4. Najstarsze plemiona polskie w źródłach historiograficznych.
Geograf bawarski:
Są to dwie mechanicznie połączone ze sobą zapiski. Zostało to na pewno napisane po traktacie z Verdun(843). Celem zapisu było ukazanie sąsiadów państwa wschodnio frankońskiego na wschodzie. Napisanie tego dokumentu zlecił Ludwik Niemiecki. Autorem jej jest najprawdopodobniej Rudolf z Fuldy (mnich fuldajski który w 812 roku został sekretarzem przy klasztornym, posiadał zainteresowania poezja i ogólnie literatura, jest autorem ok. 100 dokumentów), autor min. Roczników Fuldajskich. Napisał to po zwycięskiej wyprawie Ludwika na Obodrytów. Po napisaniu dokumentu w Fuldzie powędrował on do Ratyzbony gdzie został zatwierdzony w 844 roku. Jest również przypuszczenie A. Brucknera który dopatrzył się różnic pomiędzy dokumentem a pierwsza księgą roczników, wniosek jednak jest jeden mianowicie że autorem jeżeli nie był sam Rudolf to na pewno jakiś skryba z kręgów nadłabskich. Dokument trafia do kancelarii Ratyzbońskiej a później do klasztoru św. Emnerama. Tam mnichowi traktują go jako obiekt dydaktyczny oraz w celach misyjno handlowych. Mnisi zbierają informacje o wschodnich terenach od obcych przybyszów głównie z rejonów Czech. Jednak są one często zawyżone, być może dlatego aby odstraszyć potęgę Ludwika. Jest podstawowa różnica pomiędzy obiema zapiskami, jest ona zawarta w celu sporządzenia dokumentu.
Identyfikacja plemion w Geografie Bawarskim:
Civitates- jest to słowo używane w dokumencie i znaczy tyle co staroniemieckie Burg czyli gród ufortyfikowany wraz okolicznymi terytoriami, w nim często rezyduje książę jako władza zwierzchnia.
Kryterium identyfikacyjne jest etymologiczne, geograficzne i polityczne:
W I części dokumentu można wyraźnie zidentyfikować 13 plemion które ciągną się z pn. na pd wzdłuż granicy państwa wschodnio frankońskiego. Druga część jest o wiele ciekawsza ponieważ zawiera informacje o 43 plemionach na wschód od państwa wschodnio frankońskiego. Co do identyfikacji to problemy są z Zauriani, oraz Merehani(30civitates) ale ich należy umiejscowić w kraju nad nitrzańskim. Co ważne wśród tych plemion da się rozróżnić Polskie: Wolinianie(70 civ), Pyrzyczanie(70 civ), Wiślanie, Ślężanie(15 civ), Łużyczanie(30 civ), Dziadoszanie(20), Milczanie(30), Opolanie(20), Gołęszyce(5). Problem jest także z identyfikacją z Bensunzane, późniejszy dokument Konrada Mazowieckiego z 1230 roku wspomina na Mazowszu o Bużanach, tak samo na Wołyniu miało istnieć takie plemię. Podobny problem jest z Lupigla, jest wiele koncepcji-(łowcy głów, głupie głowy być może Głubczyce itd.) nie jest to wyjaśnione. Ważne jednak jest to że nie wymienia ani Polan ani Mazowsza wnioski są proste—albo nie istnieli, byli za mali lub do nich nie dotarto.
Istnieje także kwestia wymienionych przez ten dokument Lendizi(98 civ) jest to potężne plemię które można prawdopodobnie odnieść do Wielkopolski jako Lędzian- Rusini z racji ich siły nazywali ich Lachami, ich umiejscowienie można przenieść bardziej na wschód w okolice Sanu i Bugu.
Dokument praski Henryka IV
Dotyczył on połączenia biskupstw Praskiego i Ołomunieckiego w jedno. Został on wystawiony późno bo w 1086 roku. Jednak w ziemiach biskupstwa Praskiego utworzonego w 973 roku wymienia ziemie Śląską i Małopolska. Na Śląsku wymienia Ślężan, Trzebowian, Dziadoszan i Bobżan. Natomiast co do Małopolski to mówi tylko że jej wsch granica sięga Bugu i Styru. Do niej wchodzą także ziemie Krakowa i okolic. Najważniejsze jest że zostały zapisane lub zachowały się w tradycji nazwy plemion śląskich, nie wymienia tu Opolan ani Gołęszyców ale dlatego że wyznaczał tylko granicę pn i zach, a przecież plemiona pominięte znajdują się w środku.
