Młodszy wiek szkolny, nazywany także późne dzieciństwo trwa od 7 do 10-12 r. ż. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę w szkole i uczęszcza do klas I-III szkoły podstawowej. Pierwsza klasa szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Dzieci wstępujące do szkoły różnią się między sobą nieraz bardzo znacznie, poziom ogólnego rozwoju dzieci oraz stopień ich dojrzałości do podjęcia nauki w szkole są bardzo nierówne i zjawisko to obserwuje się w skali światowej.
O powodzeniu szkolnym dzieci decyduje wiele czynników m.in. dojrzałość szkolna, ale nie tylko ona. Losy szkolne dziecka zależą również od form i metod pracy dydaktycznej. Znaczną rolę odgrywają również warunki życia i sposób wychowania, zdrowie oraz wzajemne stosunki z nauczycielem i rówieśnikami.
W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej.
Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego. Społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych kl. I. (Okoń 2001:76)
Określenie „dojrzałość" dotyczy poziomu rozwoju dziecka, natomiast sformułowanie „szkolna" pozwala zrozumieć, iż idzie tu o taki poziom rozwoju, który uczyniłby dziecko gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostania stawianym przed nim w szkole zadaniom i obowiązkom. Dojrzałość szkolna jest wynikiem prawidłowego kierowania rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym.
Rozpatrując gotowość do nauki, powinniśmy wziąć pod uwagę rozwój procesów poznawczych i ruchowych, które umożliwiają opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i liczenie, rozwój społeczny, emocjonalny i fizyczny a także zasób umiejętności i wiadomości, stanowiąc podstawę nauki w klasie pierwszej.
Dojrzałość fizyczna wyraża się: dobrą sprawnością ruchową, zdrowiem, prawidłowym funkcjonowaniem systemu nerwowego oraz analizatorów, ogólną aktywnością ucznia.
Dojrzałość umysłowa wyraża się w: zasobie wiedzy o świecie, bliższym i dalszym otoczeniu, o życiu przyrody i ludzi, umiejętności przechodzenia w procesach myślowych od konkretów do abstrakcji, zdolności analizy i syntezy wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi i umiejętności wypowiadania się, rozumieniu treści pojęć, rozbudzonej ciekawości i chęci zdobywania wiedzy o świecie.
Dojrzałość emocjonalna i społeczna wyraża się w: umiejętności współdziałania z kolegami w nauce i w zabawie, w przeżywaniu radości z osiągnięć całej grupy, przyjmowania odpowiedzialności za powierzone zadania, okazywaniu uczuć wdzięczności, przyjaźni, życzliwości, panowania nad sobą w trudnych sytuacjach.
Od dojrzałości szkolnej dziecka zależeć będzie jakość jego szkolnego startu, a więc, czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną czy też stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. (Stefańska-Klar 2000:131)
Wstąpienie dziecka do szkoły, to wielka zmiana w jego życiu. Od chwili pójścia do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia. Przechodzi od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej. Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą jego działalności. Codziennie podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną, a sposób w jaki się z nich wywiązuje podlega ciągłej ocenie.
Szkoła staje się dla dziecka najważniejsza, kształci go i wychowuje, przekazuje mu szereg wiedzy i umiejętności, ćwiczy jego funkcje psychiczne i kształtuje jego osobowość. Z chwilą pójścia do szkoły dziecko wkracza w nowe stadium rozwoju. Systematyczne nauczanie i udział w życiu szkoły, coraz żywszy i bardziej bezpośredni kontakt z szerszym otoczeniem stanowią silne bodźce rozwojowe. Bodźce te powodują szybkie przeobrażenia w świadomości i osobowości dziecka w każdej ze sfer: sferze umysłowej, społecznej i emocjonalnej.
Przeprowadzając charakterystykę osiągnięć dzieci w młodszym wieku szkolnym, trzeba zdawać sobie sprawę, że istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka i na karierę szkolną ma środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Należy podkreślić, że motorem rozwoju są zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej dziecka.
Lidia Wołoszynowa (1975:530-532) dzieli młodszy wiek szkolny na dwie fazy rozwoju:
- fazę pierwszą - obejmującą wiek od 7 do 8 lat. Wiek ten charakteryzują złożone zjawiska związane z przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z adaptacją do środowiska szkolnego i wymagań, do nauczycieli i rówieśników.
