-ry 3-5,5%)

      • hydroksyetylowana skrobia (r-ry 3, 6 i 10% w izotonicznym roztworze NaCl)

   2. środki zastępcze krwi przenoszące tlen

- fluosal DA

hemoglobina pozbawiona zrębu krwinkowego „sztuczna krew”, w nagłych wypadkach może być stosowany jako krótko działający substytut krwi

2. Leki wpływające na układ erytroblastyczny

   1. Leki stosowane w niedokrwistościach mikrocytarnych (niedobarwliwych)

      • sole Fe

      • sole Co

      • sole Cu

      • sole As

      • wit. B₂, PP, B₆, B₁₂, kwas foliowy, kwas p-aminobenzoesowy

   2. Leki stosowane w niedokrwistościach makrocytarnych (szczególnie niedokrwistości megablastycznej)

      • wit B₁₂

niedokrwistość złośliwa (choroba Adisona-Diemergl) – genetycznie uwarunkowany przewlekły zanikowy nieżyt błony śluzowej żołądka, w przebiegu którego dochodzi do zahamowania wytwarzania tzw. czynnika wewnętrznego warunkującego wchłanianie wit. B₁₂ z przewodu pokarmowego

3. Leki stosowane w nadczynności układu erytroblastycznego (czerwienica prawdziwa – polierytrocythemia vera)

- upusty krwi co 2-3 dni

- radioaktywny fosfor (dożylnie ) – skuteczny tylko na początku

- leki cytostatyczne (przede wszystkim z grupy alkilującej)

3. Leki wpływające na układ tromboblastyczny

   1. Leki immunosupresyjne – trombocytoza

- stan charakteryzujący się skłonnością do tworzenia zakrzepów i wylewów krwawych

2. Trombocytopenia

- kortykosterydy (prednisolon)

- splenectomia

4. Leki wpływające na układ krzepnięcia krwi

   1. Leki przeciwkrwotoczne (antihaemorrhagica)

      1. środki wzmagające krzepliwość krwi

         • czynniki układu krzepliwości i stymulatory ich wytwarzania

           • fibrynogen – wskazania – krwotoki u pacjentów z wrodzonym niedoborem fibrynogenu, oraz profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi u tej grupy ryzyka; fibrynogenowe masy plastyczne zawierają fibrynę (produkt wykrzepiania fibrynogenu); jako gąbki służą do hamowania miejscowych krwawień, jako błony służą do pokrywania powierzchownych ubytków pooperacyjnych, jako kleje służą do wzmacniania szwów, ran

           • trombina – stosowana miejscowo w postaci tamponów nasączonych do hamowania miejscowych krwawień

           • plastotrombina – stosowana per os do krwawień na terenie przewodu pokarmowego

           • wit. K (Vitacon) – (K₁ – filochinon – w zielonych częściach roślin; K₂ - menachinon biorą udział w syntezie czynników krwi: II – protrombiny, VII – prokonwertyny, IX – czynnika Christmasa, X – czynnika Stuarta)

mechanizm – witaminy K są kofaktorami karboksylacji kwasu glutaminowego do kwasu -karboksyglutamionwego, który wchodzi w układ wymienionych 4 czynników krzepnięcia i jest niezbędny do wiązania przez nie jonów wapnia, koniecznych do utworzenia skrzepów

Stany prowadzące do niedoboru witaminy K:

• długotrwałe doustne antybiotykoterapie

• upośledzone wchłanianie z jelit i choroby wątroby

• nadmiar witaminy A

• etamsylatum (cyclonamine tabl.)

mechanizm działania – etamsylat zwiększa adhezję (lub liczbę) płytek krwi

dzałanie – zmniejsza łamliwość i kruchość naczyń, skraca czas krwawienia; nie wpływa na stężenie osoczowych czynników krzepnięcia krwi, stosowany dożylnie, domięśniowo, per os (działa 6 godzin)

• antagoniści inhibitorów krzepnięcia krwi

• siarczan protaminy - zasadowe białko uzyskiwane z gonad samców śledzi i łososi, jest to antagonista heparyny, tworzy z nią trwałe kompleksy inaktywując ją; stosowany dożylnie w postaci wlewu kroplowego (działa 2 godziny), przedawkowanie nasila krwawienia (działanie odwrotne), nie antagonizuje działania antagonistów wit. K, tzw. doustnych antykoagulantów

• błękit toluidyny – barwnik tiazynowy ma właściwości i działanie podobne do p-rotaminy; wskazania – krwotoki na tle heparynemii

• k was epsilonaminokaprowy (Epsikapron)

• kwas troneksamowy leki o działaniu antyfibrynolitycznym

• trasylol (Traskolan) (antyplazminy osoczowe)

mechanizm – hamują przekształcanie plazminogenu w plazminę poprzez blokowanie aktywatorów tego procesu, takich jak: streptokinaza, urokinaza i trypsyna

2. środki działające na naczynia oraz o innym działaniu

   • leki do stosowania miesjcowego

   • ałun i tanina – mają właściwości ściągające i przyżegające, strącając białko tworzą warstwę ochronną, zamykającą uszkodzenie

   • żelatyna – stosuje się w postaci galaretek per os lub per rectum w przypadku krwawień na terenie przewodu pokarmowego

   • H₂O₂ – uwalniany wolny tlen atomowy usprawnia proces krzepnięcia

   • sympatykomimetyki (adrenalina 0.01%)

     • leki do stosowania ogólnego

   • kwas askorbinowy

   • rutyna – glikozyd flawonowy, zmniejsza przepuszczalność naczyń oraz przeciwdziała ich kruchości i łamliwości, poprzez hamowanie aktywności hialuronidazy

   • trakserutyna (Venoruton) – właściwości jak rutyna + zmniejsza agregację płytek krwi i erytrocytów, poprawia przepływ krwi i krążenie

   • związki wapnia

3. środki kurczące mięśniówkę macicy

1. Leki przeciwzakrzepowe (anticoagulantia)

Do zachowania krwi w stanie nie skrzepłym:

• sól sodowa kwasu wersenowego (EDTA – etylenodiaminotetreaoctowy)

• cytryniany (sodu)

