GENEZA I EWOLUCJA
NAUKI PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
Nauka prawa administracyjnego mogła powstać dopiero wtedy, gdy powstało prawo administracyjne, tzn. w XVII i XVIII wieku. Od tego momentu zaczęły się zainteresowania ludzi problematyką tej dziedziny prawa.
Geneza nauki prawa administracyjnego, podobnie jak geneza prawa administracyjnego sięga czasów, gdy zaczęła funkcjonować administracja publiczna. Początkowo badania zajmowały się nie prawem administracyjnym, a szeroko pojętą działalnością administracji funkcjonującej w ówczesnym państwie. Pierwsze obserwacje w stosunku do administracji można określić jako obserwacje spontaniczne, obserwowanie władzy królewskiej i urzędów królewskich. Jednym tylko z elementów funkcjonowania tej administracji było prawo, nie rozróżniano wówczas prawa jako podstawowego wyznacznika funkcjonowania administracji. Obserwowano „res interna”, czyli sprawy wewnętrzne administracji. Pojawiały się wtedy pierwsze dzieła dotyczące działania administracji w sensie władzy i urzędów królewskich. W XVII i XVIII wieku powstawał zbiór wiedzy, który można nazwać ogólną wiedzą o administracji funkcjonującej w ówczesnych państwach.
W XVIII wieku zaczęły się kształtować w Europie kierunki badawcze, które historycy dzielą na trzy grupy:
w Niemczech wyodrębniono nurt badawczy, który nazwany został kameralistyką, a badacze, ludzie którzy tym się zajmowali zostali nazwani kameralistami - kameraliści to przedstawiciele wiedzy o administracji z punktu widzenia przede wszystkim sprawności działania administracji oraz roli urzędnika w administracji, jak również punktu widzenia finansowania administracji, czyli dochodów i wydatków ponoszonych przez administrację („kamera” to po niemiecku skarb, to co dzisiaj nazywamy Skarbem Państwa, system finansowy państwa).
we Francji akcent położono na analizę administracji z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, a także obsługi społeczeństwa; stąd nazwa nauki to policystyka, a policyści to ludzie, którzy zajmowali się tą dziedziną wiedzy - policyści badali administrację francuską z punktu widzenia jej funkcjonowania w państwie, akcentowano również służebną rolę administracji wobec społeczeństwa, wobec obywateli.
we Włoszech ruch badawczy nosił nazwę legistyki (od „legis” - prawo), a ówcześni uczeni to legiści - legiści akcentowali w swoich badaniach nad administracją rolę prawa oraz przepisów, które wyznaczają działalność administracji.
Zarówno kameraliści, policyści, jak i legiści interesowali się „res interna”, ale oprócz tego interesowali się wpływem administracji na społeczeństwo:
w aspekcie finansowym - niemieccy kameraliści,
w aspekcie służby publicznej i bezpieczeństwa państwa - francuscy policyści,
w aspekcie prawnym - włoscy legiści.
W I połowie XIX wieku niemieccy uczeni (nazywani postkameralistami), w szczególności Lorenz von Stein a także Stromlov i Jastrov, dokonali pierwszego podziału ogólnej wiedzy o administracji na trzy dziedziny:
nauka administracji;
polityka administracyjna;
nauka prawa administracyjnego.
Nauka prawa administracyjnego - w istocie nie jest to nauka badająca administrację, tylko jest to nauka badająca prawo regulujące działalność administracji. To nauka, która wyrosła z badań nad administracją, a stała się nauką badająca przepisy regulujące działania administracji, stała się nauka prawną.
Genetycznie z wiedzy o administracji, wyodrębniła się dziedzina wiedzy, którą w XIX wieku nazwano nauką prawa administracyjnego - nauka o normach regulujących organizację państwa i sytuację obywatela. Dzisiaj nauka prawa administracyjnego dzieli się na naukę prawa ustrojowego, naukę prawa materialnego i naukę postępowania (obejmuje badanie norm ustrojowych, norm materialnych i norm proceduralnych).
Nauka administracji to dziedzina wiedzy o realnie istniejącej, rzeczywistej administracji publicznej w danym państwie. Jest to analizowanie nie prawa, ale analizowanie administracji w całym skomplikowanym systemie zjawisk tak nazywanych. Celem badań nad administracją jest poszukiwanie optymalnych rozwiązań organizacji administracji w państwie (po to bada się administrację, żeby ją usprawnić i udoskonalić).
Dzisiaj termin nauka administracji jest akceptowany przez badaczy, ale w istocie nie ma jednej nauki o administracji (jest to tylko tradycyjna historyczna nazwa). W rzeczywistości administrację jako zjawisko w państwie trzeba badać na różnych płaszczyznach badawczych:
na płaszczyźnie polityczno-ideologicznej badającej cel istnienia administracji;
na płaszczyźnie historycznej porównującej różne państwa w różnych okresy;
na płaszczyźnie socjologiczno-psychologicznej jako patrzenie na ludzi przez pryzmat ich przydatności do pracy w administracji.
Poza tym można wyróżnić płaszczyznę normatywną badań nad administracją, płaszczyznę badania wpływu przepisów na funkcjonowanie administracji.
Płaszczyzna ergologiczna to płaszczyzna nauk o pracy i bada się administrację jako proces pracy, bada się stosunki przełożony podwładny, bada się pewne zjawiska z teorii organizacji i kierowania.
Polityka administracyjna zajmuje się programowaniem i planowaniem jaka powinna być administracja. Polityka administracyjna wykładana jest w podziale na poszczególne polityki szczegółowe (polityki przedmiotowe) z którymi administracja ma doczynienia, np. polityka społeczna, polityka ochrony zdrowia, polityka inwestycyjna, polityka finansowa.
Nauka prawa administracyjnego w Polsce sięga okresu zaborów, mimo że przedmiotem badań nie było prawo polskie tylko prawo zaborcze. Tacy uczeni jak Kasparek, Oczapowski, Okolski badali ówczesne prawo, ale badali także administrację. Ośrodki krakowskie i lwowskie w ówczesnych czasach badały ustrój administracji, badały przepisy regulujące sytuacje obywateli, badały finanse administracyjne, analizowały samorząd terytorialny. Rozkwit nauki prawa administracyjnego w Polsce to okres międzywojenny. Tacy uczeni jak Osietyński, Jaworski, Filarowicz badali prawo administracyjne i próbowali znaleźć różnice między prawem administracyjnym a konstytucyjnym, prawem administracyjnym a prawem sądowym. Po wojnie na wszystkich uniwersytetach powstały odrębne katedry prawa administracyjnego, a warszawski profesor Jerzy Starościak napisał pierwszy duży podręcznik prawa administracyjnego.
11