Młodszy wiek szkolny

Młodszy wiek szkolny- rozwój fizyczny i motoryczny

Opublikowano : 2006-07-05 (17530 odsłon)


          Dziecko, które zaczyna swoją szkolną edukacją jest już dużo bardziej rozwinięte pod względem fizycznym. Ponadto jest też silniejsze, dojrzalsze. Kości pierwszoklasisty są dużo bardziej twarde, co wynika z tego, że kościec zawiera mniejsze ilości tkanek chrzęstnych. Dużo bardziej wytrzymały jest także układ nerwowy, mięśniowy. Grupy mięśniowe wzmacniają działanie układu krwionośnego, oddechowego. Wpływają też na lepszą przemianę materii. Innymi słowy organizmdziecka w wieku wczesnoszkolnym jest dużo bardziej odporny, mocniejszy. Znacznie zmniejszony jest także spadek śmiertelności


REKLAMA:


        Rozrost mózgu u dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest praktycznie całkowicie zakończony. Mózg dziecka w wieku 9 lat waży około 1300 g, podczas gdy mózg człowieka dorosłego waży 1400 g. Potem przyrost mózgu następuje bardzo powoli, bo około 8-9 lat. Komórki mózgowe stale dojrzewają.

            Dzieci w wieku wczesnoszkolnym mają ogromną potrzebę ruchu. Ich mięśnie nie są jeszcze dość dobrze rozwinięte. Charakterystyczne jest to, że dużo szybciej rozwijają się mięśnie duże, a wolniej drobne. W konsekwencji uczeń ma sporo kłopotów z wykonywaniem czynności wymagających precyzji jak rysowanie, pisanie, różne prace plastyczne. Wykonuje wiele ruchów niepotrzebnych i zamaszystych, gdyż nie wymagają one tyle wysiłku. Ponadto pierwszoklasiści cechują się nadmierną pobudliwością. Trenowanie mięśni, zmuszanie dzieci do wykonywania drobnych precyzyjnych ruchów poprawia ich koordynację, zręczność, precyzję.

            Układ kostny dzieci, choć jest dużo bardziej wytrzymały niż w wieku przedszkolnym, dalej nie jest ukształtowany prawidłowo. Spora ilość tkanek chrzęstnych, jaka znajduje się w ich kościach jest niezbędna do dalszego wzrostu organizmu, ale równocześnie sprawia, że kości młodego ucznia są jeszcze dość miękkie.

            Bardzo ważne jest aby dziecko podczas siedzenia, stania miało wypracowaną odpowiednią postawę. Wynika to z faktu, że kościec bardzo łatwo ulega wszelkim deformacjom.

            W tym okresie dziecko ma już praktycznie komplet uzębienia. Pod koniec wieku wczesnoszkolnego nie ma już stałych zębów. Jedynymi wyjątkami są zęby mądrości. Warto zadbać, aby ząbki były w dobrym stanie. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, to należy wszelkie nieprawidłowości korygować. W niektórych przypadkach zęby trzeba będzie wyprostować.

            Dziecko wkraczające w wiek wczesnoszkolny jest dużo bardziej silne niż wówczas, gdy chodziło do przedszkola. Trzeba pamiętać, że nie każde dziecko jest w takim samym stopniu wytrzymałe. Zależy to od indywidualnych procesów zmienności. Ten sam wiek nie decyduje o tym, że wszyscy są tak samo sprawni, dojrzali. Do czynników warunkujących rozwój należą skłonności dziedziczne oraz odpowiednie środowisko.

            Przy charakterystyce dziecięcej dojrzałości biologicznej rozpowszechnioną metodą jest tzw. wiek morfologiczny. Jako główne wyznaczniki przyjmuje się tu wzrost i ciężar ciała. Pod uwagę brane są również inne czynniki jak np. szerokość barkowa, siła mięśni grzbietu.