- fazę drugą - obejmującą 9 i 10 rok życia, charakteryzują wyraźnie zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie.
Młodszy wiek szkolny jest również okresem, w którym dominują różnorodne trudności szkolne. Trudności te wynikają częściowo z niedostatków intelektualnych, diagnozowanych w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, wynikające z zaburzonego uspołecznienia dziecka oraz niedojrzałości emocjonalnej, która utrudnia dzieciom dostosowywanie się do wymagań i obciążeń szkolnych. Niedostosowanie do warunków szkolnych rodzi nadmierne napięcia emocjonalne, nierzadko z cechami zahamowania emocjonalnego. Natomiast nadmierne napięcia eksplodują pojawieniem się lub nasileniem patologicznych nawyków, tików, jąkania oraz wystąpieniem nadruchliwości. (Szewczyk 1996:11)
Napięcia związane ze szkołą stanowią podłoże często występującego zjawiska jakim jest fobia szkolna. Manifestuje się ona lękiem przed pójściem do szkoły, przed pewnymi lekcjami lub niektórymi nauczycielami. Fobii szkolnej bardzo często towarzyszą różne dolegliwości somatyczne, które utrudniają uczniom wypełnianie obowiązku szkolnego. Niedostosowanie do szkoły przyczynia się też do występowania zaburzeń zachowań społecznie nie akceptowanych takich jak; wagary, ucieczki z domu czy szkoły. Ujawnia się także w tym okresie wiele zaniedbań środowiskowych, często z towarzyszącymi nadmiernymi wymaganiami ze strony rodziców, którzy mają jedynie na celu egoistyczną chlubę z dziecka bez względu na jego możliwości intelektualne i rozwój emocjonalny. (Szewczyk 1996:11-12)
I CZYNNIKI ROZWOJU W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM
Istotny wpływ na rozwój ogólny dzieci w młodszym wieku szkolnym ma przede
wszystkim środowisko rodzinne lub opiekuńcze, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne tj.
programy, treści i metody nauczania w szkole, nauczyciel jako osoba znacząca dla młodych
oraz grupy rówieśnicze.
W wieku przedszkolnym rodzina była dla dziecka podstawowym , nieraz jedynym
środowiskiem wychowawczym decydującym o jego rozwoju. Od 7 roku życia dziecko, nie
przestając należeć do rodziny, wkracza do zupełnie odmiennego środowiska szkolnego.
Wśród wielkiej różnorodności czynników działających na dziecko w tym nowym stadium
jego rozwoju znaczenie szkoły jest szczególnie istotne, gdyż jest to oddziaływanie
systematyczne, długotrwałe, łączące przekazywanie wiedzy z ćwiczeniem funkcji
psychicznych i ukierunkowanym kształtowaniem osobowości. Szkoła staje się dla dziecka
również środowiskiem, w którym się ono bardziej uspołecznia, gdyż nawiązuje kontakty z
grupa rówieśników, bierze udział w życiu szkoły. Zadania i rola ucznia zmieniają gruntownie
społeczna pozycję dziecka w rodzinie - przydają jej znaczenia i zwiększają się wymagania
wobec niego.
Rola środowiska rodzinnego i szkolnego w rozwoju dziecka jest doniosła, a właściwe
nim kierowanie jest możliwe tylko przy ich współdziałaniu.
Dla optymalizacji intelektualnego rozwoju dzieci duże znaczenie ma miłość,
akceptacja, zainteresowanie rodziców wykazywane dziecku przez kontakty, rozmowy z nimi,
odpowiadanie na pytania. Dzieci z takich rodzin mają lepsze postępy w nauce. Również
utrzymywanie przez rodzinę kontaktów z szerszym otoczeniem - muzę teatry, filharmonia,
ogrody zoologiczne sprzyja rozwojowi intelektualnemu. Na rozwój mowy i sprawność
czytania pozytywny wpływ ma zainteresowanie dla czytelnictwa np. domowe biblioteczki.
Wskaźnikiem intelektualnego rozwoju dziecka jest m.in. wzrost własnej aktywności
poznawczej, rozwój zainteresowań, motywacji do uczenia się i zdobywania wiedzy o świecie.
