Stosunki Międzynarodowe

Rozdział I - istota uwarunkowania badania

Kapitalizm - przez jego narodziny cywilizacja europejska wyłamała się z feudalnej organizacji życia społecznego i gospodarczego. Już we wczesnej fazie rozwoju wykazywał międzynarodowe właściwości: obrót kapitału, rynek międzynarodowy, międzynarodowy podział pracy, geograficzna ekspansję najwyżej rozwiniętych państw

Merkantylizm, internacjonalizacja, ad hoc

Od pokoju westfalskiego (1648) stała tendencja do tworzenia systemów równowagi sił, pojmowanego jako pewien porządek międzynarodowy.

Możliwość ekspansji zamorskiej również łagodziła potencjalne niebezpieczeństwo konfliktów w Europie.

2 połowa XVIII - wielka transformacja - powstaje kapitalizm przemysłowy. Rozwój społeczny i ekonomiczny narodów osiągnął moment, w którym jego kontynuacja wymagała stałego przekraczania granic państwowych.

Rudymenty współzależności międzynarodowej

1857 - pierwszy kryzys gospodarczy o zasięgu międzynarodowym.

W XIX wieku stosunki „stały się istotnie międzynarodowe” - angażują nie tylko rządzących, ale i rządzonych, a przedmiotem obrotu były materialne i niematerialne wytwory całego społeczeństwa. Wymuszało to formalnoprawna, instytucjonalną regulację różnego rodzaju powiązań, międzynarodowych. Pod koniec XIX wzrosła liczba zawieranych konwencji i innych porozumień międzynarodowych.

Kongres Wiedeński - nowy porządek na świecie, koniec wojen napoleońskich. Koncert Europejski - dyrektoriat 5 mocarstw (Francja, Austria, Prusy, Anglia) - Primus Inter pares - decydują o losach Europy, zapewniają względną stabilność i zasady rodzącej się gospodarki światowej

Imperializm - agresywny egoizm i ekspansywny nacjonalizm, wyrastające z przekonania, iż interesy partykularne mogą być realizowane bez względu na interesy narodowe i państwowe innych państw, wbrew nim, a nawet ich kosztem.

Kongres Berliński 1885 - zakończono podział świata - nic nie pozostało już do podziału.

Nowe strefy wpływów, rynki zbytu i zaopatrzenia można było osiągnąć wyłącznie na drodze wojny

1919 na mocy traktatu wersalskiego powstałą Liga Narodów - pierwszy światowy system bezpieczeństwa zbiorowego. W jej ramach podpisano w 1928 pakt Brianda -Kelloga, które delegalizował wojnę agresywną i nakazywał państwom rozwiązywanie sporów za pomocą środków pokojowych

Stosunki międzynarodowe zachodzą między uczestnikami życia międzynarodowego (tworzą społeczność międzynarodową):

1. Najważniejsze z nich to państwa, które jednocześnie w świetle prawa międzynarodowego, są - i tylko one - pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi podmiotami prawa międzynarodowego. Są niezmiennie podstawowymi składnikami rzeczywistości międzynarodowej

2. Niepaństwowi uczestnicy:

1. Organizacje międzynarodowe: ponadnarodowe - UE, międzynarodowe, pozarządowe, korporacje transportowe, ruchy międzynarodowe - międzynarodówki, instytucje prywatne

Wraz ze wzrostem potrzeb wewnętrznych oraz wynikających z konieczności reagowania na wyzwania zewnętrzne wzrasta aktywność międzynarodowa państw. W konsekwencji nierzadko pojawiają się z woli państw nowi, niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych, których zadaniem jest rozwiązywanie nowych problemów.

Polityka zagraniczna - jest to aktywność wykazywana wobec innych uczestników (państw, aktorów niepaństwowych), wobec zachodzących między nimi relacji, a także wobec cech nieodłącznych rzeczywistości międzynarodowej. Podejmując taką aktywność, państwa dożą do utrwalania lub kreowania sytuacji korzystnych oraz zapobiegania lub przeciwdziała niekorzystnym

Środowisko międzynarodowe - uczestnicy, ich pozycja, czynniki determinujące stosunki międzynarodowe, relacje zachodzące między różnymi elementami rzeczywistości międzynarodowej

Stosunki międzynarodowe (utożsamiane z procesami oddziaływań międzynarodowych) - wzajemne oddziaływanie wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowej, zarówno aktywnych, jak i tych, które oddziaływania warunkują: wzmacniają, osłabiają czy zniekształcają.

Wzrastająca interpenetracja - wzajemne przenikanie się wszystkich dziedzin stosunków międzynarodowych

Uwarunkowania stosunków międzynarodowych: czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

1. Czynnik geopolityczny - geograficzne uwarunkowanie zjawisk politycznych

2. Czynnik geo - ekonomiczny

3. Czynnik demograficzny

4. Czynnik narodowościowy - struktura narodowościowa ludności państwa

5. Czynnik etyczny

6. Czynnik osobowościowy - rola wybitnych jednostek w polityce państw i instytucji międzynarodowych

7. Czynnik militarny

Procesy instytucjonalizacji - procesy tworzenie i utrwalania systemów regulowania wzajemnych oddziaływań i zachowań uczestników życia międzynarodowego w postaci organizacji, uzgodnionych i zdefiniowanych norm, zasad, reguł, statusów, procedur i ról w celu utrzymania podstawowych zmiennych w stosunkach międzynarodowych oraz rozwiązywania wspólnych problemów. Najwyższym stadium tego procesu jest integracja międzynarodowa, czyli przekazywanie przez państwa pewnych ich funkcji wewnętrznych i zewnętrznych specjalnym, powołanym przez nie instytucjom, których celem jest realizowanie wspólnej polityki w poszczególnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.

Narodziny nauki o stosunkach międzynarodowych - jej rozwój dokonuje sine niemal od początku w trzech aspektach (we wszystkich trzech ujawniają się aspiracje prognostyczne nauki o SM):

1. Poznawczym - chodzi o opis i wyjaśnianie rzeczywistości międzynarodowej, a przeto również o konstruowanie narzędzi metodologicznych oraz teoretycznych, w tym języka odzwierciedlającego specyfikę tej rzeczywistości

2. Dydaktyczny - polega na rozwoju nauki o stosunkach międzynarodowych jako dyscypliny akademickiej, wchodzącej w szeroki zakres nauk humanistycznych czy społecznych

3. Odnosi się do doradztwa ekspertów, którzy są wiedze i doświadczenie w zakresie stosunków międzynarodowych oddają do dyspozycji polityków podejmujących decyzje. Dotyczy to także komentatorów i publicystów kształtujących opinię publiczna o sprawach międzynarodowych.

Nauka o stosunkach międzynarodowych narodziła się po II wojnie światowej.

Rozdział II - wizje rzeczywistości międzynarodowej

1. Realistyczna wizja rzeczywistości międzynarodowej (egoistyczna, państwowo-centralistyczna)

Jest wynikiem podjętej polemiki z liberalna wizją rzeczywistości międzynarodowej, podjętej przez takich badaczy jak E. H. Carr, N. Spykmann, R. Niebuhr, H. Morgenthau.

W rozumieniu idealistów państwa są podstawowymi uczestnikami życia międzynarodowego i stosunki między nimi tworzą stosunki międzynarodowe. Państwa jako podmioty zorganizowane wyznaczają linie demarkacyjne między tym co wewnętrzne a międzynarodowe. Rzeczywistość międzynarodowa to świat państw i relacje między nimi. Realiści koncentrują się na państwach, ich celach i dążeniach. Każde Państwo reprezentuje integralną, suwerenna jednostkę. Kontaktują się one i rozwijają swoje stosunki jedynie przez kanały rządowej polityki zagranicznej i również przez te kanały wewnętrzne interesy mają wpływ na politykę międzynarodową.

