7.10.2009

Jackson, Sorensen Wprowadzenie do SM, Kraków 2006

Burchill, Devetak, Linklater, Paterson, Teorie SM, Warszawa 2006

Wendt, Społeczna teoria SM, Warszawa 2008

Czaputowicz, Teorie SM, Warszawa 2007

Gałganek, Historia teorii SM, Warszawa 2009

Istota poznania naukowego

W historii różnie patrzono na to zagadnienie:

• koncepcja idealistyczna (Platon) - mamy do czynienia z dwoma światami: materialnym, który postrzegamy, który nas otacza, oraz drugi świat: idealny, świat idei - relacja między tymi światami to odzwierciedlenie, naśladownictwo świata idealnego przez nasz materialny świat, np. jabłko naśladuje kulę, ale nią nie jest, „jeśli chcemy poznać świat naukowo na-sz wysiłek musimy skoncentrować na świecie idealnym”, metafora jaskini u Platona

• koncepcja fenomenalistyczna (Hume) - odrzucenie myślenia Platona, tutaj istnieją tylko zjawiska, istnieje tylko ten świat, który poddaje się obserwacji, negacja istnienia świata idealnego, uznaje to za myślenie metafizyczne, początki empiryzmu (mierzenie, eksperymentowanie, ważenie, przedłużanie swoich zmysłów przyrządami naukowymi

• koncepcja idealizacyjna [nie idealistyczna] - w rzeczywistości dokonuje się rozróżnienia: komponenta jakościowa i komponenta ilościowa, zajmując się badaniem procesu możemy w nim wskazać grupy czynników należących do obu tych grup, np. prawo grawitacji Newtona - masa i odległość, pominięcie szeregu innych czynników

Tworzenie teorii i jej trzy poziomy:

1. Orientacja teoretyczno-metodologicznej:

• rozstrzygnięcia: o charakterze

• ontologicznym (o naturze danego zjawiska, rzeczywistości) - np. spór o duszę (Kartezjusz) a ciało, dualizm, elementy materialne i duchowe; monizm: występuje samo ciało - w stosunkach: zasoby materialne to np. wojsko, zasoby naturalne itd., duchowe, ideowe: co społeczeństwa, przywódcy myślą, co na to wpływa, spór: agent-struktura; spór o najważniejszego aktora SM - wg jednych agent, czyli podmiot sprawczy/jednostka ludzka, wg innych jest to struktura, czyli patrzenie od ogółu do szczegółu

• epistemologicznym - gdybyśmy wiedzieli jaki jest stan faktyczny, mogli dokładnie przewidzieć wszystkie skutki naszych działań czy myśli innych ludzi, wtedy można wybrać najlepszą do zastosowanie teorię

• metodologiczne - czyli odpowiedź na pytanie „jak badać?”

• model pojęciowy - model ma wydobywać to, co jest w badanej rzeczywistości najistotniejsze; reifikacja - traktowanie teorii jako rzeczywistości - błędne rozumowanie ; np. wg Marksa - jeśli chcesz poznać jak działa społeczeństwo skup się na rodzajach stosunków własności w nich panujących, więc Marks sobie bada te stosunki i dokonuje kolejnych przybliżeń, patrząc na przykład jak ludzie zaspokajają swoje potrzeby i dochodzi do wniosku, że główny nacisk jest kładziony na konsumpcję (jedzenie, mieszkanie...), dalej patrzy na to, kto wytwarza pożądane dobra - właściciele środków produkcji, a po drugiej stronie proletariusze, itd.

• teoria empiryczna

Jak możemy podzielić teorie? Trójpodział:

1. empiryczno-analityczne:

• rozumienie istoty poznania naukowego, empiria + analiza, empiria odwołuje się do istoty rozumu i w ten sposób można przeprowadzić analizę; przykładem jest podejście behawioralne, zbieranie danych, dążenie do formułowania wiedzy w postaci praw, celem postępowania naukowego jest odkrywanie powiązań między czynnikami, jeśli A to B

2. normatywne

• teorie mówiące o tym jak być powinno, starają się stworzyć normę funkcjonowania społeczeństwa, jak powinno być zorganizowane, jak powinno się organizować SM, przyjmowanie i akceptowanie pewnych wartości i konstrukcja norm w oparciu o nie, państwo wg Platona jest przykładem teorii normatywnej - zapis tego jak ma być zorganizowane państwo, żeby się w nim dobrze żyło, założenia utopijne, teorie te stanowiły istotę teoretyzowania politycznego dotyczącego organizacji społeczeństwa, potem w pozytywizmie były krytykowane jako nienaukowe; odwołania do wiedzy o społeczeństwie o procesach w nim zachodzących, teorie normatywne nie są budowane w próżni, u podstaw jest wiedza naukowa - przykładem jest teoria sprawiedliwości Rowlesa, pytanie czy państwa bogate mają obowiązek pomagać państwom biednym

3. krytyczno-dialektyczne (emancypacyjne)

• formułują krytykę wobec stosunków społecznych czy międzynarodowych oraz proponują program ich zmiany, wg niektórych te teorie są łączone z podejściem lewicowym; istotnym elementem tych teorii jest ogólna teoria zmiany społecznej (marksizm, teoria ewolucji), charakterystyczna jest dla nich postawa historyzmu czyli rozpatrywanie danej sytuacji w kategoriach historycznych;