• heparyna

• szczawiany

• fluorki

a) inaktywatory czynników krzepliwości krwi

- heparyna – polimeryczny glikozaminoglikan, w organizmie produkowane i magazynowane w ziarnistościach zasadochłonnych komórek tucznych wątroby, płuc, ścian małych naczyń krwionośnych; na potrzeby medyczne produkowana jest z płuc wołowych oraz błony śluzowej jelit świń, działa jedynie po podaniu pozajelitowym, okres półtrwania – 90 min

właściwości biologiczne – działa przeciwzakrzepowo (mechanizm działania – podnosi aktywność antytrombiny III, która pod wpływem heparyny około 1000x szybciej wiąże się z trombiną unieczynniając ją); działanie przeciwmiażdżycowe (heparyna zmniejsza agregację płytek krwi, zmniejsza aktywność oraz uwalnianie lipazy lipoproteinowej); działanie przeciwzapalne (obniża odczynowość układu immunologicznego, poprzez hamowanie odpowiedzi typu komórkowego, zablokowanie reakcji antygen-przeciwciało, hamuje również układ dopełniacza, oraz zmniejsza degranulację komórek tucznych, wykorzystuje się je w zapaleniach stawów; działanie przeciwzapalne jest wyrażane w bardzo niskich dawkach;

wskazania: DIC, choroba zakrzepowa, zakrzepowe zapalenie żył, zapobieganie pooperacyjnym powikłaniom zatorowo zakrzepowym, zatory, ostra postać zawału

powikłania: wczesne – pojawiają się 3-5 dnia po rozpoczęciu stosowania leku, nasilone działanie heparyny; późne - - koło 8 dnia – nadkrzepliwość krwi, co grozi zakrzepicą (powstają przeciwciała skierowane przeciw płytkom krwi, powodując agregację co prowadzi do nadkrzepliwości)

inhibitorem protaminy jest heparyna ( 1mg protaminy unieczynnia 1 mg heparyny; jeżeli miną więcej niż 2 godziny od podania heparyny dawkę obniża się o połowę)

- heparynoidy

• ester siarkowy dekstranu

• ester siarkowy kwasu polianhydromanurowego(Treburon)

• ester siarkowy kwasu poliheksuronowego (Porytal)

mają właściwości zbliżone do heparyny, działają słabiej ale dłużej

- hirudyna - polipeptyd wyodrębniony z wydzieliny gruczołów gębowych pijawki lekarskiej; mechanizm działania – silny inhibitor trombiny

2. inhibitory biosyntezy czynników krwi

antagoniści witaminy K

• pochodne 4-hydroksykumaryny

• dikumarol

• warfaryna

• cyklokumarol

• acenokumarol

  • pochodne fenyloindandionu

• fenindion

• denadion

w przeciwieństwie do heparyny mogą być stosowane per os (doustne koagulanty)

mechanizm: w swej budowiezawierają elementy podobne strukturalnie do wit. K, wchodzą w miejsce tej witaminy w jej metabolizmie blokując wytwarzanie czynnika II, VII, IX, X; nie wpływają na protrombinę obecną we krwi, a uchwytne efekty ich działania są widoczne dopiero po 2-3 dniach; do 3 dni po ich odstawieniu – zmniejszona krzepliwość krwi;

Interakcje

1. leki nasilające działanie antywitamin K

• niesterydowe leki przeciwzapalne

• steroidy anaboliczne

• niektóre leki przeciwarytmiczne

• niektóre leki przeciwgrzybicze (ketokonazol, flukonazol)

• leki przeciwcukrzycowe (pochodne sulfanylomocznika)

• antybiotyki (neomycyna, chloramfenikol)

2. leki które osłabiają działanie antywitamin K

• barbiturany

• gryzeofulwina

• doustne środki antykoncepcyjne

• rifampicyna

• witamina B₈

brak leczenia przyczynowego; wskazania – profilaktyka i terapia zakrzepów wewnątrznaczyniowych, w tym wewnątrzzakrzepowego zapalenia żył, zatory, zawały

3. czynniki pobudzające fibrynolizę (leki fibrynolityczne i trombolityczne)

mają właściwości enzymów proteolitycznych, przyspieszają rozkład fibryny, a tym samym zapobiegają powikłaniom pozakrzepowym, wewnątrznaczyniowe zakrzepy upośledzją krążenie, a przy zamknięciu całkowitym światła doprowadzają do martwicy różnych tkanek i narządów, poza tym fragmenty zakrzepów mogą się odrywać i dawać zatory w odległych narządach i tkankach, w takich sytuacjach stosujemy 2 grupy leków:

• hamujące powstanie skrzepu

• leki fibrynolityczne (rozpuszczające skrzep)

• fibrynolizyna – pozostała z osocza plazmina, stosuje się dożylnie, dodatkowo do jam ciała, bezpośrednio w sąsiedztwie zakrzepu, działanie fibrynolityczne wywierają również niektóre enzymy paciorkowców hemolitycznych: streptokinaza, streptodornaza

• streptodornaza nukleowa – rozpuszczająca kwasy nukleinowe zawarte w ropie pochopdzące z rozpadłych komórek i ze zwyrodniałych leukocytów, stosowana wyłącznie domiejscowo, często ze streptokinazą do oczyszczania ropnych ran, ropni

• trypsyna – wyłącznie miejscowo (jak streptodornazę)

• streptokinaza - aktywują przekształcanie plazminogenu w plazminę

• urokinaza (urokinaza jest podawana dożylnie, powstaje w nerkach z prourokinazy)

1. leki defibrynujące

   • ankrod – enzym z jadu węża malajskiego

   • batroksobina – enzym z jadu węża południowoamerykańskiego

jak nazwa wskazuje są to leki obniżające stężenie fibrynogenu we krwi; mechanizm – mają działanie podobne do trombiny, ponieważ odszczepiają peptyd od fibrynogenu, w efekcie powstaje białko podobne do fibryny, ale nie spełnia jej funkcji, tzn. nie tworzy wiązań krzyżowych (skrzepu), bardzo łatwo ulega rozpuszczeniu przez plazminy

16-XII-2003

Farmakologia układu rozrodczego

• gonadotropiny

• hormony płciowe

• związki syntetyczne o działaniu podobnym do hormonów

• środki kurczące macicę

• środki hamujące skurcze macicy

GnRH – hormon uwalniający gonadotropiny (endogenny dekapeptyd stymulujący uwalnianie FSH i LH)

Analogi GnRH

• busereliny octan (Biorelina WET, Receptal)

• gonadorelina (Fertagyl)

• D-Phe⁶-LHRH (Depherelin)

• nafarelina

• goserelina

Wskazania do stosowania (bydło, klacze, królice):

• torbiele pęcherzykowe! (ale torbiele lutealne nie!!!)

