7. Pojęcie i charakterystyka kategorii teleologicznych. ( cele wychowania, autorytet, ideał wychowawczy, wzór osobowy)

Cele wychowania to normy postulujące określone stany rzeczy, czyli standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. Określają one pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie.

Można wyróżnić cztery grupy celów:

1. cele kreatywne: „wywołać...”, „ukształtować...” (np. nowe zainteresowania lub przekonania).

2. cele optymalizujące: „zwiększyć...”, „wzmóc...”, „poszerzyć...” (np. zaangażowanie).

3. cele minimalizujące: „osłabić...”, „ograniczyć...”

4. cele korekcyjne: „przekształcić...”, „zmienić...”

Autorytet:

W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako wzoru czy swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:

1. Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;

2. Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;

3. Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;

4. Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;

5. Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy;

Autorytet może oddziaływać wyzwalająco bądź ujarzmiająco. Autorytet wyzwalający inspiruje i konstruktywnie wpływa na postępowanie osób, mobilizując je do inicjatywy i podejmowania samodzielnych działań, stymulując ich zapał, wyobraźnię i intelekt, czy pomagając im w osiąganiu cywilnej odwagi i krytycznej wiedzy.. Autorytet ujarzmiający pochodzi nie tyle z osobistych zalet czy zasług, ile z wygórowanych ambicji i żądzy władzy jego "dysponenta" dążącego do podporządkowania sobie wychowanków poprzez stosowanie aparatu przymusu i ustanawianie arbitralnych zakazów bądź nakazów..

Ideał wychowawczy – jako idealny wzorzec postępowania moralnego ludzi stanowi najwyższy cel działania wychowawczego. Nazywany bywa też ideałem wychowawczym lub osobowym. Obejmuje on rejestr pożądanych właściwości moralnych przedstawianych w bardzo ogólnych wymiarach w sposób abstrakcyjny i uniwersalny, bez odnoszenia do konkretnych sytuacji. Można też powiedzieć, że jest to zbiór naczelnych celów wychowania, czyli podstawowych ogólnych dyspozycji osobowościowych jednostki. Ideał taki jest wzorem perspektywicznym. Niemal w każdej epoce i w poszczególnych kręgach kulturowo-społecznych występował i występuje swoisty dla nich ideał moralny.

Wzór osobowy – ideał moralny nie ma większej mocy oddziaływania wychowawczego, dopiero dzięki ukazaniu go w postaci bardziej konkretnej może stać się jednym z czynników regulujących zachowanie wychowanków. Ideał ten jest przeznaczony dla wychowawcy ponieważ pomaga mu wyznaczać cele i zadania wychowania a wzór osobowy ma służyć wychowankom, bo dzięki temu można zmobilizować ich do konkretnych działań. Wzorami są więc konkretne jednostki, ludzie, których zachowanie jest aprobowane społecznie, które stają się przedmiotem uwielbienia, mogą to być osoby żyjące współcześnie znane z historii, a nawet będące fikcją literacką. Wzór osobowy zawsze odnosi się do konkretnych zachowań i dlatego bardziej przemawia do dzieci i młodzieży. Nie zawsze jest uosobieniem wartości uznawanych społecznie. Zdarza się, że zawiera wiele cech negatywnych. Ze względu na różnorodność zainteresowań ludzkich różne mogą być wzory osobowe, wzory te bowiem wzajemnie się uzupełniają i wzbogacają. Wzory osobowe mają dużą siłę motywacyjną. Urabianie dzieci i młodzieży nie powinno polegać wyłącznie na przekazywaniu im wiedzy na ten temat.

8. Funkcje celów wychowania, autorytetów i wzorów osobowych.

FUNKCJE CELÓW WYCHOWANIA

1. Cele stanowią punkt odniesienia, do którego w procesie dydaktyczno-wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia.

2. Cele mają znaczenie regulacyjne, zabezpieczają przed nadmiernym rozbudowaniem środków.

3. Cele spełniają funkcję organizującą wobec treści, metod, form organizacyjnych, kształcenia nauczycieli i przedmiotu badań oświatowych.

4. Cele mają charakter koordynujący. Są integrujące i mobilizujące, pobudzają entuzjazm, jeśli są celami autentycznymi i atrakcyjnymi.

5. Cele pełnią funkcję prospektywną, przepowiadają i przenoszą w przyszłość taką, jakiej pragniemy. Przenoszą w dzień jutrzejszy, inspirują dzień dzisiejszy.