Poza szkołą i rodziną oraz instytucjami wychowania pozaszkolnego, na dziecka oddziałuje
szersze otoczenie poprzez tzw. dobra kulturalne, jak i przypadkowe wpływy ludzi, sytuacji
Młodszy wiek szkolny
Obejmuje okres od 7 do ok. 11 lat. Charakterystyczne dla tego etapu rozwoju jest to, że dziecko rozpoczyna naukę w szkole. Wiąże się to z nowymi formami interakcji, jakie dziecko nawiązuje, a także ze zmianą porządku dnia, przyzwyczajeniami. Oznacza również rozwijanie nowych umiejętności.
Dojrzałość szkolna - proces osiągania na tyle dużej dojrzałości, która pozwala na sprostanie wymogom szkoły i podporządkowanie się jej regułom.
Zabawa i praca:
Zabawa w wieku szkolnym jest równie ważna jak w wieku przedszkolnym. Również pozwala na kształtowanie określonych funkcji umysłowych. Różni się formą, ma nieco inne znaczenie. Dominują zabawy grupowe czy zespołowe oraz zabawy konstrukcyjne.
Praca dzieci w tym wieku polega przede wszystkim na realizowaniu wymagań szkolnych, nauce i pomocy w domu.
Spostrzeganie:
W młodszym wieku szkolnym rozwija się widzenie percepcyjne u dziecka, w tym zdolności kategoryzowania i asocjacji. Pojawia się również umiejętność obserwacji czyli świadomego, dynamicznego i celowego spostrzegania określonych obiektów, osób czy zjawisk. Dziecko potrafi koncentrować uwagę na wybranych przedmiotach oraz swobodnie nią kierować.
Pamięć:
Dzieci stopniowo rozwijają zdolności zapamiętywania w trakcie nauki szkolnej, kiedy zmuszone są przyswajać sobie coraz większą ilość materiału. Rozszerzają tym samym schematy poznawcze, zakres używanego słownictwa.
Kryteria dojrzałości szkolnej
Dziecko zdolne do podjęcia nauki szkolnej to dziecko, które osiągnęło stopień rozwoju umysłowego, społeczno-emocjonalnego oraz fizycznego, który pozwoli mu na sprostanie wymogom szkoły i podporządkowanie się jej regułom.
Metody badań dojrzałości szkolnej:
- testy inteligencji
- obserwacje dziecka w trakcie pracy indywidualne oraz interakcji z innymi.
Kryterium intelektualne:
a. szkoły lipskie - za kryterium intelektualne pozwalające na podjęcie nauki w szkole uważano taki stopień rozwoju, który umożliwiał uczenie się pisania i czytania. Podkreślano również znaczenie umiejętności skupienia uwagi, zdolność zapamiętywania oraz spostrzegania.
b. szkoły wiedeńskie - kryterium jest działanie intencjonalne czyli zgodne z postawionymi dziecku celami. Istotna jest również umiejętność operowania symbolami, która pomaga w nauce pisania i czytania.
Kryterium dojrzałości fizycznej oznacza przejście określonych zmian fizycznych i behawioralnych typowych dla tego okresu w rozwoju. Prawidłowy rozwój fizyczny może być zakłócony przez działanie różnych czynników, takich jak nabyte choroby czy też wrodzone deficyty. Niedojrzałość fizyczna może hamować rozwój umysłowy, choć nie zawsze tak się dzieje. Ważne jest jednak poddanie dziecka badaniom przed rozpoczęciem nauki w szkole.
Rozwój społeczny dziecka:
Nauka w szkole wpływa stopniowo na proces uspołeczniania dziecka, kształtuje jego sposób zachowania się, jego wartości i motywy tak, by były zgodne z normami obowiązującymi w danej społeczności i kulturze.
W proces uspołeczniania dziecka włączona jest nie tylko szkoła, ale również rodzice, rodzeństwo, rówieśnicy, a potem także niektóre instytucje, które narzucają pewne standardy zachowania.
Rozwój społeczny zaczyna się od ustanowienia więzi emocjonalnej pomiędzy dzieckiem a rodzicem lub opiekunem. Relacja ta nazywana jest przywiązaniem. Wytworzenie takiej ufnej więzi przynosi wiele korzystnych efektów psychologicznych, kształtuje zachowania moralne, uczy wielu prospołecznych postaw, oraz akceptacji w relacjach osobistych.
Okres dorastania (adolescencja)
Periodyzacja okresu dorastania według Hurlocka
1. preadolescencja 10-13 lat,
2. wczesna adolescencja 14-17 lat,
3. późna adolescencja 17-21 lat.
Periodyzacja psychologów radzieckich:
1. średni wiek szkolny 11-15 lat
2. wiek dorastania 16-18 lat.