            Zarówno wiek wczesnoszkolny jak i przedszkolny to okres intensywnego wzrastania. W okresie przedszkolnym wzrost dzieci bardzo szybko się zmienia. Młodzi uczniowie nie rosną na wysokość już tak dynamicznie. Okres ten cechuje bardziej rozrost wewnętrzny i dojrzewanie organizmu. Zwiększa się pojemność płuc, objętość klatki piersiowej, układ oddechowy pracuje dużo lepiej.

            Przyrost wysokości i ciężaru ciała jest dość powolny. Na początku okresu wczesnoszkolnego między 6 a 8 rokiem życia następuje faza szybszego wzrostu. Zjawisko to jest nazywane skokiem szkolnym.

            W wieku wczesnoszkolnym dużo wolniej rozwijają się serce, płuca. Narządy te pełną dojrzałość osiągną znacznie później Bardzo sprawnie funkcjonują analizatory np. wzrokowy. Pod koniec okresu wczesnoszkolnego zaczynają się pojawiać zwłaszcza w przypadku dziewczynek objawy, które są wynikiem dojrzewania płciowego.

            Rozwój fizyczny jak i psychiczny dziecka jest zależny od wielu czynników. Należą do nich przede wszystkim:

- wrodzone możliwości rozrostu

- stan wszystkich narządów jakie uczestniczą w przemianie materii

- środowisko zewnętrzne, które wspiera dziecko by wykorzystało swoje możliwości

            Szczególnie ważne dla rozwoju dziecka jest środowisko, w którym się obraca, czynniki zewnętrzne. Bardzo ważne jest, aby zapewnić swojemu maleństwu najbardziej optymalne warunki do prawidłowego rozwoju. Trzeba zadbać o to, żeby pociecha dobrze się odżywiała. Taki organizm potrzebuje dużej ilości kalorii, gdyż cały czas się rozrasta. Należy też zapewnić dziecku odpowiednią ilość świeżego powietrza, prawidłową higienę.

            Bardzo ważnym czynnikiem wspomagającym rozwój jest stan psychiczny. Trzeba więc zrobić wszystko by dziecko czuło się dobrze w rodzinie i żeby stanowiła ona dla niego punkt oparcia.

            Ogromnie ważna dla prawidłowego rozwoju jest aktywność fizyczna. Warto zachęcać swoją pociechę do wykonywania różnych ćwiczeń. Należy pamiętać, że ćwiczenia, zabawy ruchowe powinny być dostosowane do odpowiedniego wieku ucznia. Nie mogą być bardzo męczące, gdyż w przeciwnym razie dzieci szybko się zniechęcą. Gimnastyka nie może być zbyt banalna, gdyż w ten sposób rozwój fizyczny będzie zahamowany.

            Warto mieć na uwadze, że każde dziecko jest inne i te same ćwiczenia mogą się okazać zbyt trudne dla jednego ucznia, podczas gdy inny poradzi sobie z nimi bez większych problemów.

            W okresie wczesnoszkolnym rozwijają się również zdolności motoryczne. Są one wrodzone. Sprawność ruchowa ulega wraz z wiekiem zmianom. Istotny jest fakt, że uzdolnienia ruchowe rozwijają się wraz z uzdolnieniami fizycznymi, umysłowymi.

            Sprawność motoryczna, to sprawność ruchowa i fizyczna. Sprawność ruchowa, to opanowanie własnego ciała, umiejętność wykonywania nawyków ruchowych, które wykształciły się podczas ćwiczeń. Sprawność fizyczną charakteryzuje się jako siłę, szybkość, zręczność wyrażoną w wykonywanych czynnościach.

            Rozwój motoryczny jest warunkowany przede wszystkim przez ćwiczenia. Warunki jakie panują w domu właściwie nie maja wpływu na tę sferę aktywności. Trudno ustalić jednolitość w rozwoju motorycznym. Jest ona indywidualna dla każdego ucznia. Dodatkowo istnieją spore różnice między chłopcami a dziewczętami.