Obecnie jest podział na:

• empiryczno - analityczne

• normatywne

Spór agent - system:

• można postawić tezę, że mamy do czynienia z dwoma podstawowymi sposobami konstruowania teorii - jednym z nich jest sposób ekonomiczny, drugi to sposób socjologiczny

• sposób ekonomiczny - nacisk na agenta, to jest punkt wyjścia, jest to podmiot sprawczy, powinniśmy zacząć proces badawczy od jednostki, w świecie społecznym działają tylko ludzie, nazwa odnosi się do tego, jak działają ekonomiści, czyli wywodzenia działań z nauki społecznej, wytwarzania dóbr itd., odwołania do Adama Smitha, szeroko zastosowaną w politologii teorią ekonomiczną była teoria racjonalnego wyboru - podejmowanie decyzji w oparciu o nasze preferencje, wiedzę i działania mając nadzieję, że przyniesie nam to korzyść (czasami niestety musimy po prostu minimalizować straty); indywidualizm

• sposób socjologiczny - nacisk na system albo strukturę; holizm; całość może stanowić państwo, społeczeństwo, cały system międzynarodowy lub sama jednostka (złożona z organów); system decyduje o tym, jak zachowują się jednostki, szczególne znaczenie nadaje się całości; ważne jest też rozłożenie siły w systemie (przykładem jest porównanie do struktury rynku (Waltz): 200 firm produkuje czekoladę, ale jedna z firm produkuje 50%, czyli jest monopolistą; gdy dwie mają 50% - duopol; 3 albo 4 firmy mają te 50% - oligopol, czyli unipolarny, bipolarny, multipolarny system międzynarodowy, wtedy inne państwa stają po czyjejś stronie)

Wallerstein - charakter strukturalny ma nierówna wymiana między centrum, półperyferiami a peryferiami. Centrum, w wyniku kapitalizmu ukształtowanego w długim XVI wieku (1460-1640), dostaje więcej, co sprawia, że narasta nierówność. Podział pracy decyduje jakie miejsce zajmuje się w tym systemie - w centrum produkuje się rzeczy, idee, filmy wysoko zaawansowane technologiczne, kapitałochłonne. Peryferie dostarczają surowce, półprodukty, banany, samochody, przemysł stoczniowy.

21.10.2009

Filozofia nauki - dyscyplina zajmująca się mówieniem nam, co naukowcy robią, w jaki sposób prowadzą badania i dokonują odkryć. Przykładem może być podejście, że ludzie akumulują wiedzę na przestrzeni wieków i lepiej rozumieją otoczającą nas rzeczywistość. T. Kuhn natomiast mówi o rewolucji naukowej - czas składa się w 90% „normalnej nauki”, czyli normalnych działań, porządkowania rzeczy, a w 10% rewolucje, budujące całkiem nowy obraz świata, wpływają na dominujące sposoby myślenia, rozumienie świata społecznego itd., przykładem może być wg Kuhna odkrycie Kopernika.

Fundamenty poznania naukowego - próby stworzenia modelu postępowania naukowego, próba odpowiedzi na pytania „co badać?”. Fundament, w oparciu o który można prowadzić badania. Nie ma zgody co do tego, co jest tym fundamentem i czy on naprawdę istnieje, ale przedstawiane są propozycje, przykłady. Badanie podstawy przedmiotu, co jest istotne w danej dziedzinie - np. w SM zastanawiamy się jak je badać - odpowiedź jest formułowana na gruncie filozofii nauki.

• Pozytywizm - instrumentalizm

• Antypozytywizm - społeczny konstruktywizm

• Postpozytywizm - naukowy realizm

	Instrumentalism	Social Constructivism	Scientific Realism
Epistemology	Empiricist (istnieje to, co poddaje się obserwacji, badamy tylko to, co da się zaobserować	Social (wiedza jest społecznie konstruowana)	Representationalist (poznanie naukowe jest zdolne odzwierciedlać to, co jest przedmiotem badania, takim, jak ono naprawdę jest)
Ontology	Mind-independent observable phenomena (niezależne od umysłu obserwowalne zjawiska, w stronę świata materialnego, w stronę zjawisk, bo tylko je można obserwować)	Socially constituted phenomena (przedmiotem badania powinny być zjawiska konstruowane społecznie - demokracja, grupa, państwo, wrogość, cywilizacja, społeczeństwo - nie są obiektywną częścią rzeczywistości tylko zostały stworzone przez ludzi, zawarte są w tych zjawiskach informacje o tym, jacy są ludzie je tworzący)	All minds-independent phenomena (powinno się i można analizować wszystkie zjawiska, takie jak system międzynarodowy, społeczeństwo, bo nawet jeśli ich nie można zaobserwować, to na gruncie naukowego realizmu zakłada się, że one i tak istnieją)
Inter-relation (relacje między epistemologią a ontologią)	Epistemology determines ontology (epistemologia określa ontologię)	Meaningless distunction (rozróżnienie nie ma znaczenia, bo świat przez nas omawiany jest jedynym, który istnieje)	Ontology determines epistemology (odzwierciedlamy świat który jest przedmiotem naszego badania, a który jest niezależny od naszych zmysłów)
Arbiter of truth	Observation (observable spectrum of reality) (obserwacja)	Convention (socially constituted reality) (konwencja, społecznie konstruowana rzeczywistość)	Observation and inference to the best explanation (dążenie do jak najlepszego wyjaśnienia, do prawdy)
Notion of truth	Empirical adequacy (empiryczna adekwatność)	Accepted belief (akceptowane przekonanie)	Correspondence to reality (im lepiej nasza wiedza koresponduje z rzeczywistością tym lepiej)
Goal of science	Utility and reliability (użyteczność i pewność)	No unifying goal (only particular goals) (brak jednego celu, istnieją jedynie cele partykularne)	Knowledge of reality (dostarczanie wiedzy o rzeczywistości)
Attitude toward scientific progress	Science is progressive (nauka postępuje, nauka się rozwija)	Science is not progressive (trudno mówić o jakimś postępie w nauce, nie jest ona progresywna)	Science is progressive (nauka jest progresywna)
Basic stance	Positivist (realizują pozytywistyczny obraz nauki, stanowisko pozytywistyczne, Koło Wiedeńskie, logiczny empiryzm - logika + empiria)	Anti-positivist (antypozytywizm)	Post-positivist (postpozytywizm - nie neguje całego pozytywizmu, ale bierze pod uwagę aspekty tego, o czym mówi konstruktywizm)

