41. SŁOWNIK TZW. WARSZAWSKI
44. SŁOWNIK OBEJMUJĄCY SŁOWNICTWO CAŁEJ DOBY NOWOPOLSKIEJ
Słownik języka polskiego zwany Słownikiem warszawskim - autorzy: Jan Karłowicz, Adam Kryński, Józef Przyborowski (potem także Władysław Niedźwiecki). Pracę nad słownikiem organizował Karłowicz. Tom I wyszedł w 1900 r. (tom VIII - ostatni w roku 1927 ). Jest jedynym w dziejach naszej leksykografii dziełem typu thesaurusa (skarbca), czyli słownika rejestrującego całe słownictwo języka narodowego. Autorzy wyzyskali zasób wyrazowy Lindego i Słownika wileńskiego, a ponadto rozszerzyli zakres chronologiczny gromadzonego materiału w obu kierunkach: na zabytki językowe średniowiecza i pierwszej połowy XVI wieku (nieuwzględnione przez Lindego) oraz na piśmiennictwo dziewiętnastowieczne, zwłaszcza nowsze, aż po okres Młodej Polski (w ostatnich tomach spotyka się wyrazy i przykłady z pierwszych dziesięcioleci XX wieku). Oprócz słownictwa języka literackiego rejestrowali także - oczywiście ze stosownymi kwalifikatorami - wyrazy gwarowe, żargonowe itp. Ponadto wprowadzili do słownika wiele wyrazów wprawdzie możliwych, ale faktycznie nigdzie nie zaświadczonych, niektóre zdrobnienia, zgrubienia, czasowniki przedrostkowe itp. Zgromadzili w ten sposób imponującą liczbę ok. 270 tys. haseł.
Zasługa:
największe dzieło leksykografii doby nowopolskiej;
wyzyskuje zasoby zebrane w słownikach dawniejszych;
sięga do zabytków średniowiecznych i do pisarzy nowszych aż po okres Młodej Polski;
uwzględnia olbrzymią ilość wyrazów gwarowych, z żargonu miejskiego, słownictwo fachowe i specjalne, zapożyczenia;
oprócz definicji są przytoczenia z autorów, wskazówki dotyczące etymologii wyrazu;
skarbiec słownictwa pod względem historycznym;
Zarzuty:
cytaty nie podają dzieł, nie wszystkie hasła znajdują poparcie w przytoczeniach;
trafiają się objaśnienia etymologicznie niepewne lub fałszywe;
ocena poprawnościowa zabarwiona przyzwyczajeniami językowymi środowiska warszawskiego.
Słownik warszawski jest ostatnim wielkim słownikiem doby nowopolskiej w zakresie słowników ogólnych języka polskiego. Są jeszcze dwa słowniki podręczne. Pierwszy z nich to wydany w 1916 roku Słownik ilustrowany języka polskiego Michała Arcta, zupełnie pozbawiony przytoczeń, liczący około 70 tys. haseł (nowością były tu liczne ilustracje objaśniające niektóre hasła). Drugi to Nowy słownik języka polskiego pod redakcją Tadeusza Lehra-Spławińskiego, który zaczął ukazywać się w roku 1938 (w momencie wybuchu II wojny światowej prace nad słownikiem zostały zawieszone - w druku zdążyły ukazać się hasła jedynie do litery N).
1