SKRYPT - Teoria Stosunków Międzynarodowych


Teoria stosunków międzynarodowych - Marek Pietraś

  1. Stosunki międzynarodowe jako sfera rzeczywistości społecznej

    1. Pojęcie stosunków międzynarodowych

Dwa znaczenia pojęcia stosunków międzynarodowych

  1. sfera rzeczywistości społecznej, rodzaj stosunków społecznych

  2. dyscyplina, nauka o stosunkach międzynarodowych zajmująca się stosunkami międzynarodowymi jako sferą rzeczywistości społecznej

Pojęcia stosunków międzynarodowych zaczęto używać w końcu XVIII wieku. J. Bentham w 1789 po raz pierwszy użył przymiotnika „międzynarodowy”. Samo zjawisko stosunków międzynarodowych istniało wcześniej ale nie było w ten sposób nazywane.

      1. Definiowanie

James Rosenau:

Stosunki międzynarodowe to dziedzina stosunków społecznych obejmująca szeroki obszar działań, cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw. Dokonują się one w sposób zorganizowany i zinstytucjonalizowany ale także przypadkowy i żywiołowy.

Pearson, Rochester

SM to wszelkie transgraniczne interakcje społeczne i czynniki je warunkujące

      1. Zakres przedmiotowy (co może być treścią SM)

Wielopłaszczyznowość SM

- jest to płaszczyzna najważniejsza, nadrzędna wobec innych płaszczyzn

- są to kontakty kanałami dyplomatycznymi między oficjalnymi przedstawicielami państw (dlatego też dla płaszczyzny politycznej często stosuje się określenie płaszczyzna dyplomatyczna)

- obejmuje szerokie spektrum zjawisk, procesów (wymiana dóbr, cyrkulacja kapitału)

- wymiana idei, wartości, pewnych wzorców materialnych (np. globalne reklamy)

- bezpośrednie kontakty między społeczeństwami różnych państw (np. zorganizowana przestępczość, handel kobietami)

- sojusze wojskowe

- do 1928 roku (pakt Brianda-Kelloga) wojna była legalnym środkiem rozstrzygania sporów (Clausewitz: „wojna to kontynuacja polityki za pomocą innych środków”)

- transgraniczne problemy ekologiczna (dziura ozonowa, efekt cieplarniany)

- proces nauczania staje się dziedzictwem europejskim

- międzynarodowa wymiana naukowa

Zakres przedmiotowy SM ulega ciągłemu poszerzaniu. Coraz to nowe elementy są uwzględniane jako transgraniczne interakcje

:

    1. Mechanizm internacjonalizacji jako podstawa rozwoju SM

      1. Istota i zakres

Istota:

- przekształcenie tego, co wewnątrzpaństwowe w element funkcjonowania środowiska międzynarodowego

Zakres:

- materialna sfera SM: wymiana handlowa, obieg kapitału, przepływ siły roboczej

- polityczna sfera SM: rozpowszechnianie w skali międzynarodowej wzorców i sposobów organizacji zbiorowości ludzkich

- kulturowa sfera SM: rozwój turystyki, obieg informacji, nauka

Procesom umiędzynarodowienia podlegają także zjawiska negatywne (np. terroryzm, zorganizowana przestępczość)

Internacjonalizację napędza czynnik techniczny.

      1. Współzależności jako skutek (wynik) internacjonalizacji

Współzależności - zespół więzi między państwami, które sprawiają, że zmiany w jednych państwach są odczuwane w innych

Deutsch (w latach 50-tych XX w.)

- teoria kaskadowych współzależności : państwa są coraz bardziej od siebie współzależne, zwiększa się dynamika narastania tych współzależności

Kohane

- teoria kompleksowych zależności: dotyczą one wielu obszarów życia społecznego i są złożone. Współzależne są państwa, społeczeństwa ale także płaszczyzny SM

    1. Istota stosunków międzynarodowych

      1. ujęcia podmiotowe - odwołują się do interakcji między różnymi podmiotami

- Z.J. Pietraś - SM to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym

- J.Kukułka - SM to procesy oddziaływań wzajemnych uczestników tych stosunków, głównie za pośrednictwem środowiska międzynarodowego, a mających na celu stwarzanie jak najkorzystniejszych warunków funkcjonowania samych uczestników i odpowiadających im systemów międzynarodowych (podkreślenie intencyjności, pragmatyczności i celowości SM)

Dwa pierwotne motywy działania państw: przetrwanie i rozwój

- Lopez, Stohl-? - SM to działania społeczne w których jednostki lub grupy społeczne z jednego narodu wchodzą w interakcje oficjalne lub nieoficjalne z jednostkami lub grupami innego narodu

- Nicolas Spykman - SM to stosunki między jednostkami należącymi do różnych państw, które utrzymują stosunki transgraniczne

- Snyder, Bruck, Sapin - SM to stosunki między oficjalnymi grupami decydentów
Jest to dalekie zawężenie istoty SM. Nacisk na formę - zewnętrzny sposób ukazania.

Istota SM polega na wzajemnym oddziaływaniu wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowej. Zarówno aktywnych (podmiotów) jak i tych, które owe działania warunkują (wzmacniają, osłabiają, zniekształcają). Ważny jest także przedmiot oddziaływań oraz interakcje poszczególnych podmiotów.

    1. Narodziny nowożytnych stosunków międzynarodowych

      1. Przedwestfalskie

już w starożytności istniały wspólnoty utrzymujące między sobą kontakty

- 2400 pne - pierwsze formalne porozumienia między wspólnotami

- 1390 pne - pierwszy sojusz

- 1653 pne - pierwszy oficjalny wysłannik (dyplomata)

- polis stworzyły pierwszy system międzynarodowy. Bliskość geograficzna były spoiwem systemu. Polis utrzymywały stosunki nie znając form prawa międzynarodowego, przedstawicieli dyplomatycznych. Istniały jednak pewne formy organizacji, normy.