Dorastanie jest stadium życia, które rozpoczyna się zwykle wraz z pokwitaniem, kiedy jednostka osiąga dojrzałość płciową. Ten etap w życiu nie jest jednak precyzyjnie określony w naszym społeczeństwie, jest to stadium przejściowe między dzieciństwem a wiekiem dojrzałym. Młodzi ludzie posiadają większą niezależność, mogą w większym stopniu decydować o sobie. Rozwija się ich świadomość społeczna. Dorastający młody człowiek staje przed koniecznością dokonania wielu ważnych wyborów oraz rozwiązania ważnych problemów dotyczących ich seksualności, relacji społecznych oraz wyboru przyszłego zawodu.
Czas dorastania niesłusznie jest czasem określany jako tzw. "okres burzy i naporów" sugerujący, że jest to etap dezorientacji cechujący się zmiennością nastrojów, nieprzewidywalnymi zachowaniami. Badania przeprowadzone w tym zakresie wskazują, że "okres burzy i naporu" jest tylko mitem. Pokazują również, że większość młodych ludzi cechuje duża wrażliwość, obawa przed odrzuceniem i nieśmiałość.
Jeśli chodzi o zdolności umysłowe, są one już niemal w pełni rozwinięte, młodzi ludzie posiadają zdolność myślenia abstrakcyjnego w oparciu o symbole i hipotezy. Następuje również proces dojrzewania emocjonalnego, w którym początkowo duża labilność i ruchliwość emocji zaczyna zanikać.
Stany emocjonalne występujące często w okresie dorastania można podzielić na:
- emocje obronne (lęk, nieśmiałość, smutek, itp.)
- emocje agresywne (gniew, wrogość, nienawiść),
- emocje pozytywne (zadowolenie, radość, przyjemność, itp.)
w okresie dorastania rozwijają się również uczucia patriotyczne, religijne i estetyczne.
Psychologia jako dyscyplina naukowa definiowana jest jako dziedzina nauki zajmująca się badaniem zachowania jednostek i ich procesów psychicznych. Jej celem jest opisywanie zjawisk, wyjaśnianie ich, przewidywanie, kierowanie nimi oraz polepszanie jakości życia. Psychologowie badają obserwowalne bodźce i reakcje, posługują się metodą naukową, która z kolei definiowana jest jako zbiór procedur służących do zbierania i interpretowania danych w sposób ograniczający potencjalne błędy i zwiększający obiektywizm.
Nauki dzielimy na:
- empiryczne,
- nieempiryczne
Psychologia jest nauką empiryczną. Jej metoda naukowa oparta jest na danych empirycznych czyli zebranych bezpośrednio za pomocą zmysłów obserwatora. Przedmiotem badań psychologicznych jest jednostka działająca w jej naturalnym środowisku lub w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych. Według niektórych psychologów najważniejszym przedmiotem analiz psychologicznych są procesy psychiczne jednostki.
Psychologia jest w pewnym sensie nauką interdyscyplinarną, można określić ją bowiem jako naukę społeczną, humanistyczną, behawioralną, naukę o mózgu i o zdrowiu. Czerpie wiedzę z wielu innych dyscyplin. Jak powiedział kiedyś H. Ebbinghaus, "Psychologia ma długą przeszłość, jednak jej prawdziwa historia jest krótka". W istocie, psychologia sięga swoimi korzeniami czasów starożytnych, filozofii Platona, Arystotelesa, którzy zastanawiali się nad tym, jaka jest natura ludzka. Nazwa "psychologia" została użyta po raz pierwszy w epoce Renesansu przez Filipa Melanctona. Słowo to jest złożeniem greckiego "psyche" - dusza i "logos" - nauka, oznacza więc naukę o duszy. Za formalny początek psychologii jako nauki uznawany jest rok 1879, kiedy Wilhelm Wundt założył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej. Potem takie laboratoria zaczęły powstawać w wielu innych krajach, głównie w Stanach Zjednoczonych. Za główne nurty w historii psychologii uważa się strukturalizm, funkcjonalizm i ewolucjonizm. Wśród współczesnych podejść psychologicznych najważniejszymi są: kierunek biologiczny, psychodynamiczny (reprezentowany przez S. Freuda), kierunek behawiorystyczny, poznawczy, humanistyczny i ewolucjonistyczny. Każdy z nich przyjmuje inną perspektywę badawczą. Przykładowo kierunek behawiorystyczny stworzony przez J. Watsona zajmuje się wyłącznie zewnętrznymi, dostępnymi obserwacji reakcjami i bodźcami determinującymi ludzkie zachowanie.
