ZALICZENIE Z HISTORII FILOZOFII:

ANAMNEZA - sposób poznania przez przypominanie, niezależnie od empirycznego doświadczenia. U Platona, neoplatończyków i niektórych myślicieli chrześcijańskich (np. Boecjusza), w zgodzie z teorią preegzystencji dusz, oznacza rekonstrukcję wiedzy nabytej w świecie idei bądź podczas poprzednich wcieleń. U św. Augustyna odnosi się do poznania prawd wiecznych dzięki Bożemu oświeceniu, które wspomaga przyrodzone władze poznawcze człowieka.

EGALITARYZM – doktryna społeczno-polityczna, wg której każdy człowiek jest tej samej natury, jest równy z urodzenia. Wiedza i doskonałość nie jest przypisywana tylko arystokracji, ale całemu społeczeństwu.

HEDONIZM - doktryna etyczna, wg której rozkosz jest najwyższym dobrem, celem życia i naczelnym motorem ludzkiego postępowania. Również postawa będąca konsekwencją tej doktryny, preferująca styl życia polegający na dążeniu przede wszystkim do przyjemności.

MATERIALIZM - ogólna nazwa przyznawana doktrynom, poglądom, wg których jedynym tworzywem rzeczywistości jest materia.

RELATYWIZM - stanowisko w filozofii, wg którego nie istnieje obiektywna prawda, gdyż kazdy człowiek posiada swoją własną prawdę.

UTYLITARYZM - doktryna filoz., głosząca, że korzyści, użyteczność jest podstawowym kryterium działania, a jego oceny dokonywane przez jednostki i społeczeństwa są najwyższym celem moralnym postępowania ludzi.

Koncepcja arche:

Tales z Miletu jako pierwszy zaczął zastanawiać się jaka jest ostateczna racja wszystkiego co żyje. Doszedł do wniosku, że musi istnieć co by wytłumaczyło zmiany w świecie. To „coś” określił terminem „zasada” (gr. arche). Zasada ta jest początkiem i kresem rzeczy, nie zmienia się – jest boska oraz jest trwałą podstawą rzeczy, gdyż to z niej wszystko się wywodzi.

1. Dla Talesa zasadą tą była woda, która posiadając elementy życia i ruchu, udziela je wszystkim rzeczom.

2. Dla Anaksymandra zasadą był Apeiron, czyli bezkres niezniszczalny, wieczny. Z niego powstają i giną rzeczy.

3. Dla Protagorasa zasadą była homomezura – miarą wszystkich rzeczy jest człowiek, istniejących, że istnieją, a nieistniejących, że nie istnieją.

4. Dla Anaksymenesa zasadą było powietrze.

5. Dla Heraklita zasadą był ogień – wszystkie rzeczy wymieniają się na ogień, ą ogień wymienia się na wszystkie rzeczy.

6. Dla Zenona z Elei zasadą jest liczba.

Koncepcja idei Platona:

Według Platona przyczyny rzeczywistości materialnej leżą na poziomie metafizycznym. To idee są prawdziwymi przyczynami rzeczy zmysłowych. Rzeczy uczestniczą w ideach (np. każdy człowiek uczestniczy w idei człowieczeństwa) oraz w naturze czegoś co jest samą istotą (np. rzeczy są piękne, ponieważ są częścią tego, co ma naturę piękna). Platońskie idee to: człowieczeństwo, piękno, dobro, sprawiedliwość, miłość. Idee są bardziej prawdziwe niż zmysły. Idee bowiem naprawdę istnieją, są czymś jednym, doskonałym, niezmiennym i koniecznym. Natomiast zmysły tylko uczestniczą w ideach, w bycie, są wielorakie, niedoskonałe i zmienne.

Cechy idei:

1. inteligibilność – idea jest przedmiotem intelektu i może być przez niego ujęta

2. niecielesność – przynależy do innego wymiaru niż świat materialny

3. jest bytem w sensie pełnym – istnieje naprawdę

4. niezmienność – nie podlega zmianie, nie powstaje i nie ginie

5. samoistność – istnieje w sobie i dzięki sobie

6. jedność – jest jednością jednoczącą wielość rzeczy, które w niej uczestniczą

Metoda drugiego żeglowania – rozumowanie wychodzące od postulatów i prowadzące do prawdziwych wniosków.