- także były formą organizacji życia międzynarodowego

- nie może być tu jednak mowy o scentralizowanych państwach narodowych

- nowe formy organizacji życia społecznego

- dualizm, skomplikowany system sprawowania władzy

- forma społeczeństwa uniwersalnego - państwo świeckie i kościelne przeplatały się

- wyraźny brak scentralizowanych form organizacji

      1. Westfalskie

1648 - pokój westfalski (kończył wojnę 30-letnią)

-aboslutna zmiana jakościowa

- powstały scentralizowane państwa narodowe (precyzyjnie wytyczone granice, jeden podmiot organizacji życia społecznego z jednym ośrodkiem decyzyjnym)

Czynniki, które doprowadziły do tej zmiany:

- rozwój kapitalizmu, gospodarki rynkowej

- zapotrzebowanie na centralną instytucję kontrolującą życie społeczne

- Norbert Elias: wzrost współzależności między grupami społecznymi w wyniku poszerzania się stosunków wymiany

- monopolizacja prawomocnego użycia siły fizycznej (w stosunku do określonego terytorium)

Cechy (parametry) westfalskiego systemu SM:

- powstały scentralizowane państwa narodowe

- zasada suwerenności państw i suwerennej równości państw

- funkcjonowanie środowiska międzynarodowego zgodnie z zasadą równowagi sił

- pojawiło się prawo międzynarodowe jako regulator funkcjonowania społeczności międzynarodowej

- zasada kontroli określonego terytorium przez państwo

Był to klasyczny system państwocentryczny. Państwocentryczność stawał się jednak z czasem coraz mniej ścisła. Zaczęły pojawiać się formy konkurencyjne. W XIX wieku powstały pierwsze organizacje międzyrządowe. Potem rozwinęły się podmioty transnarodowe.

      1. późnowestfalskie i powestfalskie

Czynniki zmianr

- procesy globalizacji

- kształtowanie się hybrydowości form organizacji życia społecznego (występowanie różnych form regulacji życia społecznego: podmioty terytorialne i nieterytorialne)

- regulacje: umowy międzynarodowe (twarde prawo) i normy polityczne (miękkie prawo)

- zagrożenia (asymetryczne - ze strony podmiotów innych niż państwo)

- zacieranie podziałów między tym co wewnętrzne a tym co międzynarodowe

- świat staje się coraz bardziej scentralizowany

    1. Specyfika stosunków międzynarodowych

      1. poliarchiczność

- Głowna i najważniejsza cecha środowiska międzynarodowego

- wielość ośrodków decyzyjnych

- środowisko międzynarodowe jest zdecentralizowaną strukturą horyzontalną

-

Skutki poliarchiczności

- rozproszenie decyzyjne

- Aurelio Pecelli: paraliż polityczny, państwa mają inne interesy, nie są w stanie osiągnąć konsensusu

- można osiągnąć tylko względne a nie absolutne bezpieczeństwo. „Dylemat bezpieczeństwa” - działania jednego państwa w celu zapewnienia swojego bezpieczeństwa mogą być odbierane przez inne państwa jako zagrożenie dla nich

- względność potencjału państw (nie ma mocarstw w kategoriach absolutnych) należy rozpatrywać je na tle potencjału innych państw

      1. brak zjawiska władzy

- - państwa są sobie suwerennie równe

- brak jednego ośrodka decyzyjnego

- występuje zjawisko wpływu jednego państwa wobec innych państw i środowiska międzynarodowego

      1. złożoność

- bardzo wielu heterogenicznych uczestników SM

- na środowisko międzynarodowe oddziałuje wiele czynników, zmiennych (np. stan nastrojów społecznych)

- rzeczywistość międzynarodowa nie jest w pełni wykrystalizowana (J. Kukułka; „SM szybciej się komplikują niż dojrzewają)

      1. specyfika procesów decyzyjnych

- decyzje nie są „produktem” jednego nadrzędnego ośrodka decyzyjnego ale wynikiem decyzji co najmniej dwóch suwerennie równych ośrodków decyzyjnych

- ośrodki mogą być stałe (np. OBWE, NATO, UE) jak i doraźne (spotkania grupy G8)

- - treść podjętej decyzji jest z reguły wynikiem kompromisu

-decyzje są skierowane do zdecentralizowane środowiska międzynarodowego

      1. wzajemne przenikanie się wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego

-interakcja między tym co globalne a tym co lokalne z pominięciem scentralizowanego państwa narodowego

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

1. GENEZA NOSM

to b. młoda dyscyplina, która powstała w b. specyficznych okolicznościach

30.05.1919 r. - obrady Konferencji Pokojowej po zakończeniu I wś, delegacje USA i UK - decyzja o utworzeniu placówek bad., zajmujących się bad. rzeczywistości M.nar.

zapotrzebowanie praktyki polityki legło u podst. NOSM

1920 utw. w UK Royal Institute of International Affairs, a w USA też w 1920, zaczęto tworzyć placówki w skali całego globu (1925 PL)

decyzję podjęto po szoku I wś na konferencji pokojowej - takie bad SM by taki rodzaj doświadczeń się nie powtórzył

NOSM pojawiła się jako nauka anglo-amerykańska (zwłaszcza amer.)

NOSM rozw się od samego początku w powiązaniu z praktyką polityczną i intencją kształtowania bezpieczeństwa m.nar

u podst refleksji naukowej leży takie wyjaśnienie, które służy budowaniu ładu międzynarodowego

2. POJĘCIE „TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH”

teoria jest częścią NOSM, składa się z przedmiotu bad. czyli SM - jako sfera rzeczywistości czyli wszelkie zjawiska i procesy o charakterze transgranicznym

teoria funkcja podst to wyjaśnianie (odróżnić wyjaśnianie od opisu), teorie są najbardziej wartościowym elementem każdej z dyscyplin

metody badawcze procedury poznania naukowego: zasada jawności wiedzy i metody (nie ma refleksji naukowej bez zastosowania metody)

infrastruktura organizacyjna proces poznania

nie ma jednej, powszechnie akceptowanej definicji TSM

TSM: to usystematyzowany zbiór warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających odnoszących się do struktury funkcjonalności i ewolucji SM jako sfery rzeczywistości społecznej (Z.J. Pietraś)