• niedoczynność jajników

• stymulacja owulacji

• indukowanie owulacji w okresie poporodowym

• zwiększenie efektywności unasienniania po synchronizacji rui

• zapobieganie zaburzeniom płodności po wczesnym, indukowaniu cyklu po porodzie

• u samców zwiększa ilość nasienia (u psów poprawia libido)

Gonadotropiny

1. przysadkowe

• LH (hormon luteinizujący)

• FSH (hormon dojrzewania pęcherzyka)

• PRL (hormon laktotropowy)

2. pozaprzysadkowe

• hCG (gonadotropina kosmówkowa) – Biogonadyl W, Chorulon, Nymfolon (hCG+progesteron)

• eCG/PSMG (Serogonadotropin Folligen)

Wskazania do stosowania LH lub hCG:

Samice:

• wywołanie rui i owulacji

• brak laktacji po porodzie

• niedorozwój gonad

• torbielowarość jajników

• stan zagrożenia poronieniem

• hamowanie rui u zwierząt mięsożernych i jej wywoływanie w okresie bezrujowym

Samce:

• pobudzenie libido

• niedorozwój gonad; wnętrostwo

Wskazania do stosowania FSH lub eCG

Samice: brak jajeczkowania i rui (niedorozwój jajników, przedłużanie się fazy lutealnej), leczenie rui bezobjawowej (cichej), indukowanie rui w okresie bezrujowym (owce, klacze, kozy), zwiększenie liczby płodów (świnie, kozy, owce), pobudzenie superowulacji (przeżuwacze)

Samce: pobudzenie spermatogenezy; pobudzenie popędu płciowego

Przeciwwskazania do stosowania:

• ruja nasilona lub nieregularna

• nimfomania

• faza lutealna cyklu płciowego (mogą tworzyć się torbiele pęcherzykowe)

Zbyt wysokie dawki PMSG mogą powodować zaburzenia równowagi hormonalnej;

Hormony płciowe

1. androgeny

• testosteron

• estry testosteronu (testosteronu propionian lub fenylopropionian)

• inne pochodne testosteronu

• dihydroepiandrosteron

• androstendion

• metylotestosteron (Mesteron)

• metandienon (Metanabol)

Wskazania do stosowania:

• zaburzenia czynności gruczołów rozrodczych

• niewydolność płciowa samców

• przedwczesny wytrysk nasienia

• wnętrostwo; zanik narządów płciowych

• brak popędu

• estrogenozależne guzy gruczołu mlekowego

• ciąża urojona razem z estrogenami

• hamowanie rui (suki, kotki)

Antyandrogeny

• cyproteron (terapia nowotworu gruczołu krokowego)

• flutamid

2. estrogeny

• estradiol, estran, estriol

• estry estradiolu (estr. Benzoesan (Mesalin), walerianian, cypronian)

• inne pochodne estradiolu (etinyloestradiol, mestranol)

• pochodne stilbenu (dietylostilbestrol (Sthilbestrolum W)

Wskazania do stosowania estrogenów:

• indukcja objawów rujowych i owulacji (podczas cichej rui)

• łączenie z gestagenami do synchronizacji rui (bydło)

• celem łatwiejszego usunięcia rozpadłych tkanek z macicy (ropomacicze, zatrzymanie łożyska)

• przypadkowe pokrycie suki

• nietrzymanie moczu u suk starych i po kastracji

• gruczolak odbytu i przerost prostaty u psów

• zwiększenie lipido u psów

• kastracja kogutów

Działania niepożądane:

• przerost endometrium (psy)

• zahamowanie funkcji przysadki po długim stosowaniu (bydło, świnia)

• torbiele jajnikowe

• feminizacja u samców

• obrzęki

• anemia aplastyczna (psy , koty – toksyczne działania na szpik)

• zwiotczenie mięśni szyjki macicy (wtórne infekcje drogą wstępującą, zawsze należy podawać osłonowo antybiotyki z grupy penicylin, cefalosporyn)

Antyandrogeny

• tamoksyfen

3. gestageny

progesteron

wskazania do stosowania:

• skracania anoestrus (owce)

• regulowanie okresu owulacji (krowy)

• samice ze skłonnością do nawykowego ronienia

• celem pobudzenia rozrostu wymienia i zwiększenia laktacji; w nimfomanii krów

Gestageny stosowane u mięsożernych:

• progesteron

• megestrol

• proligeston (Delvosteron) – możliwość ropomacicza

• medroksyprogesteron (Depo-Promawe, Promot VET, Provera) p.o.

Zastosowanie:

• Okresowe zapobieganie rui

• Zapobieganie przedłużającejsię rui

• Hamowanie rui

• Zaburzenia laktacji u suk

• Ciąża rzekoma

• Leczenie estrogenozależnych nowotworów gruczołu mlekowego

• Leczenie przerostu prostaty

Działania nieporządane:

• ropomacicze i śluzomacicze

• torbielowaty rozrost endometrium

• akromegalia u suk

Antygestageny

• mifepristan

Prostaglandyny

• dinoprost (Dinolytic, Lutalyse)

• kloprostenol (Bioestrophan, Oestrophan)

• luprostiol (Prosolvin)

Zastosowanie:

• efekt poronny (u małych zwierząt; druga połowa ciąży)

• silny niepokój, ślinienie, biegunka (prewencyjnie parasympatykolityki, leki uspokajające i przeciwwymiotne)

• synchronizacja rui u bydła

• leczenie torbieli lutealnych

Środki kurczące macicę (oxytocica et ecbolica)

• alkaloidy sporyszu (ergometryna, ergotanina)

• oksytocyna (Oxytocin inj., Intertocine-S, Lactocin, Oxytocin-ject)

• prostaglandyna F₂

• środki β-adrenomimetyczne (bametan, tebutalina, klenbuterol)

Sposoby przerywania ciąży:

• owariohisterektomia

• chirurgiczne usunięcie płodów

Farmakologiczne przerywanie ciąży:

• estrogeny (estradiol); suki i.m. 2.5mg w 2-3 dni po kryciu, lub 0.3-5mg i.m. lub s.c. co 48h w 4-10 dniu po kryciu

• domaciczny wlew roztworu Vagothylu

• antagoniści estrogenów (tamoksyfen); suki 1mg/kg m.c. p.o. 2x dzien. Przez 10 dni w 3-4 tyg. po kryciu

• prostaglandyny F_2α (PGF_2α)- suki 0.5-1.0mg/kg m.c. i.m. lub s.c. co 24-48h w II połowie ciąży, lub 0.02-0.05mg/kg m.c. we wczesnej ciąży

• antagoniści progesteronu (RU 486)

• inhibitory enzymów (Epostane)

Synchronizacja rui

Bydło

1. Prostaglandyny F_2α

2. gestageny:

• octan medroksyprogesteronu (MAP) – wkładki dopochwowe stosowane przez 12-14 dni (owce, suki)

