Temat nr 8 : Rozwój szkół elementarnych i średnich w Europie XIX w.
SZKOŁA ELEMENTARNA :
Z zaniedbanej szkółki parafialnej, traktowanej jako służka kościoła, szkoła elementarna stała się szkołą państwową, powszechną, obowiązkową, podstawowym elementem nowoczesnego kształcenia.
Walkę o przebudowę szkoły rozpoczęła burżuazja francuska przed wybuchem rewolucji, domagając się:
udostępnienia jej wszystkim dzieciom,
dostosowania programu nauczania do potrzeb życia społecznego i politycznego,
oddania jej pod opiekę państwa
całkowitego wyzwolenia od wpływów kościoła
przekształcenia jej na instytucję zupełnie świecką, propagującą ideały rewolucyjne
Działacze francuskiej rewolucji burżuazyjnej domagali się:
powszechności nauczania
bezpłatności szkoły
wydania przepisów o obowiązku szkolnym
całkowitego świeckiego charakteru wychowania
patriotycznego ducha nauczania, który miał zastąpić religię
Stanowisko angielskiej arystokracji względem szkół:
- nie należy dopuszczać do szerzenia jakiegokolwiek wykształcenia wśród warstw biednych, ponieważ skłania je ono do buntu
- jedyną wiedzą dla uciskanych i wyzyskiwanych powinna być religia, gdyż tylko ona uczy pokory, posłuszeństwa i zadowolenia z istniejących warunków. ( popierali szkoły niedzielne)
Pozycja liberalnej burżuazji angielskiej:
- dowodzili, że do buntu można najłatwiej popchnąć właśnie zupełnie nieoświeconych. Najlepszym sposobem utrzymania ich spokoju i w przekonaniu, że tylko praca i pogodzenie się z losem może poprawić ich dolę, jest odpowiednie wychowanie szkolne.
- Poglądy te głosili: (1) Adam Smith - zwolennik fizjokratyzmu, ekonomista, (2) Tomasz
Paine - entuzjasta i obrońca rewolucji francuskiej. (3) Tomasz Malthus - twórca
ekonomii politycznej
- Wszyscy oni domagali się od rządu angielskiego zorganizowania i utrzymywania kosztem publicznym szkolnictwa elementarnego, przekonując w swoich dziełach czytelników, że im klasy pracujące są bardziej oświecone, tym mniej są skłonne do złudzeń na temat możliwości zmiany panujących stosunków społecznych oraz bardziej krytyczne wobec rewolucyjnych podszeptów.
Skrajny liberalizm, reprezentowany przez Williama Godwina, który był całkowicie przeciwny jakiejkolwiek interwencji państwa w sprawy wychowania młodzieży.
- dowodził, że państwowy system wychowania przyniósłby Anglii więcej szkody niż pożytku, ponieważ narzucałby wszystkim obywatelom jednolite poglądy, a hamował rozwój indywidualności, utrwalałby wygodne dla każdego rządy twierdzenia i umacniałby szczególnie żywe w Anglii tradycje feudalne, utrudniając samodzielność krytycznego myślenia obywateli oraz opóźniając postęp.
Kler - doprowadził do ustawy w 1870r. zapoczątkowującej na terenie Anglii świeckie szkolnictwo elementarne.
Podobnie do kleru postępowała burżuazja francuska XIX w.:
- zorganizowała rozgałęzioną sieć szkół wzajemnego nauczania, nie dopuszczała na terenie parlamentu do dalszego uprzywilejowania oświaty kościelnej, doprowadziła w 1833r. do ograniczonej wprawdzie reformy Guizota, ale nadającej francuskiej szkole elementarnej charakter publiczny i podnoszącej znacznie jej poziom.
Idee Pestalozziego:
- jego dążenia do stworzenia dla klas wyzyskiwanych szkoły, która ułatwiałaby im podjęcie walki z nędzą, upośledzeniem i krzywdą, wpajała poczucie godności ludzkiej i pragnienie poprawy własnego losu, znajdowały w wielu krajach coraz szersze zrozumienie i poparcie.
