Fitoterapia chorób układu moczowego

 

 

Leki roślinne stosowane w terapii schorzeń układu moczowego dzielimy zwykle na trzy grupy:

1 środki przeciwbakteryjne - dezynfekujące drogi moczowe (urodesinficienta),

2 środki diuretyczne (diuretica) - akwaretyczne (zwiększające objętość wydalanego moczu bez wpływu na gospodarkę elektrolitową)

3 środki stosowane w leczeniu gruczolaka stercza (antiprostatica).

 

1 środki przeciwbakteryjne:

Do podstawowych środków roślinnych o działaniu przeciwbakteryjnym (urodesinficienta) zaliczamy surowce zawierające glikozydy fenolowe - pochodne hydrochinonu. Są to przede wszystkim liść mącznicy lekarskiej (Uvae ursi folium) oraz liść borówki brusznicy (Vitis ideae folium). Pewne znaczenie mają też surowce zawierające olejki eteryczne, takie jak: owoc jałowca (Juniperi fructus), owoc pietruszki (Petroselini fructus), korzeń lubczyka (Levistici radix). W ostatnich latach szczególne zainteresowanie w urologii jako naturalny środek o działaniu przeciwbakteryjnym wzbudza owoc żurawiny (Oxycocci fructus).

 

 

Uvae ursi folium

Liść mącznicy FP IX

 

Arctostaphylos uva ursi Sprengel- Mącznica lekarska

Ericaceae - wrzosowate

 

Opis surowca:

Surowcem są całe lub pocięte liście mącznicy lekarskiej. Muszą one zawierać nie mniej niż 7% arbutyny.

Surowiec zbiera się późną jesienią, suszy w cieniu i w przewiewie lub w suszarniach w temperaturze do 30oC.

Związki czynne:

Glikozydy fenolowe: arbutyna i metyloarbutyna. Oprócz tego garbniki hydrolizujące, flawonoidy, trójterpeny, kwasy fenolowe.

 

Działanie:

Urodesinficiens, adstringens, diureticum.

Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe. Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym.

 

Hydroliza arbutyny występuje tylko w zasadowym środowisku moczu - powyżej 7,5 pH.

Takie podwyższone pH jest najczęściej wywołane obecnością bakterii w drogach moczowych.Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu. Liście mącznicy zawierają również pewną ilość garbników,w związku z tym obserwuje się także pewne działania związane z ich obecnością w surowcu.

Wskazania: Zakażenia dróg moczowych szczególnie u młodzieży i osób starszych, źle znoszących długotrwałą antybiotykoterapię.

Pomocniczo w zachowawczym leczeniu kamicy moczanowej.

Uwagi: Podczas stosowania surowca powinien być utrzymywany zasadowy odczyn moczu pH = 7,0 - 7,8.

Długotrwałe stosowanie surowca może prowadzić do wystąpienia objawów przewlekłego zatrucia hydrochinonem.

Jednorazowo podane duże dawki wyciągu mogą podrażniać żołądek (garbniki).

 

Vitis idaeae folium

Liść brusznicy FP VI

 

Vaccinium vitis idaea L. - Borówka brusznica

Ericaceae - wrzosowate

 

Opis surowca:

Surowcem są liście zebrane późną jesienią, zawierające nie mniej niż 4% arbutyny.

 

Związki czynne:

Zawiera glikozydy fenolowe w ilości 5-7% : arbutyna, 6-acetyloarbutyna (pirozyt). Zawiera także hydrochinon, garbniki katechinowe (10%),

flawonoidy i trójterpeny - kwas ursulowy. Witaminy.

Działanie:

Urodesinficiens, antiphlogisticum, adstringens, diureticum.

Jest stosowany jako surowiec dezynfekujący drogi moczowe. Ma o połowę słabsze działanie niż mącznica lekarska. Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe.

Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym.

Hydroliza arbutyny występuje tylko w zasadowym środowisku moczu - powyżej 7,5 pH. Takie podwyższone pH jest najczęściej wywołane obecnością bakterii w drogach moczowych.Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu. Liście borówki brusznicy zawierają również małą ilość garbników i wykazują słabe działanie ściągające.