• octan fluorogestonu – wkładki dopochwowe stosowane przez 12-14 dni (owce)

• norgestamet (Crestor: norgestomet + estradiolu wlerianian0 – implant stosowany przez 9-10 dni

Świnie , klacze:

Altrenogest (RU 2267, A35957, Regumota); roztwór do stosowania p.o. u klaczy przez 14-18 dni, zawiesina do stosowania p.o.; u loch przez 18 dni;

Leki miejscowo znieczulające

Blokują napięciozależne kanały sodowe w błonie komórkowej (tak jak przeciwarytmiczne i przeciwdrgawkowe); pH 8-9;

Tylko lek niezjonizowany może przenikać przez błonę komórkową i blokować receptory;

2 grupy:

1. o budowie estrowej (prokaina)

2. o budowie amidowej (lidokaina)

Na podstawie budowy chemicznej

1. Pochodne kwasu benzoesowego

• kokaina

• metylokaina

• heksylokaina

1. pochodne kwasu paraaminobenzoesowego

• prokaina (Polocaina)

• tetrakaina

• anestezyna

1. amidy – pochodne chinoliny

• cynchokaina (najsilniejszy i najbardziej toksyczny)

1. amidy – pochodne ksylidyny

• lidokaina

• mezokaina

• mepiwokaina, bupiwakaina

5. pochodne kwasu acetylosalicylowego (Edan)

działają jak leki antyarytmiczne, negatywne działanie na OUN; zmniejszenie reakcji na bodźce

13-I-2004

Farmakologia przewodu pokarmowego

1. Środki pobudzjące wydzielanie śliny (sialagoga)

1. działające na drodze odruchowej – goryczki

2. działające bezpośrednio na gruczoły ślinowe – parasympatykomimetyki

• karbachol

• arekolina

• pilokarpina

• fizostygmina

1. Środki hamujące wytwarzanie śliny i zmniejszające jej płynność (antisialagoga)

1. parasympatykolityki

• atropina

• skopolamina

2. neuroleptyki, leki przeciwdrgawkowe, leki przeciwhistaminowe (takie działanie osiągane po podaniu dużych dawek)

1. Leki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego

1. środki działające poprzez pobudzenie zakończeń smakowych w jamie ustnej – substancje gorzkie i aromatyczne (stomachica amare et aromatica)

Mechanizm działania: podnoszą wartość smakową pokarmu, przez co wzmagają łaknienie, co na drodze odruchowej powoduje wydzielanie śliny

• korzeń goryczki (Radix Gentiane)

• nasiona kulczyby (Semen Strychni)

• kora chinowa (Cortex Cinchonae)

• ziele piołunu (Herba Absinthi)

• nalewka gorzka (Tinctura amara)

• owoc anyżu (Fructus Anisi)

• owoc kminku (Fructus Corvi)

• owoc pieprzowca (Fructus Capsici)

1. środki działające bezpośrednio na błonę śluzową

• gastryna

• pentagastryna

• kwas solny – wzmaga (w dużych rozcieńczeniach) produkcję endogenną HCl

• chlorek betainy (Acidol)

• chlorowodorek kwasu glutaminowego

• kwas węglowy (wody mineralne zawierające CO₂)

• kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, mlekowy, octowy)

• alkohol etylowy (w małych stężeniach nie więcej niż 10%)

• kofeina

4. Leki hamujące łaknienie

a. środki działające ośrodkowo, czyli leki o działaniu anorektycznym – zaliczamy tutaj amfetaminy (leki psychostymulujące)

Mechanizm działania: nasilają transmisję serotoninergiczną z bocznej części podwzgórza, co powoduje pobudzenie ośrodka sytości

• amfetamina

• mazyndol

• fenfluramina

• chlorfentermina

b. środki hamujące łaknienie obwodowo

• metyloceluloza

• agar

prep. Neonormal, Slim-Fast, Ultra-Vit – pęcznieją w przewodzie pokarmowym – uczucie wypełnienia i sytości

5. Leki hamujące wydzielanie soku żołądkowego (choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nadkwasota)

1. leki cholinolityczne

• atropina – hamuje wytwarzanie śluzu, a w mniejszym stopniu HCl i pepsyny

• pirenzepina (Pirengast) – działa na M₁ – hamuje wytwarzanie HCl, a w mniejszym stopniu wpływa na produkcję śluzu

2. odwracalni, konkurencyjni antagoniści receptorów H₂ (leki przecwihistaminowe H₂) (nie są to leki przeciwuczuleniowe, tamte działają na receptor H₁)

• cymetydyna – hamuje enzymy mikrosomalne wątroby co zakłóca biotransformację wielu leków

• ranitydyna (Ranigast) 4-5x silniej niż cymetydyna

• roksatydyna

• nizatydyna

• fomatydyna (Fomogast) 150x silniej hamuje wydzielanie soku żołądkowego niż cymetydyna

3. inhibitory pompy protonowej (hamują ATP-azę zależną od jonu wodorowego i potasowego, co prowadzi do czynnego zahamowania transportu jonu wodorowego z komórek okładzinowych do światła żołądka – długotrwałe zablokowanie wytwarzania HCl

• ameprazol (Losec)

• lansoprazol

• pantoprazol (Contraloc)

6. Leki zobojętniające kwas solny (neutralizujące - antacida)

Reagują z HCl zobojętniając go, przez co zmniejszają jego uszkadzające działanie na śluzówkę, nie wpływają na jego produkcję

• wodorowęglan sodowy – w żołądku szybko reaguje z HCl z wytworzeniem dużej ilości CO₂, który gromadząc się w żołądku drażni jego śluzówkę wzmagając wtórnie czynność wydzielniczą żołądka; przy nadmiarze ryzyko alkalozy – zasadowicy

• węglan wapniowy

• krzemian wapniowy

• węglan magnezowy

• tlenek magnezowy

• nadtlenek magnezowy

• krzemian magnezowy

związki wapnia mają działanie długotrwałe, a związki magnezu mają działanie przeczyszczające i żółciopędne

• wodorotlenek glinu (Alusal, Alugastrin)

• monoglicynian glinowy (Roacid)

przy kontakcie z HCl tworzy się galaretowaty AlCl₃, który osłania śluzówkę

• zasadowy węglan bizmutawy

• zasadowy azotan bizmutawy

7. Leki osłaniające (protectiva)

1. preparaty roślinne – zawierają śluzy roślinne, które pokywają ochronną warstwą zminioną zapalnie błonę śluzową żołądka (zaliczamy tu min. siemię lniane, skrobię pszenną, ryżową, ziemniaczaną, korzeń ślazu i prawoślazu)