- główny cel Pestalozziego: niszczenie źródeł nędzy
Robotnicy w walce o szkołę elementarną - lata trzydzieste XIX w.
- zorganizowane przez nich w Anglii i Szkocji szkoły nie tylko pogłębiają znacznie świadomość klasy robotniczej, lecz również przyczyniają się do lepszego rozumienia przez nią roli wychowania i jego celów.
Karol Marks - dążył do zapewnienia każdemu dziecku dostępu do ogólnokształcącej, świeckiej, opartej na programie politechnicznym szkoły elementarnej.
- Pierwsze próby wprowadzenia wskazań marksizmu w oświacie, w latach50. XIXw. przez angielski ruch robotniczy wykazały od razu uderzającą wyższość zorganizowanych wówczas świeckich szkół prywatnych nad szkołami kościelnymi.
* Rozszerzony i unowocześniony program nauczania,
* poszczególne przedmioty dostosowane do potrzeb zawodowych i obywatelskich
środowisk robotniczych
* łączenie pracy produkcyjnej z nauką,
* zniesienie kar fizycznych,
* wprowadzenie w szerokim zakresie przedmiotów przyrodniczych.
SZKOŁA ŚREDNIA OGÓLNOKSZTAŁCĄCA
Najmniejsze stosunkowo zmiany przechodziła w XIX w. średnia szkoła ogólnokształcąca.
Jej humanistyczno-klasyczny program nauczania nabrał nowych rumieńców życia, gdy Napoleon wprowadził go w początkach XIX stulecia do liceów francuskich, przeznaczonych głównie dla synów arystokracji oraz naśladującego ją bogatszego mieszczaństwa.
Szkoła średnia ogólnokształcąca stała się na całym kontynencie ekskluzywnym zakładem wychowawczym.
jej uczniowie musieli przeważnie zarabiać własną pracą na życie, uczyli się chętnie łaciny i greki oraz realiów starożytnego świata, wierząc w to, że ta wiedza odróżni ich zaszczytnie od rówieśników pracujących w fabrykach, handlu czy na roli.
W XVIII w. burżuazja zaczęła zakładać szkoły realne - zwracały one uwagę głównie na przedmioty matematyczno-przyrodnicze, elementy wychowania zawodowego, jednak pomimo tego nie potrafiły się oderwać od swojego wzoru jakim były gimnazja klasyczne. Uczyły one niekiedy początków łaciny, nauczania języków nowożytnych. Były więc podobnie jak gimnazja klasyczne , szkołami średnimi ogólnokształcącymi, usiłującymi pogodzić wiedzę filologiczno-językowa z wykształceniem ścisłym. ta kompromisowość programu nauczania szkół realnych była w pewnym stopniu rezultatem postulatów szlachty i średniego mieszczaństwa, którzy pragnęli, aby ich synowie otrzymali podobne wykształcenie jak synowie magnatów i wielkiej burżuazji.
Inne poglądy na kierunek kształcenia szkół średnich reprezentowała burżuazja przemysłowa:
- programu tych szkół uwzględniały przede wszystkim potrzeby przemysłu maszynowego i przygotowywały dla niego dobrych fachowców, występowała energicznie w większości krajów z żądaniem gruntownej ich reformy.
- zupełne usunięcie jeżyków klasycznych, albo chociaż poważne ich ograniczenie na rzecz matematyki, chemii, biologii, i innych wiadomości użytecznych w praktycznym życiu.
- głównym wyrazicielem tych żądań był Herbert Spencer. Był skłonny uwzględniać w nauczaniu szkoły średniej przedmioty humanistyczne tylko w takim zakresie, w jakim one były niezbędne do prawidłowego rozwoju życia społecznego.
- na przełomie XIX i XX stulecia w wielu krajach zaczęto zrównywać pod względem praw z gimnazjami klasycznymi szkoły o bardziej praktycznych i bezpośrednio w życiu użytecznych programach nauczania.