Z kolei realizm psychologiczny, którego twórcą jest Władysław Witwicki, zakłada, że procesy psychiczne nie uświadamiane przez człowieka istnieją realnie i mają szansę być powtórnie uświadomione.
We wczesnym dzieciństwie[edytuj]
Diagnoza ADHD we wczesnym dzieciństwie nie jest możliwa. Natomiast występuje kilka objawów sugerujących wystąpienie ADHD w następnych latach:
ciągła aktywność ruchowa
dziecko nie uczy się na własnych błędach,
opóźniony albo przyspieszony rozwój mowy
problemy ze snem
problemy z jedzeniem (wygląda na to, że dziecko nie ma czasu na jedzenie), łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania
ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi
dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula (to jest związane z współwystępującą nadwrażliwością dotykową, ale nie z ADHD)
W wieku szkolnym[edytuj]
trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)
trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, "bujanie w obłokach"
nadmierna gadatliwość i impulsywność
Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)
Typy zaburzeń:
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym;
Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej).
Zaburzenia zachowania.
Mieszane zaburzenia zachowania i emocji.
Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie.
Zaburzenia funkcji społecznych rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.
Tiki.
Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.
Zaburzenia psychiczne bliżej nieokreślone.
Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych dzieci i młodzieży jako jedna z przyczyn trudności wychowawczych i niepowodzeń szkolnych:[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Układ nerwowy to pobudzanie i hamowanie:[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Siła procesów - zdolność komórki nerwowej do pracy.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Równowaga procesów pobudzania i hamowania - zrównoważenie wraz z rozwojem.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Ruchliwość - szybkość przechodzenia od stanu pobudzenia do hamowania i na odwrót.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Za optymalny układ uważa się taki zespół cech, który charakteryzuje się stosunkowo dużą siłą procesu pobudzenia zabezpieczającą zdolność komórkową, siłę hamowania, która równoważy pobudzenie oraz ruchliwość na średnim poziomie.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
O wyraźnej patologii mówimy wówczas, gdy zakłócenia przebiegu procesów nerwowych, czyli neurodynamiki uniemożliwiają prawidłową regulację zachowania człowieka. Stają się powodem dezorganizacji jego zachowania, utrudniają efektywne działanie oraz przystosowanie się do warunków i wymagań otoczenia.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Przyczyny zaburzeń dynamiki procesów nerwowych:[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
endogenne - które tkwią w podmiocie, wewnętrzne, choroby[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
egzogenne - zewnętrzne, środowiskowe[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Trzy rodzaje zaburzeń:[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
nadpobudliwi psychoruchowo[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
zahamowania psychoruchowo[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
dzieci o niestałości psychoruchowej[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Czynniki osobniczego rozwoju człowieka
Czynnikami nazywamy bodźce kontrolujące stałość środowiska wewnętrznego organizmu, powodujące rozwój lub wywołujące zmiany organizmu. Pewna część tych czynników znajduje się w samym organizmie, pozostał część - poza nim. Organizm żywy z punktu widzenia czynników rozwoju można podzielić na część wpływającą na rozwój i na część tej pierwszej części oraz wpływom zewnętrznym podlegającą. Suma informacji, jaka zawarta jest w tej pierwszej części, a którą stanowią struktury genetyczne organizmu, nazywamy genotypem.
Pozostałe struktury i funkcjonalne właściwości organizmu, ukształtowane w wyniku współdziałania genotypu danego organizmu oraz czynników środowiskowych i innych nazywamy fenotypem.