Widukind- napisał Dzieje Saskie które doprowadził do 968 roku, był to mnich benedyktyński z nowej Korbei. W swej kronice pisał o Mieszku który panował nad plemieniem „Licicaviki” - można to tłumaczyć jako np. Lachów itd. Jednak wymienia 6 plemion Śląskich. Na podstawie jego podań można zidentyfikować Ślężan wokół góry Ślęży i Opolan w okolicach Opola które jak dowodzą wykopaliska archeologiczne było ważnym miastem w X wieku. Problem jest z umiejscowieniem Dziadoszan, można się tu posłużyć Thietmarem i jego kroniką, który opisując przyjazd Ottona III do Polski w 1000 roku, pisze że przybył on z Miśni przez ziemię Miliczan do Poznania i potem Gniezna. Chrobry miał go powitać na terenie Dzaidoszan najprawdopodobniej w Głogowie. Gołęszyce na podstawie źródeł z XII i XIII wieku możemy usadowić na Śląsku Opawskim, Śląsku wraz z Raciborzem. Bobżan wokół rzeki Bóbr. Trzebowian jedni sytuują w Czechach w okolicach miejscowości Ćeska Trzebowa, natomiast w Polsce mieli by się znajdować na pn od Wrocławia, nad Kaczawą z Legnicą, Istnieje przypuszczenie że Kaczawa wcześniej nazywała się Trzebową.
Opis Germanii króla angielskiego Alfreda.
Krół Alfred(871-899) od najmłodszych lat miał wpajana miłość do literatury. Jednak początek jego panowania to problemy z atakami duńskimi i wojnami domowymi. Uporał się z nimi do 889 roku. Po tym czasie sprowadzał wielu uczonych którzy pomogli mu sporządzić pierwszy chorograficzny opis Europy. Alfred opierał się na dziele Orazjusza z Hiszpanii który był uczniem św. Augustyna z Hippony. Jednakże źle odczytał jego mapy i za granicę Germanii uznał Ren i Don. Biograf króla Asser udowadnia że król był analfabetą, więc sam nie pisał ale zlecił swym skrybom spisywanie. Dowód z II księgi gdzie Ohther w swej relacji z wybrzeży Morza Białego mówi „ i przywiózł ich kilka swemu królowi”- chodziło tu o kły morsów. Całą drugą księgę napisał Wulfstan, I jest zagadkowa ale na pewno jej inicjatorem był król. Podane są tutaj tereny z perspektywy Moraw i plemienia Głomaczów, po prostu źle odczytano mapę przesuwając Morawy za bardzo na północ. Dowodem na to jest fakt że opis ten podaje że plemię Wiślan było na wschód od Moraw. Wspominając o plemieniu jako organizacji, można wywnioskować że Wiślanie urośli w siłę, posiadają już zalążki państwowości(I księga). Wulfstan w II księdze opisuje swoją podróż do Trusso, które identyfikowane jest z dzisiejszym Elblągiem.
Konstantyn VII Porfirogeneta w swym dziele z X wieku „ De administrando Imperii” pisze o zagadkowym plemieniu Ditzike lub Litzike które przypomina Widukindowe Licicaviki więc być może tu także chodziło o Lachów.
Na mapie Polski dalej są białe plamy tj. Mazowsze , ziemia Łęczycka i sieradzka, Pomorze(Gdańskie) na tych miejscach naukowcy próbują jakoś je załatać różnymi kombinacjami.
Państwo Wiślan- na jego istnienie są trzy dowody źródłowe:
Pierwszy Geograf Bawarski mówiący o Wiślanach ale nie wymienia w ogóle grodów przy nim, dalej Opis króla Alfreda który pisze już o jakiejś państwowości „ Wisla lond”, osią tego państwa musiała być Wisła. Jeszcze jedne źródło to Legenda Panońska napisana po śmierci św. Metodego w 885 roku. Mówi ona że książę Wiślan został ochrzczony siłą przez Świętopełka Wielko morawskiego gdyż wcześniej nie chciał się zgodzić po dobroci. Legenda wspomina że pobito księcia siedzącego na Wiśle. Za jego stolice można uznać Kraków ze względu choćby na jego położenie hydrograficzne a Wiślicy jeszcze wtedy nie było.
Państwo Polan- o nim w ogóle nie wzmianek w źródłach z IX , X wieku , jedynie u Thitmara który wspomina o „Polani”, siedzibę mieli nad Wartą. A ich opis to dopiero Kranika Galla Anonima rozpoczynająca jego dzieje od Popiela.