3 elementy: wyjaśniać: strukturę, funkcjonowanie środ. m.nar, tendencje ewolucji

teorie wyjaśniające prawa identyfikujące zjawiska niezmienne lub prawdopodobne

teorie to spekulowanie n.t SM

teorie to wykorzystanie obserwacji do testowania hipotez n.t świata

DWA GŁÓWNE TYPY TEORII O SM

1. Teorie wyjaśniające - pomagają lepiej zrozumieć SM i tw. rodzaj intelektualnego ładu w obszarze badawczym NOSM, pomagają w konceptualizacji przyszłych i obecnych zadań, dostarczają sposobów interpretacji wyjaśnianych zjawisk, pomagają myśleć krytycznie, logicznie i spójnie

2. Teorie modelujące - nie tyle wyjaśniają co mówią o możliwościach działań, konstruują wizje postulowanych zmian

Co różni poszczególne teorie? - zwłaszcza 1. i 2.

przedmiot analizy (państwo, interakcje między państwami, działalność podm transnar. lub funkcjonowanie globalnego systemu m.nar) i zasięg analizy

cel analizy (poznać/zmienić)

metodologia stosowana do analizy rzeczywistości

- z jednej strony stworzyć zespół podejść empirycznych

- z drugiej strony mamy zespół podejść jakościowych (dedukcja, analiza hist)

stopień postrzegania odrębności i autonomii NOSM

- czy to samodzielna dysc. naukowa czy cz. wiedzy o polityce? (zdaniem realistów odr. dysc.)

Obecny przedmiot refleksji teoretycznej w NOSM.

1. INTERAKCJE - współzależności ekonomiczne, reżimy m.nar itd.

2. PODMIOTY - państwa, org. m.nar itd.

3. KONKRETNE PROBLEMY - globalizacja, fragmentaryzacja, integracja

4. PROBLEMY ETYCZNE I FILOZOFICZNE - zagadnienia epistemologii, ontologii, metodologii, debaty interparadygmatyczne, etyka w polityce zagr.

- uwarunkowania rozwijają myślenie teoretyczne o SM

0x01 graphic

Kategorie NOSM.

generalnie teorie - wszystkie - są wyjaśniające, ale także opisujące, kluczowym El. Są KTAEGORIE (siatka pojęciowa) właściwy dyscyplinie język. Co wyróżnia kategorie?

- to takie pojęcie, które wyróżnia duży poziom ogólności (chwyta pewną klasę zjawisk) i za razem istotności ( chwyta sedno tych zjawisk)

PODSTAWOWE KATEGORIE W NOSM

państwo (nie kraj), polityka zagraniczna, podmioty/uczestnicy SM, interes narodowy, organizacje m.nar, bezpieczeństwo m.nar, proces internalizacji, procesy transnarodowe, współzależności, społeczność m.nar, siła

po co ten język jest tworzony? - by język naukowy był PRECYZYJNY, by wypowiedzi formułować w sposób jasny i precyzyjny

to KATEGORIE służą formułowaniu twierdzeń wyjaśniających

3. ETAPY EWOLUCJI WESTFALSKICH TEORII STOSUNKÓW MIĘDZYNAR.

a)nurt idealistyczny/liberalny

rozw. Się po I wś., pod wpływem jej doświadczeń (ogrom nieszczęść)

CEL: jak kształtować SM by uniknąć takiego nieszczęścia, był to rodzaj teorii modelującej (nie jakie SM są, ale jakie powinny być) - myślenie postulatywne, życzeniowe

* jakie nurty w myśli politycznej wpłynęły na niego?

- liberalizm polityczny (Jeremy Bentham)

- John Stuart Mill

- Immanuel Kant „Wieczny Pokój”

* wiąże się z próbą przenoszenia na grunt SM poglądów liberalnych

- USA - Wilson (główny orędownik) - 14 punktów: zwraca uwagę na trzy fundamenty: dowartościowanie liberalnych zasad (wolność jednostki), dowartościowanie samostanowienia narodów, org. m.nar (LN)

ograniczenie roli państwa w SM na rzecz eksponowania idei społeczności światowej funkcjonującej zgodne z zasadami, nakazami właściwymi jednostce

ograniczenie roli państwa na rzecz bezpośrednich kontaktów grup i jednostek

wizja Kantowska: SM będą pokojową i stabilną gdy będzie republikański (czyt. demokratyczny) ład, bezpośrednie kontakty gr. i jednostek

SM to w istocie stos. między jedn., ale w zagregowanej formie (formą agreg. są państwa)

idealiści zasady etyki i moralności próbowali przenieść na grunt SM, uważali, ze człowiek jest dobry i pozytywnie nastawiony do świata

w SM istnieje naturalna harmonia interesów - daje o sobie znać w szczególności w warstwie ekonomicznej - mimo nat. harmonii dochodzi do konfliktów i wojen, więc jak to? Bo są wynikiem istnienia niedemokratycznych (totalitarnych / autorytarnych, a więc NIEGODZIWYCH systemów plitycznych)

Jak zbudować pokojowe środowisko m.nar?

1. Szerzenie demokracji

2. Rozwój bezpośrednich więzi między społeczeństwami - społeczeństwa stabilizują SM i więzi między państwami, wzrasta znaczenie opinii społecznej (publ), nawiązanie do Kanta.

3. Rozwój prawa m.nar prawo jako instytucja stabilizacji śr. m.nar., prawo rodzajem inst.

4. Rozwój org. m.nar np. LN

KRYTYKA INTERPRETACJI NURTU LIBERALNEGO

Andrew Moravscik krytyka governmentalizmu.

- u podst. liberalnej wizji leżą 3 założenia

1. Jednostki i korporacje transnar. są podstawowymi podmiotami analiza postawiona jest na głowie tzn., że egocentryczne podmioty wewnątrz państwa podejmujące działania transnar traktowane są jako podmioty racjonalnie dążące do maksymalizacji korzyści materialnych i niematerialnych

2. Państwo postrzegane jest jako instytucja reprezentacji której działania bardziej są warunkowane wpływem podm. wewn. niż zewn. np. innych państw, instytucje państwa są rodzajem PASÓW TRANSMISYJNYCH, poprzez które preferencje i swoista społęczna siła przekształcane są w politykę państwa . Państwo jest „służącym” jednostki i gr. społ.