            W wieku 8-12 lat dzieci rosną w różnym tempie. Rozpatrując ich przyrost, jaki osiągną w wieku 8-19 lat, to na wiek wczesnoszkolny przypada, u chłopców,  przyrost wysokości ciała o 31%, a przyrost siły o 25 %. U dziewczynek przyrost ciała, jaki przypada na wiek 8-12 lat to 41% i 45% przyrostu siły.

            Warto zaznaczyć, że tempo rozwoju cech motorycznych jest różne u chłopców i u dziewcząt. Przyrost ciała nie jest zbieżny z rozwojem cech motorycznych. Poszczególne cechy rozwijają się w różnym tempie. Większość cech motorycznych u dzieci rozwija się stosunkowo szybko.

            Trzeba pamiętać, że dzieciom należy stawiać jakieś wymagania. Muszą one trenować swoją własną aktywność, gdyż tylko w ten sposób są w stanie prawidło się rozwijać. Większość dzieci w wieku wczesnoszkolnym zazwyczaj nie odbiega od norm rozwojowych charakterystycznych dla tego wieku. Zdarzają się jednak pewne wyjątki. Niektórzy uczniowie są bardziej uzdolnieni fizycznie, ruchowo. Są także dzieci, które w sposób znaczny lub wybiórczy odbiegają od norm.

            Warto zrobić wszystko aby nieznaczne opóźnienia zostały wyrównane jak najwcześniej. Należy zachęcać pociechę do aktywności fizycznej, gdyż tylko w ten sposób może ona nadrobić opóźnienia w sferze fizycznej i sprawnościowej. 















Rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym

Wiek wczesnoszkolny przypada na okres pomiędzy siódmym a dziewiątym rokiem życia (według niektórych autorów pomiędzy siódmym a jedenastym rokiem). Jest to okres szczególnie istotny dla rozwoju człowieka. Jest to okres dużych zmian , można powiedzieć rewolucji w życiu dziecka (szczególnie jeśli nie chodziło ono wcześniej do przedszkola) - rozpoczyna bowiem edukację szkolną. Zaczyna pojawiać się w jego życiu nowe środowisko społeczne, codzienne obowiązki i nowe wyzwania. Zmianie ulega proporcja pomiędzy zabawą a pracą (nauką). Od dziecka zaczyna się więcej wymagać - musi ono nauczyć się obowiązkowości, systematyczności. Musi odnaleźć swoje miejsce w grupie rówieśniczej. Wraz z rozpoczęciem edukacji dziecko zaczyna zdobywać systematycznie wiedzę pod kierunkiem nauczyciela. Coraz więcej jest w nauce elementów pracy umysłowej - coraz mniej elementów rozrywki czy zabawy. Dlatego też dziecko idąc do szkoły musi osiągnąć odpowiedni poziom rozwoju intelektualnego oraz emocjonalnego - poziom który wyznacza jego dojrzałość szkolną.

W tym wieku następuje u dziecka gwałtowny rozwój procesów poznawczych zmierzający do wyodrębnienia i usamodzielnienia poszczególnych czynności umysłowych. Znaczącą rolę w tym procesie odgrywa systematyczna edukacji oraz udział dziecka w życiu kulturalnym i społecznym jego środowiska.

Istotne dla dalszego ogólnego rozwoju dziecka zmiany dokonują się w procesach myślenia - podstawowych procesach poznawczych człowieka. Myślenie składa się z takich podprocesów jak analiza, synteza, abstrahowanie i uogólnianie. Polega więc na operowaniu pewnymi treściami nawet wtedy kiedy dany przedmiot czy zjawisko nie oddziałuje bezpośrednio na zmysły.

Jedną z podstawowych zmian jaka dokonuje się w myśleniu człowieka w wieku pomiędzy siódmym a jedenastym rokiem życia jest to iż myślenie przybiera postać samodzielnej wewnętrznej czynności poznawczej, opartej na operacjach pojęciowych i realizowanej w zgodzie z zasadami logiki. Taką postać myślenia określa się w psychologii mianem myślenia pojęciowego, abstrakcyjnego, symbolicznego czy też mianem myślenia słowno logicznego.