 

Wskazania: Zakażenia dróg moczowych szczególnie u młodzieży i osób starszych, źle znoszących długotrwałą antybiotykoterapię. Pomocniczo w zachowawczym leczeniu kamicy moczanowej. Surowiec hamuje w pewnym stopniu rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do zmniejszenia stanów zapalnych. Działanie ściągające ze względu na małą zawartość garbników jest słabe.

Uwagi: Podczas stosowania surowca powinien być utrzymywany zasadowy odczyn moczu pH = 7,0 - 7,8. Długotrwałe stosowanie surowca może prowadzić do wystąpienia objawów przewlekłego zatrucia hydrochinonem. Jednorazowo podane duże dawki wyciągu mogą podrażniać żołądek (garbniki).

 

 

Juniperi pseudo-fructus

Szyszkojagoda jałowca FP IX

 

syn.: Bacca Juniperi - Jagoda jałowca ,

Juniperi fructus - owoc jałowca

 

 

Juniperus comunis L. - Jałowiec pospolity

Cupressaceae - cyprysowate

 

Opis surowca:

Surowiec stanowią wysuszone szyszkojagody jałowca pospolitego, zawierające nie mniej niż 10 ml/kg olejku eterycznego.

Dojrzałe jagody zbiera się póżną jesienią i suszy w temperaturze nieprzekraczającej 40 st C.

 

Związki czynne:

Surowiec zawiera olejek eteryczny, którego głównymi składnikami są alfa i beta pineny, kamfen, terpinen-4-ol. Ponad to mono i bicykliczne seskwiterpeny takie jak kariofilen i kadinen. Sam surowiec zawiera również pochodne kwasu pimarowego, flawonoidy, garbniki i cukry.

Działanie:

Diureticum, cholagogum, stomachicum, antirheumaticum.

Wyciągi z owoców jałowca działają drażniąco na nerki zwiększając ilość wydalanego moczu. Surowiec zwiększa również wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Składniki olejku o działaniu przeciwbakteryjnym hamują nadmierną fermentacje w jelitach. Sam olejek jałowcowy - Juniperi aetherolum ma silne działanie drażniące na skórę i jest składnikiem preparatów do użytku zewnętrznego stosowanych w leczeniu dolegliwości reumatycznych.

Wskazania: Najczęściej stosowany jako środek moczopędny w obrzękach wywołanych niewydolnością krążenia lub nerek. W zaburzeniach trawienia, szczególnie związanych z osłabieniem wydzielania żółci. Zewnętrznie w chorobach reumatycznych

Uwaga: Duże dawki wyciągu lub oleju podane per os wywołują podrażnienie śluzówek przewodu pokarmowego oraz uszkodzenia nerek i krwawienia z dróg moczowych. Nie stosować dłużej niż 4 tygodnie. Może wpłać na poziom cukru u diabetyków. Nie wolno stosować w ciąży.

 

 

Radix/ Herba Petroselini

Korzeń/ziele pietruszki

Petroselinum sativum -pietruszka zwyczajna

Apiaceae -Selerowate

Surowcem spożywczym i leczniczym są: korzeń - Radix Petroselini i ziele - Herba Petroselini,owoc (nasiona) - Fructus Petroselini.

Korzeń zawiera olejek eteryczny, glikozyd flawonowy, furanokumaryny, związki poliacetylenowe, śluz,cukry, witaminę C, prowitaminę A, sole mineralne (mangan), ziele pietruszki, ponadto do 800 mg% i do10 mg% prowitaminy A, żelazo, wapń, potas, mangan, sod, fosfor, owoc: flawonoidy, olej tłusty, fitosterole.

Surowiec działa moczopędnie, wiatropędnie, przeciwskurczowo, pobudzająco trawienie.

Stosuje się w chorobach nerek i dróg moczowych, przy obrzękach i zaburzeniach trawiennych.

 

 

 

 

 

 

 

Levistici radix

Korzeń lubczyka FP IX

 

Levisticum officinale Koch. - Lubczyk ogrodowy

Apiaceae (Umbelliferae) - selerowate (baldaszkowate)

 

Opis surowca:

Surowcem są wysuszone podziemne części (kłącze i korzeń) lubczyka ogrodowego, zawierające nie mniej niż 4,0 ml/kg olejku eterycznego - dla nierozdrobnionego surowca lub 3,0 ml/kg w przypadku rozdrobnionego surowca.