Mit o jaskini – omówić i zinterpretować:

Treść:

W jaskini od dziecka, przykuci łańcuchami żyją więźniowie, którzy nie znają innego świata. Widzą przed sobą ścianę, na której widać przesuwające się cienie. Wraz z nimi żyje człowiek wyzwolony i to właśnie on postanawia wyjść z jaskini i czyni to. Gdy wychodzi z jaskini oślepia go światło, gdyż jego oczy nie są do niego przyzwyczajone. Najpierw patrzy na odbicia w wodzie, potem ogląda rzeczy w otaczającym go świecie, a na końcu spogląda w słońce. Przypomina sobie jednak o współwięźniach, wraca więc do nich, by im opowiedzieć o prawdziwej rzeczywistości. Gdy wchodzi z powrotem do jaskini nic nie widzi, bo jego oczy nie są przyzwyczajone do ciemności. Zostaje więc przez innych przyjęty sceptycznie, z powodu zepsutych oczu. Z czasem pojawia się nienawiść i współwięźniowie zabijają tego, który chciał im ukazać prawdę.

Symbolika:

1. różne stopnie ontologiczne (bytowe) rzeczywistości:

a. to co ludzie oglądają na ścianie jaskini – przedmioty zmysłowe

b. rzeczywistość poza jaskinią - prawdziwa, idealna rzeczywistość

c. odbicia w wodzie – byty pośrednie, matematyczne

d. słońce – idea dobra, byty noetyczne (poznawalne)

2. płaszczyzny poznania:

a. oglądanie cieni – wyobraźnia

b. oglądanie bytów matematycznych – dijanoja, poznanie posrednie

c. oglądanie idei – poznanie noetyczne, intelektualne

3. aspekt ascetyczny, mistyczny, teologiczny idei Platona:

a. jaskinia – życie zmysłowe

b. wyzwolenie z kajdan - nawrócenie

c. poza jaskinią – życie duchowe i intelektualne

4. wyraża platońską koncepcję polityki - filozof jest powołany do powrotu do tych, którzy nie poznali prawdy i do próby ich nawrócenia i ukazania prawdy.

Cechy substancji:

1. Nie tkwi nigdy w czymś innym i nie jest orzekana o czymś innym, ale jest podłożem tkwienia i orzekania wszystkich innych sposobów bytowania, tzn. cecha jest przypisywana substancji, ale substancja nie jest cechą nadaną innej rzeczy.

2. Substancją może być tylko ten byt, który ma formę istnienia samodzielnego.

3. Substancją jest tylko to, co jest czymś określonym, konkretnym, np. substancją nie jest Polska.

4. Substancja jest czymś jednolitym, nie jest złożona z części, które są tworzone przez człowieka, np. substancją nie jest dom, obraz.

5. Substancją jest tylko to co ma cechy aktu, to co jest urzeczywistnione, w przeciwieństwie do rzeczy, które są w możności.

AKT I MOŻNOŚĆ:

Są to terminy techniczne do określenia rzeczywistości zmiennej.

Akt – coś co jest

Możność – coś co może być, ale jeszcze tego nie ma.

Platoński podział ustrojów politycznych:

Według Platona ustroje dzielą się na dobre i złe:

ustrój dobry	charakterystyka	ustrój zły	charakterystyka
Monarchia	Jeden człowiek rządzi dla dobra obywateli.	Tyrania	Rządy jednego człowieka dla jego własnego dobra.
Arystokracja	Rządy wybranych dla pożytku wszystkich obywateli.	Oligarchia	Rządy grupy ludzi, którzy zwracają uwagę tylko na swoje dobro.
Politeja	Rządy obywateli dla ich wspólnego dobra.	Demokracja	Rządy ludu tylko dla swojej korzyści.

Model państwa idealnego odpowiada konstrukcji człowieka.

Państwo powinno funkcjonować w podobny sposób jak człowiek.

Według Platona Państwo idealne powinno:

1. mieć 3 różne stany:

a. dusza pożądliwa – robotnicy i rzemieślnicy, którzy posiadają własność

b. dusza gniewliwa – strażnicy – wszystko wspólne – mają bronić państwa (zarówno kobiety, jak i mężczyźni)

c. dusza rozumna – rządzący, czyli filozofowie – wszystko wspólne

2. mieć na celu oczyszczenie i wyzwolenie duszy

3. być sprawiedliwe, gdy wszystko będzie posiadać swoją funkcję, a rządzić będzie rozum.

Empiryzm genetyczny Arystotelesa:

Jest to teoria poznania, która mówi, że przedmioty poznania intelektualnego nie są wrodzone, lecz tworzy je intelekt przez doświadczenia zmysłowe, dzięki abstrakcji, czyli odrywania cech indywidualnych od cech ogółu.

Intelekt jest niezapisaną tablicą.

Istnieje także część intelektu, która nie jest organem cielesnym, jest niematerialna. Odpowiada ona za proces abstrakcji i posiada charakter czynny, czyli aktywny. Jest nieśmiertelna.