2. Sukralfat (Venter) – jest to zasadowa sól glinowa oktosiarczanu sacharozy, w obecności HCl tworzy lepką gęstą pastę pokrywającą miejsca obnażone od śluzu

8. Leki adsorbcyjne (adsorbentia)

Najczęściej występują w postaci proszków, które dzięki swym właściwościom fizykochemicznym pochłaniają i wiążą różne substancje toksyczne w przewodzie pokarmowym (leki, toksyny, gazy jelitowe, bakterie, białko)

• poliwinylopirolidon

• trikrzemian magnezowy (Magnosil)

• pektyny – stosowane jako 1% w 20% wodnym roztworze glinki kaolinowej

• węgiel aktywny (Carbo medicinalis)

• glinka kaolinowa (Kaomycin – dodatkowo zawiera neomycynę)

9. Leki ściągające (adstringentia)

Mechanizm : leki te powodują denaturację białek i śluzów na powierzchni błony śluzowej jelit co wpływa na zmniejszenie wysięku i powstawanie śluzu

a) garbniki (np. białczan taniny)

b) sole metali (azotan bizmutawy, zasadowy węglan bizmutawy, wodorotlenek glinu)

LEKI STOSOWANE W TERAPII CHOROBY WRZODOWEJ:

1. leki hamujące produkcję soku żołądkowego

2. leki osłaniające

3. leki zobojętniające

4. niektóre leki adsorbcyjne (poliwinylopirolidon)

5. chemioterapeutyki o działaniu przeciwbakteryjnym (metronidazol, tymidazol, amoksycylina, tetracykliny, klarytromycyna)

10. Środki przeczyszczające (laxantia)

Łagodzenie zaparć, celem przyspieszenia wydalenia trucizn z przewodu pokarmowego; podrażniają śluzówkę przewodu pokarmowego; powodują skurcze macicy (w ciąży nie powinno się ich stosować)

1. środki przeczyszczające działające na drodze fizycznej

1. osmotyczne środki przeczyszczające – solne środki przeczyszczające (krystaloidy nieorganiczne)

• siarczan magnezu – sól gorzka

• siarczan sodu – sól glauberska

• fosforan sodu

mechanizm działania : sole te w przewodzie pokarmowym dysocjują na trudno wchłanialne kationy, powoduje to wzrost ciśnienia osmotycznego treści pokarmowej, zatrzymanie wody w treści jelit (upłynnienie masy kałowej i zwiększenie objętości – rozciągnięcie ścian jelita i odruchowe przyspieszenie perystaltyki ) można je stosować u przeżuwaczy, bo nie wpływają na motorykę przedżołądków, nie podrażniają też śluzówki przewodu pokarmowego,

efekt obserwowany po:

u psów 3-6h

u dużych zw. 6-12h po podaniu p.o.

• laktuloza – (nie jest solą) syntetyczny dwucukier, który nie jest ani trawiony ani wchłaniany w przewodzie pokarmowym, mechanizm działania jak wyżej

2. środki poślizgowe / wyślizgujące (lubricantia)

• parafina ciekła (Paraffinum liquidum)

mechanizm działania – rozmiękcza masy kałowe i nawilża błonę śluzową jelit cienkich i grubych; u małych zwierzą t podawana per os ; u dużych do prostnicy

3. środki pęczniejące

• agar

• metyloceluloza

• guma arabska

• tragakanta

pęcznieją w przewodzie pokarmowym, zwiększają objętość pobudzając perystaltykę jelit, działają łagodnie;

4. środki rozluźniające

• dioktyl

• paloksamer

• dokusat

mechanizm działania : ze względu na swe właściwości emulgujące zmnijeszają napięcie powierzchniowe treści pokarmowej co powoduje rozwodnienie i rozluźnienie mas kałowych;

2. środki przeczyszczające drażniące jelito (działanie fizykochemiczne i chemiczne)

1. drażniące jelito cienkie

• olej rycynowy – mieszanina trójglicerydów różnych kwasów tłuszczowych z przewagą kwasu rycynolowego; w przewodzie pokarmowym ulegają one hydrolizie, a uwolniony kwas rycynolowy oraz jego mydła drażnią śluzówkę jelita cienkiego i wywołują wypróżnienie ; stosowane: u małych zwierząt (efekt po 4-8h), u przeżuwaczy – przed rozwinięciem przedżołądków

• olej lniany (też stosowany jako lubrykant)

2. środki drażniżce jelito grube

• pochodne antrachinonu – znajdują się w następujących roślinach (w postaci glikozydów hydroksyantranolowych):

• kłącze rzewienia (Rhizoma rhei)

• kora kruszyny (Cortex frangulae)

• liść i owoc senesu (Folium et fructus Sennae)

• aloes (Aloe)

glikozydy te w jelicie cinkim a częściowo w tkankach ulegają hydrolizie z wytworzeniem aktywnuch hemadyn i one w krwioobiegu dostają się do jelita grubego gdzie zostają wydzielone do jego światła i drażnią komórki nerwowe splotów śródściennych; u małych zwierząt efekt po 6-14h, u dużych zwierząt 12-36h;

• dantren (lek o działaniu hemodynowym ale syntetyczny)

• pochodne bifenyli:

• bisakodyl (działa po kilkunastu minutach po podaniu jako czopek)

• oksyfenizatyna (Laxigen)

drażnią zwoje podśluzówkowe jelit grubych

11. Leki zmniejszające motorykę przewodu pokarmowego (antikinetica)

Powodują rozkurcz mięśniówki gładkiej przewodu pokarmowego i znoszą jej skurcze spastyczne zastosowanie przy kolkach jelitowych, watrobowych, żołądkowych, biegunkach;

1. l eki cholinolityczne / parasympatykolityki

• atropina

• adifenina

• propantelina stosowane częściej przy kolkach niż przy biegunkach

• izoprapemid

• oksyfenonium

1. pochodne izochinoliny

• papaweryna (uzyskiwana z opium)

• drotaweryna (No-Spa)

• karoweryna (Spazmium) (z metronidazolem)

1. syntetyczne leki opioidowe – pohodne petydyny (meperydyny)

• difenoksylat

• loperamid (imodium) – wiąże się z receptorem opioidowym μ co powoduje zahamowanie uwalniania acetylocholiny, hamuje też wydzielanie mucyn (terapia nieżytów), co związane jest z pobudzeniem receptorów δ, zalecany w biegunkach z okrężnicy (bieganie co 15 min do łazienki, ale mała ilość kału);

LEKI STOSOWANE W TERAPII BIEGUNEK

1. leczenie przyczynowe - antybiotyki

2. leczenie objawowe – leki zmniejszające motorykę jelit, leki adsorbcyjne i osłaniające, leki ściągające, płyny (roztwory elektrolitów)

