Teun van Dijk „Kontekstualizacja w dyskursie parlamentarnym”

NAUKI ZAJMUJĄCE SIĘ KONTEKSTEM

• lingwistyka

• analiza konwersacyjna

• lingwistyka antropologiczna

• socjolingwistyka interakcyjna

• krytyczna analiza dyskursu

• feministyczna analiza dyskursu

• bardziej formalna analiza dyskursu np. Sztuczna inteligencja i dyscypliny pokrewne

• psychologia społeczna

Kontekst uważa się za środowisko objaśniające dyskurs (w przypadku debaty parlamentarnej, o której pisze v. Dijk jest to otoczenie konkretne - hiszpańskie Cortezy, wraz z obecnymi diputados, a także inne kategorie kontekstowe)

Z definicją dyskursu są problemy, różnie interpretowane w zależności od nauki, która go bada.

W POSZUKIWANIU NOWEJ TEORII DYSKURSU:

Nowa teoria kontekstu z wykorzystaniem szczególnych mentalnych modeli doświadczenia: modeli kontekstu rozwija się od początku lat 90.

Podstawowym założeniem tej teorii jest przekonanie, że konteksty nie stanowią obiektywnych „sytuacji społecznych”, co powszechnie stwierdzają obiegowe definicje kontekstu w lingwistyce, analizie dyskursu i innych dziedzinach. Przeciwnie, istotność kontekstów dla tekstu i rozmowy wymaga uznania ich za subiektywne, to znaczy za definicje istotnych właściwości sytuacji komunikacyjnych przypisywane im przez samych uczestników.

KONTEKSTY JAKO MODELE MENTALNE

„Doświadczenie” czy „bycie świadomym” zdarzenia komunikacyjnego, w którym się uczestniczy, stanowi właśnie to, co nazywamy modelem kontekstu lub kontekstem. Takie pojęcie modelu mentalnego obejmuje właśnie te cechy, które zazwyczaj przypisujemy kontekstom: są one obiektywne, stanowią definicje sytuacji, mogą być niepełne, stronnicze, zawierać uprzedzenia itp. Tym samym nie można ich definiować jako „sytuacji obiektywnych”; przeciwnie, są one konstruktami uczestników.

MIKRO I MAKROKONTEKSTY

Mikro i makrokonteksty posiadają tą samą strukturę: Otoczenie, Uczestnicy, Działania, Cele itd.

Mikrokontekst - sytuacja bezpośredniej interakcji, twarzą w twarz.

Makrokontekst - w szerszym ujęciu, nie mogą się jednak również składać ze zbyt wielu kategorii i dużej liczby wiedzy presuponowanej np. Na poziomie miast, państw, grup czy organizacji, działań zbiorowych i powtarzających się, celów nadrzędnych itp. Czego przykładem może być np. Nauczanie danego przedmiotu na uniwersytecie w Hiszpanii.

WIEDZA

Wiedza uczestników, w szczególności zaś wzajemna wiedza o wiedzy drugiego uczestnika jest istotną kategorią kontekstu. Tak naprawdę jednak, wiedza jest składnikiem epistemicznym, który jest niezbędny dla opisania i wyjaśnienia sposobu, w jaki mówcy i piszący potrafią kontrolować złożony proces dostosowywania swoich wypowiedzi ustnych i pisemnych do (zakładanej) wiedzy odbiorców. Przy każdym zdaniu i przy każdym słowie muszą być pewni nie tylko tego, że ich odbiorcy znają te słowa, ale muszą także wiedzieć, co ci odbiorcy wiedzą już na temat opisywanych, czy omawianych wydarzeń.

Mówcy stosują proste strategie określania wiedzy posiadanej przez odbiorców. Np. Między członkami jednej grupy społecznej najłatwiej jest przyjąć, że pozostali członkowie posiadają tę samą wiedzę społeczno-kulturową, co mówca.

Dla v. Dijka wiedzą mamy do czynienia wtedy, gdy dane przekonanie jest wspólne dla innych członków wspólnoty, wspólnoty wiedzy. Kryteria prawdy są inne dla różnych wyspecjalizowanych wspólnot. To co uznajemy za naszą wiedzę, może być inaczej zdefiniowane w innym miejscu lub w innym czasie w przyszłości.

KŁAMSTWO

Kłamstwo jest aktem werbalnym, który polega na nieuprawnionej manipulacji wiedzą w interakcji i komunikacji.

Należy je definiować jako naruszenie szczególnych warunków pragmatycznych właściwego potwierdzenia i jednocześnie, bardziej ogólnie, jako naruszenie ogólnych norm etycznych prawdomówności, jakie zauważyć stanowią podstawę wszelkiej interakcji międzyludzkiej.

Nie zawsze jest jednak nieuprawnione, np. Okłamywanie wroga w czasie wojny.

Należy ono do większej grupy aktów komunikacyjnych, które naruszają warunki wcześniejszej wiedzy. Są to również: oszukiwanie, oszukiwanie samego siebie, wprowadzanie w błąd, błędy, pomyłki, konfabulacje, fikcja itp. W przeciwieństwie do tych aktów, przy kłamstwie mówiący wiedzą, że to co twierdzą, jest nieprawdą.

DYSKURS PARLAMENTARNY

Z reguły debaty parlamentarne, korzystają z cech, stylu i interakcji typowych dla innych genrów formalnych. Różni się od typowego dyskursu np. Zwrotami typu: „My honorable friends” itd. Formalny styl gramatyczny jest z kolei podobny do stylu gramatycznego charakterystycznego dla spotkań oficjalnych.

Cechy wyłączne dla dyskursu parlamentarnego, to konteksty typu Otoczenie (Izba Parlamentu), Uczestnicy (parlamentarzyści, opozycja), Cele (Polityka) oraz wiedza polityczna i ideologie uczestników. Treść może być taka jak w każdym dyskursie, ale funkcję każdej struktury należy ustalać w odniesieniu do konkretnej sytuacji politycznej.

ANALIZA PRZYPADKU

Dalej pan v. Dijk analizuje debatę, która odbyła się w hiszpańskich Kortezach, a dotyczyła wojny w Iraku. Premier Jose Maria Aznar bronił swojej decyzji o udzieleniu wsparcia amerykańskiej interwencji w Iraku, odpierając ataki ze strony opozycji, na której czele stał obecny premier Zapatero.

WNIOSKI:

• analiza dyskursu powinna uwzględniać teorię kontekstu (definiowanego jako modele kontekstu

• oprócz kategorii społecznych, takich jak Otoczenie i Uczestnicy, modelu kontekstu zawierają również „kognitywne” aspekty sytuacji np cele i wiedzę uczestników

• strategie w zarządzaniu kłamstwem

• w debacie parlamentarnej ważne jest ustalenie czy któraś strona kłamała; dużą rolę odgrywają w kontekście instytucjonalnym, np. Formy adresatywne, sposoby prezentacji, kolejność mówców

• wiedza kontroluje strategie kłamstwa, oskarżenia o kłamstwo i obrony przed nimi

• debatę można analizować jako rodzaj interakcji politycznej.

---