Podział nauk Arystotelesa:

1. Nauki teoretyczne – wiedza, która jest poznaniem dla odkrycia prawdy dla niej samej, np. matematyka, metafizyka.

2. Nauki praktyczne – wiedza, która istnieje ze względu na doskonałość moralną, np. etyka, polityka, ekonomia, ojkonomia

3. Nauki pojetyczne ( wytwórcze) – celem wiedzy jest wytworzenie przedmiotu a nie poznanie prawdy.

Ikonoklazm – argumenty za i przeciw:

Ikonoklazm jest sporem ikono-klasycznym należącym do filozofii średniowiecznej. Miał miejsce w Bizancjum, kiedy to Leon III zakazał malowania twarzy Chrystusa na obrazach. Zrywał on obrazy i zawieszał krzyże. Uważał, że obrazy przedstawiające Chrystusa prowadzą do herezji. Walka o obrazy trwała prawie 100 lat i miała wymiar teoretyczny i praktyczny. Doprowadziła do zniszczenia ikon sztuki bizantyjskiej. Spór kończy się upadkiem ikonoklastów i zwycięstwem ikonofili.

Argument za ikonami:	Argumenty przeciw ikonom:
(JzD) Obrazy materialne przypominają wydarzenia ze ST i NT oraz z życia świętych, tak samo jak dzieła literackie.	Oddawanie czci obrazom przedstawiającym Jezusa lub świętych to bałwochwalstwo.
(JzD) Człowiek jest zarówno ciałem (materią) jak i duchem, przez co czci Boga posługując się tymi dwoma sferami.	Boga można czcić w duchu ,a nie materialnie.
(TSiN) Gdy malujemy obraz to nie przedstawiamy żadnej natury Chrystusa. Natura jest czymś ogólnym, malujemy hipostazę. W osobie Jezusa 2 natury łączą się w jedną.	Nie można malować Chrystusa, bo On zmartwychwstał i istnieje w innej, nie fizycznej rzeczywistości.
(JzD) Materia (ciało ludzkie) jest czymś dobrym, bo Chrystus przyjmując ciało, uświęca to co ludzkie.	Materia, w której wyobrażamy sobie Chrystusa jest czymś złym i zwietrzałym, więc nie jest godna Boga.
(TSiN) Gdy tworzymy portret Chrystusa, malujemy nie tyle jego ludzką naturę, co osobę Boga, która jest przez nas widziana w jego ludzkich cechach, charakterystycznych rysach twarzy, którą rozpoznajemy.	Kto maluje Jezusa na obrazie rozdziela Jego dwie natury ludzką (widzialną) i boską (niematerialną), Obraz przedstawia tylko ludzką naturę Jezusa = herezja.

(JzD) Jan z Damaszku – broni wartości materii

(TSiN) Teodor Studyta i Nicefor – odpowiedź na resztę zarzutów

hipostaza – logos, czyli słowo, osoba Boga, która posiada dwa rodzaje właściwości – przynależne naturze ludzkiej (wygląd cielesny) i naturze boskiej (niewidzialność)

Wiara i rozum w ujęciu filozofii średniowiecza:

Wiara i rozum = fides et ratio

Konflikt pomiędzy wiarą a rozumem zaczyna się w chwili, gdy teologia chce się wypowiadać o naukach szczegółowych. Natomiast można temu zaradzić poprzez określenie granic między poznaniem a objawieniem.

Problem relacji pomiędzy wiarą a rozumem zapoczątkował w średniowieczu cztery koncepcje:

1. Skrajny racjonalizm - prawdy wiary powinny być podporządkowywane temu, czego dowodzi rozum. Powinno się wybierać to o czym mówi rozum i nauka.

2. Fidelizm - liczy się tylko wiara. Poznawanie naturalne i rozumowe należy podporządkować wierze, a nawet odrzucić, gdyż wprowadza chaos. Tylko wiara zbawi.

3. Koncepcja podwójnej prawdy – każda z dziedzin, zarówno wiara, jak i nauka, posiada swoją prawdę. Człowiek może żyć w dwóch wymiarach. Te dwie sfery są rozłączne, nie stykają się, dlatego nie może być konflikty między nimi.

4. Koncepcje scholastyczne – można je ująć w zdaniu: „Wiara poszukujaca zrozumienia”.

Wiara jest czymś racjonalnym, można ją uzasadnić naukowo. Rozum ludzki jest czymś ograniczony. Wiara wypływa z prawd objawionych, ma pełniejszy dostęp do prawdy, dlatego wyprzedza rozum. Rozum powołany jest do uzasadnienia i rozumienia tego, co uważa wiara.