Rozwój myślenia dokonuje się etapami, przebiega stopniowo. Istotnym zjawiskiem dla wykształcenia tego typu myślenia jest proces interioryzacji czynności zewnętrznych które opierają się na spostrzeżeniach lub też wyobrażeniach przedmiotów. Czynności te poprzez interioryzację zostają przekształcone w operacje myślowe.

W młodszym wieku szkolnym dziecko osiąga etap rozwoju poznawczego charakteryzującego się występowaniem operacji konkretnych (wg teorii rozwoju umysłowego Piageta) - w tym czasie operacje te zostają wykształcone, następnie są doskonalone. Pojawiają się one w późniejszym etapie rozwoju wczesnoszkolnego. Początkowo myślenie dziecka ma jeszcze postać myślenia przedoperacyjnego - procesy myślenie są jeszcze w dużym stopniu uzależnione od ich konkretnej treści. Później dziecko nabywa umiejętności operowania pojęciami coraz bardziej złożonymi, jest w stanie przeprowadzić rozumowanie a także potrafi wrócić do punktu wyjścia.

Istotnymi dla procesów myślenia operacjami są operacje syntezy i analizy. Punktem wyjścia procesu poznawania jest synteza (synteza pierwotna) - następuje spostrzeżenie zjawiska i jego całościowe ujęcie. Następnie w trakcie procesów poznawczych (w trakcie myślenia) zjawiska zostają rozbite na części - następuje proces analizy. Po zakończeniu analizy zjawiska znowu zostają połączone w całość - dokonuje się tzw. synteza wtórna. Oprócz operacji analizy i syntezy równie istotna jest operacja abstrahowania i uogólniania. Abstrahowanie jak wszystkie operacje poznawcze rozwija się stopniowo, etapami - jego rozwój następuje od etapu podstawowej abstrakcji zmysłowej do etapu jakim jest tworzenie pojęć abstrakcyjnych. W trakcie edukacji w okresie wczesnoszkolnym proces abstrahowania aktualizuje się i ulega dalszemu doskonaleniu podczas podejmowanej przez dziecko pracy umysłowej . Równie istotnym procesem jest uogólnianie - zachodzi ono wówczas gdy dziecko poznaje cechy ogólne grupy (klasy) przedmiotów , cechy istotne dla zdefiniowania klasy.

Wraz z procesem abstrahowania i procesem uogólniania zachodzi proces konkretyzacji. Przejawem konkretyzacji jest zastosowanie uogólnionej wiedzy teoretycznej do dalszego poznawania materiału szkolnego oraz do rozwiązywania zadań praktycznych. Konkretyzacja przejawia się również w umiejętności ilustrowania ogólnej teoretycznej wiedzy konkretnymi przykładami, w umiejętności odnoszenia poszczególnych faktów jednostkowych do wiedzy ogólnej.

Nauczanie dziecka odbywa się poprzez przekazywanie mu pewnego uporządkowanego materiału - uczy to dziecko systematyzowania zdobytej wiedzy. Dokonuje się to właśnie poprzez czynności myślowe określane mianem systematyzacji - polegają one na porządkowaniu informacji w pewnego rodzaju systemy.

Na wiek wczesnoszkolny przypada również rozwój zdolności wnioskowania. Można powiedzieć że nabycie zdolności wnioskowania jest pewnego rodzaju rewolucją w sposobie poznawania świata. Jednak operacje wnioskowania jakie wypracowują dzieci w tym wieku nie są jeszcze zbytnio zróżnicowane i są słabo rozwinięte. Dzieci w tym wieku wnioskowanie przeprowadzają jeszcze na podstawie przesłanek które powstają w rzeczywistości (są wynikiem operacji na konkretach) . Jednak przy zastosowaniu odpowiedniej metody edukacyjnej zaczynają one szybko nabywać umiejętności przeprowadzania rozumowania bez treści konkretnych (percepcyjnie dostępnych).

Oprócz procesów myślenia w okresie wczesnoszkolnym istotnym przeobrażeniom ulegają procesy spostrzegania, obserwacji oraz procesy uwagowe.