Surowiec zbiera się z roślin dwuletnich w okresie jesieni i suszy w temperaturze do 40 st. C.

 

Związki czynne:

Główne związki czynne znajdują się w olejku i są to: alkiloftalidy ( n-butyloftalid, n- butylenoftalid ) i związki terpenowe. Oprócz związków zawartych w olejku surowiec zawiera również kumaryny (umbeliferon), furanokumaryny, kwasy organiczne i skrobie.

Działanie:

Diureticum, carminativum.

Zawarty w surowcu olejek eteryczny sprawia, że korzeń lubczyka zwiększa ilość wydalanego moczu. Towarzyszy temu wzrost ilości wydalanego kwasu moczowego i chlorków. Surowiec wykazuje też lekkie działanie rozkurczowe na drogi moczowe. Te właściwości sprawiają, że korzeń lubczyka sprawdza się dobrze w leczeniu i zapobieganiu kamicy nerkowej.

Surowiec pobudza wydzielanie soku żołądkowego i działa rozkurczowo na mięśniówkę przewodu pokarmowego, regulując jego pracę. Wykazuje typowe działanie środka wiatropędnego.

Wskazania: Jako pomocniczy środek moczopędny w infekcjach dróg moczowych i w kamicy nerkowej, w zapobieganiu kamicy nerkowej. We wzdęciach i stanach spastycznych przewodu pokarmowego jako środek wiatropędny.

Uwagi: Jako środek wiatropędny i pobudzający trawienie przyjmować na pól godziny przed posiłkiem. Zawarte w surowcu furanokumaryny mogą zwiększać wrażliwość na promieniowanie UV. Nie stosować w ostrych stanach zapalnych miąższu nerek.

 Oxycocci fructus

owoc żurawiny

Oxycoccus palustris-żurawina błotna

Ericaceae -wrzosowate

Rosnąca w Polsce żurawina błotna to wiecznie zielona krzewinka o rzadko ulistnionych, płożących pędach. Krzewinka ta ma skórzaste, błyszczące, eliptyczne liście z charakterystycznie podwiniętymi brzegami. Kwitnie od czerwca do lipca. Owocem jest czerwona, kulista jagoda, o średnicy około 1 cm. Żurawina błotna dojrzewa we wrześniu. Owoce zbiera się po pierwszych przymrozkach. Dojrzały owoc żurawiny (Oxycocci fructus) zawiera liczne kwasy organiczne, między innymi kwas chinowy, jabłkowy, cytrynowy, benzoesowy, galusowy, askorbinowy. Z uwagi na wysoką zawartość kwasu benzoesowego owoc żurawiny może być przez kilka miesięcy przechowywany w stanie surowym. Zawiera też karotenoidy, fenolokwasy, antocyjany oraz proantocyjanidyny. W ostatnich latach proantocyjanidyny (pochodne flawan-3-olu) uznane zostały za najważniejsze związki czynne żurawiny. W polskiej medycynie ludowej sok z owoców żurawiny od wieków był stosowany w leczeniu zapalenia nerek, pęcherza i moczowodów. Był też cenionym środkiem napotnym i przeciwgorączkowym.

 

2 środki diuretyczne :

Do podstawowych surowców zielarskich o działaniu diuretycznym (diuretica), a konkretnie akwaretycznym - „płuczącym”, zalicza się zioła zawierające związki flawonoidowe i saponiny. Są to: liść brzozy (Betulae folium), liść pokrzywy (Urticae folium), liść ortosyfonu (Orthosiphonis folium), ziele fiołka trójbarwnego (Violae tricoloris herba), korzeń mniszka z zielem (Taraxaci radix cum herba), ziele nawłoci (Solidaginis virgaurea herba). Pewne znaczenie mają też: kłącze perzu (Agropyri rhizoma), surowiec zawierający węglowodany, które działają osmotycznie, ziele skrzypu (Equiseti herba). Roślinne akwaretyki powodują wzmożone wydzielanie moczu (diurezę wodną) i są bardzo pomocne w bakteryjnych i zapalnych schorzeniach przewodu moczowego. W urologii są stosowane w schorzeniach bakteryjnych i zapalnych miedniczek nerkowych i odprowadzających dróg moczowych, w odmiedniczkowym zapaleniu nerek, zapaleniu cewki moczowej, zapaleniu pęcherza, zapaleniu moczowodu. W tych przypadkach, wraz z ziołami, podaje się również duże ilości płynów. Stosowanie roślinnych akwaretyków w obrzękach sercowych, nerkowych lub wątrobowych, a także w nadciśnieniu tętniczym lub niewydolności nerek jest niewskazane.