Czynniki wpływające na rozwój dziecka
Rozwój dziecka, jego tempo i rytm zależą od wielu czynników. Wśród nich najistotniejsze są te o charakterze biologicznym i środowiskowym. Spośród czynników biologicznych za najważniejsze można uznać wrodzone właściwości organizmu i ośrodkowego układu nerwowego przekazywane genetycznie. Na plan pierwszy z czynników środowiskowych wysuwają się różnorodne oddziaływania rodziny, szkoły i grupy rówieśniczej czyli najbliższych kręgów społecznych w których funkcjonuje dziecko,
Oddziaływanie czynników biologicznych i środowiskowych jest ściśle od siebie uzależnione. Gdy organizm dziecka wzrasta i dojrzewa doskonali się jego funkcjonowanie, dzięki czemu może on wykonywać coraz bardziej złożone czynności. Ten proces zachodzi poprzez stymulację zewnętrzną czyli oddziaływanie przedmiotów lub ludzi znajdujących się w najbliższym otoczeniu dziecka Rodzice, stwarzając dziecku odpowiednie warunki, umożliwiają mu wykorzystanie wrodzone mechanizmu jakim jest własna aktywność, która stanowi cechę każdego żywego organizmu i przejawia się w postaci reakcji na bodźce zewnętrzne. Mechanizm ten uzależniony jest od genotypu czyli wrodzonych cech układu nerwowego i jest szczególnie podatny na wpływ czynników zewnętrznych. Działanie mobilizuje dziecko do wykonywania nowych czynności, wchodzenia w nowe sytuacje i rozwiązywania coraz trudniejszych zadań. Aktywność własna dziecka ujawnia się tak w sferze ruchowej, poznawczej, jak i emocjonalnej jego rozwoju. Dzięki własnej aktywności mały człowiek staje się uczestnikiem wydarzeń, aktywnym twórcą swego otoczenia, a nie tylko biernym odbiorcą. Staje się bardziej wytrwały i przygotowany do pracy zespołowej a więc zdolnym do podporządkowania się innym.
Wśród czynników środowiskowych największy wpływ na dziecka ma rodzina. Dom rodzinny to środowisko, w którym przebywa ono niemal wyłącznie aż do momentu pójścia do przedszkola lub do czasu rozpoczęcia nauki w klasie zerowej. Dom poprzez układ swoich stosunków, poziom, atmosferę jaką reprezentuje, poprzez opiekę jaką udziela dziecku kształtuje jego osobowość, znacząco wpływa na kształt jego życia. Rodzice są wzorem dla swoich dzieci, to oni (szczególnie w pierwszym okresie życia) zaspokajają większość jego potrzeb biologicznych i poznawczych. Odpowiadają na pytania dziecka, kształtują jego życie emocjonalne, służą pomocą i radą, a przede wszystkim dostarczają wzorów zachowania i postępowania. Jeżeli dziecku, w pierwszym okresach życia (rozumianych tu jako okresy wczesnego dzieciństwa i wczesnych lat szkolnych) zabraknie właściwej opieki rodziny może ono gorzej rozwijać się fizycznie, słabiej przyswajać wiedzę szkolną i mieć problemy z funkcjonowaniem w grupie. Z naszych doświadczeń pedagogicznych wynika, że dzieci w młodszym wieku szkolnym nawet te z poważnymi deficytami rozwojowymi otoczone właściwą atmosferą i opieką rodziców często szybciej od innych uczniów (z podobnymi problemami) wyrównują powyższe deficyty. O dobroczynnym wpływie domu rodzinnego na kształtowanie postaw społecznych i moralnych pisze wielu specjalistów zajmujących się problematyką rozwoju dziecka Wszyscy z nich podkreślają wiodącą rolę domu rodzinnego w kształtowaniu postaw społecznych i moralnych" w kształtowaniu obrazu własnej osoby ,umiejętności przeżywania sukcesów i porażek oraz dokonywania samooceny. Szczególne trudności przeżywają dzieci w pierwszych miesiącach nauki w szkole. Mogą to być trudności w nauce, w społecznym obcowaniu z grupą rówieśniczą oraz różne inne kłopoty adaptacyjne. Rolą rodziców jest przeciwdziałanie ubocznym skutkom tych problemów.
Osiągnąć to mogą poprzez dobry kontakt z dzieckiem, poświęcenie mu uwagi oraz otoczenie szczególną opieką w tym okresie. Dobry kontakt z dzieckiem buduje się latami od momentu narodzin poprzez całe życie a wymaga on czasu, pracy i cierpliwości. Czasami zdarza się, że środowisko rodzinne wywiera negatywny wpływ na rozwój dziecka i wówczas dochodzi do zaburzeń w jego rozwoju. Przypadków takich jest zdecydowanie mniej. Do przyczyn zaburzeń w rozwoju dziecka spowodowanych przez środowisko rodzinne należą: negatywne style wychowawcze, oddzielenie od matki, niestałość emocjonalna, niekorzystne postawy rodziców takie jak alkoholizm, narkomania, konflikty z prawem oraz brak zaspokajania potrzeb. Oddziaływania rodziny na rozwój dziecka mają charakter zwykle spontaniczny, który nie wynika z określonego programu działalności wychowawczej - w przeciwieństwie do szkoły, gdzie wpływy są zamierzone planowane i zorganizowane. Szkoła jest ważnym czynnikiem środowiskowym mającym wpływ na rozwój dziecka. Poprzez różnorodne oddziaływania kształtuje jego osobowość w wielu aspektach. Tutaj dziecko uczy się funkcjonowania w grupie społecznej, odpowiedzialności za siebie, za słowa i czyny .W szkole nabywa wiadomo potrzebne do tego, żeby zaistnieć później w dorosłym świecie.