W początkowym etapie nauczania spostrzeganie rozwija się w znacznym stopniu - staje się ono czynnością niejako samodzielna (wyodrębniona od innych czynności poznawczych) zaczyna mieć również charakter celowej czynności.

Dzieci potrafią odróżniać i uogólniać cechy przedmiotów. Na ogół posiadają już prawidłowo wykształconą percepcje obrazów, konturów, schematów oraz rysunków. Dalsze doskonalenie procesów spostrzegania i obserwacji jest ściśle powiązany z edukacją szkolna i z rozwojem uwagi, która w tym okresie powinna być szczególnie starannie kształtowana i kierunkowania.

Cecha charakterystyczną dla tego etapu rozwoju jest niezbyt dobrze rozwinięta umiejętność dokładnego i wiernego spostrzegania. Dziecko nie zawsze wie które elementy są istotne - selekcja percepcji nie jest zbyt dobrze rozwinięta. Dziecko niekoniecznie koncentruje się na danych kluczowych dla właściwej percepcji. Spostrzeganie bowiem jest także procesem wymagającym świadomej organizacji oraz umiejętności kierowania nim. To na ile dziecko dokładnie spostrzega i to na ile te spostrzeżenia są trwałe jest uzależnione od ilości analizatorów biorących w percepcji udział. Im więcej analizatorów jest zaangażowanych przez komunikat tym większa jest percepcyjne zaangażowanie ucznia. Materiał jest podawany jak gdyby z różnych stron co sprzyja głębszemu przetwarzaniu informacji z nim związanych i lepszemu opanowaniu materiału.

Podstawą sukcesów w nauce szkolnej nie są przypadkowe i przelotne spostrzeżenia, a raczej spostrzeżenia które są wynikiem systematycznej , planowanej obserwacji. Czyli spostrzeżenia będące wynikiem świadomej, celowej, wybiórczej uwagi.

Rozwój spostrzegania i umiejętności obserwacyjnych jest wynikiem tego , ze dzieci które mają obserwować określone przedmioty czy zjawiska zaczynają bazować tylko na opisie słownym tego co ma być przedmiotem ich aktywności poznawczej . Zaczynają im wystarczać wyjaśnienia werbalne - przestaje być niezbędne przedstawianie dzieciom konkretu.

Oczywiście określone procesy poznawcze nie rozwijają się w sposób pojedynczy w oderwaniu od innych procesów poznawczych. . Rozwój spostrzegania i obserwacji jest warunkowany i zarazem wzajemnie wpływa na rozwój uwagi. Procesy uwagowe dziecka są stymulowane do szerszego rozwoju poprzez edukacje szkolną,. Ulegają w niej doskonaleniu takie właściwości uwagi jak koncentracja, trwałość i przerzutności. Zwiększa się również pojemność uwagi. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym kierują swoja uwagę głównie na przedmioty i zjawiska zachodzące w świecie zewnętrznym. Uwaga dzieci jest aktywizowana poprzez takie nauczania które potrafią wzbudzić ich ciekawość oraz które łączą przekazywany nowy materiał z wiedza wcześniej przez dzieci nabytą oraz z doświadczeniami dzieci i ich nawykami. Przekazywany materiał musi być zrównoważony pod względem elementów nowych i elementów dobrze znanych dziecku. Wypracowanie odpowiednich metod aktywizacji uwagi dziecka sprzyja wytworzeniu i umocnieniu nawykowi skupiania uwagi wtedy gdy wymagają tego zewnętrzne okoliczności, umiejętność koncentracji uwagi staje się niemal cecha charakteru.

Również istotną role w orientacji człowieka w świecie.. Dzięki niej jest możliwe zdobywanie i gromadzenie doświadczeń, budowanie tożsamości, rozwijanie się. Jest ona kluczowym elementem, bazą dla min. intelektualnego rozwoju człowieka. W początkowym okresie wieku wczesnoszkolnego procesy pamięciowe dynamicznie rozwijają się. Pamięć to oczywiście nie tylko przechowywanie zdobytych informacji - to także proces odpowiedniego kodowania informacji, proces przywoływania ich z magazynów pamięciowych , proces rozpoznawania zjawisk już wcześniej napotkanych.