Czaputowicz: (wg Gałganka bzdura i bardzo niechlujny podział, bo część teorii w ogóle nie ma nic wspólnego z SM)

Pozytywizm: (rozstrzygnięcia w ten sam sposób)

• realizm

• liberalizm

• globalizm

• teorie krytyczne

• historyczna socjologia

Społeczny konstruktywizm:

• konstruktywizm

• szkoła angielska

• współczesne teorie integracji (niektóre nurty)

Postpozytywizm:

• teorie normatywne

• postpodernizm

• feminizm

Teorię wybieramy w zależności od poziomu analizy (jednostka, grupa społeczna, państwo, grupa państw, poziom systemowy) i sektora, którym chcemy się zajmować (ekonomiczny, militarny, komunikacja społeczna...)

4.11.2009

Znaczenie programów badawczych w SM (% obrazuje poparcie naukowców dla idei jako tych, które są najważniejsze we współczesnej nauce o SM):

1. demokratyczny pokój - 48% - problem, którego korzenie pojawiają się w teoriach Kanta, próba rozpoznania kierunku historii powszechnej, dojście do wniosku, że odpowiednio używany rozum zapewni społeczeństwom pokój

2. racjonalizm vs konstruktywizm - 33%

3. nowy instytucjonalizm - 27% - znaczenie instytucji w życiu społecznym, poznanie świata i SM wiąże się z tworzeniem instytucji - rodzina, małżeństwo, grupa

4. zderzenie cywilizacji - 25% - zidealizowana wizja świata, bzdet.

5. debata „agent-struktura” - 21%

6. teoria hegemonicznej stabilności - 16%

7. debata nt. Realizmu strukturalnego - 16%

8. poziom analizy - 15% - charakter ontologiczny, czyli „co powinno się badać” - jednostkę, państwo czy system, szersze niż debata „agent-struktura”

9. gra dwupoziomowa - 15% - to co wewnątrz państwa i to co dzieje się na zewnątrz wzajemnie się warunkuje

10. pozytywizm vs postpozytywizm - 11%

11. zyski relatywne vs zyski absolutne - 8%

12. koniec historii 5% - Fukuyama twierdzi, że liberalna demokracja była jedynym projektem, który wyszedł zwycięsko z okresu przemian demokratycznych, rywalizację przegrała monarchia, komunizm, faszyzm; koniec historii jako brak możliwości lepszego zorganizowania społeczeństw (wg Gałganka - błędne podejście, ideologiczne)

18.11.2009

3 tradycje w historii teorii stosunków międzynarodowych (przeczytać w książce):

• empiryzm/realizm

• normatywizm

• historyzm (niemiecka filozofia, początek XIX wieku; zerwanie z klasycznym pojęciem społeczeństwa, akcentowanie nieustannego rozwoju historycznego, społeczeństwa zmieniają się, zmieniają się wartości itd.)

Typologia stosunków międzynarodowych

Podział może dokonywać się w oparciu o różne kryteria.

a) podział chronologiczny (jak teorie pojawiały się w czasie) - ze względu na dominację tezy pozytywistycznej, że teoria SM rodzi się w XX wieku, a w szczególności po I WŚ jako dyscyplina naukowa, stawia się tę tezę dlatego, że po I WŚ dyscyplina się instytucjonalizuje, powstają pierwsze katedry w UK, których przedmiotem badania są SM, potem USA i inne państwa; wskazuje się, że wcześniej mało uwagi poświęcano nauce o SM; mocna teza (początek lat 60) Martina Wighta w „Why there is no international theory?” - wskazanie na dwie przyczyny braku nauki czy literatury o SM: zawłaszczająca rola państwa narodowego (państwo skupia się na tym, co wewnątrz, bo to jest dla niego najważniejsze, panowanie nad ludźmi, cały wysiłek intelektualny jest skoncentrowany na teorii polityki, czyli jak zorganizować życie w państwie, żeby się w nim dobrze żyło, w efekcie brak zainteresowania tym, co na zewnątrz) i brak progresywizmu jeśli chodzi o SM (brak postępu w SM, rozwój jedynie jeśli chodzi o same państwa, a nie relacje między nimi; SM jako powroty tych samych zdarzeń i zjawisk, takich jak wojny); prace Kanta nt. SM: pax cantiana