 

 

Betulae folium

Liść brzozy FP IX

 

Betula pubescens Ehrart - Brzoza omszona

Betula pendula Roth. - Brzoza brodawkowata

Betulaceae - brzozowate

 

Opis surowca:

Surowcem są całe lub połamane, wysuszone liście wymienionych wyżej gatunków brzóz, jak również mieszańców tych obu gatunków.

Surowiec musi zawierać nie mniej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd.

 

Związki czynne:

Surowiec zawiera flawonoidy takie jak, hiperozyd, 3-digalaktozyd mirycetyny).

Ponadto występują garbniki, trójterpeny, olejek eteryczny (u młodych roślin), kwas askorbinowy.

Działanie:

Diureticum, sudorificum.

Surowiec ma działanie moczopędne, charakteryzujące się zwiększeniem ilości wydalanych jonów sodowch, chlorkowych i kwasu moczowego.Wydalanie tego ostatniego związku ma znaczenie w leczeniu kamicy nerkowej (jako środek pomocniczy). Surowiec wykazuje także działanie napotne.U niektórych osób jest ono jednak bardzo słabe. Jest stosowany w chorobie gośćcowej.

Wskazania: Wyciąg z liści może być stosowany pomocniczo w przewlekłych schorzeniach dróg moczowych ze zmniejszonym wydzielaniem moczu, skazie moczanowej,

kamicy nerkowej, w obrzękach pochodzenia sercowego lub nerkowego, w chorobie gośćcowej i niektórych chorobach skóry.

Uwagi: Długotrwałe stosowanie surowca może doprowadzić do zaburzeń w gospodarce elektrolitowej organizmu.

Nie stosować do diurezy w przypadkach obrzęków wywołanych chorobami serca lub nerek.

 

Ononidis radix

Korzeń wilżyny FP IX

 

Ononis spinosa L. - Wilżyna ciernista

Fabaceae (Papilionaceae) - bobowate (motylkowate)

 

Opis surowca:

Surowiec stanowi wysuszony korzeń wilżyny ciernistej zawierający nie mniej niż 15 % substancji ekstrahowanych alkoholem etylowym.

Surowiec zbiera się w okresie jesieni.

Związki czynne:

Surowiec zawiera olejek eteryczny w skład którego wchodzą flawonoidy pochodne izoflawonu (ononina). Surowiec zawiera ponadto związki trójterpenowe (np.: alfa-onocerynę), flawonoidy, garbniki sole mineralne (głównie potasu) i skrobię.

Działanie:

Diureticum.

Dzięki kombinacji kilku składników (olejek eteryczny, flawonoidy, sole mineralne) surowiec ma silne działanie moczopędne. Zwiększa wydalanie mocznika i chlorków. Nie wywołuje przy tym podrażnienia miąższu nerek - jak większość surowców olejkowych o działaniu moczopędnym. Wyciągi z wilżyny mają słabe działanie przeciwzapalne, hamują też drobne krwawienia w przewodzie pokarmowym i drogach moczowych. Wilżyna zwiększa nieznacznie wydzielanie żółci i soku żołądkowego.

Wskazania: Jako środek moczopędny w leczeniu piasku nerkowego i pomocniczo w infekcjach dróg moczowych oraz leczeniu choroby gośćcowej.

  

Urticae folium

Liść pokrzywy FP IX

 

Urtica dioica L. - pokrzywa zwyczajna

Urtica urens L. - pokrzywa żegawka

Urticaceae - pokrzywowate

 Opis surowca:

Surowcem są całe lub pocięte, wysuszone liście pokrzywy zwyczajnej, pokrzywy żegawki lub mieszanina liści tych dwóch gatunków.

Surowiec musi zawierać nie mniej niż 0,3% kwasów kawojabłkowego i chlorogenowego w przeliczeniu na kwas chlorogenowy.