W okresie edukacji szkolnej dziecko opanowuje (zapamiętuje) znaczenie od siedmiu do czterdziestu tysięcy słów i ich znaczeń. Zapamiętuje również przeróżne zasady - zasady podstawowych działań arytmetycznych, zasady społecznego współżycia.

Rozwój pamięci w dużym stopniu jest uzależniony od ćwiczenia jej. W procesie nauczania może być np. ćwiczona głównie pamięć "świeża" kiedy nauczyciel bazuje cały czas na nowym materiale albo też pamięć odroczona - jeśli sięga do materiału wcześniej nabytego. Nauczyciel może również wymagać reprodukcyjnego odtworzenia zapamiętanych treści - wówczas nacisk jest położony na rozwój pamięci mechanicznej, albo też może wymagać nie tylko odtworzenia materiału ale także umiejętności rozumienia go - wówczas ćwiczona jest pamięć logiczna. Oczywiście optymalny proces to taki proces nauczania w którym dzieci ćwiczą wszystkie te rodzaje pamięci, taki proces nauczania który kładzie nacisk na różnorodność.

W okresie wczesnoszkolnym obserwujemy również znaczny rozwój mowy u dzieci. Poziom rozwoju mowy jaki dziecko osiągnęło przed rozpoczęciem edukacji jest jednym ze wskaźników dojrzałości szkolnej - czyli gotowości dziecka do rozpoczęcia edukacji. Bardzo istotna jest umiejętność budowania wypowiedzi bazujących na zdaniach wielokrotnie złożonych. W trakcie edukacji szkolnej dziecko doskonali funkcje komunikacyjne oraz symboliczne. Mowa dziecka zaczyna być coraz ściślej powiązana z myśleniem. Rozwój mowy znajduje pośrednio swoje odbicie w procesach percepcyjnych (które w dużej mierze zalezą od naszej wiedzy i doświadczenia) które stają się coraz doskonalsze- to sprzyja coraz lepszemu przystosowaniu do otaczającej rzeczywistości. Poprzez rozwój mowy doskonalą się procesy myślenia - działania dzieci w coraz większym stopniu są oparte na analizie sytuacji, wytyczaniu celu działania, opracowywaniu strategii jego realizacji .

Równie istotnym aspektem rozwoju mowy jest przebiegający stopniowo proces uzewnętrzniania. Niejednokrotnie rozwiązywane w szkole zadania wymagają skupienia, skierowania uwagi z zewnątrz do wewnątrz - skupienia jej na obrazach wewnętrznych. Stymuluje to proces uwewnętrzniania mowy. Z kolei uwewnętrznianie mowy jest podstawa rozwoju bardziej złożonych operacji myślowych.

Oczywiście mowa również nie rozwija się w oderwaniu od rozwoju innych procesów poznawczych- jej rozwój jest stymulowany i zarazem stymuluje rozwój uwagi, spostrzegania, pamięci , myślenia. Jest również stymulowany przez środowisko w jakim dziecko żyje - bogate w bodźce, stymulujące środowisko sprzyja lepszemu , bardziej pełnemu rozwojowi mnie tylko mowy ale także innych funkcji psychicznych.

Reasumując możemy powiedzieć iż wiek wczesnoszkolnym jest wiekiem znaczących zmian w zakresie:

Dziecko w wieku wczesnoszkolnym jest już w miarę stabilne emocjonalnie - potrafi ono panować nad ekspresją emocjonalna. Autorytetem dla niego są rodzice, coraz większe znaczenie zaczyna również mieć nauczyciel w szkole. Szczególnie w pierwszej klasie dzieci potrzebują by nauczyciel poświęcał im dużo uwagi. Wzrasta w tym wieku znaczenie grupy rówieśniczej - coraz bardziej istotna jest opina grupy, dziecko posiada z reguły przyjaciela - inaczej iż w wieku przedszkolnym dokonywany jest jego wybór, wybór ten nie jest przypadkowy. U chłopców dominuje typ przyjaźni "ramie w ramię" u dziewczynek typ przyjaźni "twarzą w twarz". Przyjaźń chłopców jest bardziej oparta na wspólnym działaniu, przyjaźń dziewczynek na dzieleniu się przeżyciami.