kiedyś tylko idealizm wyjaśniał SM, potem empiryzm, potem behawioralizm, potem powrót do wielkich teorii - neorealizm, liberalizm, teoria systemów światów, grupa teorii postmodernistycznego zwrotu, np. feminizm

b) filozofia nauki: teorie pozytywistyczne i teorie antypoztywistyczne (postpozytywistyczne) - np. Mapa Wendta, np. teorie materialistyczno-systemowe, materialistyczno-holistyczne

c) szkoła angielska (Wight) - typologia łącząca tradycje z refleksjami nad SM:

3 grupy wg Wighta i szkoły angielskiej, symbolizowane przez ich prekursorów:

1. Hobbes - realizm

2. Grocjusz - liberalizm

3. Kant - radykalny rewolucjonizm

d) kolejny podział

Trzy teorie:

• realizm - teoria siły i bezpieczeństwa, SM jako stół bilardowy, bile jako państwa, a tym co interesuje tych, którzy objaśniają SM jest to, co się dzieje między bilami, które się zderzają

• pluralizm - inne określenie liberalizmu, jeśli realizm mówiąc o aktorze SM jest państwowocentryczny, to dla pluralistów nie tylko państwo jest aktorem, ale też grupy społeczne, różni instytucjonalni aktorzy (np. organizacje pozarządowe), jednostki; jest to teoria współzależności i kooperacji, mająca w podstawę w teorii kosztów komparatywnych; SM jako pajęcza sieć, im bardziej jest ona gęsta, czyli im więcej interakcji między państwami, tym większa współzależność,

• strukturalizm/globalizm - wskazanie, że są to teorie systemowe, więc na mapie Wendta znajdowałyby się blisko holizmu, teoria centrum-peryferie, teoria zależności itd., istoty teorii są konstruowane w oparciu o to, jak konstruowane są zależności (np. między społeczeństwami), zależność zwykle w prosty sposób prowadzi do eksploatacji jednej strony przez drugą; istotą SM są właśnie te zależności; SM jako ośmiornica z dużą głową i mackami - głowa stanowi centrum (najbardziej rozwinięte technologicznie, kapitalistyczne państwo)

powyższy podział narodził się w połowie lat 80, obecnie pojawiły się jeszcze:

• konstruktywizm

• postmodernizm

• teoria krytyczna

• teoria feministyczna

W ramach wszystkich powyższych podziałów istnieją dalsze podziały (wśród realistów, pluralistów itd.)

25.11.2009

Typologia SM, istota podziału - stosunek do idei rewolucji francuskiej - wolności i braterstwa:

• konserwatyzm - nie jest przeciwnikiem zmian generalnie, ale takich zmian, które zmieniają życie społeczne zbyt daleko; część idei które wyznają łączą z przeszłością

• centrum - liberalizm, od XVIII wieku

• radykalizm - rewolucja powinna iść dalej, nie zdołano zrealizować wszystkich idei

Debaty paradygmatyczne:

Paradygmat Thomasa Khuna - dominujący obraz świata: koncepcja rozwoju nauki poprzez rewolucje naukowe (nie jest to rozwój kumulatywny, gdy to kolejne pokolenia dodają kolejne elementy), okresy rewolucji i normalnej nauki; rewolucje wiążą się z okryciami w nauce - zmieniają dotychczasowy obraz świata (Kopernik, Einstein, Newton); obalanie dotychczasowych obrazów świata - odkrycia kwestionują je, potem jest okres normalnej nauki, gdy buduje się nowe teorie na podstawie tych odkryć; pojawiają się luki w nauce - prowadzą do nowych odkryć i nowych rewolucji

Paradygmat - dominujący obraz świata

I debata - idealiści a realiści

• idealiści

• zwolennicy idealistycznej szkoły SM (utopiści)

• grupa filozofów, historyków, ekonomistów, głównie z okresu międzywojennego

• zwolennicy liberalnej wizji SM - akcentują rozum - przydają mu znaczenie, tworzenie warunków do kooperacji, znaczenie rozwoju, współpracy, edukacji dla zapewnienia pokoju w SM

• budowa gęstości SM przez budowę organizacji międzynarodowych (np. Liga Narodów) i innych płaszczyzn współpracy

• idee liberalne - liberalizm, który wraca do Europy, „odbity w krzywym zwierciadle USA”

• podkreślanie możliwości reformy SM

• mówią jak być powinno, a nie jak jest

• realizm polityczny

• konstruuje się w opozycji do propozycji idealistów

• nauka powinna być nastawiona na to, co jest, a nie jak być powinno

• chcą dostarczyć wiedzy jakie są SM - skoro SM wynika z anarchii, systemem rządzi egoizm ludzi, by utrzymać pokój potrzeba równowagi sił

• podstawowy aktor SM - państwo egoistyczne, dąży do realizacji własnych interesów, bezpieczeństwa - można je zapewnić powiększając swoją siłę - państwa dążą do zwiększania siły

• pojawia się w czasie II WŚ (Hobbes, Machiavelli)