12. Leki wymiotne (emetica)

1. o działaniu ośrodkowym

• apomorfina – nie ma działania neurodepresyjnego lecz silne działanie wymiotne; pobudza receptory dopaminoergiczne w strefie hemoreceptorowej; nie stosowane u kotów

• ksylazyna – efekt wymiotny u kotów zanim wystąpi efekt nerwowy; u psów ma działanie nieregularne

• medetomidyna

2. o działaniu obwodowym – wpływają drażniąco na błonę śluzową gardła, przełyku, żołądka lub dwunastnicy

• emetyna – alkaloid korzenia wymiotnicy

• siarczan miedziowy

• siarczan cynkowy

• alkaloidy weratrynowe

weratryna – pozyskiwana z nasion kichawca, składa się z 2 alkaloidów: cewadyny i weratrydyny; weratrydyna – pobudza receptory zatoki wieńcowej serca co powoduje bradykardię, zmniejszenie objętości krwi, działanie przeciwpasożytnicze

WYMIOTY

Odruch obronny; powstaje w wyniku pobudzenia receptora wymiotnego z rdzenia przedłużonego;

Pobudzenie ośrodka przez:

• wyższe ośrodki korowe – pobudzające receptory D₂ w ośrodku wymiotnym, połączone z bólem, doznaniami emocjonalnymi (skuteczne są tylko dopaminolityki!!!!)

• strefę chemoreceptorową – w dnie komory IV; słaba jest tam bariera krew / mózg, dzięki czemu substancje chemiczne znajdujące się we krwi mają stały dostęp do receptorów tej strefy (pobudzenie przez: apomorfinę, bromokryptynę, leki cytostatyczne i wiele innych); receptory pośredniczące w łuku odruchowym wymiotów na tym tle są to receptory 5HT-3, D₂, M₁

• impulsy płynące z części przedsionkowej błędnika ucha wewnętrznego tzw. kinetozy – choroby lokomocyjne (rec. H₁ i muskarynowe)

• impulsy płynące z receptorów obwodowych, gównie 5HT-3 (żołądek , jelito cienkie)

• leki cytostatyczne

• infekcje wirusowe, bakteryjne

1. Leki przeciwwymiotne (antiemetica)

1. Antagoniści D₂ – dopaminolityki

• metoklopramid (także antagonista słaby receptora 5HT-3)

Działanie obwodowe – zwiększa siłę działania acetylocholiny na receptor M, w efekcie czego dochodzi do zwiększenia siły skurczu zwieracza żołądka, zwiększa napięcie i amplitudę skurczów żołądka, rozkurcza oddźwiernik, pobudza ruchy perystaltyczne dwunastnicy, powoduje przyspieszenie przechodzenia treści pokarmowej w górnym odcinku przewodu pokarmowego, są to tzw. leki prokinetyczne (przy zatruciach);

• dompridon – dopaminolityk o działaniu obwodowym i właściwościach prokinetycznych

2. Antagoniści receptora H₁

• dimenhydrynat (Aviomarin)

• difenhydramina (Ancesol)

• metazyna

• prometazyna

wskazane w terapii kinetoz (wymiotów pochodzenia błędnikowego)

3. Neuroleptyki

• pochodne fenotiazyny

• chloropromazyna

• tietylperazyna (Torecan)

• pochodne butyrofenonu

• droperidol

Wynika z działania dopaminolitycznego, a także przeciwhistaminowego i cholinolitycznego; wymioty pobudzane są ze strefy receptorowej

4. Cholinolityki

• skopolamina

• propantelina

• izopropamid

wymioty pochodzenia blednikowego

5. Antagoniści receptora serotoninergicznego (5HT-3)

• metoklopramid

• andometron

• tropisetron

• granisetron

• dalosetron

wymioty związane z chemioterapią i radioterapią w chorobach nowotworowych

6. Agoniści receptora 5HT-4

• cisaprid

1. Leki znieczulające błonę śluzową żołądka

• anestezyna

• ortoform

14. Leki żółciotwórcze (choleretica)

Wzmagają wydzielanie żółci oiorzez bezpośrednie pobudzenie czynnosci wydzielniczej hepatocytów;

• kwas cholowy

• kwas deoksycholowy

• kwas glikocholowy

• kwas taurocholowy

• żółć bydlęca (Tympachol)

• klonobutyna (Bykahepar)

• olejki eteryczne z takich roślin jak kurkuma, skrzyp, mięta pieprzowa, ruta, jałowiec, kolendra, kminek, czarna rzepa (Rapacholin, Cholagoga)

  14. Leki żółciopędne (cholagoga)

• leki parasympatykomimetyczne (skurcz i opróżnienie woreczka żółciowego)

  • prostigmina

  • pilokarpina

• leki miotoniczne

• wazopresyna

• histamina

• osmotyczne środki przeczyszczające

• niektóre pokarmy: oliwa, żółtko jaja, śmietana

FARMAKOLOGIA ŻWACZA

Środki hamujące komórki wątroby i usprawniające ich czynność (hepatoprotektyki);

• sylimaryna (Sylmarol) uzyskiwana z ostu, działa ochraniająco na hepatocyty, stabilizuje ich błony i hamuje oksydazę lipidową (zwiększając produkcję lipidów)

• essentiale – zawiera NNKT, głównie kwas linolowy, kompleks wit. B i ester glicerolowy kwasu cholinofosforowego, lek ten usprawnia i wspomaga pracę hepatocytów, wpływa korzystnie na metabolizm lipidów, fosfolipidy są wbudowywane w błonę komórkową uszkodzonych hepatocytów; wskazania – stłuszczenie wątroby, ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość i śpiączka wątrobowa;

Farmakologia układu oddechowego - LEKI PRZECIWKASZLOWE

1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym

Niezależnie od podziału wszystkie działają przeciwkaszlowo w wyniku depresyjnego wpływu na ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym, powodując jednocześnie osłabienie czynności oddechowych ( wyjątek: dekstrometorfan)

Bardzo wysoka skuteczność, ale spore skutki uboczne; najskuteczniejsze są opioidy

1. leki przeciwkaszlowe, pochodne alkaloidów opium

   1. Leki o działaniu euforyzującym i wywołujące szybkie uzależnienie

• morfina – dawki przeciwkaszlowe są mniejsze niż przeciwbólowe. Źle wchłaniane są z przewodu pokarmowego. Stosowana w sytuacjach zagrożenia życia – krwotok z płuc, ranienie klatki piersiowej. Zaleta działania to przeciwbólowe i uspokajające