3. W środowisku m.nar. państwa działają na rzecz max. korzyści dążąc do ochrony obecnych lub przyszłych interesów społeczeństwa - SŁUŻEBNA ROLA PAŃSTWA

Co trwałego do NOSM wniósł nurt liberalny?

1. Zjawisko podmiotów pozarządowych / transnar.

2. Znaczenie inst. międzynar. W tym prawa m.nar

3. Jakie są główne kategorie: prawo, moralność, org. m.nar, opinia publ, pokój

b)nurt realistyczny

I debata interparadygmatyczna lata 30. XXw. narastająca krytyka nurtu liberalnego

w l.30. pierwszym, który dokonał krytyki był Edward Carr, nazwał liberalizm „liberalizmem utopijnym”

powodowała to sama rzeczywist. m.nar Carr zauważył, że LN jest nieefektywna w procesie zapewniania pokoju, a wiele państw po prostu realizuje politykę siły np. Niemcy, Japonia, Włochy, ale też inne

zaczęto się znowu inspirować mślą filozoficzną np. „Wojna Peloponeska” Tukidydesa, filozofia Machiavellego - eksponowanie pragmatyzmu, Hobbes (Homo domini lapus est)

to nowe myślenie zaczęto nazywać myśleniem REALISTYCZNYM

Hans Morgenthau „walka o siłę i pokój” - ojciec duchowy realizmu politycznego w SM - wizja „zaorania Niemiec” na Konferencji w Poczdamie

ZAŁOŻENIA SZKOŁY REALISTYCZNEJ

u podst analizy SM legła ocena natury ludzkiej i założenie, że ludzie są egoistami rządnymi władzy

strukt śr. m.nar wizja państwowocentryczna SM - SM świat państw i stos. między nimi

Billard-ball stół bilardowy = śr. m.nar, bila=państwo, ale.. jedne są duże, a drugie małe, we wzajemnych relacjach państwa stykają się tylko zewnętrzną stroną (kanałami polityki zagranicznej), więc kontakty między społ. nie mają znaczenia dla realistów

śr. m.nar jest poliarchiczne, tworzy warunki funkcjonowania państw

w śr. m.nar państwo jest racjonalnym aktorem

kategoria interesów narodowych racjonalne jest tylko to co służy realizowaniu własnych interesów m.nar

interesy narodowe def. są przede wszystkim w kategoriach siły/potęgi/władzy (power!)

Jaka jest rola siły w SM? jest instrumentem, jest celem samym w sobie, celem państwa jest utrzymanie, pomnożenie i demonstracja siły (Morgenthau) - jeśli państwo tego nie robi może zostać ukarane

mechanizmy zapewniania pokoju - mechanizm równowagi sił

  1. ma zapobiegać hegemonii

  2. ma służyć stabilności śr. m.nar

  3. wprowadza do śr. m.nar rodzaj ładu

  4. służy zmniejszeniu woli państw do stosowania siły w śr. m.nar

zachowania państw w śr. m.mar są warunkowane przede wszystkim czynniki zewnętrzne!

wnętrze państwa jest rodzajem „czarnej skrzynki”

założenie o cykliczności historii - w SM mamy do czynienia z el. ciągłości i powtarzalności (powtarzalność I i II wojna) - interpretując SM powinniśmy wyciągać wnioski z historii

REALIŚCI - łączyli pesymistyczną wizję natury ludzkiej z pojęciem polityki siły prowadzonej przez państwa, funkcjonujące w warunkach anarchicznego śr. m.nar, Państwo, interes narodowy, power, równowaga sił (charakterystyczne dla realizmu katolickiego)

co REALIZM wnosi na trwałe?

c) nurt behawioralny

ewolucja metodologii badań humanistycznych, ale nie tylko (biologia)

2ga debata między tradycjonalistami a scjentystami (naukowo behawioralne podejście w NOSM - kwantyfikowanie)

z policzenia zjawisk powinny być wyciągnięte wnioski, ewolucja behawioralna to ewolucja metod (ale nie założeń dot. śr. m.nar)

podejście indukcyjne od szczegółu do ogółu

badacz powinien być „na zewnątrz procesu poznania”

pluralizm teorii SM (powstało kilka orientacji teoretycznych)

podejścia systemowe (w sensie analizy systemu m.nar)

* SYSTEM - zorganizowana całość o wyraźnie określonej strukturze, a El. są ze sobą powiązane, wyraźnie określone granice, powiązania np. normy prawne (NATO), pozostawanie w dynamicznych interakcjach ze swoim otoczeniem (poprzez wyjścia/wejścia)

*sprzężenie zwrotne -

*konwersja wewnątrz systemowa -

Kryterium wyodrębniania systemu międzynarodowego?

1. [podział systemów ze względu na] Kryterium rozkładu sił w śr. m.nar:

- Morton Kaplan (klasyk analizy biegunowości SM) - wg niego mamy kilka wariantów biegunowości (czyli, że stworzył kilka wariantów systemu) :

♥ System równowagi sił: jest to zwykle system dwubiegunowy, jest antyhegemoniczny, skierowany przeciwko jednobiegunowości, czyli władzy jednego mocarstwa.
Wyróżniamy tu kilka rodzajów (wariantów) systemów dwubiegunowych:
* Bardzo luźny system dwubiegunowy

* Luźny system dwubiegunowy

* Dwubiegunowy system odprężenia

* Dwubiegunowy system niestabilnych bloków (koniec zimnej wojny)

* Ścisły system dwubiegunowy - dwa centra siły, które zdominowały system międzynarodowy

♥ System uniwersalny: panuje powszechny pokój wokół instytucji międzynarodowych

♥ System hierarchiczny: jedno mocarstwo dominuje nad innymi, więc jest to system jednobiegunowy.
♥ System niepełnej proliferacji broni jądrowej: broń jądrowa występuje tutaj jako synonim siły w SM. Państwa, które ją posiadają są mocarstwami.
♥ System pełnej proliferacji broni jądrowej: kiedy wszystkie państwa posiadają broń jądrową (jest to tylko wariant hipotetyczny)