Realiści w zasadzie nie znajdują miejsca dla innych uczestników życia międzynarodowego. W ich rozumieniu organizacje międzynarodowe nie są samodzielnymi uczestnikami życia międzynarodowego. To raczej instytucje wielostronnej dyplomacji.

Anarchia międzynarodowa czyli brak zwierzchniej władzy wobec państw istotnie wpływa na warunki, w jakich kształtują się stosunki między państwami, czyni z niej centralny fakt życia międzynarodowego. Chodzi o to ze w rzeczywistości międzynarodowej brakuje czynnika, który określałby ich reguły wzajemnego zachowania, zapobiegał konfliktom między nimi, bronił przed napaścią. Nie ma ośrodka, który spełniałby podobne funkcje jak rząd w państwie. W tej sytuacji rodzi się wzajemna podejrzliwość i nieufność z powodu możliwości użycia przez inne państwo siły zgodnie z jego interesami. To sprawia ze stale muszą być gotowe na przeciwstawienie się agresji. Państwa muszą zapewniać sobie bezpieczeństwo na drodze przede wszystkim własnego wysiłku. Nie mogą polegać na innych uczestnikach, prawie czy instytucjach.

Potęga państwa pomaga osiągnąć bezpieczeństwo, jest celem bezpośrednim, a jej posiadanie przybliży osiągnięcie celów ostatecznych. (Waltz, Herz) Dążenie do potęgi jest konsekwencją stanu gdzie państwa istnieją obok siebie bez nadrzędnej instancji, która narzucałaby im normy zachowania. Drugim powodem dążenia do potęgi jest egoizm ludzki (Morgenthau, Thompson). Na państwo przelane są dążenia jednostki do władzy i potęgi.

Państwo to kula bilardowa, która działa w ten czy inny sposób pod wpływem sił i czynników zewnętrznych.

Dążenie jednego państwa do potęgi powiązane jest z działaniami innych państw, w celu ochrony swej roli i pozycji - podejmują przeciwdziałania.

Dążenie do potęgi wynika z faktu, że stosunki międzynarodowe kształtują się w anarchii międzynarodowej. Jest to praźródło konfliktowego charakteru stosunków między państwami. Możliwa jest jednak współpraca międzynarodowa, ale nie przezwycięży ona anarchiczności systemu i konfliktowego charakteru.

Realiści podzielają pogląd Clausewitza ze wojna jest kontynuacją polityki środkami militarnymi. Wojna jest ostatecznym środkiem obrony żywotnych interesów.

Okresy pokoju i stabilizacji są wynikiem równowagi sił (jej funkcja jest niedopuszczenie do sytuacji, która pozwalałaby jakiemuś państwu zdobyć hegemoniczną pozycję w systemie państw) i w jakiejś części prawa i moralność międzynarodowa.

2. Liberalna wizja rzeczywistości międzynarodowej (idealistyczna, multicentryczna)

Zręby tej wizji sformułowali teoretycy liberalizmu - Bentham, Cobden, Mill. Za sprawą liberałów po I wojnie światowej sformułowano program przebudowy stosunków międzynarodowych. Jego orędownikiem był T. W. Wilson, a pierwszym praktycznym wyrazem Liga Narodów.

Liberałowie przedstawiając obraz rzeczywistości międzynarodowej dokonują rozróżnienia między interesami państwa (rządu) a interesami narodu lub społeczeństwa. W tej wizji podkreśla się ze skoro stosunki między jednostki w ramach państwa mogą być pokojowe, uporządkowane i racjonalne to czemu między narodami miałby być inaczej. Ta teza oparta jest na bardzo istotnym dla wizji liberalnej założeniu mówiącym o istnieniu harmonii interesów narodów i społeczeństw. Narody podobnie jak ludzie służąc sobie służą jednocześnie ludzkości. Mówiąc o harmonii interesów trzeba je rozróżnić na rzeczywiste służącej całej społeczności międzynarodowej i pozorne sprzeczne z rzeczywistymi, które są realizowane kosztem tej społeczności. Rzeczywisty interes każdego narodu polega na pełnym i nieskrepowanym rozwoju więzi ekonomicznych, wolnym handlu i współpracy gospodarczej między narodami. Służy to rozwojowi potencjału ekonomicznego, rozwoju cywilizacyjnemu i podniesienia poziomu życia każdej ze stron. Rzeczywistym interesem każdego narodu jest także pokój. Przyjmuje się, ze społeczeństwa nie są z natury zainteresowane wojna bo ponoszą w niej największe straty

Społeczeństwa i narody działają na arenie międzynarodowej za pośrednictwem państw, które stanowią formę polityczno-terytorialnej organizacji.

Liberałowie szukają przyczyn wojen w naturze państw. Państwo ucieka się do wojny nie za sprawą społeczeństwa ale rządu i sił politycznych znajdujących się poza kontrolą społeczeństwa. Z taką sytuacją można się spotkać w państwach autokratycznych i totalitarnych. Przyczyną wojny są ambicje i ideologia wąskiej klasy rządzącej. Takie państwa uciekają się do militaryzmu, tajnej dyplomacji, ekspansji i wojny. Dla liberałów lekarstwem na tą sytuację jest rozpowszechnienie demokracji. Wojna zniknie z chwilą upowszechnienia się demokracji na świecie.

Zmiana na demokracje może nastąpić ewolucyjnie (Cobden) i państwa demokratyczne nie powinny ingerować w ten proces. Pytania o długość tego procesu i wątpliwości jego nastąpienia sformułowały pogląd (Paine, Mazzini, Wilson), ze można się wtrącać podejmując działania ekonomiczne, polityczne, a nawet i militarne.

Polityka zagraniczna państw jest zawsze funkcją polityki wewnętrznej, która determinuje politykę zagraniczną, od niej też przede wszystkim zależy postępowanie państw na arenie międzynarodowej.

Rozwój demokracji nie wyeliminuje wszystkich przeszkód utrudniających harmonię takich jak nacjonalizm. Ich eliminacja może być możliwa gdy zapewni się warunki jak najszerszego rozwoju więzi i stosunków między narodami. W państwach demokratycznych ułatwia się prawem ich nawiązywanie. Współpraca uświadamia im wspólne interesy, wzajemne poznanie i zrozumienie. Pozwala urzeczywistnić to harmonię. Stosunki między państwami stają się pokojowe i racjonalne. W procesie realizacji swoich interesów państwa kierują się we wzajemnych stosunkach zasadami samoograniczenia, umiarkowania i kompromisu. Dzięki temu spory można załatwić za pomocą negocjacji i kompromisu.

Ważne jest poszukiwanie rozwiązań, które umacniałyby bezpieczeństwo międzynarodowe i stwarzały warunki pokojowego rozwiązywania sporów. Mogłyby się opierać na rozwijaniu i umacnianiu możliwości istniejących w ramach istniejących systemów państw, stworzenie instytucji zapobiegających agresji, przekształcenie systemów państw przez stworzenie jakiejś formy państwa uniwersalnego. Ograniczanie agresji i umacnianie bezpieczeństwa można osiągnąć przez: zwiększenia stopnia powiązania interesów indywidualnych państw z interesami całej społeczności międzynarodowej, umacnianie roli światowej opinii publicznej i międzynarodową regulację praw człowieka, rozwój kontaktów międzyludzkich.