• oksykodon (Emcodalum) – działanie podobne do morfiny – 5-10mg/kkg mc

• etylomorfina

• hydrokodon (Dicodin)

2. Leki nie wykazujące wyraźnego działania euforyzującego i o słabych właściwościach uzależniających

• kodeina – działanie słabsze niż morfina, ale łatwo wchłania się p.o.; nie należy jej łączyć z pochodnymi fenotiazyny i trójpierścieniowymi lekami przeciwzapalnymi (wzmożenie depresyjnego działania na układ nerwowy)

• normetadol – działanie jak kodeina

• butorfanol ( Butorphanol butorfanol (Butorphanol, Torbugesic tartrate, Torbutarol) – lek o charakterze zarówno agonisty, jak i antagonisty opioidowego. Działa silne przeciwbólowo i przeciwkaszlowo. Działanie przeciwkaszlowe 100x silniejsze od kodeiny i 4-7x silniejsze od morfiny. Charakteryzuje się szerokim marginesem bezpieczeństwa. Stosowany przy napadach suchego kaszlu. Po podaniu dożylnym działanie przeciwbólowe pojawia się po 15 minutach i trwa prawie 3 godziny. Butorfanol nie wywołuje groźnej depresji ośrodka oddechowego, nie powoduje zahamowania aktywności jelit.

1. Leki nie wywołujące uzależnienia

• dekstrometorfen – (Dextrometorphan, Acodin) – półsyntetyczna pochodna opium, pozbawiona właściwości narkotycznych. Nie działa przeciwbólowo, nie wywołuje depresji ośrodka oddechowego. Siła działania przeciwkaszlowego równa kodeinie. Wchłania się dobrze po podaniu p.o. i w ciągu 30 minut tłumi kaszel. narko

• falkodyna – syntetyczna pochodna kodeiny o silnych właściwościach przeciwkaszlowych (Neocodin) (5-15mg/kg 3x dziennie)

• noscapina – alkaloid z opium, podobny do falkodyny, działa także spazmolitycznie (15-20mg/kg 3x dziennie, działanie utrzymuje się 4h (Tussilinat)

2. leki przeciwkaszlowe – nieopioidowe

   1. estry kwasów organicznych

• okseladyna (Oxeladin) – słabsze działanie niż opioidy, ale nie uzależnia; nie hamuje ośrodka oddechowego, ma słabe działanie wykrztuśne;

• oksolamina

• pentaksyweryna (Toclase) – działanie przeciwkaszlowe i cholinolityczne (25mg 3-4x dziennie, efekt przeciwkaszlowy ok. 1.5h)

• glaucyna – alkaloid z ziela siwca żółtego (Glaucium flavum), nie wywołuje uzależnienia

• dekontex – na psach średniej wielkości w 3 dawkach 0.04-0.1mg

• bekanteks

• dioteksadryna ( Bexol) – mieszanka kodeiny z prometazyną

1. pochodne fenotiazyny

• dimetoksanat (Contramet) – 250mg 3-4x dziennie

• pipazetad (Selvigan) – dzialanie przeciwkaszlowe podobne do falkodyny 20-40mg 3x dobę

• oksomemazyna – działąnie jak wyżej, oprócz tego przeciwhistaminowe i uspokajające 10-40mg 3x dobe (Oksomemazyna, Toplexin) mieszanka gwajakolu, gliceryny, benzoesanu sodu i acetylopaaaminofenolu

• alimemazyna – używana w premedykacji

• flubron – zmniejsza częstotliwość napadów kaszlu, ułatwia wykrztuszanie

1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym

• benzonatot (Tesslon)– działanie miejscowo znieczulające, poraża zakończenia czuciowe w oskrzelach (używany przy bronchoskopii i bronchografii), stosowany w premedykacji i anestezjologii. Po podaniu p.o. Działanie przeciwkaszlowe pojawia się po 0,5 godziny i utrzymuje się do 8 godzin

• śluzy roślinne – ich działanie polega na tym, że powlekają (osłaniają) błonę przewodów oddechowego i pokarmowego. Podawane doustnie łagodzą

takie rośliny to: korzeń prawoślazu; liście podbiału; kwiat dziewanny;

Przeciwwskazania do stosowania leków przeciwkaszlowych:

• choroby przebiegające z dużą ilością płynnej wydzieliny

• dychawica oskrzelowa i choroby z ropniami układu oddechowego

LEKI WYKRZTUŚNE I SEKRETOLITYCZNE

Upłynniają zalegającą wydzielinę co pozwala na jej usunięcie; także odpowiednie nawodnienie

1. Leki wykrztuśne (expectorantia)

1. leki wykrztuśne o działaniu odruchowym – po podaniu doustnym drażnią błonę żołądka i na drodze odruchowej pobudzają zwiększenie ilości śluzu z komórek układu oddechowego; nie należy ich stosować przy chorobie oskrzelowej;

• korzeń wymiotnicy – alkaloid emetyna (działa wymiotnie i wykrztuśnie (dawka do 30mg)

• saponiny – działanie jak emetyna (korzeń senscji, lukrecji, pierwiosnka, żywokostu)

• benzoesan sodu – działa na błonę śluzową żołądka i zwiększa wydzielanie śluzu z komórek okłądzinowych układu oodechowego

• jodek potasu i związki kreozotu

2. leki wykrztuśne działające bezpośrednio na drogi oddechowe – leki te dostają się przez gruczoły oskrzelowe, drażnią błonę śluzową pobudzając do wydzielania płynnego śluzu; podawane są drogą wziewną

• jodek potasu 5g/dobę

• nie wolno stosować u chorych z gruźlicą (zaostrzenie procesu chorobowego

• związki kreozotu – jak jodek potasu (kreozot to produkt destylacji smoły z drewna bukowego); polecany w ostrych stanach zapalnych oskrzeli (sufogwajakol, gwajafenezyna)

• olejki eteryczne – ciecze roślinne, lotne, aromatyczne, wydzielają się przez gruczoły oskrzelowe, najlepiej działają w inhalacjach, najczęściej stosowane olejki to: sosnowy, eukaliptusowy, terpentynowy,miętowy, podbiałkowy

3. leki wykrztuśne zmieniająceodczyn z wydzieliny gruczołów oddechowych

• wodorowęglan sodu (alkalizuje wydzielinę)

• chlorek amonu (zakwasza wydzielinę) 300-500mg 2-3x dobę (upłynnienie wydzieliny)

2. Leki sekretolityczne

Upłynniają wydzielinę przez zmianę jej składu, najsilniej działają po podniu miejscowym (do drzewa oskrzelowego)