Liście zbiera się przed kwitnieniem rośliny i suszy w cieniu w przewiewie bądź w suszarniach.

Związki czynne:

Głównymi związkami czynnymi są kwasy organiczne (kwas mrówkowy, octowy, glikolowy, szczawiowy i inne) w tym i fenolokwasy( między innymi kwas kawowy, kawojabłkowy i chlorogenowy) oraz kwasy nieorganiczne, kwas fosforowy.Bardzo duże znaczenie dla działania surowca mają również flawonoidy (kemferol, kwercetyna) i ich glikozydy.

Surowiec zawiera również witaminy (K1, B, C, E, kwas foliowy), związki mineralne (około 18%) w tym Mg, Ca, K, Na i sole krzemu.  

Na uwagę zasługuje tutaj wielokrotnie większa ilość jonów K niż Na. Oprócz tego surowiec zawiera również aminy biogenne takie jak acetylocholina, histamina czy serotonina. Mniejsze znaczenie mają zawarte w surowcu niewielkie ilości kumaryn, garbników i triterpenów.

Z punktu widzenia przemysłowego duże znaczenie ma 2,5 procentowa zawartość chlorofilu w surowcu.

Działanie:

Antirheumatcum, diureticum, hemostaticum, vitaminicum.

Liście pokrzywy tradycyjnie zalicza się do surowców moczopędnych, przyznać jednak należy, że to działanie jest słabe. Zawarte w surowcu substancje ułatwiają za to wydalanie większych ilości chlorków, mocznika i innych szkodliwych substancji.

Obecnie surowiec ma większe znaczenie jako lek przeciwzapalny w przebiegu chorób reumatycznych i stanów zapalnych stawów. Działanie takie wykazują zarówno stosowane doustnie wyciągi jak i okłady ze świeżych liści na chore miejsca.. Surowiec nasila również wydzielanie soku żołądkowego, ułatwia trawienie, zmniejsza stany zapalne przewodu pokarmowego i działa lekko przeciwbiegunkowo. Hamuje niewielkie krwawienia. Wykazuje słabe działanie hipoglikemiczne. Potwierdzono również korzystny wpływ wyciągów z surowca na profil lipidowy. Wodne wyciągi z liści pokrzywy zwiększają poziom hemoglobiny i ilość erytrocytów. Surowiec jest cennym źródłem witamin i mikroelementów,

których niedobory mogą zaburzać wiele procesów metabolicznych. Obecność tych związków oraz soli krzemu (w tym częściowo w formie rozpuszczalnej) powoduje, że podawane doustnie wciągi z pokrzywy mają korzystny wpływ na stan paznokci i włosów. Z kolei stosowane zewnętrznie wyciągi z surowca pobudzają cebulki włosowe, działają również przeciwpotne i przeciwłojotokowo.

 

Wskazania: W chorobie reumatycznej jako środek o działaniu przeciwzapalnym. Jako pomocniczy środek moczopędny w stanach zapalnych dróg moczowych i piasku nerkowym.

Surowiec stosuje się również w nieżytach żołądka i jelit. Pomocniczo w anemii, cukrzycy i hiperlipidemii.

 

Pokrzywę można stosować również w celu uzupełnienia niedoborów witamin i minerałów.

Zewnętrznie wyciągi z liści pokrzywy stosuje się przy łupieżu i łojotoku owłosionej skóry.

 

Taraxaci radix

Korzeń mniszka FP IX

 

Taraxacum officinale Web. - Mniszek lekarski

Asteraceae (Compositae) - astrowate (złożone)

 

 

Opis surowca:

Surowiec stanowią wysuszone podziemne części mniszka lekarskiego o wskaźniku goryczy nie mniejszym niż 100, oraz zawartości substancji ekstrahowanych wodą nie mniejszej niż 20,0%.

Surowiec zbiera się późną jesienią, bądź wczesną wiosną i suszy w temperaturze do 50 st. C.

Związki czynne:

Zwiera zespół gorzkich laktonów seskwiterpenowych, z których głównym składnikiem jest glukozyd kwasu taraksynowego. Kwasy fenolowe. Ponadto zawiera sterole, sole potasowe, trójterpeny i inulinę (jesienią do 40%).