Dowody św. Anzelma na istnienie Boga:

Św. Anzelm sformułował dowody ontologiczne, które polegają na dojściu do tego, że Bóg istnieje poprzez pojęcie istnienia Boga. Uważał on, że rozumowo człowiek może wszystko udowodnić. Rozum ludzi jest powołany, by udowodnić istnienie Boga, gdyż to Bóg jest

stwórcą rozumu.

Założenia dowodów:

a. Bóg jest czymś, ponad co nie nie jesteśmy w stanie pomyśleć – jest czymś największym do pomyślenia.

b. Rzeczy mogą istnieć jako poznane przez intelekt lub poza intelektem (realnie). Istnienie realne jest czymś większym od istnienia czegoś w intelekcie.

Dowody:

1. Nawet człowiek niewierzący rozumie pojęcie słowa „Bóg” - rozumie pojęcie czegoś większego do pomyślenia, nawet jeśli nie wierzy, że taki byt istnieje.

2. Bóg przy najmniej istnieje w intelekcie (tak jak obraz namalowany przez artystę, który twórca poznaje jako istniejący). Nie jest możliwe, by istniał tylko w intelekcie, więc musi istnieć realnie.

Gdyby coś ponad co nic większego nie da się pomyśleć istniało tylko w intelekcie, to można by było pomyśleć, że istnieje również w rzeczywistości. A taki byt pomyślany jako istniejący w rzeczywistości byłby większy od bytu istniejącego tylko w intelekcie. Więc żeby Bóg był czymś największym do pomyślenia to musi istnieć w rzeczywistości.

5 dowodów św. Tomasza na istnienie Boga:

Św. Tomasz przytoczył 5 dowodów na istnienie Boga. Są to dowody aposterioryczne i filozoficzne, które opierają się na rozumie.

Dowody aposterioryczne - dowody, które wychodzą z doświadczeń empirycznych dostępnych wszystkim ludziom i na ich podstawie formułowane jest twierdzenie, które nie zalicza się już do poznania empirycznego.

1. Dowód z ruchu:

Każdy byt, który potrafi się zmieniać posiada dwie strony: aktualna i możnościową (forma i materia). Ruch jest aktualizacją możności. Żaden byt nie może sam siebie aktualizować, nie może sam siebie doprowadzić do realizacji, nie może sam z siebie się poruszać. Potrzebuje zatem zewnętrznej przyczyny swojej aktualizacji. Nie można przyjąć, że jest nieskończona liczba poruszycieli, ponieważ nieskończoność jest absurdem. Zatem na samym końcu jest Poruszyciel, który się nie zmienia – jest czystym aktem, czystą formą.

Motor 2 A+M

A + M

Motor N Akt

Motor 1 A+M

2. Dowód z przyczyny sprawczej:

Niektóre byty są przyczynami innych – jest to rzeczywistość przyczynowo – skutkowa. Każda rzecz, która powstaje ma swoją przyczynę. Jaka jest więc natura Przyczyny Pierwszej? I znów teoria o nieskończonej ilości bytów jest nie do przyjęcia. Musimy więc założyć, że jest byt, który jest przyczyną wszystkich bytów, ale nie jest ich skutkiem. Jest to Przyczyna Pierwsza.

2. Dowód z konieczności i niekonieczności istnienia:

Istnienie jest aktualną stroną bytów, jest tym co bezpośrednio wiąże wszystkie byty z Bogiem, ponieważ to On nadaje im istnienie. Rzeczy raz doświadczamy, a innym razem już nie, bo się zmieniają. Możemy wyróżnić dwa rodzaje istnienia:

a. przygodne – istnienie niekonieczne, byty nie muszą istnieć,

b. konieczne – rzeczy muszą być, a nie mogą nie być.

Wszystkie rzeczy powstają i giną, więc ich istnienie jest niekonieczne. Dlaczego więc są skoro mogą nie być? Każda rzecz, która zaistniała, była kiedyś w momencie, w który nie istniała. Nic nie istnieje zanim istnieje, więc jaka jest przyczyna tego, że coś zaistniało? Jest Byt, który posiada istnienie konieczne (jest i zawsze musi być)- powołuje On do istnienia wszystkie byty przygodne i nadaje im istnienie.