SCENARIUSZE STRUKTURY ŁADU MIĘDZYNARODIWEGO -WG ROZKŁADU SIŁ (J. Nye) 1992

1. Powrót do dwubiegunowości (kryterium wojskowości) - USA - Rosja

2. Wielobiegunowość (kryterium gospodarczo-wojskowe) USA - Rosja - EU - Japonia - Chiny

3. Trzy bloki gospodarcze (zbudowane wokół stref wpływów różnych walut)

Jen - Dolar - Euro

4. Jednobiegunowa hegemonia - Pax Americana

5. Wielopłaszczyznowa współzależność

-wojskowo - świat jednobiegunowy - USA

-gospodarczo - 3 bieguny Jen - USD - ECU (EURO)

-transnarodowa współzależność - dyfuzja siły w płaszczyźnie kulturowej

*** Pojęcie zerobiegunowości: sformułowane przez Richarda Haass'a po to, aby opisać współczesny świat. Nie jest on zdominowany przez jedno czy kilka mocarstw, ale jest ich dziesiątki - każde o różnym potencjale. Potencjały te się równoważą, więc w gruncie rzeczy nie istnieje hegemonia.***

OBECNIE: współczesny świat wydaje się być wielobiegunowy ze względu na innych niż państwo podmiotów SM, które są nośnikami siły. Są to przede wszystkim korporacje transnarodowe (których siła leży w potencjale technologicznym), organizacje terrorystyczne czy struktury zorganizowanej przestępczości. Poza tym obok mocarstw globalnych istnieją również mocarstwa regionalne, jak np. Argentyna, Pakistan, Brazylia, Indie, Iran, Australia, Wenezuela, Nigeria, RPA, Korea Południowa, które równoważą wpływ i działanie mocarstw globalnych.
Widoczna jest tendencja przesuwania się układu sił na wschód - w kierunku Chin i państw azjatyckich (objawia się to szczególnie w aspekcie ekonomicznym).
Hass zwraca uwagę na paradoks braku zależności między potęgą a możliwościami wywierania wpływu na SM. Przykładem tego są stosunki USA - Iran, gdzie nadwyżka zasobów USA jest duża a mimo to Amerykanie nie są w stanie sobie same poradzić z Iranem).

Struktura systemu określa zachowania państwa w środowisku międzynarodowy, (inaczej funkcjonują państwa w systemie dwu biegunowym, inaczej w wielobiegunowym).

2. [podział systemów ze względu na] Kryterium ekonomiczne ( rozwoju cywilizacyjnego):

Johan Galtung - systemy centralne (najwyżej rozwinięte) i peryferyjne (państwa powiązane z centralnymi)

Centralne państwa o wysokiej randze w środowisku międzynarodowym, wysoko rozwinięte. To właśnie między państwami centralnymi przebiegają interakcje w środowisku międzynarodowym.

Peryferyjnepaństwa słabo rozwinięte o znaczeniu drugorzędnym. Są podporządkowane państwom centralnym.
między państwami peryferyjnymi a centralnymi są głównie interesy.

DYGRESJA: Obserwujemy obecnie tendencję do transformacji państw z peryferyjnych do centralnych. Dzieje się tak dzięki ich rozwojowi --> uprzemysłowieniu, wstępowaniu do organizacji międzyrządowych (tak stało się np. z Polską, gdy weszła do Unii Europejskiej. Dołączyła tym samym do szeregów państw centralnych).

Oran Young - Koncepcja systemów niekontynuowalnych -

- Uważał, że Kaplan i Galtung mylą się: jego zdaniem świat NIE JEST jednym systemem. Istnieje bowiem wiele systemów regionalnych i to właśnie między nimi zachodzą interakcje. Są one odrębne i rządzą się swoimi prawami. Przykłady takich regionalnych systemów: Rada Europy, Rada Państwa Skandynawskich, Grupa Wyszehradzka.

ROZWÓJ SYSTEMÓW REGIONALNYCH

- rozproszenie siły w globalnym systemie SM

- proces dekolonizacji

- brak globalnych konfliktów (coś w tym jest), po zak. zimnej wojny wielość org. reg.

0x01 graphic
każde z tych podejść jest narzędziem analit.

TEORIA WIĘZI - James Rossenau (koniec l.60./pocz l.70.)

Jest to spojrzenie na stosunki międzynarodowe, gdzie głównym przedmiotem analizy są procesy występujące na przecięciu więzi państw i środowiska międzynarodowego. To właśnie Roseau stwierdził, że jedną z głównych cech SM jest zazębianie się środowiska wewnątrzpaństwowego i środowiska międzynarodowego. Nie są one od siebie hermetycznie oddzielone.

0x01 graphic

ANALIZA CZYNNIKOWA / TEORIA POLA

*b. ważny nurt teoretyczny odpowiada na pytanie: co kształtuje zachowania uczestników SM?, twórca Q. Wright zachowania te są wynikiem stanu pola SM, ple SM jest określane przez zespół sił w nim działających i funkcjonujących.

*pole rzeczywiste SM czas i przestrzeń, w której działają poszczególne czynniki (np. zagrożenia asymetryczne, prawo m.nar, zmiany klimatyczne)

*pole analityczne SM systemy współrzędnych analitycznych: 6 współrzędnych pola możliwości (czynnik materialny), 6 współrzędnych pola wartości.