3. Transnarodowa wizja rzeczywistości międzynarodowej (pluralistyczna)

Kaiser, Nye, Keohane, Morse, Rosenaua - ich prace zapoczątkowały ten proces. Założenia tej wizji wyrastają z krytyki wizji realistycznej. Punktem wyjścia są trzy zasadnicze zjawiska:

• Procesy transnarodowe

• Wzrost współzależności w stosunkach międzynarodowych

• Globalizacja interakcji międzynarodowych

Państwa są podstawowymi i właściwie jedynymi uczestnikami stosunków międzynarodowych. Stosunki między państwami konstytuują stosunki międzynarodowe. Są w pełni niezależne od siebie i rozwijają swoje stosunki (mogą na nie wpływać grupy i interesy wewnętrzne)jedynie przez kanały rządowe. Mają wewnętrzna swobodę w kształtowaniu polityki zagranicznej. Głównym przedmiotem zainteresowania państw w polityce zagranicznej są kwestie bezpieczeństwa i przetrwania w środowisku międzynarodowym. Interes państwa jest definiowany w kategoriach potęgi. Stosunki między państwami kształtują się w warunkach ciągle obecnego konfliktu interesów. Struktura układu sił między pastwami opiera się głównie na potędze militarnej.

Według zwolenników wizji transnarodowej cechą współczesnej rzeczywistości międzynarodowej jest wzrost liczby i aktywności niepaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Związane jest to z rewolucja przemysłową i technologiczną, powiązaniem komunikacyjnym, transportowym, pogłębiania się więzi ekonomicznych.

Do grupy niepaństwowych uczestników zalicza się organizacje międzynarodowe, rządowe i pozarządowe korporacje międzynarodowe, ruchy międzynarodowe, kościoły, grupy religijne, międzynarodówki zrzeszające partie polityczne oraz różnorodne prywatne organizacje.

Ich obecność sprawia, że osłabia się pozycja państw w stosunkach międzynarodowych. Państwa są ważnymi aktorami, ale nie dominującymi. Stosunki międzynarodowe dzisiaj to coś więcej niż stosunki między państwami. Obejmują one swym zakresem wszystkie oddziaływania, które wychodzą poza granice państw, ze szczególnym uwzględnieniem aktorów nieterytorialnych.

W miarę wzrostu współzależności poszerza się pole zbieżności interesów państw. Państwa w coraz większym stopniu liczą sie z interesami partnerów, co skłania je do współpracy i wprowadzania wzajemnie korzystnych rozwiązań. Spory rozstrzygane są pokojowo przede wszystkim na drodze negocjacji i kompromisu.

Im większa współzależność tym większej ilości zasobów i wysiłków wymaga osiągnięcie partykularnych interesów państwa w sferze międzynarodowej. Skłania to państwa do poszukiwania sposobów osiągania wspólnych celów i interesów i współdziałania, harmonizowanie i uzgadnianie stanowiska.

Zacierają się różnice między polityką wewnętrzną a zagraniczną. Zaciera się tradycyjny podziała uwypuklany przez realistów na te będące w sferze zainteresowania państwa (bezpieczeństwo, sojusze, zbrojenia) i te drugorzędne (kwestie ekonomiczne i społeczne). Zanika hierarchia zagadnień.

Potęga w stosunkach międzynarodowych ulega rozproszeniu w wyniku uczestniczenia w nich wielu niepaństwowych aktorów.

Stosunki transnarodowe stały się integralną częścią stosunków międzynarodowych, pojawiły się nowe obszary i poziomy interakcji.

Na znaczeniu traci siła militarna jako narzędzie polityki. Możliwość jej realizacji zależy coraz bardziej od „miękkich” składników potęgi czyli źródeł ekonomicznych, sprawność instytucjonalna i organizacyjna

4. Rozwój klasycznych wizji i alternatywne podejście teoretyczne

Marek Menkiszak

Realizm za sprawą publikacji Waltza przybrał postać neorealizmu lub realizmu strukturalnego. Różni się od klasycznego bardziej naukowym podejściem do rzeczywistości międzynarodowej. Neorealiści skoncentrowali się na analizie globalnej struktury systemu międzynarodowego.

Liberalizm także ewoluował. Jego unowocześnione warianty określa się jako neoliberalizm. Skupiła uwagę głównie na rozwoju instytucji międzynarodowych. Stąd nazwa neoliberalny instytucjonalizm. W sferze zainteresować pozostawał także rozwój współ[racy gospodarczej i jej mechanizmy. Znalazło to wyraz w nurcie zwanym międzynarodową ekonomią polityczną.

Można było zauważyć syntezę przeciwstawnych wizji. W szczególności dotyczyło to liberalizmu i podejścia transnarodowego.

W opozycji do wspomnianych klasycznych wizji rozwijały się alternatywne podejścia. Jednym z nich był globalizm. Jego przedstawiciele odwoływali się do klasycznych poglądów Marksa jak i późniejszych reinterpretacji Habermasa i teorii imperializmu Hobsona i Lenina. Państwa są ich zdaniem wyrazicielem interesów aktorów subnarodowych - klas społecznych, grup interesu. Interesy tych aktorów bywają zbieżne w skali międzynarodowej dlatego tworzone są swoiste transnarodowe koalicje. Gospodarka determinuje cała rzeczywistość międzynarodową. Kluczowym założeniem globalizmu jest przekonanie o istnieniu światowego systemu kapitalistycznego, wszechogarniającego i determinującego zachowania wszystkich aktorów sceny międzynarodowej.

Według globalistów istniejący ład międzynarodowy jest niesprawiedliwy ponieważ polega na wyzysku obszarów peryferyjnych, a także pół peryferyjnych przez centra światowej gospodarki.

Inny charakter miała krytyka klasycznych wizji rzeczywistości podejmowana przez zwolenników podejść postmodernistycznych do teorii stosunków międzynarodowych. W istocie mamy do czynienia z różnymi koncepcjami określanymi jako postpozytywizm, poststruktualizm czy konstruktywizm. Źródeł tych koncepcji można szukać w filozofii Nietzschego, Wittgenstaina, Faucaulta, Derrida i Rothy'ego. Nurty postmodernistyczne mają wspólne pewne podstawowe założenia i metody badawcze:

• Rzeczywistość jest konstrukcją społeczną. Wszystkie instytucje i pojęcia są wytworami ludzkich przekonań wyobrażeń i opartych na nich działań. Nie sa dane z zewnątrz i ulegają stopniowym przekształceniom.

• Teorie te nie są tworzone na podstawie faktów. Fakty są odczytywane przez badaczy na podstawie rzeczywistości.

Inne podejścia teoretyczne:

Podejście feministyczne - str. 63 - wskazują na problem dyskryminacji kobiet w stosunkach międzynarodowych i to ze ta dziedzina jest zdominowana przez mężczyzn. Wskazują na kobiece predyspozycje do ej dziedziny. Zwracają uwagę na niedocenianie w teorii problemów zwykłych ludzi, a szczególnie grup mniejszościowych.

Podejście ekologiczne - str. 63 - wskazują na nie do końca doceniany problem zagrożeń w środowisku naturalnym. Dostrzegają zanik podziału na politykę wewnętrzną i zewnętrzną. Podkreślają kluczową rolę organizacji pozarządowych i struktur transnarodowych

Rozdział IV - Uczestnicy stosunków międzynarodowych, ich interesy i oddziaływania

1. Pojęcie uczestnika stosunków międzynarodowych

Dyplomata żołnierz i nie niepaństwowe: partie, kościoły, fundacje, przedsiębiorstwa, organizacje mniejszościowe, tajne związki terrorystyczne.

Aktywność międzynarodowa to różne przejawy celowego i czynnego stosunku do rzeczywistości międzynarodowej.

Formy aktywności międzynarodowej: (działania niezamierzone nie)

1. Czynności - krótkotrwałe i mniej skomplikowane

2. Działania - długotrwałe, złożone i wymagają więcej wysiłku

Uczestników stosunków międzynarodowych można określić jako podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej, a więc do zmieniania lub utrwalania w sposób zamierzony stanów środowiska międzynarodowego.