Wraz z rozpoczęciem edukacji szkolnej znacznemu wzbogaceniu ulega życie dziecka - zarówno w aspekcie poznawczym, społecznym jak i emocjonalnym. Nawiązywane coraz liczniejsze więzi zarówno z rówieśnikami jak i z nauczycielami. Aktywność poznawcza staje się źródłem emocji - odnosząc sukcesy dziecko przezywa pozytywne emocje. Porażki są źródłem emocji negatywnych. Na początkowym etapie rozwoju emocjonalnego emocje są bardziej impulsywne (są afektami) dopiero w procesie socjalizacji dziecko uczy się panować nad emocjami, kierować nimi . U dziecka w wieku wczesnoszkolnym dominują już emocje kontrolowane. Reakcje emocjonalne są bardziej trwale - maja większy udział w działaniach mających na celu realizacje potrzeb czy wyznaczonych celów. W początkowym okresie rozwoju dziecko realizuje głównie potrzeby i dążenia osobiste (egoistyczne) . Jednak wraz z e wzrostem liczby i jakości kontaktów społecznych, wraz z przyrostem wiedzy o świecie, wraz z kształtowaniem się systemu wartości następuje rozwój potrzeb poza osobistych oraz uczuciowości wyższej (stosunek do idei i wartości oraz do innych ludzi).

Dziecko coraz bardziej uczy się kontrolować swoje reakcje emocjonalne - często robi to po to aby zadowolić rodziców czy nauczycieli . coraz większe znaczenie ma dla niego również opinii grupy rówieśniczej. Grupa ta również może mieć wpływa na ekskrecje emocjonalna- dziecko nie będzie np. okazywać niezadowolenia ze zlej oceny w szkole aby nie zostało wyśmiane.

Wraz z rozwojem procesów poznawczych dziecko nabywa coraz większej sprawności w ocenie tego na ile dane zachowania są szkodliwe czy tez bezsensowne. We wczesnym dzieciństwie dzieci w znacznie mniejszym stopniu kierują się w swoich zachowaniach zasada przyjemności i przykrości a bardziej tym jakie konsekwencje przyniesie ich zachowanie. Są już na tle dojrzale by hamować swoje pragnienia czy tez zmuszać się do realizacji pewnych zadań - potrafią podporządkować swoje działania wymogom społecznego współżycia.

Dzieci w tym okresie życia są niezwykle aktywne i ruchliwe. Jeśli w procesie wychowawczym aktywności ta jest dobrze zorganizowana to dziecko przejawia pozytywny nastrój, ma dobre samopoczucie i jest zrównoważone.

Jeśli natomiast podejmowane są działania mające na celu zahamowanie dziecięcej aktywności wówczas u dziecka zaczyna dominować negatywne samopoczucie - zaczyna ono przejawiać negatywny nastrój. Dziecko często zaczyna się wówczas zachowywać w sposób nieakceptowany przez otoczenie - co z kolei powoduje jeszcze większy wzrost negatywnych emocji u dziecka ( dziecko jest niezadowolone samo z siebie, że nie spełnia społecznych oczekiwań).

W okresie tym następuje również znaczny spadek lęków - lęków związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa organizmowi (lęk przed chorobą czy upadkiem) czy też lęku związanego z psami, hałasem, burzą.

Pojawiają się za to lęki związane ze szkoła czy z rodzicami. Dziecko może obawiać się klasówki czy też drwin ze strony rodziców. Również istotnym źródłem lęku jest odrzucenie i dezaprobata społeczna (czy też przewidywanie takiej). Niezwykle istotne zatem jest żeby krytyka wobec dziecka była wyrażana w sposób .życzliwy, by nie stanowiła zanegowania całej osoby dziecka a jedynie odnosiła się do jego konkretnego zachowania. Powinna ona być bardziej radą niż pretensją.