Już od najmłodszych lat dziecko wchodzi w różnorodne kontakty z grupą rówieśniczą .Stanowi ona jeden z najważniejszych czynników rozwoju. Pozycja dziecka w grupie rówieśniczej, jego relacje z kolegami i koleżankami oraz to jak jest postrzegane przez inne dzieci może wpłynąć na samoocenę, samoakceptację a pozytywne, bądź negatywne doświadczenia w kontaktach z innymi mogą wpłynąć na jakość późniejszego życia dziecka i jego funkcjonowania już jako człowieka dorosłego.
Rozwój dziecka zależy od wielu, omówionych przez nas czynników. Na pewno najważniejsze są te związane z najbliższymi kręgami środowiskowymi, w których ono funkcjonuje, szczególnie z rodziną. Pamiętać należy jednak o tym. że" kto nic nie robi, ten nie popełnia błędów" oraz, że "twórczość jak delikatny kwiat więdnie, kiedy nie czuje zachęty a rozwija się pod czułym dotknięciem aprobaty i zainteresowania" . Tą twórczością niech więc będzie rozwój dziecka a my dostarczmy mu jak najwięcej okazji wykorzystania wszystkich swoich możliwości.
Opracowały:
mgr Małgorzata Domańska - Kluge, nauczyciel mianowany nauczania zintegrowanego
mgr Maria Joanna Sprenger- nauczyciel mianowany nauczania zintegrowanego, terapeuta pedagogiczny
Czynniki rozwoju człowieka
Każdy człowiek różni się jednak od innych ludzi pod wieloma względami, każdy człowiek jest inny, niepowtarzalny. Różnimy się swoimi zdolnościami, doświadczeniami, zainteresowaniami, sposobami reagowania na określone sytuacje. Są to wszystko różnice indywidualne, wpływające na indywidualizm każdego człowieka. Dla określenia tej odrębności i niepowtarzalności każdego z nas używa się terminu : osobowość. Jest to kompleks właściwości człowieka, które zapewniają organizację i stałość jego zachowania oraz nadają temu zachowaniu piętno indywidualne, tzn. sprawiają, że zachowanie danego człowieka różni się od zachowania innych ludzi.
Do najczęściej wymienianych elementów, wchodzących w skład osobowości, należą :
potrzeby,
wartości,
zainteresowania,
cele życiowe,
schematy poznawcze, (np. światopogląd, obraz własnej osoby, opinie)
postawy,
zdolności,
temperament.
Tak rozumiana osobowość kształtuje się w toku życia człowieka, w interakcji pomiędzy nim a
środowiskiem, w określonych warunkach rozwojowych i pod wpływem określonych bodźców, czynników. W psychologii - warunki rozwojowe to warunki zewnętrzne oraz wewnętrzne, określane jako czynniki rozwoju.
Współcześnie, w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech
czynników rozwoju, (dialektyczna teoria rozwoju) :
1. Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, zwłaszcza układu nerwowego,
2. Aktywność własna jednostki,
3. Środowisko,
4. Wychowanie.
1. Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne to przede wszystkim :
Struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu
Budowa i funkcjonowanie analizatorów
Typ układu nerwowego, tzn. : siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych - pobudzenia i hamowania, czyli temperament.
Odziedziczone i wrodzone zadatki organiczne ani same nie są niezmienne, ani też nie wyznaczają w sposób fatalistyczny przebiegu i granic rozwoju psychicznego. Sam układ nerwowy jest w dużym stopniu plastyczny i podatny na wpływy otoczenia, a jego funkcjonowanie kształtuje się i rozwija w toku życia osobnika. Zadatki organiczne stanowią jedynie materialne podłoże uzdolnień i różnych form zachowania, nie wyznaczają jednak zdolności i innych cech indywidualnych w sposób z góry określony. Mogą stać się podłożem rozwoju uzdolnień w zależności od działań podejmowanych przez człowieka oraz warunków środowiskowych - wychowania i wykształcenia.