2. Dowód ze stopni doskonałości bytu:

Orzekamy o rzeczach ich różne wartości i własności oraz stopnie ich doskonałości. Musi więc istnieć byt, który jest przyczyną orzekania doskonałości o innych bytach. Musi On być a. wzorem piękna – skoro jedne rzeczy są piękne, a drugie piękniejsze to ten Byt musi udzielać swojego piękna, rzeczą pięknym tylko w pewnym wymiarze.

b. wzorem dobra

c. wzorem sprawiedliwości

d. wzorem bycia, istnienia

2. Dowód z celowego działania natury:

Istnieją dwa rodzaje działania – wolny wybór (człowiek i aniołowie) oraz przynależny bytom nieświadomym. Wolny wybór to racjonalne działanie wykonywane ze względu na racjonalnie obrany cel. Działanie przynależne bytom nieświadomym również nakierowane jest na osiągnięcie celu. Dlaczego więc natura działa racjonalnie mimo że nie posiada umysłu? To racjonalne myślenie natury opiera się na przejęciu transcendentnego rozumu, który projektuje cel już w samej konstrukcji natury.

Podsumowanie:

1. Wszystkie dowody opierają się na relacji Boga ze stworzeniem

2. Bóg jest przyczyną świata i w świecie

3. Istnienie Boga możemy odczytywać ze śladów jakie zostawił w swoim stworzeniu

4. wnioskujemy na podstawie tego co doświadczamy, że Bóg jest.

ANTROPOLOGIA:

Tomasz konstruując teorie antropologii czerpał z założeń Arystotelesa, który uważał, że ideału wiedzy należy szukać w doświadczeniu. Nie ma bowiem niczego w intelekcie co nie przeszłoby przez bramy zmysłów. Człowiek nie rodzi się z wiedzą ale nabywa ją wraz z doświadczeniem, dlatego tez po śmierci nie będzie mógł się uczyć, bo zabraknie zmysłów.

Według św. Tomasza są 3 rodzaje duszy:

a. wegetatywna – wzrost, odżywianie

b. zmysłowa – poznanie zmyslowe, porządanie, ruch

100. intelektualna – poznanie intelektualne, wola

Dusza człowieka jest czymś nieśmiertelnym, nie może zginąć, bo akt istnienia jest jej przynależny. Ona dopiero nadaje istnienie ciału. Jest to dowód na zmartwychwstanie – dusza tęskni za ciałem po śmierci, zmartwychwstanie to połączenie duszy (forma) z ciałem (materia). Św. Tomasz zajmuje stanowisko przeciwko metenpsychozie.

PRZYMIOTY BOGA:

1. actus spurus – Bóg jest czystym aktem, pelnią doskonałości, jest samym urzeczywistnieniem i nie ma w Nim żadnej możności (nawet możności istnienia, bo Bóg jest istnieniem samoistnym).

2. Jest maksymalnym dobrem – istnienie jest zamienne z dobrem, bo to co istnieje jest dobrem. Dlatego też Bóg, który jest istnieniem jest maksymalnie dobry..

3. Jest Prawdą – prawda to zgodność myśli z rzeczywistością, jest ona związana z istnieniem.

4. Bóg nie jest czymś złożonym, jest rzeczywistością prostą. Złożoność istnieje, gdy jest możność.

5. Jeżeli wszelki byt cielesny jest złożony, to Bóg skoro jest prosty musi być duchem.

6. Stoi u szczytu poznania – wyraża poznanie najdoskonalsze, pierwszym przedmiotem poznania Boga jest On sam, gdyż od Niego pochodzi wszelkie stworzenie.

7. Opatrzność – Bóg ma o nas wiedzę i opiekuje się światem. Nie zajmuje się tylko naturalnymi procesami, ale każdym najdrobniejszym bytem, czy zdarzeniem. Wszystko jest podległe Bożemu poznaniu i woli.

8. Bóg poznaje wszystko naraz – wieczność Boga jest czymś pozaczasowym, jednocześnie ujmuje On cały czas, widzi wszystko jednocześnie, człowiek więc absolutne wszystko znajdzie w Bogu i jego poznaniu.

9. Sam jest poznaniem i chceniem

10. Musi miłować przede wszystkim sam siebie, ale równocześnie miłuje w sobie wszystko co stworzył. Pragnie udzielać siebie innym bytom. Nie może jednak kochać rzeczy niemożliwych, tzn. wewnętrznie sprzecznych. Wszystko co istnieje jest chciane i kochane przez Boga. Byty stwarzane są dobre, bo Bóg je chce. Przez miłość warunkuje on istnienie rzeczy.

11. Jest szczęśliwy ze swojej istoty i z tego Kim jest – Każdy człowiek, który szuka szczęścia nawet na drogach innych od dróg Bożych, tak naprawdę szuka Boga, bo każda chwila szczęścia jest odpryskiem szczęścia Boga.