• istota życia społecznego ma charakter konfliktowy

II debata - idealiści i realiści (tradycjonaliści) kontra behawioryści

• tradycjonaliści:

• debata koncentruje się na 2 odmiennych sposobach budowania SM

• debata metodologiczna badań nad SM

• problematyka i podmioty zainteresowań są takie same

• behawioryści - zarzuty wobec tradycjonalistów:

• wg nich tradycjonalista czyta 5 książek, pisze szóstą

• podejście historyczne, odnajdywanie w historii wydarzeń, procesów wpływających na SM - poszukiwanie ogólnych teorii, które mogłyby służyć jako sposób na przewidywanie, co się stanie

• analiza porównawcza

• case study - na ich podstawie budowa uogólnień

• behawioryści:

• proponują nowy sposób badania

• empiryści

• próbują nadać naukom społeczny bardziej naukowego charakteru, aby nauki społeczne dostarczały wniosków podobnych do nauk przyrodniczych

• przemieszczanie metod badań przyrodniczych do nauk społecznych - indukcja, przyczyny, fizykalizm, empiryzm, nomotetyzm (Nomotetyzm (gr. nómos — prawo, thetós - ustanowiony), orientacja metodologiczno-teoretyczna Uznająca, że głównym celem poznania oraz wyjaśniania jest odkrywanie prawidłowości w otaczającym świecie i formułowanie na tej podstawie praw nauki. Odkrywanie tych praw jest zasadniczą cechą dyscyplin przyrodniczych (tzw. nauk o naturze). Stosowanie tego modelu w obszarze nauk społecznych jest jedną z cech orientacji naturalistycznej, lub szerzej, pozytywistycznej. Zakłada się tu, że wszelkie poznanie naukowe charakteryzuje się stosowaniem takich samych metod badawczych, niezależnie od różnic przedmiotowych.

Wilhelm Windelband - twórca terminu „nomotetyzm” - w 1894 r. wyodrębnił dwa typy nauk: nomotetyczne oraz idiograficzne. Rozróżnienie to, stanowiąc ważny głos w dyskusji na temat sposobu uprawiania nauk społecznych, stało się elementem tzw. przełomu antypozytywistycznego (antynaturalistycznego) w humanistyce. Zwróciło uwagę na specyficzne cechy przedmiotu badawczego dyscyplin humanistycznych oraz na potrzebę wypracowania odmiennych metod badawczych. Prawa nauki formułuje się zazwyczaj na podstawie obserwowanych prawidłowości (regularności). Z tego względu można zauważyć, że w tym sposobie wyjaśniania uwzględnia się jedynie zjawiska mające charakter powtarzalny. Temu, co powtarzalne, przypisuje się większą ważność, pomija się natomiast całkowicie to, co jest niepowtarzalne, jednostkowe, indywidualne. Na ten drugi aspekt zwraca się uwagę w orientacji idiograficznej. Dychotomiczne przeciwstawianie nomotetyzmu i idiografizmu uległo współcześnie złagodzeniu, gdyż prawa nauki mają za¬zwyczaj charakter probabilistyczny, a nie bezwyjątkowy, oparty na ścisłym determiniźmie.)

• cel - odkrywanie prawidłowości

• połowa lat 50 - 50/60 XX wieku

• istota - konstruowanie narzędzi badawczych, które w większym stopniu spełnią warunki nauk przyrodniczych (teoria systemowa, teoria gier, teorie badające sposoby podejmowania decyzji, gromadzenie danych ilościowych, tworzenie baz danych o SM)

• operacjonalizowanie pojęć - tworzenie ich w kategoriach ilościowych

• na podstawie danych możemy stawiać hipotezy (np. ilość sąsiadów państwa a udział w wojnie)

• badanie ludzkich zachowań

Oczekiwania jakie wiązano z podejściem behawioralnym nie spełniły się - nie doprowadziły do takich wyników badawczych, jakich oczekiwano. Powrót do konstruowania ogólnych teorii SM. Zarzut wobec behawiorystów - badanie nie potwierdzały teorii ani im nie przeczyły.

III debata - neorealizm (realizm) a neoliberalizm (idealizm)

• teoriom SM próbuje się nadać bardziej naukowego charakteru (standardy wyszczególnione przez behawiorystów nie zniknęły)

• branie pod uwagę dorobku behawiorystów

• przełom lat 70 i 80 XX wieku

• pozytywizm:

• koncepcja nauki - tak określa się zarówno neoliberalistów jak i neorealistów

• ważny jest empiryzm, badanie tego, co obserwowalne, konstruowana wiedza i badania są obiektywne

• można formułować informacje o danym wycinku rzeczywistości w postaci praw i uogólnień

• postpozytywizm (łagodniej)/antypozytywism (radykalnie):

• zwolennicy różnych wersji społecznego konstruktywizmu (np. feminizm)

A. Wendt - możliwość badania świata idei metodami pozytywistów i postpozytywistów.

2.12.2009

Okres międzywojenny - szkoła idealistyczna, utopijna.

Anglia i USA - tam zajmowano się po I WŚ SM.

Szkoła idealistyczna wyrasta z ideologii liberalnej.

Edward H. Carr (ogniwo pośrednie między idealizmem a liberalizmem) z jednej strony jest krytykiem liberalizmu i zapowiada nowy nurt, który potem zostanie określony mianem realizmu politycznego.

