Od poczęcia do narodzin mówimy o okresie przygotowawczym - "0"
Około 3. miesiąca życia dziecka w łonie matki następuje scalanie warg i wyrostków zębodołowych, w tym okresie kształtują się również funkcje oddechowe i fonacyjne. W 5. i 6. miesiącu funkcjonuje już narząd słuchu. Dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia słuchowe (najlepiej docierają dźwięki głośne i niskie). Zapamiętuje ono również rytm bicia serca matki. Po porodzie dziecko krzyczy, uruchamiając tym samym trzy aparaty: oddechowy, artykulacyjny i fonacyjny. Od tego momentu aparaty te poddawane są nieustannym ćwiczeniom.
Od narodzin do 1. roku życia jest to tzw. okres melodii
Dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą elementów prozodycznych, do których należą: melodia, akcent, rytm, wysokość, barwa i dynamika dźwięku. W 2.-3. miesiącu życia dziecko zaczyna głużyć, gruchać - tak nazywamy zachowania przedwerbalne, które charakteryzują się wydawaniem przez dziecko dźwięków gardłowych podobnych do głosek kk, gg, aa, uu, guu. Jest to przypadkowy efekt ruchu aparatu artykulacyjnego oraz kończyn górnych i dolnych. Dziecko całym ciałem wyzwala energię. Towarzyszą temu pozytywne uczucia dziecka, uśmiech lub śmiech.
Około 4. miesiąca życia następuje rozkwit głużenia, kiedy to nabiera ono linii melodycznej ojczystego języka. W 5.-6. miesiącu życia głużenie przechodzi w gaworzenie, czyli powtarzanie dźwięków i sylab usłyszanych z otoczenia. Dziecko bawi się wydobywaniem z siebie dźwięków. Na tym etapie realizuje samogłoski ustne oraz spółgłoski p, b, t, d, k, g, m, n. W tym okresie ćwiczy sprawności słuchowe oraz kształtuje kinestezję artykulacyjną.
W 7.-8. miesiącu życia dziecko reaguje na znaczenie mowy. Rozumie te wyrazy, które najczęściej słyszy, które są proste; wtedy zaczyna się kształtować słuch fonematyczny. Rozumienie znacznie wyprzedza mowę czynną. Pod koniec tego okresu pojawia się echolalia, dojrzała forma gaworzenia - dziecko powtarza sylaby i całe wyrazy.
Od 1. do 2. roku życia - okres wyrazu
Rozwija się słownictwo bierne i czynne. W tym okresie następuje rozwój pamięci, uwagi, spostrzegawczości i ogólny rozwój fizyczny. To automatycznie wiąże się z powiększaniem słownika dziecka. Zawiera on wtedy kilkadziesiąt wyrazów, głównie rzeczowników. Są one często zniekształcane, dziecko odtwarza ogólny zarys wyrazu, np. pierwszą sylabę (ba - baba, da - daj, mi - miś). Pod koniec okresu wyrazu dziecko powinno opanować głoski ś, ź, ć, dź, ń. W tym okresie uczy się ono łączyć wyrazy w zlepki wyrazowe, równoważniki, proste zdania, np.: mama kaka/ mama kaczka, bumbum tu/ samochód tu, mimi pić/ ja Michał chcę pić.
Od 2. do 3. roku życia - okres zdania
Pojawiają się pierwsze dwuwyrazowe zdania twierdzące: Tata idzie; zdania pytające: ćo to?, jaki?; rozkazujące: dai mi, ale ja chcę. W wypowiedziach dziecka można dostrzec pewne kategorie gramatyczne, chociaż obserwuje się wiele form niewłaściwych, które z czasem ulegną poprawie, np.: dzie jest nozićka?, nie mam kiesionka, mój Julka. Głoski są jeszcze zmiękczane, ale pod koniec 3. roku życia dziecko powinno opanować wymowę samogłosek nosowych ą, ę i spółgłosek k, g, ch, u, l, f, w. Pojawienie się głoski l świadczy o pionizacji języka - zmiana z połykania niemowlęcego na dorosłe. Pod koniec 3. roku życia powinno się zakończyć kształtowanie się słuchu fonematycznego.
Od 3. do 7. roku życia - okres swoistej mowy dziecięcej
Jest to okres tzw. zabawy językiem, pytań i neologizmów, np.: tryskawica, czyli fontanna, czesadło, czyli grzebień. Następuje rozwój zdania kilkuwyrazowego, dziecko zauważa następstwo czasu. W wieku 5 lat realizuje szereg szumiący, czyli głoski sz, rz, cz, dż, a w 6 roku życia pojawia się głoska r.
Jak wspomagać rozwój mowy u swoich dzieci?
- rozmawiać z dzieckiem tak często, jak to tylko możliwe,
- prawidłowo posługiwać się językiem, nie naśladując błędów dziecka,
- czytać i opowiadać bajki, opowiadać o otoczeniu, nazywać miejsca, w których dziecko się właśnie znajduje,
- uczyć dziecko wierszy, piosenek, łamigłówek językowych, przysłów,
- wspólnie z nim słuchać muzyki,
- pokazywać napisane słowa, pokazywać literki,
- jak najczęściej spędzać czas w gronie osób otwartych na komunikowanie się,
- dostarczać dziecku bogatych i precyzyjnych informacji na temat przedmiotów, obrazów,
- ćwiczyć jego aparat artykulacyjny (ćwiczenia języka, warg, ćwiczenia oddechowe),
- być cierpliwym w odpowiadaniu na zadawane pytania.