1. Leki mukolityczne – zmniejszenie zawartości mukoprotein po podaniu doustnym; skuteczność jak leki wykrztuśne

• pochodne cysteiny (acetylocysteina, karbocysteina) – rozrywanie wiązań dwusiarczkowych w polipeptydach (wlew dooskrzelowy 1-2 ml 20% roztworu) ; choroby przebiegające z dużą ilością lepkiej wydzieliny (mukowiscydoza); przeciwwskazania – astma oskrzelowa (skurcz oskrzeli) (psy 140mg/kg; koty 70-140mg/kg)

• mesnat Mistabron) – działąnie podobne do cysteiny, działą w 20% roztworach, może być podawany w aerozolu; stosowana w znieczuleniu ogólnym i bronchoskopii (w celu odessania płynu, podawane w atakach duszności, nie należy łączyć z aminoglikozydami (osłabia ich działanie przeciwbakteryjne))

• bromheksyna (Flegamina) syrop i tabletki – zmniejsza zawartość mukopolisacharydów, działa wykrztuśnie i sekretolitycznie

koń 0.2-0.4mg/kg mc przez 7 dni

świnie 0.5-0.1 mg/kg mc

psy i koty 1 mg/kg mc

• ambroksol (Ambroksol) – czynny metabolit bromheksyny, można go podawać dożylnie

konie 0.3 mg/kg mc

psy 0.6 mg/kg mc

• dembreksyna – dawkowanie identyczne jek ambroksolu

1. Detergent

• tyloksapol – zmniejsza napięcie powierzchniowe, ułatwia wykrztuszenie wydzieliny, przywraca ruch rzęsek

• surfaktant – podawana dotchawicowo przez rurkę intubacyjną

1. Enzymy proteolityczne (rzadko stosowane)

• dornaza trzustkowa – upłynnia wydzielinę ropną

• hymotrypsyna i trypsyna – dobrze upłynniają włóknik

LEKI PRZECIWASTMATYCZNE

1. β-adrenomimetyki

• izoprenolina

• orcyprenolina

• efedryna

Vetephrin – stosowany w dychawicy oskrzelowej (epinefryna, efedryna); także we wstrząsie anafilaktycznym, zastoinowym zapaleniu płuc

Konie, bydło 3-10 ml

Świnie 3-5ml

Owce, kozy 0.5-1ml

Psy 0.2-1ml

2. leki hamujące reakcję antygen-przeciwciało

• glikokortykosterydy

• AcTH

3. leki przecwihistaminowe

4. leki spazmolityczne (parasympatykolityki)

• atropina

5. leki miolityczne

• aminofilina (p.o., i.m., i.v. (wolny wlew) 10mg/kg mc, 2-3x dziennie)

• teofilina

• diprofilina

• etamfilina (dodatek do paszy lub wody konie 300mg/100kg mc 3xdziennie przez 2 tyg.)

• papaweryna

LEKI WPŁYWAJĄCE NA ŚWIATŁO OSKRZELI

Zwężające lub rozszerzające; atropina – zniesienie napięcia nerwu błędnego

LEKI POBUDZJĄCE OŚRODEK ODDECHOWY (ANALEPTICA)

1. leki cucące o działaniu pośrednim

• lobelina

• kanogen

drażnią chemoreceptory z łuku tętnicy głównej, a także zakończenia czuciowe nerwów mózgowych

2. leki cucące o działaniu bezpośrednim

• pentetrazol

• niketamid

• kofeina

• strychnina

• predkamid (działa na ośrodek oddechowy, a nie na naczynioruchowy)

LEKI DZIAŁAJĄCE NA UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

POBUDZJĄCE (IMMUNOSTYMULUJĄCE)

wzmagają odpowiedź immunologiczną, wznagają produkcje przeciwciał, nasilają działanie cytotoksyczne

1. Naturalne

1. adiuwanty bakteryjne i ich analogi

• propionibacteriae (P. ascens, P. anidum, P. granulosum) działają na makrofagi pobudzając ich wzrost i proliferację, powodując wzrost IL-1; wskazania: bronchopneumonia,kolibakteriozy noworodkó, cieląt, prosiąt, leczenie listeriozy owiec i szynszyli

• dipeptyd muramylowy (z Mycobacterium)

• bestatyna (ze Streptomyces)

• broncho-vaxon (dodatkowo – Haemophilus, Neisseria); stosuje się w nawracających zakażeniach dróg oddechowych

• panodina (Strptococcus, Staphylococcus, Moraxelle, E. coli, Klebsiella) – zapalenia jelit, biegunki pochodzenia bakteryjnego, ostre stany gorączkowe, niespecyficzne leczenie odpornościowe)

• neosuifarin

2. baypamum – inaktywowany parapoxwirus; przyspiesza gojenie ran, zapobiega uaktywnieniom zakażeń latentnych; wspomaga odgraniczenie nacieku nowotworowego od zdrowych tkanek

3. preparaty roślinne

• biostymina

• ecchunacyna

4. preparaty zwierzęce

• wetestamina – wyciąg z tkanki wątroby i śledziony

5. polipeptydy

• hormony grasicze – tymogen, tymo poetyna, tymostywulina, tymozyna, humoralny czynnik grasiczy

• interferon – stosowany w okulistyce, zapalenie wątroby, typu B, nowotwory, dermatologia

• IL-2 – oddziałuje na limfocyty T i Th, powoduje wzrost interferonu gamma, działa na N_k, stosowana w onkologii

• erytropoetyny

1. Sztuczne

• lewamizol – w małych dawkach immunostymulująco, w dużych wpływa n alimfocyty T i fagocyty, zwiększa liczbę limfokin

• immutiol (DTC) – mało toksyczne działa na pratymocyty (komórki macierzyste limfocytów T)

• izoprynozyna – działa na limf. T i N_k 50mg/kg 1x dziennie p.o.

• dimer lizozymu - Lydium KLP

dimer jest 10000x bardziej skuteczny, a 1000x mniej toksyczny

LEKI IMMUNOSUPRESYJNE

osłabienie układu immunologicznego; przy przeszczepach, choroby z autoimmunoagresji, łuszczyca, wyprysk toczeniowaty, anemia hemolityczna

1. glikokortykosterydy

2. cyklosporyna A – najsilniej zapobiega odrzuceniu przeszczepu, wpływa hamująco na wytwarzanie interleukiny drugiej (IL-2)

3. środki cytotoksyczne

• azatiopryna

• cyklofosfamid

• chlorambucyl

• globuliny antylimfocytarne – skierowane przeciwko limfocytom, tymocytom, monocytom

• monoklonalne przeciwciała antylimfocytarne