Problem liberalizmu w myśleniu o SM - jak to się stało że u podstaw myślenia o SM stała się ideologia liberalna w okresie międzywojennym? Była to skompromitowana idea - wyprowadza się ją od Ricardo, w istocie nie przyniosła ona sukcesu Europie, co przejawiło się głównie wybuchem I WŚ. Skoro liberalizm nie zapobiegł takiej tragedii - zawiódł.

Coś specyficznego musiało się wydarzyć, że mimo negatywnego stosunku do liberalizmu (w tym czasie zyskują poparcie ideologie komunistyczne, socjalistyczne, później faszystowskie), stał się on podstawą do myślenia o SM po I WŚ. Odpowiada na to (Carr) wskazując na fakt związany z rolą USA w I WŚ i po niej.

Przyczyny idealistycznego sposoby analizy SM po I WŚ:

1. konsekwencja I WŚ - z reguły po wielkiej wojnie w społeczeństwach przeważają ruchy pacyfistyczne (co zrobić, żeby znowu nie doszło do wybuchu wojny światowej?)

2. rola USA (tam liberalizm odnosi sukces, odejście od bycia kolonią do bycia centrum SM, w postaci wielkiego mocarstwa; liberalizm wraca do Europy, odbity w krzywym zwierciadle USA, w tym powrocie do Europy szczególną rolę odgrywa Wilson - jego liberalne poglądy [uważał, że demokracja to rozwiązanie, które powinno leżeć u podstaw organizowania ustroju państwa i porządku mn, ogłosił swój program na konferencji paryskiej (14 punktów), wg którego miał być konstruowany nowy porządek mn])

3. normatywne podejście do SM - mówienie o tym, jak być powinno zamiast zajmowania się tym, co faktycznie ma miejsce (teza realistów) - a idealiści mówią jak być powinno

Inne klucze rozumienia SM po I WŚ:

• Hobbes

• Gumplowicz (teoria podboju)

• Grocjusz

• marksizm

• Lenin

• Kant

• Hegel

• Smith

• geopolityka

• darwinizm społeczny

Przedstawiciele idealizmu:

Norman Angell, Leonard Woolf, Alfred Zimmern, P. Noel - Baker, D. Mitrany, J. Chotwell, P. Parker, P.T. Moon - łączy ich perspektywa, którą później krytycy nazwali idealistyczną.

Najważniejsze elementy szkoły idealistycznej:

1. Rekonstrukcja obiegowa (z pozycji krytyki realistów) szkoły idealistycznej:

U podstaw idealistów leżą założenia liberalizmu, autorzy popierają linearną koncepcję historię świata. Ideą jest przekonanie o nieustannie dokonującym się postępie (historia stanowi doświadczenie wszystkich ludzi wszystkich czasów - Fukuyama), każdy dokłada swoją cegiełkę do dokonującego się rozwoju. Podstawą były też przekonania wyprowadzane z teorii z XVIII wieku (głównie angielscy ekonomiści - Smith) - między narodami istnieje naturalna harmonia. U podstaw teoria kosztów komparatywnych - kooperacja opłaca się obu stronom.

Aby zorganizować SM należy posługiwać się rozumem - usunąć najbardziej zagrażające, destruktywne zjawiska, czyli wojny. Reformizm był więc kolejnym założeniem tej szkoły. Uważano że SM poddadzą się reformie, że można je zmienić. Istotą reformy miało być tworzenie instytucji międzynarodowych, które byłyby płaszczyzną rozwiązywania konfliktów między narodami, a ich symbolem i symbolem takiego myślenia była Liga Narodów.

Szczególną pozycję zyskiwała edukacja - miała zwiększać szansę na posługiwanie się przez ludzi rozumem - teza o zależności braku wykształcenia i wzrostu agresji (na poziomie narodów).

Aktywność państw: państwa zawierały ze sobą umowy, w których zobowiązywały się do takiego a nie innego zachowania na arenie międzynarodowej (Briandt-Kellog - wyrzeczenie się siły jako narzędzia rozwiązywania sporów mn), charakterystyczna też jest istotna rola i pozycja prawa międzynarodowego jako regulatora strefy SM.

Organizowano także liczne konferencje (np. w ramach Ligi Narodów) zajmujące się np. „pokojową zmianą” - możliwości dokonywania zmian w SM na drodze pokojowej, system powinien dopuszczać możliwość zmian i rozważano tego sposoby, rozważania np. na temat arbitrażu, roli konfederacji i federacji

Badania:

• Szczególnym sposobem analizy SM były rozważania historyczne i poszukiwanie błędów historii, poddawanie błędów analizie i poprzez zdobycie racjonalnej wiedzy na ich temat - zapobieganie ich powtórzeniu

• Badania prawno-instytucjonalne

• analiza normatywna organizacji mn

• analiza opisowa organizacji mn

Krytycy mówią, że podejście tej szkoły jest bardzo moralistyczne, bo wg założeń tej szkoły polityka zagraniczna powinna kierować się względami moralnymi.