Działanie:

Cholagogum et cholereticum, diureticum, amarum, antidiabeticum.

Wyciągi z surowca zwiększają ilość wydzielanej żółci. Działają również rozkurczowo na drogi żółciowe co ułatwia jej przepływ do dwunastnicy. Surowiec ma też silne działanie moczopędne, zwiększa wydalanie jonów potasowych i sodowych. Gorzki smak surowca zwiększa nieznacznie wydzielanie soków żołądkowych.

Ze względu na zawartości inuliny i działanie moczopędne surowiec bywa czasem stosowany jako tradycyjny lek pomocniczy w początkach cukrzycy. Świeży sok z surowca był kiedyś stosowany do leczenia kurzajek.

Wskazania: W zaburzeniach trawienia związanych z niedostatecznym wydzielaniem żółci. Jako składnik leków zwiększających apetyt i wydzielanie soków żołądkowych. Jako lek pomocniczy w leczeniu kamicy żółciowej - w porozumieniu z lekarzem. Jako lek moczopędny w leczeniu kamicy nerkowej, oraz infekcjach i stanach zapalnych układu moczowego.

Uwagi: Surowca nie wolno stosować w niedrożności dróg żółciowych. Surowiec może wywoływać nadkwaśność - ostrożnie u osób z chorobą wrzodową. W przypadku bezpośredniego stosowania surowca odnotowano nieliczne przypadki reakcji alergicznych.

 

 

Graminis rhizoma

Kłącze perzu FP IX

 

syn.: Perz, Agropyri rhizoma

Agropyrum repens P.B. - Perz właściwy /Triticum repens L./

Poaceae (Graminae) - Wiechlinowate (Trawy)

 

Opis surowca:

Surowcem jest umyte i wysuszone, a następnie oczyszczone z korzeni przybyszowych kłącze perzu właściwego.

Surowiec zbiera się wiosną lub jesienią.

 

Związki czynne:

Zawiera fruktozę i trytycynę (polifruktan), mannitol oraz śluz i śladowe ilości olejku eterycznego. Oprócz tego kwasy organiczne, sole mineralne - w tym rozpuszczalne sole krzemu.

Działanie:

Diureticum, depurativum, metabolicum.

Surowiec pobudza filtrację w kłębuszkach i zwiększa ilość wydalanego moczu. Ułatwia w ten sposób usuwanie szkodliwych związków z krwi, co ma korzystny wpływ na przebieg niektórych chorób metabolicznych np. cukrzycy. Obniża nieznacznie poziom cholesterolu i cukru we krwi. Związki krzemu maja korzystny wpływ na stan skóry, włosów i paznokci. Zawarte w surowcu śluzy działają osłaniająco (słabo) w nieżytach górnych dróg oddechowych. Pęczniejąc w przewodzie pokarmowym poprawiają motorykę jelit.

Wskazania: Jako surowiec o działaniu moczopędnym w stanach zapalnych dróg moczowych, i zapobiegawczo w kamicy nerkowej. We wspomaganiu leczenia niektórych schorzeń skórnych, cukrzycy i reumatyzmu - jako składnik mieszanek o działaniu płuczącym i oczyszczającym organizm.

Uwagi: Nie stosować jako środka moczopędnego przy obrzękach spowodowanych niewydolnością serca lub uszkodzeniem nerek. W terapii płuczącej zapewnić odpowiednią ilość płynów.

Solidaginis virgaurea herba-

Ziele nawłoci pospolitej

Solidaginis virgaurea herba- Ziele nawłoci pospolitej

Solidago virgaurea- Nawłoć pospolita

Astraceace-Astrowate

 

 