0x01 graphic

-Wyodrębnił 6 współrzędnych POLA MOŻLIWOŚCI:

-oś energii społecznej, która rozciąga się od działań energicznych do letargu

-oś elastyczności, która rozciąga się od sztywności struktur decyzyjnych do ich elastyczności

-oś współpracy, która rozciąga się od izolacji do pełnej współpracy

-oś siły-od słabości do mocarstwa

-oś zasobów-od braku do ich pełni

-oś postępu technologicznego-od jego braku, zacofania, do wysokiego postępu

Wyodrębnił 6 współrzędnych POLA WARTOŚCI

-oś oceny rzeczywistości-od oceny subiektywnej do obiektywnej

-oś konkretności myślenia-od abstrakcji do doświadczenia

-oś celu działania-od kontemplacji(tylko zrozumienie rzeczywistości) do manipulacji(zrozumienie i zmiana rzeczywistości)

-oś samoidentyfikacji- od podejrzliwości wobec rzeczywistości międzynarodowej do tolerancji

-oś interpretacji interesów-od egoizmu do altruizmu

-oś stosunku do świata-od negatywnego do pozytywnego

zachowania człowieka są punktem odniesienia do analizy zachowań państw największa WADA

dynamiczne ujmowanie SM, wiele czynników kształtuje zachowania uczestników SM (ZALETA)

dobór czynników (NAJWIĘKSZA WADA)
=========================================================
-SM traktowane są jako pole sił, które kształtują zachowania państw, procesy transnarodowe. W związku z tym u postaw analizy czynnikowej, leży pytanie: jakie siły kształtują procesy międzynarodowe (Co kształtuje SM?).

Pole możliwości Środowisko międzynarodowe

0x08 graphic

Państwo

0x08 graphic
0x08 graphic
działania

Pole wartości

-Zachowania międzynarodowe są wynikiem stanu pola SM.

-Rzeczywiste pole SM to system określony przez czas i przestrzeń.

-Wrighta najbardziej interesuje pole analityczne SM, które składa się z sześciu współrzędnych pola możliwości i sześciu wartości.

Pole możliwości:

Oś zasobów energetycznych

Pole wartości (abstrakcyjne) - zmiana wartości zmienia działania państwa.

-Rolą tej analizy jest identyfikacja sił, a więc czynników kształtujących zachowania państw w środowisku międzynarodowym (te podane przez Wrighta są archaiczne, ale ten sposób myślenia jest aktualny)

Wszystkie te wypocinki są dowodem na wielość teorii.

d) nurt postbehawioralny

przełom l.60 i 70 XXw

procesy transnar., integracja europejska i współzależności m.nar, punkt odniesienia dla behawioryzmu, pocz. L.70. przyniósł analizę nowych zjawisk zw. z procesami transnar w SM

reakcja na ewolucję rzeczywistości m.nar, na nowe zjawiska, które nie były wczesniej wyjaśniane (aktywność podm. Pozarządowych, procesy Inter, itd.)

te nurty albo reakcja na zmiany rzeczywist. albo jak neorealizm rozwijały się w opozycji do tych nurtów

podejście ilościowe, badacz stoi na zewnątrz

rozczarowanie badaniami behawioralnymi, ale docenia badania empiryczne

powrót do tradycyjnych metod dedukcyjnych

SM nie można już dalej badać w sposób państwowocentryczny (podejście państwowocentryczne nie jest pełne)

relatywny spadek koncentracji na państwie w badaniach SM, spadek roli państwa w SM (państwo formą przestarzałą), „grabarze państwa”

co decyduje o upadku państwa i obniżeniu jego znaczenia w SM?

-podważano dominującą pozycję państwa

*warunki zwiększonej przenikalności granic, rozwój komunikacji m.nar (utrata pełnej kontroli nad tym co się dzieje na teryt. Państw)

*rozwój broni jądrowej - el. potęgi niektórych państw, ale w istocie (jeśli politycy są racjonalnymi decydentami) jest nie do umżycia, gł. funkcja psychologiczna, ubezwłasnowolnienie siły państwa

*proces integracji gospodarczej - państwa działające w pojedynkę nie były w stanie zapewnić dalszego wzrostu gosp. bez integrowania się z innymi państwami (sukces EWG i EURATOM zaczął inspirować badaczy SM)

*wzrost aktywności podm. Pozapaństwowych i tworzenie się globalnego społeczeństwa obywatelskiego

ROZWÓJ TRANSNARODOWEJ WIZJI RZECZYWISTOŚCI M.NAR.

*w SM istnieją podmioty inne niż państwa, są też korporacje, gr. społ., kościoły itd.

*w SM interakcje są kształtowane tylko przez państwa, ale także przez podm niepaństwowe

proc. transnar. to takie gdzie przynajmniej 1 z podm. nie jest oficjalnym rządem państwa

pogłębianie współzależności m.nar.

70./80/ dużo publikacji o współzależności (nie gęstość więzi, ale ich jakościowy charakter)

W RAMACH POSTBEHAWIORYZMU

  1. neorealizm

  2. instytucjonalny liberalizm

  3. ??????????

NEOREALIZM

eksponował rolę państwa, pozostaje w opozycji do innych, Kenneth Waltz „TSM” (fundamentalne) - biblia neoreal., zmodyfikowana wersja realizmu, koncentruje się na państwach w ich relacjach ze śr. m.nar

* śr. m.nar jest potężną siłą warunkującą funkcjonowanie państw, wg. Waliza śr. m.nar=system m.nar

* neorealiści koncentrują się na systematycznych uwarunkowaniach działalności państw w śr. m.nar

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

neorealiści: śr. m.nar traktują jako odrębny obszar analizy, który warunkuje zachowanie się państw

śr. m.nar, które tw. syst. Uwarunkowań aktywności (?) państw jest czynnikiem zmieniającym zamiary/intencje/działania przywódczych (?) państw - ta teza znajduje potwierdzenie w obecnej rzeczywistości m.nar

strukturalne warunki, w których państwa funkcjonują są określone przez 3 elementy:

1. zasada porządkująca funkcjonowanie syst. m.nar (logika funkcjonowania)

*anarchiczność śr. m.nar - decentralizacja

*państwo polega na własnych siłach (self help system)

*dylemat bezpieczeństwa - sytuacja niepewności

2. cechy charakterystyczne (właściwości państw)

*ograniczenie ich zachowań przez anarchiczną/poliarchiczną strukturę śr. m.nar

*wszystkie państwa koncentrują się na zapewnieniu sobie bezpieczeństwa

3. dystrybucja siły czyli biegunowość śr. m.nar

*państwa różnią się między sobą posiadanym potencjałem (rozkład sił jest asymetryczny)

*układ sił w śr. m.nar nie jest wielkością stałą - JEST ZMIENNY!