2. Zróżnicowanie uczestników stosunków międzynarodowych

Państwa

Elementarne jednostki środowiska międzynarodowego, najwyżej zorganizowane podmioty zbiorowe włączające pod swoje zwierzchnictwo wszystkie jednostki i grupy społeczne, najbardziej wpływowi uczestnicy, stosunki między państwami są fundamentem stosunków międzynarodowych.

Państwo - suwerenna organizacja terytorialno-polityczna. Składa się z ludności terytorium i władzy suwerennej. Z chwila powstania uzyskuje zdolność do aktywności międzynarodowej.

Formy aktywności państwa:

• utrzymanie stosunków z innymi uczestnikami

• Współtworzenie organizacji międzynarodowych

• Korzystanie ze sił zbrojnych i pokojowych metod rozwiązywania sporów

Uczestnicy niepaństwowi

1. Narody - stają się uczestnikami stosunków międzynarodowych wówczas, gdy podejmują działania na rzecz utworzenia własnego państwa. Może uczestniczyć gdy jest odpowiednio zorganizowany i ma organy zdolne do występowania w jego imieniu.

2. Zbiorowe podmioty międzypaństwowe

1. Organizacje międzyrządowe - (UE) - celowy wielostronny związek państw powstały w wyniku zawartego między nimi porozumienia i wyposażony w stale organy. (min. 3 państwa)

2. Rodzaje:

• Organizacje powszechne i wszechstronne - NZ

• Organizacje powszechne o kompetencjach ograniczonych - WHO

• Organizacje o ograniczonym członkostwie i ogólnych kompetencjach - UA

• Organizacje o ograniczonym członkostwie i ograniczonych celach - NATO

Zbiorowe podmioty międzyspołeczne - ruchy społeczne, fundacje, organizacje terrorystyczne, kościoły

Aktywność zależy od:

1. Potencjału

2. Od zakresu uznania go przez inne państwa

3. Zobowiązań międzynarodowych

4. Zakresu nawiązanych stosunków dyplomatycznych

3. Interesy uczestników stosunków międzynarodowych

Cele są pochodną interesów

3 podstawowe typy interesów stosunków międzynarodowych:

1. Egzystencjalne - bezpieczeństwo przetrwanie, rozwój

2. Koegzystencjalne - interesy autonomiczności, suwerenności, współżycia współpracy

3. Funkcjonalne - skuteczności, sprawności, informacji, regulacji

Proces działania uruchamiają interesy zagrożone lub niezrealizowane

Ważne funkcje celów:

1. Ukierunkowują działania

2. Wpływają na wybór środków i metod działania

3. Decydują o czasie trwania aktywności i wydatkowanej energii

4. Oddziaływania uczestników stosunków międzynarodowych

Specyfika stosunków między elementami środowiska międzynarodowego, mają najczęściej charakter pośredni (miękkie metody - wyrażanie stanowisk, negocjacje, perswazja). Zbliżone do bezpośrednich - wydawanie poleceń, stwarzanie sytuacji przymusowych:

Działania bezpośrednie:

1. Stosowanie siły zbrojnej

2. Manipulowanie środkami niezbędnymi dla innego podmiotu

3. Tajne akcje wywiadowcze

5. Ewolucja uczestników stosunków międzynarodowych

Rozwój po wojnie, połowa lat 80 spada

Przyczyny rozwoju i zagęszczania niepaństwowych uczestników:

1. Liberalizacja, zwłaszcza gospodarcza

2. Rewolucja komunikacyjna

3. Zakończenie zimnej wojny i demokratyzacja

4. Rozwój edukacji

Rozdział V - Międzynarodowe stosunki polityczne

1. Nadrzędność międzynarodowych stosunków politycznych

2. Polityka zagraniczna - uwarunkowania i instrumenty

Przez politykę zagraniczną należy rozumieć zorganizowany i skierowany na zewnątrz wysiłek państwa, podporządkowany osiąganiu jego żywotnych interesów, który wyraża się w kształtowaniu jego zewnętrznego otoczenia (tworzeniu i sprzyjaniu relacji oraz sytuacji korzystnych, zapobieganie i usuwanie sytuacji niekorzystnych).

O treści polityki zagranicznej, jej celach i instrumentach, a w rezultacie o tym, w jaki sposób państwo współtworzy stosunki międzynarodowe decyduje wiele czynników zwanych także uwarunkowaniami:

• Terytorium

• Ludność

• Uwarunkowania ekonomiczne

• Możliwości w sferze militarnej

• Czynnik ustrojowy - ustroje państwowe są w niemałym stopniu określane przez uwarunkowania kulturowe i religijne

• Uwarunkowania subiektywne - koncepcje i doktryny polityki zagranicznej, świadomość społeczną, zjawiska percepcji i mispercepcji, a także czynnik osobowościowy

Struktura polityki zagranicznej - rozumie się przez nią jej cele, zasady, którymi się powoduje oraz jej kierunki w sensie geograficznym i geopolitycznym.

Cele:

Okres -Krótko/średnio/długofalowe

Znaczenie - Podstawowe (żywotne)/główne(ważne w danym okresie)/drugorzędne

Treść - egzystencjalne(bezpieczeństwo przetrwanie)/koegzystencjalne(zaspokajanie potrzeb państwa w zakresie jego roli, przynależności i współpracy międzynarodowej)/funkcjonalności(odnoszące się do różnych form regulacji, informacji procedur decyzyjnych - służą skuteczności osiągania pierwszych dwóch celów).

Cele wg Zięby:

1. Bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych

2. Wzrostu jego siły materialnej i moralnej

3. Wzrostu pozycji międzynarodowej państwa

4. Kształtowanie i optymalizacja reguł funkcjonowania środowiska międzynarodowego

Przez instrumenty polityki zagranicznej

1. Polityczne - dyplomacja umowy

2. Gospodarcze - zasoby i umiejętność posługiwania się nimi w polityce zagranicznej

3. Wojskowe

4. Psychospołeczne - wykorzystanie takich atutów jak kultura, nauka, informacja, atrakcyjność ideologii, struktura społeczna do działalności propagandowej, promocyjnej, informacyjnej

5. Normatywne - zabiegi na rzecz ustanawiania takich regulacji prawnych i mechanizmów ich działania aby były zgodne z interesami państwa

3. Dyplomacja

Dyplomacja jest instrumentem, za pomocą którego państwo wyraża i prowadzi są politykę zagraniczną w stosunkach zewnętrznych.

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 16 kwietnia 1961 - uporządkowała rozszerzyła i skodyfikowała w formie traktatowej obowiązujące wcześniej zwyczajowe normy prawa dyplomatycznego.

Dyplomacja dwustronna - prowadzona za pośrednictwem stałych misji dyplomatycznych, czyli ambasad.

Akredytowania ambasadora przez kraje sąsiednie

Dyplomacja konferencyjna - prowadzona na forum organizacji międzynarodowych.

Dyplomacja wielostronna - polega na tym ze negocjuje się z wieloma partnerami równocześnie

Misje specjalne - wizyty i podróże zagraniczne zawodowych dyplomatów oraz polityków spełniających funkcje publiczne

Cele dyplomacji są tożsame z celami polityki zagranicznej państwa

Funkcje dyplomacji - observer - negocier - proteger

• Obserwowanie życia politycznego i innych ważnych wydarzeń w różnych sferach życia społecznego

• Negocjacje - zbliżanie stanowisk, zmniejszanie rozbieżności, zmniejszenie lub eliminacja użycia siły

• Ochrona interesów swojego kraju - ochronę interesów państwa i obywateli prowadzi się także za pomocą stosunków konsularnych.