2. Co faktycznie jest w tekstach idealistów?

• Integracja

• wzrost współzależności w sferze ekonomicznej

• niedopasowanie struktur politycznych do nowej rzeczywistości - integrującego się świata

• brak dostosowania w sferze instytucjonalnej do przemian

• suwerenność staje się anachronizmem

• SM nie są grą o sumie zerowej

• groźba wybuchu konfliktu na skalę światową

• wojna staje się dysfunkcjonalna ale nie niemożliwa

• integracji towarzyszy fragmentacja

• Koncepcja procesu dziejowego

• realizm

• statyczna lub cykliczna wersja teorii

• idealizm

• historia widziana jako naturalny, celowy proces

• system SM podlega ciągłej ewolucji

• postrzeganie współczesnych wydarzeń w perspektywie historycznej

• rząd światowy jako konsekwencja procesu dziejowego

• Siła w SM

• przeszłość: polityka oparta na sile i przemocy

• przyszłość: polityka oparta na kooperacji

• teraźniejszość: stan przejściowy między dwoma modelami SM

• koegzystencja demokratycznych państw dobrobytu i „power states”

• nie neguje się potrzeby użycia siły jako narzędzia polityki w ogóle, tyko jej użycie

• Liga Narodów

• Woold: LN jako emanacja zachodnich zmian

• Zimmern: odrzucał możliwość przyspieszenia zachodzących przemian poprzez tworzenie instytucji typu LN

• KN nie ma szans na pełnienie roli strażnika pokoju

Morgenthau: przeciwstawia sobie dwie szkoły, formułuje tezy (krytyka):

1. zwolennicy szkoły idealistycznej stoją na stanowisku, że natura ludzka jest dobra i plastyczna, poddaje się kształtowaniu (np. przez edukację, właściwe instytucje polityczne itd.)

2. moralny polityczny porządek wyprowadzany z prawo,mocnych, uniwersalnych abstrakcyjnych zasad może być osiągnięty tu i teraz

3. niedostatek porządku społecznego mierzonego racjonalnymi standardami, prowadzi do braku wiedzy, złych społecznych instytucji, deprawacji jednostek lub nawet całych grup społecznych

4. krytyka tego, że idealiści kładą zbyt duży nacisk na pozycję edukacji, możliwość reformy w SM, a za małe znaczenie problemu siły

„nudne było ale się skończyło”

9.12.2009 - znaleźć wykład :)

16.12.2009

Podejście behawioralne pojawia się na przełomie lat 50 i 60. Zaczęto je rozwijać aby badać podejście ilościowe wyborców amerykańskich - np. ich preferencji wyborczych, potem teoria trafia do innych nauk, też do SM.

Przyczyny rozwijania tego podejścia:

• presja wzorca jaki odczuwają nauki społeczne ze strony nauk przyrodniczych

• nauki przyrodnicze odnoszą sukcesy, pojawiają się wynalazki, objaśnianie świata generalnie działa

• natomiast w naukach społecznych brak takiego postępu

W tym podejściu stosowane są metody empiryczne - metody o charakterze ilościowym. Behawioryści nie zmieniali świata, zmieniali tylko metody badania.

Tradycjonaliści w krytyce podejścia behawioralnego mówili że ilościowa analiza SM jest uboga, ponieważ ten aspekt ilościowy niewiele wyjaśnia, coraz większa ilość danych nie powiększy naszej wiedzy, bo ta ilościowa strona rzeczywistości jest nieskończona. Tradycjonaliści uważają, że do wyjaśnienia SM potrzebne są ogólne teorie, bo postęp w nauce to przechodzenie od gorszych teorii do lepszych. Same dane ilościowe, bez teorii, nie dają nam narzędzia do postępu. Behawioryści tworzą hipotezy ad hoc. Podjęcie decyzji o źródle, z którego będzie się czerpać informacje. Decyzja o sposobie interpretacji danych..

David Singer zarzucał natomiast tradycjonalistom woluntaryzm - mówił, że odrzucają oni niektóre tematy, odrzucają „nieinteresujące” tematy w sposób bezpodstawny (nie w oparciu o badanie rzeczywistości), tworzą „teorie” za pomocą bełkotliwego, niejasnego języka, w oparciu o zapoznanie się z pracami innych tradycjonalistów. Jego zdaniem natomiast badacz SM powinien postępować tak samo jak przedstawiciel nauk przyrodniczych. Uważał, że teoria tradycjonalne są oderwane od rzeczywistości. Wg niego należy sprecyzować hipotezy, potem określić wszelkie funkcjonujące zmienne (w sposób możliwie ścisły, operacyjny - czyli wyrazić je w sposób ilościowy) - zależne, niezależne i interweniujące (ale bazy danych w oparciu o które buduje się teorie, mogą się od siebie różnić), następnie przetestować hipotezy w oparciu o te dane. Kolejnym etapem miało być budowanie modeli SM .

Pierwszy okres rozwoju tego podejścia był prymitywny - szukano relacji między małą liczbą danych (najwyżej 2). Dzisiaj te badania stają się bardziej złożone (sztandarowe pismo: Journal of Conflict Resolution).

Model wyścigu zbrojeń Lewisa Richardsona - ten model się sprawdził., P. Sorokin.