*dystrybucja siły główny czynnik wyjaśniający zachowania państw w śr. m.nar, a nie np. uwarunkowania ideologiczne

Zimna wojna to rywalizacja o potęgę między USA a ZSRR

TEORIA HEGEMONICZNEJ STABILNOŚCI - założenie, że państwo, które jest hegemonem może oddziaływać stabilizacyjnie na śr. m.nar

*teoria inspirowana rozw. MSG po II wś (potęga ekonomiczna USA) system z Bredon Woods

*1971 - odstąpiono od wymienialności dolara na złoto

*do hegemonicznej stabilności zaczęto wykorzystywać org/inst. m.nar jako instrument kontroli śr. m.nar

*pojęcie STRUKTURALNEJ POTĘGI PAŃSTWA - inst. nie muszą osłabiać potęgi państwa, ale mogą wpływać na ich funkcjonowanie, mogą oddz. stabilizująco

INSTUTUCJONALNY LIBERALIZM

rozw. się pod wpływem fenomenu integracji europejskiej

klasyczne myślenie liberalne nawiązuje do nurtu idealistycznego

eksponowanie roli inst. w SM

inst. mogą zmieniać dżunglę polityki siły w SM w ZOO uregulowanych SM - to była inspiracja

inst. mogą ułatwiać współpracę m.nar, ale same z siebie nie zmieniają dżungli w ZOO

nie zgadza się, ze inst. są jedynie marionetkami w rękach państw, uważają, że inst. tworzą nową jakość, której państwa nie mogą ignorować

rola inst w śr. m.nar - sprzyjają współpracy m.nar.

ich rozwój jest pewną prawidłowością SM i nazywana jest instytucjonalizacją SM (obiekt. procesem)

wszystko co w śr. m.nar zapewnia powtarzalność zachowań jest inst. m.nar(szerokie rozumienie) - suwerenność, równowaga sił, prawo m.nar

jak inst. wpływają na funkcjonowanie śr. m.nar

*ułatwiają przepływ inf. (przepływ inf. obniża nieufność)

*tw. forum negocjacyjne między państwami

*zmniejszają nieufność, zwiększają zaufanie (modyf. poliarch)

*zapewniają ciągłość procesów/zjawisk/działań

po zak. zimnej wojny ten nurt odżył (reaktywacja)

*instytucje=zderzaki pozwalające amortyzować wstrząs po upadku ładu 2wu biegunowego

*pomagają tworzyć klimat

PLURALIZM/LIBERALIZM SOCJOLOGICZNY

reakcja na procesy transnar., aktywność podm. pozapaństw. w śr. m.nar, forma odejścia od państwocentr. wizji śr. m.nar

John Burton metafora pajęczyny - ówczesne SM (l.60) gęsta sieć więzi między heterogenicznymi podm (nie tylko państwa!)

eksponują akt. podm. niepaństwowych

z wnętrza państwa wynika akt. podm. takich jak: gr. społ/etn., kościoły itd. (różnorodne podm działają w śr. m.nar)

funkcjonują transnar. gr. nacisku (miny przeciwpiechotne)

STRUKTURALIZM

nawiązuje do neomarksizmu

Gunde Frank, Immanuel Wallerstein (naliza syst. światowego)

nurt najmniej jednorodny, „wielogłowicowa ośmiornica” (agresywny kapitał z gosp. rynkową skoncentrowaną w obszarze państw centralnych wysysa życiodajne soki z państw peryferyjnych)

zjawisko zależności gosp w śr. m.nar

kapitalizm często utożsamiany z imperializmem!!!

główną przyczyną dysproporcji w rozwoju jest agresywny kapitalizm

wszystko co nie było neorealizmem, pluralizmem, instytucjonalnym liberalizmem było STRUKTURALIZMEM!!!

e) wpływ końca Zimnej Wojny na rozwój TSM

-„mapa” teorii SM na przełomie XX i XXI w

0x01 graphic

aktywność korporacji transnar., wzrost znaczenia etyki i moralności w SM, szkoła neorealist. koncentruje się na śr. m.nar, neorealizm nie był w stanie ogarnąć całej złożoności śr. m.nar, rzeczywistość tworzy przesłanki do…

renesans neoliberalizmu i ograniczenie znaczenia neorealizmu

neo-neo debata w NOSM

- neo-neo synteza zbieżność między nurtami neoliberal. i neorealist - koncentrują się na problemie poliarchiczności w SM (porządkują SM), jak neoliberaliści podchodzą do problemu poliarchiczności w śr. m.nar.

ograniczona użyteczność siły w SM - polityczna siła państwa nie wynika tylko z jego zasobów, ale jest pochodnąstrategii polit.

MIĘKKA SIŁA - to „atrakcyjność” państwa, zdolność przyciągania, „powab”, wpływanie na wybór innych

trzeci el. zbieżności to PAŃSTWO i jego funkcjonowanie w śr. m.nar, ale także atrakcyjność innych podmiotów

czwarty obie strony zaczęły eksponować jednocześnie zjawiska współpracy i konfliktu

TEORIA NORMATYWNA

badanie SM to nie tylko bad. konkretnych zjawisk, zachowań, działań

nie tylko odp na pytanie jakie są SM, ale jakie powinny być

1.problem autonomii państwa w śr. m.nar

2. problem etyki użycia siły

3. problem sprawiedliwości m.nar

TEORIA FEMINISTYCZNA

koniec l.90 jest pochodną ekspansji myśli feministycznej w obszarze nauk społ.

koncentruje się na miejscu kobiet w SM

koncentruje się na sposobach wykluczania kobiet z spoc. sprawoania władzy, życia polit.

syst. kapitalistyczny głowną przyczyną dyskryminacji kobiet, bo wyraża etos męskie rywalizacji i dominacji

*nurt bardziej radykalny: przyczyną eliminacji kobiet, funkcjonowanie kobiet zgodnie z paternalistycznym modelem dominacji mężczyzn, życie społ zdominowane przez idee wykreowane przez mężczyzn, Marysia Zalewski - dowartościować rolę kobiet, a wtedy zmieni się rzeczywistość