4. Stosunki dwu- i wielostronne

Traktaty dwustronne/wielostronne

Stosunki wielostronne - są rezultatem przekonania państw, że realizacja niektórych interesów narodowych oraz rozwiązywanie pewnych problemów międzynarodowych wymagają połączonego wysiłku większej liczby państw.

Konferencje międzynarodowe - wypracowanie wspólnego stanowiska do konkretnego problemu

Organizacje międzynarodowe - podstawą ich działania jest uzgodniony przez zainteresowane rządy statut będący z reguły umową międzynarodową.

Pośrednią formą stosunków wielostronnych są ugrupowania państw działające na podstawie dokumentów programowych oraz praktyki polegającej na niezbyt regularnych spotkaniach przedstawicieli państw.

Rozdział VI - Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych

1. Pojęcia ogólne

O bezpieczeństwie mówimy wtedy, gdy brak jest zagrożeń w postaci użycia siły, groźby bądź prawdopodobieństwa jej użycia. Chodzi przede wszystkim o siłę zbrojną, czyli o groźbę wojny, interwencji, okupacji, szantażu.

Bezpieczeństwo jest nieodzownie związane z żywotnymi interesami narodowymi

2. Sojusze i wspólnoty bezpieczeństwa - NATO i UE

Sojusze: jednostronne/ dwustronne/ kilkustronne/ wielostronne (grupowe)

Istnieje zgoda co do tego, że istota sojuszu jest zobowiązanie do przyjścia z pomocą temu państwu członkowskiemu, w stosunku do którego nastąpiła agresja - zewnętrzny atak zbrojny, lub któremu taka agresja zagraża. Kluczowe znaczenie w porozumieniach sojuszniczych ma sformułowanie klauzuli casus foederis, czyli zdefiniowania aktu uruchamiającego realizację zobowiązań sojuszniczych.

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego:

• Rada programuje i nadzoruje bieżącą działalność sojuszu oraz określa główne kierunki jego strategii polityczno-wojskowej. Stanowi także forum bieżącej konsultacji i wymiany poglądów na temat bezpieczeństwa międzynarodowego. Decyzje Rady podejmowane są w drodze konsensusu

• Komitet Planowania Obrony - uczestniczą ministrowie obrony państw członkowskich

• Komitet Wojskowy - tworzony przez szefów sztabów wszystkich państw członkowskich

• Komitetowi Wojskowemu oraz Międzynarodowemu Sztabowi Wojskowemu podlegają zintegrowane siły zbrojne NATO, którymi kierują głównodowodzący tymi siłami w Europie (SACEUR) i na Atlantyku (SACANT).

Unia Europejska

• Nie klasyczny sojusz wojskowy, ale wspólnota bezpieczeństwa (taki typ stosunków między państwami, w którym konflikt pomiędzy nimi jest całkowicie niemożliwy)

3. Systemy bezpieczeństwa zbiorowego - ONZ i OBWE

Mają zapobiegać agresji między członkami.

System bezpieczeństwa zbiorowego składa się z :

• Zakazu wojny

• Nakazu pokojowej regulacji sporów

• Przestrzegania ogólnych zasad stosunków międzynarodowych

• Agresor spotka się z reakcją postaci sankcji

• Decyzja o zastosowaniu sankcji

• Całość systemu ujęta jest w organizację międzynarodową

Głównym celem Narodów Zjednoczonych jest utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując w tym celu skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwaniu, tłumieniu wszelkich aktów agresji i innych naruszeń pokoju. Ludy Narodów Zjednoczonych są zdecydowane uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, a w tym celu zapewnią przyjęcie zasad i ustalenia metod, aby siła zbrojna używana była wyłącznie we wspólnym interesie.

Jednym z jej organów głównych jest Rada Bezpieczeństwa ONZ, na którą członkowie postanowili nałożyć główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

RB może zarządzić:

• Akcję zbrojną

• Istnienie zagrożenia, lub zagrożenia pokoju, aktu agresji

• Sankcje

Operacje utrzymywania pokoju:

• Zgoda zwaśnionych stron na wprowadzenie rozdzielających je sił wojskowych

• Bezwzględna neutralność tych sił

• Zakaz używania przez nie siły

• Nie przesądzanie o sposobie rozwiązania spotu

Organizacje regionalne pełnią funkcje pomocnicze

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• Organizacja regionalna ONZ

• Nie ma możliwości podjęcia decyzji o użyciu siły

• Brak własnych sił zbrojnych

4. Ograniczenia, kontrola zbrojeń, rozbrojenia

Utrzymanie pokoju wymaga zmniejszenia zbrojeń narodowych do minimum dającego się pogodzić z bezpieczeństwem narodowym

5. Nowe problemy bezpieczeństwa międzynarodowego

Rozwijanie się krajach upadłych band, partyzantek, terrorystów, narkotykowych mafii i karteli.

Asymetria w wydatkach na zbrojenia

Rozdział IX - Współpraca międzynarodowa

1. Pojęcie i przyczyny współpracy międzynarodowej

Współpraca międzynarodowa - rodzaj zobowiązania państw do wyasygnowania zasobów i koncepcyjnej gotowości do realizacji wspólnych celów na podstawie uzgodnionych reguł i kosztów. Polega do takim dostosowaniu reguł polityki wewnętrznej i zagranicznej każdego państwa, aby służyło do kształtowania wspólnoty wartości i interesów, nie odbywało się kosztem innych partnerów i nie narażało ich na straty.

Współpraca może być realizowana i inicjowana na wiele sposobów.

1. Przez zawarcie umowy

2. Narzucona przez silniejszego uczestnik stosunków międzynarodowych

Teoria hegemonicznej stabilności - zgodnie z jej założeniami, kluczowym pojęciem jest hegemon, czyli mocarstwo dysponujące przewagą siły i potęgi nad innymi w sferze ekonomicznej, wojskowej i politycznej.

3. Współpraca ujawnia się w procesie uczenia się nabywania doświadczeń przez państwa

Reżim międzynarodowy - zestaw reguł, norm i zasad uzgodnionych przez państwa, które umożliwiają współpracę nawet na minimalnej bazie wspólnych interesów.

3. Uwarunkowania współpracy międzynarodowej

- Postrzeganie międzynarodowe

Istota postrzegania polega na kształtowaniu określonych wizerunków innych państw i ich przywódców, a także zjawisk międzynarodowych. Równie ważne są wyobrażenia o tym, jak działania danego państwa i jego przywódców wpływają na innych, i jak będą interpretowane.

- zasada wzajemności

Określa się ją jako w miarę zrównoważoną wymianę wartości materialnych i niematerialnych, gdzie działania każdego uczestnika są zgodne z działaniami innymi w taki sposób, że korzyści i straty są wspólnie podzielone

- znaczenie wewnątrzpaństwowych czynników dla współpracy międzynarodowej.

Ratyfikacje umów międzynarodowych w parlamencie, ważny jest ustrój

- instytucjonalizm współpracy międzynarodowej

Potrzeba instytucjonalizacji współpracy międzynarodowej ujawnia się wtedy, kiedy dotychczasowe działania i doświadczenia państw jawią się jako korzystne.

Miękkie prawo międzynarodowe - niski poziom zobowiązań i ogólnikowy charakter.

Proces instytucjonalizacji współpracy międzynarodowej rozpatruje się w kategoriach poziomu zobowiązań, precyzji zobowiązań, precyzji sformułowań i delegacji uprawnień do organów stałych.