Dyrektywy behawiorystów:

• behawioryzm: koncentrować się na zachowaniach, temu samemu bodźcowi odpowiada ta sama reakcja

• indukcjonizm - kładzie nacisk na aspekt ilościowy, postępowanie od szczegółu do ogółu (ale bez całkowitego odrzucenia dedukcji)

• redukcjonizm (inaczej indywidualizm) - redukcja kategorii, koncepcji do działających ludzi, w świecie społecznym działają tylko ludzie (a nie państwa itd.) - przykładem schemat Allisona (podejmowanie decyzji w czasach kryzysu - co należy analizować, żeby wyjaśnić ten proces, sprowadzenie tego redukcjonizmu do osób rządzących, podejmujących decyzje)

• nomotetyzm - poszukiwanie praw, dążenie do ich odkrywania

• przyczynowy fizykalizm - nacisk na ustanawianie związków przyczynowych, myślenie w kategoriach przyczyna-skutek

Teorie, propozycje narzędzi do konstruowania badania SM:

• teoria systemowa - dobrze jest dysponować jakimś schematem, teorią

• teoria gier - np. Dylemat więźnia, dylemat kurczaka (zastosowana do wyścigu zbrojeń)- jak strony powinny kooperować, jakie wybierać warianty działania, które mogą im przynieść lepsze efekty

• teoria podejmowania decyzji

20.01.2010

Teoria długiego cyklu:

• G. Modelski

• W. Thompson

Teoria w swoich początkach koncentruje się na znaczeniu czynnika politycznego, celem autorów jest objaśnianie sfery politycznej SM. Później to podejście zmienia się i w większym stopniu uwzględnia się też ekonomię. Teoria koncentruje się na poziomie globalnym i sferze politycznej.

Cezurą czasową będzie czas odkryć geograficznych, czyli około 1500 - teoria dotyczy czasów nowożytnych.

Jej istotą jest takie objaśnianie SM z naciskiem na długi cykl, długotrwałość zjawisk powtarzalnych. Identyfikuje się wzór, który potem jest odtwarzany.

Bardziej linearnym podejściem w tej teorii jest wyjaśnianie nie do końca sprowadzające się do powtarzania wzorca, ale też podkreślające rozwój. Ewolucyjne uczenie - system międzynarodowy „uczy się”, nabywa czegoś na kształt „samoświadomości”, system się rozwija. Uczenie się nie jest tu przypisane tylko jednostkom. Każdy kolejny system można tratować jako bardziej rozwinięty, np. z większymi potrzebami energetycznymi, większy, bardziej zróżnicowany, o większych zasobach itd.

System międzynarodowy poddany jest cyklicznemu procesowi koncentracji i dekoncentracji siły - jest to podstawowy proces, przez który można opisać system międzynarodowy. Jest to istotne dla tego, co się dzieje wewnątrz całego systemu. Pewni uczestnicy SM, państwa, z różnych powodów wykazują rodzaj innowacyjności, i dzięki temu zyskują przewagę nad innymi państwami.

Jeśli mówimy o cyklu, to w każdym cyklu można wyróżnić fazy. Analizując cykliczną dynamikę procesu w każdym cyklu wyróżnia 4 fazy:

1. faza wojny hegemonicznej

2. faza mocarstwa

3. faza delegitymizacji

4. faza dekoncentracji

Modelski akceptuje, że system międzynarodowy jest systemem anarchicznym, że państwa rywalizują o przywództwo w systemie. Każdy system polityczny zna idee przywództwa. Wojna jest rodzajem testu siły, decydującym kto w danym cyklu będzie sprawował funkcję przywódcy, hegemona. Szczególną rolę w systemie międzynarodowym odgrywają wojny hegemoniczne. W momencie jej końca zwycięsko wychodzi z niej jedno z mocarstw, jednocześnie znajdujemy się w okresie, kiedy koncentracja siły w systemie jest największa, a najwięcej jej koncentruje ten, kto wygrał wojnę hegemoniczną. Np. jeśli traktować I i II wojnę światową jako jedną wojnę hegemoniczną, to z tej wojny zwycięsko wychodzi USA. To USA więc tworzy teraz system bezpieczeństwa zbiorowego (ONZ, militarne (NATO), organizacje finansowe i gospodarcze (WTO, MFW, Bank Światowy). Wygraliśmy, więc przyczyniamy się w największym stopniu do utrzymywania i finansowania systemu, aby utrzymać swoją pozycję. Hegemon działa jednak na korzyść także innych uczestników systemu, aby godzili się oni na to przywództwo.

Hegemon może stracić swoją pozycję w wyniku wielu zdarzeń i wielu czynników. Z czasem hegemon zawsze traci swoje technologiczne przodownictwo, bo mamy do czynienia z dyfuzją technologii. Każde państwo, a zwłaszcza hegemon, musi wybrać między „masłem a armatą”. Społeczeństwo chce masła (dóbr konsumpcyjnych), czyli nagrody za wygraną wojnę, jeśli go nie dostanie to doprowadzi to do zamieszek wewnętrznych. Doprowadza to do spadku konkurencyjności hegemona (cena pracy w Chinach a w USA), nowi konkurenci zgłaszają roszczenia do zmiany systemu międzynarodowego na taki, który będzie lepiej zaspokajał ich interesy. Wtedy przywództwo wkracza w okres delegitymizacji. Społeczność międzynarodowa zastanawia się, czy hegemon jest w stanie utrzymać swoją pozycję.

System staje się coraz bardziej zdekoncentrowany, coraz silniejsi są konkurencji. System „dochodzi do wniosku”, że może lepiej znaleźć nowego hegemona?

---