TEORIA KRYTYCZNA

modelująca, wywodzi się ze szkoły frankfurckiej (okr. Międzywoj.), inspirowana marksizmem, transformacja myśli marksistowskiej

nacisk na problem emancypacji człowieka, dokonać przewartościowania roli państwa, koncentrowanie się na wszelkich przejawach siły, dowartościowanie jednostki ludzkiej (koncepcja bezpieczeństwa)

problem ekskluzji i emancypacji gr. społ - Robert Carr

SOCJOLOGIA HISTORII

w przeszłości historycznej usiłuje szukać wyjaśnienia teraźniejszości

żeby zrozumieć zachowania państwa trzeba zrozumieć jego hist (np. położenie Polski między Niemcami a Rosją)

hist doprowadziła do konkretnej postaci istniejącego państwa

KONSTRUKTYWIZM

próba syntezy tego wszystkiego

4. ETAP PÓŹNOWESTFALSKI SM (lub powestf.)

paradygmat globalizacji

nowa kolejna debata interparadygmatyczna

a)późnowestfalska debata interparadygmatyczna

- Paradygmat - to pojęcie wprowadził Thomas Kuhn to zespół spójnych poglądów na świat, ale także zespół narzędzi, metod i sposobów identyfikowania problemów badawczych i ich rozwiązywania.

-zmiany dokonują się w śr. m.nar

obecna debata interparadygmatyczna: keepers vs. globalisers

NURT TRZYMACZY (KEEPERS) -> postulowali korzystanie z dotychczasowych pojęć powyjaśniania zmian zachodzących w środowisku międzynarodowym. Uważali, że można je wyjaśnić przy pomocy narzędzi teoretycznych, którymi NOSM już wtedy dysponowało.

GLOBALIŚCI (GLOBALISERS) postulowali wprowadzenie nowych sposobów myślenia o zmianach zachodzących w środowisku międzynarodowym gdyż ich zdaniem zmian tych nie da się wyjaśnić przy pomocy dotychczasowych teorii. Chodziło im głównie o narastanie procesu globalizacji oraz upadek dwubiegunowego porządku międzynarodowego.

b)wyjaśnienie struktury SM

GLOBALISERS - eksponowanie heterogeniczności w SM, obok państw istnieją potężne korporacje transnarodowe i organizacje non-profit i ruchy narodowo-wyzwoleńcze jako czwarty sektor. Wskazując, że podmioty transnarodowe odgrywają coraz większą rolę i prowadzą do rekonfiguracji (zmiana parametrów lub ich ponowne zdefiniowanie) anarchiczności środowiska międzynarodowego - „powrót do nowego średniowiecza” oprócz państw działają inne podmioty, narasta era stosunków post-międzypaństwowych.

PAŃSTWO - zmianie ulegają warunki funkcjonowania państwa, dokonać rozgraniczenia podziału na to co wewnętrzne i na to co międzynarodowe.

b)wyjaśnienie funkcjonowania SM

państwo poprzez kanały rządowe oddziaływało na inne państwo

TERAZ - dodano nowe el. relacje m,nar są obecnie uzupełniane o nowe interakcje i więzi w śr. m.nar - występuje wzajemne warunkowanie się tego co globalne i tego co lokalne

* następuje zmiana logiki interakcji z państwo-państwo na interakcje globalne-lokalne

* wzrasta znaczenie mechanizmów transnar. penetracji - min. w wyniku działań korporacji transnarodowych

* wzrasta znaczenie zjawisk nieliniowych, przypadkowych - ewolucyjność pewnych zjawisk ulega ograniczeniu, zjawiska i procesy dzieją się coraz szybciej, stopniowość zjawisk umyka

* występują jednocześnie proces centralizacji i decentralizacji (integracja/dezintegr)

Rosenau FRAGMEGRACJA (fragmentaryzacja + integracja)

GLOKALIZACJA (globalne+lokalne)

*następuje zmiana jakości konfliktu m.nar

*Klauzewitz - stronami wojen TYLKO państwa

*Teraz - wojny wewnątrz państwowe

MOŻLIWOŚCI STEROWANIA ZMIENIAJĄCYM SIĘ ŚR. M.NAR

syst. westfmechanizm równowagi sił, hegemonia, inst. m.nar

obecnie przezwyciężany jest westf. monopol państwa na sterowanie śr. mnar, uczestniczą też podm niepaństwowe koncepcja globalnego zarządzania (ONZ komisja)

*niehierarchiczna sieć miedzynar i transnar instytucji funkcjonujących na wielu poziomach tzn na poziomach globu, regionu, państwa i lokalnym

*transnarodowe sieci (networks) struktury sieciowe np. org. obrony praw człowieka tw. strukturę sieciową

Manuel Castels sieci transnar podm stają się nową społeczną morfologią globalizującego się świata, struktura sieciowa tworzy wyzwanie dla ładu westfalskiego (bez przypisania do terytorium)

*państwo traci monopol na reprezentowanie społeczeństwa w SM

5. POZIOMY ANALIZY SM

porządkowana rzeczywistość międzynarodowa poprzez określenie sposobów podejść do wyjaśniania rzeczywistości międzynarodowej (inaczej: można wyjaśnić rzeczywistość międzynarodową poprzez przeanalizowanie jej z trzech różnych perspektyw, czyli poziomów!)

  1. poziom 1.: poziom środowiska międzynarodowego - badamy w ten sposób systemy przeprowadzając analizę w skali globalnej lub regionalnej.

  2. poziom 2.: poziom państwa - przeprowadzamy analizę SM z perspektywy państwa jako pojedynczego uczestnika tych stosunków, dzięki czemu możemy zbadać zachowanie innego państwa w środowisku międzynarodowym (prowadząc z nim politykę zagraniczną).

  3. poziom 3.: poziom transnarodowy - system polityczny państw (???)

    Każdy poziom koncentruje się na innych czynnikach

PODMIOTOWA STRUKTURA SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

  1. Pojęcie społeczności międzynarodowej i jej zakres:

  1. definiowanie społeczności międzynarodowej:

  1. zakres podmiotowy (czyli kto należy do społeczności międzynarodowej):