4. Formy współpracy międzynarodowej

Regionalna/globalna

Bilateralna/multilateralna

Rozdział XI - Regionalizm w stosunkach międzynarodowych

1. Pojęcie i istota regionalizmu w stosunkach międzynarodowych

Regionalizm - wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów związków integracyjnych państw położonych blisko geograficznie. Podstawą takiej współpracy są wspólne interesy państw wynikające z bliskiego sąsiedztwa, podobieństwa ustrojów społeczno-politycznych, zbliżonego poziomu rozwoju gospodarek i ich komplementarności oraz innych wspólnych cech, takich jak: język, kultura, tradycje historyczne, religia.

Źródłem regionalizmu są stale rosnące pod względem ilościowym i jakościowym potrzeby i interesy państw co wymaga zastosowania nowych, coraz bardziej efektywnych form współpracy międzynarodowej.

W rozwoju regionalizmu można dostrzec pewne prawidłowości w przechodzeniu do coraz wyższych i bardziej złożonych form współpracy:

1. Pojawienie się świadomości regionalnej wśród elit i warstw społecznych państw sąsiadujących w danym regionie

2. Skutkiem rozwoju świadomości regionalnej jest ujawnienie wspólnoty potrzeb i interesów społeczeństw zamieszkujących dany region

3. Powstanie regionalnej wspólnoty potrzeb i interesów prowadzi do ilościowego i jakościowego wzrostu interakcji pomiędzy państwami i społeczeństwami regionu.

4. Integracja państw regionu to najbardziej zaawansowana faza rozwoju regionalnego

Regionalizm w polityce zagranicznej przejawia się w dwóch formach:

1. Tworzeniu regionów przygranicznej współpracy

2. Jako środek prowadzenia globalnej polityki wielkich mocarstw

Procesy regionalizacji prowadza do wyodrębnienia systemów regionalnych. Procedury wyodrębniania regionów jako systemów określa się mianem regionalizacji. Stosuje się w niej następujące kryteria:

1. Geograficzne

2. Systemowe

3. Wspólnego interesu regionalnego

2. Ewolucja regionalizmu w sferze politycznej

3. Regionalizm w sferze bezpieczeństwa

Problemy bezpieczeństwa każdego regionu kształtowane są przez różne czynniki historyczne, geograficzne i środowiskowe, przez rozbieżne interesy bezpieczeństwa uczestników dysponujących zróżnicowanymi możliwościami militarnymi, specyficzne osie konfliktu wyznaczające strukturę lokalnych problemów bezpieczeństwa.

Funkcje regionalizmu w sferze bezpieczeństwa, Regionalne struktury bezpieczeństwa:

• oddziałują na bezpieczeństwo wewnętrzne państw

• kształtują relacje bezpieczeństwa państw danego regionu

• wpływają na percepcję i politykę bezpieczeństwa państw spoza regionu

4. Regionalizm ekonomiczny

Regionalizm ekonomiczny można określić jako prowadzoną na preferencyjnych warunkach współpracę i integrację ekonomiczną gospodarek położonych w danym regionie geograficznym.

Regionalna integracja gospodarcza jest procesem, w którym stopniowo likwidowane są bariery pomiędzy gospodarkami i tworzone wspólne instytucje. Można wyróżnić jej następujące formy (etapy):

• Preferencyjna strefa handlu - obniżenie taryf celnych

• Strefa wolnego handlu - zniesienie taryf celnych

• Unia celna - wspólna zewnętrzna taryfa celna

• Wspólny rynek - zniesienie przeszkód w przepływie czynników produkcji

• Unia ekonomiczna - wspólna waluta i polityka monetarna

• Unia polityczna - całkowite scalenie gospodarek i ujednolicenie systemów prawnych państw

Charakterystyka współczesnego regionalizmu:

1. Udział państw rozwiniętych i rozwijających się w porozumieniach regionalnych jest nową jakością po IIWŚ

2. Współczesny regionalizm charakteryzuje się wyraźną tendencją do rozszerzania przedmiotowego zakresu współpracy.

3. Współczesny regionalizm charakteryzuje się rosnącym udziałem pozapaństwowych uczestników

4. Charakteryzuje się mniejszym poziomem instytucjonalizacji

5. Wzrasta ranga subregionów ekonomicznych jako nowej formy regionów ekonomicznych

6. Większa funkcjonalność i otwartość regionalizmu na globalizację gospodarki światowej niż tradycyjne ugrupowania regionalne

Koncepcje otwartego regionalizmu charakteryzuje:

1. Działanie na rzecz wolnego handlu

2. Redukcja barier osiągana konsensusem między państwami regionu, wyklucza się tu tworzenie stałych organów międzynarodowych mających ją przeprowadzić

3. Redukcja barier w handlu przeprowadzana w sposób niedyskryminujący innych państw, przy czym każde państwo decyduje we własny zakresie o tym, jak w stosunku do innego państwa ma to uczynić

4. Znoszenie barier przeprowadzane w różnych sektorach gospodarki w tym samym czasie

Rozdział XII - Procesy globalizacji a stosunki międzynarodowe

1. Pojęcie procesów globalizacji

Globalizacja to wielowymiarowy proces zmiany warunków życia ludzi, grup społecznych i społeczeństw w skali całego świata, zmiany która obejmuje sferę świadomości i wzorce zachowań, reguły funkcjonowania wszelkich instytucji społecznych, w tym państwa , i stosunki między nimi.

Globalizm

1. Jako cecha polityki zagranicznej mocarstw

2. Gdy pojęcie globalizmu wiążemy z problemami o charakterze globalnym

Globalizacja i/lub procesy globalizacji rozumiane jako proces zmian w stosunkach międzynarodowych

Globalność - cecha powiązań i interakcji między uczestnikami stosunków międzynarodowych. Wedle tego kryterium wartościujemy je jako lokalne, regionalne i globalne. Globalność jako cecha staje się atrybutem coraz większej liczby zjawisk i procesów, np. globalność kultury masowej, a globalny a nie regionalny charakter stosunków USA- Chiny

2. Dziedziny globalizacji - kluczowa rola globalizacji ekonomicznej

Globalizacja ekonomiczna to integracja rynków finansowych i alokacja w skali światowej kapitału produkcyjnego.

Globalizacje ekonomiczna (wg Plucińskiego) - ma miejsce wtedy, gdy tradycjonalnie pojmowany eksport, import oraz tworzenie zagranicznych przedstawicielstw firm przechodzą w trwałe współzależności produkcyjno-handlowe, rozciągające się ponad granicami państw narodowych.

Proces globalizacji ekonomicznej prowadzi do powstania gospodarki globalnej (nie mylić z gospodarką światową)

Globalna sieć produkcji - to taki system powiązań produkcyjnych, gdzie każda z nich specjalizuje się w pewnej części procesu produkcyjnego danego dobra

Zasadnicze przesłanki współczesnej globalizacji ekonomicznej:

1. Postęp techniczny zwłaszcza w elektronice umożliwia przesyłanie coraz większej ilości informacji

2. Liberalizacja w handlu międzynarodowym

3. Rozwój przedsiębiorstw międzynarodowych i zwiększenie ich rangi w gospodarce światowej

4. Pojawiła się ideologia ekonomicznej globalizacji głoszona przez instytucje wchodzące w skład tzw. Washington Consensus

3. Procesy globalizacji a państwo

4. Procesy globalizacji a porządek międzynarodowy

Zmiany w stosunkach międzynarodowych pod wpływem globalizacji:

1. Pogłębienie się na nieznaną przedtem skalę współzależności globalnych, o czym świadczy logika działań rynku walutowego i finansowego

2. Przenikanie sfery polityki wewnętrznej i zagranicznej państw

3. Zmiana układu sił w wyniku zwiększenia potęgi USA i Chin - głównych beneficjentów globalizacji. W ramach nowej rekonfiguracji struktur pozarządowych, w tym przedsiębiorstw międzynarodowych.