6. Cele zapewniają trwałość wartości. Należą do przeszłości, dnia dzisiejszego i przyszłości. Wzmacniają poczucie bezpieczeństwa.

Rolę celów sprowadza się do trzech funkcji: wyodrębniającej, strukturalizującej (modelującej) i funkcji kontrolnej.

Wg A. Góryckiej:

        Funkcja wyodrębniająca - wyróżnienie celu swoistego dla danych procesów wychowawczych

        Funkcja strukturalizująca – modelująca całokształt procesu wychowawczego, polegająca na odpowiednim dobraniu struktur sytuacyjnych i wyniesionych z danej sytuacji doświadczeń wychowanków do odpowiednio dobranych celów wychowania

        Funkcja kontrolna – sprowadzająca się do oceny uzyskanego wyniku

Funkcje autorytetów:

Funkcja integracyjna – występuje wtedy, gdy w zakres wartości manifestowanych przez autorytet, wchodzą te, które akceptowane są przez całe społeczeństwo. Jednoczy on, bowiem społeczeństwo skupiając jego uwagę w jednym, wspólnym dla całego społeczeństwa.

Funkcja dezintegracyjna – występuje w sytuacji, gdy autorytet oparty jest na wartościach uznawanych i akceptowanych tylko przez pewną część społeczeństwa. Powoduje to, bowiem, że pozostała część społeczeństwa uznaje inny autorytet.

Funkcja selekcyjna – polega na manifestowaniu, propagowaniu określonych wartości. Mogą to być wartości postępowe, jak i zdecydowanie regresywne. Zwykle w interesie dominującej grupy w danej społeczności leży określenie, które wartości mają być rozpowszechnione, utrwalone i rozwijane, a funkcjonowanie, których należy zminimalizować lub całkowicie wykluczyć.

Funkcja jako kryterium prawdziwości autorytetu – odwoływanie się do zdania autorytetów w poszczególnych dziedzinach życia może być koniecznością lecz może wynikać również z innych powodów. Z dogmatycznego sposobu myślenia czyli ujmowania obiektywnej rzeczywistości na podstawie martwej formuły; z konformizmu wynikającego z takich sytuacji, w których nie popłaca samodzielność myślenia, a także z konieczności życiowej spowodowanej daleko idącą specjalizacją – trzeba wierzyć różnym ekspertom, fachowcom.

14. Pojęcie i struktura procesu wychowania.

Proces wychowania (Górniewicz) - ciąg działań, zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś, co ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości.

Struktura:

Górniewicz wyróżnia 2 warstwy:
• Warstwę aksjologiczną – ideały i cele wychowania
• Warstwę operacyjną – formy, metody i środki wychowania.
W jego określeniu struktury procesu wychowania nie ma mowy o podmiotach wychowania (brak warstwy osobowej, podmiotowej)

15. Pojecie sytuacji wychowawczej i jej elementy.

Sytuacje wychowawcze są to pewne układy: rzeczy, ludzi, zadań powiązanych jednością miejsca i czasu i organizowanych w celu zrealizowania określonego celu wychowawczego i są organizowane przez wychowawcę, który jest reżyserem sytuacji. Każda sytuacja ma dwa aspekty: obiektywny, subiektywny.

Parametry sytuacji obiektywnych:
Wychowawca, wychowanek, grupa, zadanie

Powiązania(interakcje)między sytuacjami obiektywnymi:
1.Interakcja pełna bezpośrednia(wychowawca-wychowanek)
2.Interakcja pełna pośrednia (wychowawca- grupa-wychowanek,
wychowawca -zadanie-wychowanek, wychowawca -grupa-zadanie -wychowanek)
3.Interakcja niepełna pośrednia(wychowawca -grupa-wychowanek, grupa –zadanie -wychowanek, zadanie-grupa, zadanie-wychowanek)

16. Style kierowania wychowawczego, rodzaje, krótka charakterystyka i ich skutki.

Style kierowania wychowawczego: autokratyczny, demokratyczny, liberalny.