2.Aktywność własna jednostki polega na czynnym zaspokajaniu potrzeb, poprzez coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie i poprzez nie - poszerzające zakres wiedzy, doświadczenia, odczuć empirycznych. Jednakże jego aktywność może być także stymulowana, w sposób zamierzony, poprzez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy - od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości.
3.Wpływy środowiskowe - oddziałują na dziecko, na jednostkę od początku jego istnienia. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w środowisku społecznym, w określonym kręgu cywilizacji i kultury. Poprzez procesy uczenia i dojrzewania stopniowo przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina, poprzez którą przenikają z zewnątrz różnorodne wpływy. W początkowym okresie nie działają one na dziecko bezpośrednio, lecz poprzez rodziców, rodzinę, rodzeństwo. Wpływy te są dodatkowo wzmocnione silnym zaangażowaniem emocjonalnym obu stron : dziecka i osób z rodziny. Kształtuje się u dziecka obraz wzorca do naśladowania, osoby ważnej dla niego, znaczącej, istotnej. Człowiek podlegając wpływom środowiskowym, również sam bierze udział w procesie przemian społecznych, sam wpływa na kształtowanie się środowiska.
Ogromny wpływ odgrywa środowisko rodzinne w rozwijaniu aktywności twórczej dzieci, w kształtowaniu postawy kreatywnej. Rodzice nie tworzą uzdolnionych dzieci, lecz w dużym stopniu tworzą środowisko, które umożliwia rozwój różnorodnych, potencjalnych zdolności. Chodzi o zapewnienie możliwości pełnej realizacji potencjału twórczego dziecka.
Obok domu rodzinnego ogromny wpływ na dziecko mają środki masowego przekazu, filmy video, gry komputerowe. Rozmawiajmy z dzieckiem o tym, co zobaczyło, sprawdźmy, jak odebrało te treści, jaki wpływ wywarł obejrzany film, a gdy jest taka potrzeba - powiedzmy dziecku, że coś było złe, wytłumaczmy, na czym to zło polegało, kształtujmy prawidłowe widzenie świata.
4. Proces wychowania - główną rolę odgrywają tu rodzice, których nikt nie może zastąpić w procesie wychowania. Jest to rola decydująca dla efektów rozwojowych. Rodzice oddziałują :
poprzez świadome i zamierzone wpływy wychowawcze
poprzez oddziaływania niezamierzone, nie podlegające jakby kontroli. Składają się na nie:
czynności i zdarzenia w domu
wzajemne relacje między członkami rodziny, głównie rodzicami, więzi emocjonalne lub chłód uczuciowy.
W procesie wychowania rodzice powinni przede wszystkim :
posiadać i prezentować określony system wartości, wskazywać na to, co w życiu najważniejsze, mieć ustaloną hierarchię wartości,
ustalić normy i zasady postępowania - jasne, czytelne, spójne i rozsądne; pozwoli to dziecku ukształtować własny system zasad i wartości, w oparciu o rozpoznanie dobra i zła, a także podejmować własne decyzje na podstawie własnego osądu rzeczywistości,
uczyć dziecko ekonomii czasu, racjonalnego planowania zajęć, (opracowania ramowego planu dnia : ile czasu może poświęcić na naukę, ile na rozrywkę, ile na pomoc w domu); umiejętność planowania czasu własnego ma swoje skutki w życiu dorosłym, w pełnionych rolach społecznych - pracownika, rodzica, członka społeczeństwa,
promować zdrowe i dobre życie, z wykorzystaniem własnego potencjału w każdej ze sfer rozwojowych, (robić z nich dobry użytek), korzystać z kontaktu z przyrodą, rozwijać swoje zainteresowania, unikać uzależnień.
Proces wychowawczy, realizowany przez rodziców, jest czynnie wspomagany przez inne osoby oraz instytucje, nauczycieli, wychowawców i szkołę. Są to osoby wywierające znaczący wpływ poprzez wychowanie i nauczanie.
Wszystkie działania powinny zmierzać w tym kierunku, aby uczeń - dziecko miało pełne przekonanie, że jest osobą ważną, niepowtarzalną, kimś istotnym i tak naprawdę bez kogo wszelkie działania straciłyby sens i cel.
Opracowała: mgr Grażyna Kubicka-Czwórnóg