4. Pojawienie się nowego paradygmatu stosunków międzynarodowych w postaci geoekonomiki. Zakłada ona, że państwa kierują się wyłącznie interesami ekonomicznymi, co przejawia się w dążeniu do zdobywania coraz większej przestrzeni ekonomicznej rozumianej jako: większe rynki zbytu, większe dochody i zyski, korzyści z wymiany międzynarodowej i większa konkurencyjność

5. Pojawienie się nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Wyjątkowego znaczenia nabrało pojęcie bezpieczeństwa ekonomicznego i ekologicznego.

Komisja do Spraw Globalnego Zarządzania

Rozdział XIII - Prawo międzynarodowe - normy i regulacje

1. Prawo międzynarodowe jako zespół norm

Prawo międzynarodowe reguluje stosunki pomiędzy niezależnymi państwami. Stąd źródeł norm prawa, które wiążą państwa, jest ich własna wolna wola, wyrażona w traktatach bądź zwyczajach ogólnie uznawanych jako wyrażające zasady prawne i ustanowionych po ot, aby regulować stosunki pomiędzy tymi współistniejącymi niezależnymi społecznościami lub dla osiągnięcia wspólnych celów

Definicja wskazuje że:

• Prawo międzynarodowe jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami

• Podstawowymi podmiotami prawa międzynarodowego są suwerenne państwa

• Źródłem norm prawa międzynarodowego jest swobodnie wyrażona wola suwerennego państwa

• Zgoda państw na związanie normami prawa wyraża się w traktatach i zwyczajach

• Tylko te traktaty i zwyczaje się formalnymi źródłami prawa, które ustanawiają reguły koegzystencji suwerennych państw lub przepisują sposoby osiągania prze nie wspólnych celów.

• Funkcjami prawa międzynarodowego jest rozgraniczenie interesów państw suwerennych i ustalenie sposobów realizacji interesów wspólnych

2. Zdecentralizowane prawo w anarchicznym systemie międzynarodowym

Różne uzasadnienia obowiązywania prawa międzynarodowego:

1. Naturaliści - Bóg lub natura ludzka jako ostateczne źródło prawa

2. Pozytywiści - kładą nacisk na procedurę, uważają ze prawem międzynarodowym są traktaty i zwyczaje tworzone przez państwa

3. Realiści - państwa tworzą normy prawa ponieważ leży to w ich interesie i najczęściej ich następnie przestrzegają

Teoretycy reżimów zaproponowali kilka uzupełniających się wzajemnie wytłumaczeń zgodnych z realistyczną wizją państwa:

1. Teoria racjonalnego wyboru -

2. Teoria funkcjonalna - istnienie norm i instytucji redukuje straty, które mogą wyniknąć z funkcjonowania nieregulowanej konkurencji

3. Teoria organizacji - normy i instytucje międzynarodowe, podobnie jak normy wewnętrzne ułatwiają państwom funkcjonowanie w stosunkach międzynarodowych, gdyż je upraszczają

Funkcje prawa międzynarodowego:

1. Określa sytuację państwa w stosunku do innych państw

2. Ustala ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stosunkach

3. Reguluje konkretne stosunki między państwami

4. Ustala formy wzajemnych stosunków

5. Reguluje zasięg władzy terytorialnej i osobowej państw

6. Ustala zasady postępowania na obszarach nie podlegających niczyjej suwerenności

Retorsje - środki legalne lecz stosowane przez państwo w celu ukarania krzywdziciela (embargo)

Represalia - akty normalnie nielegalne, lecz dozwolone wobec państwa które złamało prawo i wyczerpały się opcje legalne

3. Źródła prawa międzynarodowego oraz zakres regulacji…

Zwyczaj międzynarodowy

Traktat - porozumienie międzynarodowe zawarte między państwami w formie pisemnej i podlegające prawu międzynarodowemu, niezależnie od czego czy składa się z jednego czy z dwu czy więcej związanych ze sobą dokumentów i niezależnie od jego nazwy

Ogólne zasady prawa

Normy imperatywne - normy o charakterze zasadniczym dla międzynarodowego porządku, od którego nie może być odstępstw

Wyroki sądów

Rezolucje organizacji międzynarodowych

4. Tendencje rozwojowe prawa międzynarodowego i jego kodyfikacja

Pakt Brianda-Kelloga - wyrzeczenie się wojny jako instrumentu polityki państw

Kodyfikacja prawa międzynarodowego - polega na usystematyzowaniu zebraniu istniejących w danej dziedzinie norm prawa w jeden dokument - traktat.

5. Enklawy transnarodowe w zdecentralizowanym prawie międzynarodowym

Rozdział XIV - Instytucje Międzynarodowe

1. Organizacje międzynarodowe

Organizacja międzynarodowa - celowy, wielostronny związek państw, utworzony na mocy zawartego między nimi porozumienia i wyposażonego w system organów stałych

Każda organizacja nieustanowiona na mocy umowy międzynarodowej będzie uważana za organizację pozarządową

W organizacjach występują dwie grupy organów przedstawicielskich. Pierwszym z nich jest organ plenarny typu walne zgromadzenie oraz organy wykonawcze (rady, komitety, komisje).

Główne funkcje organizacji międzyrządowych:

1. Regulacyjna - kształtowaniu przez organizację norm postępowania o charakterze prawnym, politycznym i moralnym.

2. Kontrolno-korygująca - polega na kontroli przestrzegania przez państwa przyjętych norm oraz na nakłanianiu do postępowania zgodnego ze wzorem

3. Operacyjna - świadczenie usług na rzecz państw członkowskich lub innych podmiotów

Biorąc pod uwagę powszechny zakres członkowstwa można wyodrębnić:

1. Organizacje powszechne, otwarte dla wszystkich państw

2. Organizacje regionalne, dostępne dla państw z określonego regionu

3. Organizacje niezwiązane z żadnym regionem, rekrutujące ograniczoną grupę państw pochodzących z różnych kontynentów na podstawie określonych kryteriów

Ze względu na przedmiotowy zakres kompetencji organizacji można je podzielić na:

1. Wyspecjalizowane - ograniczony zakres kompetencji i specyficzne funkcje

1. Gospodarcze

2. Polityczno-wojskowe

3. Działające w sferze socjalne

4. Działające w dziedzinie kultury

5. techniczne

2. Wszechstronne - szeroki zakres funkcji obejmujący różne sfery i dziedziny życia

2. Instytucje międzynarodowe w szerokim rozumieniu

3 typy instytucji:

1. Normy prawne i ich zespoły - najpewniejsze regulatory życia międzynarodowego

2. Normy nieformalne - m In obyczaj międzynarodowy, którego przykładem może być kurtuazja międzynarodowa, sprawy ceremoniału i protokołu dyplomatycznego

3. Uregulowane formy współpracy międzynarodowej - zalicza się do nich agencje i organy międzynarodowe, stałe komisje i komitety międzynarodowe oraz mniej zorganizowane struktury współpracy.

3. Rozwój współczesnych instytucji międzynarodowych

Proces rozwoju instytucjonalizacji jest reakcją na rozszerzające się potrzeby współpracy i koordynacji działań w płaszczyźnie międzynarodowej.

Ekspansja horyzontalna instytucji - polega na rozszerzaniu się zakresu przedmiotowego instytucji, a przede wszystkim na wzroście instytucjonalizacji pozapolitycznych sfer i dziedzin życia.

Instytucje będące skutkiem negocjacji/instytucje narzucone przez państwo lub grupę

4. Funkcje instytucji międzynarodowych

Funkcje:

1. Regulacyjna - polega na stwarzaniu, określaniu i wskazywaniu ram organizacyjnych oraz normatywnych dla działań i oddziaływań międzynarodowych.