Ziele nawłoci pospolitej (Solidaginis virgaurea herba) uważane jest za surowiec flawonoidowy. Zawartość flawonoidów sięga 1,5%. Spośród flawonoidów występują: kwercetyna, izokwercetyna, kemferol i ich glikozydy. Zawiera również znaczną ilość kwaśnych i obojętnych saponin, częściowo o charakterze tridesmozydów i acetylowanych bidesmozydów. Zawiera też fenolokwasy (około 0,5%) oraz ich połączenia estrowe i glikozydowe, w tym charakterystyczny diglikozyd fenolowy - lejokarpozyd. Ponadto zawiera olejek eteryczny (do 0,5%). Ziele nawłoci pospolitej wykazuje wyraźne działanie moczopędne, zwykle przypisywane obecności lejokarpozydu. Za istotne uważa się również flawonoidy i saponiny. Nasilenie efektu diuretycznego zależy w dużym stopniu od zawartości wymienionych składników i ich wzajemnego ilościowego stosunku. Obserwowana jest duża zmienność działania. Wykazano, że lejokarpozyd obok działania moczopędnego wykazuje też działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Ziele nawłoci jest stosowane jako lek moczopędny i odkażający drogi moczowe, w infekcjach nerek i pęcherza moczowego, jak też w kamicy nerkowej. Zalecany jest napar z 2-3 g ziela na filiżankę wody, pity 3-5 razy dziennie.

 

 3 środki stosowane w leczeniu gruczolaka stercza

Do leczenia łagodnego rozrostu gruczołu krokowego stosuje się rośliny lecznicze, których substancje czynne występują we frakcjach lipidowych. Mechanizm ich działania polega na łagodzeniu zaburzeń przemiany materii hormonów sterydowych. Największe znaczenie mają cztery surowce roślinne: owoc palmy sabalowej (Serenoae repentis fructus), kora śliwy afrykańskiej (Pygei cortex), korzeń pokrzywy (Urticae radix), nasiona dyni (Cucurbitae peponis semen).

 

Sabal fructus

owoc Palmy sabalowej

 

Sabal fructus-owoc Palmy sabalowej

Sabal minor- Palma sabalowa

Arecales-Palmowce

 

Palma sabalowa zwana też bocznią piłkowaną, to karłowata palma o szarozielonych, wachlarzowatych liściach. Występuje głównie na nadmorskich, bagiennych obszarach południowych stanów Ameryki Północnej, gdzie często tworzy gęste zarośla. Otrzymany z jej owoców (Sabal fructus) olej zawiera kwasy tłuszczowe, takie jak: kaprynowo-laurynowy, palmitynowy, olejowy oraz znaczne ilości steroli, w tym: beta-sitosterol (wolny i zestryfikowany), kampestrol, cykloartenol. Stwierdzono, że frakcja lipidowo- sterolowa hamuje wiązanie dihydrotestosteronu z receptorami androgenów oraz enzymami: 5-alfa-reduktazą i aromatazą, zapobiegając w ten sposób przekształceniom testosteronu w dihydrotestosteron i estrogen. Ta aktywność jest przypisywana fitosterolom i stanowi główny powód stosowania owoców palmy sabalowej i innych surowców roślinnych bogatych w fitosterole, w terapii łagodnego rozrostu stercza. Kompleks lipidowo-steroidowy z owoców palmy sabalowej jest skutecznym środkiem w leczeniu zapalenia oraz rozrostu gruczołu krokowego i towarzyszących zaburzeń w oddawaniu moczu. Wyciągi z nasion palmy sabalowej wykazują wyraźne działanie przeciwzapalne. Kilka kontrolowanych badań klinicznych dowiodło znaczącego złagodzenia objawów rozrostu stercza w porównaniu do placebo. Zalecana dawka dobowa to 1-2 g suszonych owoców palmy sabalowej lub 320 mg lipofilnego wyciągu.

 

 

Pygei africani cortex

kora Śliwy afrykańskiej

 

Pygei africani cortex-kora Śliwy afrykańskiej

Prunus africana- Śliwa afrykańska

Rosaceae-Rożowate

 

Śliwa afrykańska (Prunus africana) to wysokie leśne drzewo występujące w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Afryki. Drzewo wcześniej znane było jako Pygeum africanum. Surowcem farmaceutycznym jest kora (Pygei africani cortex), która zawiera sterole (wolny i glikozydowo związany beta-sitosterol, kempestrol), garbniki, kwasy fenolowe. Badania wykazały, że frakcja lipidowo-steroidowa otrzymana z kory śliwy afrykańskiej zapobiega wywołanemu eksperymentalnie gruczolakowi u szczurów. W badaniach stwierdzono, że pod wpływem beta-sitosterolu zmniejsza się zawartość prostaglandyny w tkance gruczołu, co świadczy o jego właściwościach przeciwzapalnych. Zauważono też, że beta-sitosterol hamuje przekrwienie pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Stosuje się ekstrakty zawierające fitosterole, zwykle w dawce 100 mg na dobę w cyklach 6-8 tygodni.