Styl demokratyczny- przekazywanie przez wychowawcę wielu funkcji do samodzielnego wykonania. Członkowie podejmują decyzje dot. spraw klasy, prowokuje dyskusje, członkowie sami kontrolują wykonywanie zadań. Wychowawca sam jest uczestnikiem zajęć. panują życzliwe i koleżeńskie kontakty a praca wykonywana jest nawet wtedy, gdy wychowawca opuści na chwilę zespół. Występuje też orientacja zespołu na cel

Styl autokratyczny- wychowawca decyduje, sprawuje kontrolę, podkreśla swoją pozycję, rozdziela zadania i sam ocenia ich wykonanie. Stosuje kary, nie nagradza lub czyni to bardzo rzadko. w klasie występuje wiele zachowań agresywnych, które mogą być kierowane na innych członków, przedmioty i co występuje dość często – na wychowawcę. Praca podejmowana jest z nakazu wychowawcy i trwa tak długo jak jest on obecny.

Styl liberalny- wychowawca „powstrzymuje się od wszelkiej ingerencji w sprawy grupy, pozostawia jej członkom całkowitą dowolność, nie aktywizuje ich ani nie kontroluje, ograniczając swoje kontakty z grupą do absolutnie koniecznych.

18. Pojecie metod wychowania, ich klasyfikacja i krótka charakterystyka.

Metoda wychowania – powtarzalne czynności zmierzające do celów (zazwyczaj cząstkowych) (Konarzewski)

Klasyfikacja metod według Konarzewskiego:

a/ „metodę nagradzania – to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń (dostarczeniu nagród) w następstwie jej określonych czynności.. Skuteczność nagradzania uzależniona jest od: atrakcyjności nagrody, opóźnienia nagrody, rozkładu nagród, stopnia opanowania czynności, źródła motywacji czynności”. Metoda nagradzania stosowana jest w celu utrwalenia tendencji do wykonywania określonej czynności oraz jej intensyfikacji.

b/ metodę karania – „karanie to każda działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się. Karanie może być stosowane w celu osiągnięcia dwóch rodzajów zmian wychowawczych – eliminacja oraz intensyfikacja pewnej czynności. W stosowaniu kar ważne są: awersyjność kary, synchronizacja kary, rozkład karania, unikanie bierne i unikanie czynne, rodzaj karanej czynności, łatwość różnicowania, osobowość wychowanka, społeczny kontekst karania”
c/ metodę modelowania – w metodzie tej niezmiernie ważna jest obserwacja zachowania się innego człowieka. Wpływa ona na zmianę zachowania się obserwatora. Uczenie się przez obserwację prowadzi do imitacji, tj. wykonywania ruchów lub wydawania dźwięków podobnych do tych, jakie uprzednio wykonywał obserwowany człowiek- model..
d/ metody perswazyjne – „polegają na przekazywaniu wychowankowi komunikatów językowych w celu zmiany jego przekonań”. Wyróżnić tu możemy szereg przekazów językowych np.: przekazy definicyjne, powiadomienia, metafory,
e/ metody zadaniowe - w metodzie tej „wychowawca tworzy realne sytuacje, będące dla wychowanka wyzwaniem, to jest wymagające od niego podjęcia odpowiednich działań; działania te prowadzą zwrotnie do pożądanych zmian w jego psychice”
f/ jednostka w grupie – „grupowe metody wychowania opierają się na założeniu, że źródłem
zmian psychicznych w jednostce może być nie tylko działalność wychowawcy, lecz także zachowanie się innych ludzi tworzących jej społeczne otoczenie”.

19. Pojęcie technik ( form) wychowania, ich rodzaje i rola.

Techniki wychowawcze Łobockiego – sposoby postępowania wychowawczego stanowiące uszczegółowienie metod wychowania.

-Techniki wymiany opinii – pogłębienie współżycia i współdziałania dzieci i młodzieży, bliższe poznanie ( burza mózgów, technika decyzji grupowej, sondażu opinii, swobodnej ekspresji słownej, technika kontaktów międzyludzkich)
-Techniki oparte na dramatyzacji – odwołują się do organizowania różnych akcji scenicznych wraz z dialogiem ( technika socjodramatyczna, technika gier dramatycznych, technika dramy)
-Techniki wzmacniania pozytywnego i negatywnego – wzmacniania pozytywnego służą rozwijaniu i pogłębianiu zachowań wychowawczo pożądanych; wzmacniania negatywnego – są próbą przeciwstawienia się zachowaniom niepożądanym;
-Techniki oddziaływań niewerbalnych ( technika swobodnej ekspresji plastycznej, technika ignorowania zachowań niepożądanych)
-Techniki organizowania czasu wolnego – umożliwiają korzystanie z godziwego wypoczynku i rozrywki; ( techniki rekreacji kulturalno – rozrywkowej, rekreacji twórczej, fizycznej i techniki rekreacji przez działalność społeczną)