2. Stabilizacyjna - polega na utrwaleniu i ochronie statusu quo w tych dziedzinach i sferach życia stosunków międzynarodowych, które są zinstytucjonalizowane.

3. Legitymizacyjna - polega na tym, że instytucje potwierdzają, uzasadniają i usprawiedliwiają określone wartości, interesy, cele i działania

5. Znaczenie instytucji w stosunkach międzynarodowych

Instytucje chronią pluralizm i poliarchię stosunków międzynarodowych przed przekształceniem w anarchię. Pełnią funkcje regulacyjne, stabilizujące i legitymizacyjne. Ograniczają żywiołowość życia międzynarodowego, indywidualizm i awanturnictwo. Krepują działania i oddziaływania uczestników oraz zmuszają ich do umiaru. Rozwój instytucji oznacza nieuniknione kurczenie się efektywnej autonomii i swobody państw.

Rozdział XV - System Narodów Zjednoczonych

1. Geneza cele i zasady Narodów Zjednoczonych

26 czerwca 1945 w San Francisco po trwającej dwa miesiące konferencji założycielskiej, 50 państw podpisało Kartę Narodów Zjednoczonych. Karta jest zarazem statutem ONZ. Narody Zjednoczone są związkiem państw, który przyjął formę organizację międzynarodowej. Jej zadaniem jest koordynacja działań państw na rzeczy ich wspólnych celów. Karta jest także traktatem międzynarodowym

Cele:

1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz stosowanie w tym celu skutecznych środków zbiorowych

2. Rozwijanie pomiędzy narodami przyjaznych stosunków opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów

3. Rozwijanie w drodze współpracy międzynarodowej międzynarodowych problemów gospodarczych, społecznych, kulturalnych lub humanitarnych, jak również popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka

4. Bycie środkiem uzgadniania działań państw zmierzających do osiągnięcia powyższych celów

Zasady NZ:

1. Suwerenna równość wszystkich członków

2. Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań przyjętych zgodnie z Kartą

3. Załatwianie sporów międzynarodowych środkami pokojowymi

4. Powstrzymywanie się w stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły, lub jej użycia przeciwko integralności terytorialne lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa

5. Udzielanie pomocy Organizacji we wszelkiej akcji podjętej zgodnie z Kartą oraz powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu, wobec którego Organizacja zastosowała sankcje

6. Zapewnienie przez Organizację poszanowania jej zasad przez państwa nie-członkowskie w stopniu niezbędnym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

7. Nieingerowanie NZ w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej państw

Główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa członkowie nałożyli na Radę Bezpieczeństwa.

2. Struktura organizacji i systemu NZ

Karta wyodrębnia 6 organów głównych

1. Zgromadzenie Ogólne - przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, członkiem może zostać każde państwo miłujące pokój. Może zajmować się każdą sprawą leżącą w obszarze kompetencji NZ

2. Rada Bezpieczeństwa - ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Składa się z 15 członków (5 stałych - USA, Chiny, Rosja, Francja, Wielka Brytania - oraz 10 niestałych wybieranych na 2 lata

3. Rada Gospodarczo Społeczna (54 państwa na 3 letnią kadencję) - odpowiedzialna za:

1. Podnoszenie stopy życiowej, pełnego zatrudnienia, warunków postępu oraz rozwoju gospodarczego i społecznego

2. Rozwiązywanie międzynarodowych zagadnień gospodarczych, społecznych, zdrowia publicznego i pokrewnych, jak również międzynarodowej współpracy na polu kulturalnych i wychowawczym

3. Powszechnego poszanowania i przestrzegania praw człowieka oraz podstawowych wolności dla wszystkich

4. Rada powiernicza - miała nadzorować utworzony pod kierownictwem NZ międzynarodowy system powierniczy - zawieszona

5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - rozstrzyganie sporów między państwami, a także wydawanie opinii doradczych w kwestiach prawnych na życzenie organów i organizacji wyspecjalizowanych

6. Sekretariat - Sekretarz Generalny i personel - ma obsługiwać prace wszystkich organów międzyrządowych oraz opracowywać i realizować programy operacyjne ONZ

1. Sekretarz Generalny - szef organizacji. Uczestniczy w pracach wszystkich organów, pełni różne funkcje, które są mu przez nie zaleca

7. Budżet ONZ - powstaje ze składem państw członkowskich i jest obliczany wg wielkości i PNB

3. Podstawowe dziedziny działalności. Problemy reform ONZ

Organizacji udało się rozwinąć różnorodne formy działalności na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego:

1. Peacekeeping

2. Rozbrojenie

3. Problematyka gospodarcza

4. Nowy międzynarodowy ład ekonomiczny

5. Sprawy ze sfer społecznych, humanitarnych i ochrony środowiska

6. Stopniowy rozwój oraz kodyfikacja prawa międzynarodowego

7. Projekty reform ONZ

4. Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta przez ZO NZ 14 grudnia 1948 roku.

Głównym organem ONZ odpowiedzialnym za popieranie i poszanowanie praw człowieka jest Rada Praw Człowieka.

Spór o prawa człowieka toczy się wokół 3 wielkich zagadnień:

1. Spór o zakres międzynarodowej kontroli poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód

2. Relacja między prawami i swobodami o charakterze obywatelskim i politycznym z jednej strony oraz prawami ekonomicznymi, społecznymi i kulturalnymi

3. Uniwersalizm-partykularyzm w podejściu do ochrony praw człowieka, ochrony w wymiarze wewnątrzkrajowym i międzynarodowym.

Rozdział XXI - Polska Polityka Zagraniczna

1. Transformacja polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku.

Pola polityki - rozumie się przez nie kompleks wzajemnie uwarunkowanych czynników, które kształtują politykę zagraniczną. Zalicza się do nich struktury społeczne, gospodarkę narodową, wartości ideowe i ideologiczne obecne w życiu politycznym, świadomość społeczna lub inaczej opinia publiczna

2. Zasady i kierunki polskiej polityki zagranicznej

Odzyskiwanie suwerenności

Powrót do Europy, czyli na Zachód

1. Współtworzenie systemu bezpieczeństwa europejskiego przy użyciu KBWE oraz poprzez powiązania ze Wspólnotami Europejskimi i Radą Europy

2. Współpraca z ZSRR i Niemcami

3. Rozwijanie nowych powiązań regionalnych

4. Rozwijanie powiązań z cywilizacjami zachodnimi

5. Umacnianie podstawowych praw i zasad stosunków międzynarodowych

6. Znoszenie barier w ruchu osobowym oraz łączność z Polonią

Suwerenność - bezpieczeństwo - rozwój

3. Instytucjonalne podstawy polityki zagranicznej RP

Głowa państwa - stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności granic i niepodzielności jego terytorium, reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych, ratyfikacja i wypowiadanie umów, listy uwierzytelniające, mianowanie ambasadorów, przyjmowanie przedstawicieli innych państw, koordynacja z rządem.

Rada ministrów - prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, w tym zapewnianie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi

Sejm - decyduje o stanie wojny i pokoju

Sukcesy:

• Utrwalenie miejsca Polski w UE

• Zapewnienie wsparcia NATO i UE dla przemian na Ukrainie

• Utrwalenie uprzywilejowanego charakteru naszych stosunków z USA

• Zmiana formuły naszego zaangażowania w operacji stabilizacyjnej w Iraku

• Poszukiwanie nowej formuły stosunków z Niemcami

• Dobre przygotowanie szczytu Rady Europy w Warszawie oraz aktywność w instytucjach wielostronnych

• Działanie na kierunkach pozaeuropejskich

• Sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu kraju

---