Urticae radix

Korzeń pokrzywy FP IX

Urtica dioica L. - pokrzywa zwyczajna

Urtica urens L. - pokrzywa żegawka

Urticaceae - pokrzywowate

 

 

Szeroko rozpowszechniona dziś w fitoterapii pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) znajduje też zastosowanie w leczeniu rozrostu stercza. Jednak w tym przypadku stosowany jest korzeń pokrzywy (Urticae radix), a nie liść. Korzeń pokrzywy zawiera polisacharydy, związki fenolowe (lignany, kumaryny) i sterole, w tym beta-sitosterol, 7-alfa- i 7-beta-hydroksysitosterol i ich glikozydy. W badaniach farmakologicznych stwierdzono, że długotrwałe stosowanie kompleksu lipidowo-steroidowego z korzenia pokrzywy może zatrzymać rozrost gruczołu krokowego. Terapia ta nie ma żadnych przeciwwskazań. Może być stosowana we wszystkich stadiach rozrostu gruczołu krokowego. Zalecana dawka dobowa to 4-6 g korzeni lub ich równoważność w przypadku stosowania ekstraktów.

Cucurbitae semen

-nasienie dyni

Cucurbita pepo- Dynia zwyczajna

Cucurbitaceae-Dyniowate

 

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo) to jednoroczna roślina o płożącej łodydze i charakterystycznych dużych owocach. Pochodzi z Ameryki Południowej i Środkowej, a obecnie uprawiana jest w większości krajów świata. Zauważono, że w krajach bałkańskich, gdzie spożywa się bardzo dużo nasion dyni, mężczyźni znacznie rzadziej cierpią na rozrost gruczołu krokowego niż w innych krajach. Obserwacje te spowodowały, że zainteresowano się nasionami dyni jako potencjalnym surowcem do wytwarzania preparatów przeznaczonych do leczenia gruczolaka stercza. Stwierdzono, że w oleju z nasion dyni występują kwasy tłuszczowe (około 60% kwasu linolenowego), sterole i ich glikozydy (około 1%), tokoferole oraz charakterystyczne dla dyni triterpeny, zbliżone budową do steroli, które nazywane są kukurbitacynami. Obecnie surowiec farmaceutyczny (Cucurbitae peponis semen) pozyskuje się z dokładnie zdefiniowanej odmiany hodowlanej nazywanej „medyczną dynią”, której nasiona charakteryzują się bardzo wysoką zawartością delta-7-fitosteroli. Działanie preparatów leczniczych otrzymanych z oleju z nasion dyni jest podobne do działania preparatów z owoców palmy sabalowej. Preparaty te zwiększają napięcie mięśni pęcherza moczowego oraz przeciwdziałają rozrostowi stercza. Zalecana dawka dzienna to 10 g nasion lub ich równoważność w przypadku stosowania ekstraktów. Nasiona innych gatunków dyni (Cucurbita maxima, C. mixta, C. moschata) są również uważane za surowce lecznicze bogate w fitosterole.

 

 

W wielu przypadkach stosowanie dostępnych w aptekach preparatów z kory śliwy afrykańskiej, owoców palmy sabalowej, korzeni pokrzywy, nasion dyni, pozwala złagodzić dolegliwości chorób gruczołu krokowego. Należy jednak mieć na uwadze to, że we wszystkich stadiach rozrostu gruczołu krokowego dostrzegalna poprawa występuje dopiero po wielu tygodniach stosowania preparatów otrzymanych z wymienionych surowców roślinnych. W ostrym zapaleniu stercza, czy też w przewlekłym infekcyjnym zapaleniu stercza, tego typu preparaty są mało skuteczne. Preparaty te działają tylko objawowo, łagodząc dolegliwości funkcjonalne dróg moczowych. Nie powodują regresji gruczolaka. Mogą być jednak bardzo pomocne w zachowawczym leczeniu łagodnego wzrostu gruczołu krokowego, gdyż są dobrze tolerowane i nie niosą ze sobą takiego ryzyka działań ubocznych jak leki syntetyczne.

 

---