Radość w tym wieku daje dziecku różnorodne, bogate w bodźce środowisko, [poczucie bycia akceptowany, osiąganie celu, uczenie się nowych rzeczy, zaspakajanie ciekawości. Źródłami radości są także przebywanie z bliskimi osobami - rodziną i przyjaciółmi, różnego rodzaju niespodzianki, wartościowe podarunki, sytuacje stanowiące nowe wyzwania. Takim nowym wyzwanie jest dla dziecka np. opowiadanie dowcipów- kiedy dziecko osiąga odpowiedni poziom emocjonalny i umysłowy nie chce ich już tylko słuchać, chce je również opowiadać - chce zabłysnąć.

Niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na szczęście dziecka jest niewątpliwie miłość. Wcześniej uczucie to nie było przez dziecka zbyt dobrze rozumiane - było wyrażane poprzez odwzajemnianie gestów pocałunków czy uścisków. Na tym etapie rozwoju dzieci rozumieją miłości pełniej,. Te które są obdarzane miłością w domu mają wyższe poczucie wartości - wiedzą że są ważne dla innych.

W wieku wczesnoszkolnym dochodzi także do pierwszego kryzysu autorytetu rodziców. Wraz z przekroczeniem progu szkoły osobą niezwykle ważną dla dziecka staje się nauczyciel. Słowa nauczyciela mają bardzo duże znaczenie. - często powtarzane przez dzieci: "Bo pani powiedziała..."

Badania prowadzone przez psychologów wykazują iż podstawowymi motywami uczenia się dzieci w wieku wczesnoszkolnym są:

Istotne zmiany następują także w rozwoju społecznym i moralnym. Rozwój społeczny oznacza takie przemiany w osobowości które powodują, że człowiek jest zdolny do konstruktywnego uczestnictwa w życiu społeczności.

Bardzo duża rolę w rozwoju społecznym dziecka odgrywa środowisko w jakim ono przebywa. Środowisko obejmuje jednostki oraz grupy osób z którymi dziecko ma kontakt i które wywierają na nie wpływ.

W wieku wczesnoszkolnym duże znaczenie w kształtowaniu się rozwoju społecznego ma rodzaj relacji, atmosfera, poglądy, sposób życia jaki charakteryzuje dom rodzinny, oddziaływania wywiera nauczyciel na klasę oraz grupa rówieśnicza.

Pierwszym środowiskiem które uczy dziecka zasad współżycia społecznego jest rodzina. To z domu rodzinnego dziecko z reguły wynosi system przyjętych wartości , dom rodzinny wpływa także na stosunek dziecka do wartości moralnych. Rodzina wywiera wpływ na rozwój osobowości - na przyjmowanie określonych postaw i występowanie określonych potrzeb.

Poprzez kontakty z rodzicami i rodzeństwem dziecko uczy się nawiązywać więzi emocjonalne, uczy się także w jaki sposób ma się zachowywać. To z domu rodzinnego wynosi się takie zachowania społeczne jak odpowiedzialność, obowiązkowość, bycie pomocnym, szacunek do innych, do pracy i do wiedzy.

Każde dziecko rozwija się określonym układzie rodzinnym - dzieci i rodzice wzajemnie na siebie oddziałują tworząc określony styl zachowań w rodzinie. Poprzez oddziaływania rodziny zostaje dziecku przekazana kultura i tradycja, rodzina zaspakaja podstawowe potrzeby emocjonalne dziecka, wpływa także na jego postawę wobec nauki i innych ludzi. Rodzina działa wychowawczo na dziecko poprzez zwykła codzienną koegzystencję.

Skutki tych oddziaływań są w dużej mierze uzależnione od:

Istotne znaczenie w procesie uspołecznienia dziecka odgrywa również szkoła i nauczyciele. W okresie wieku wczesnoszkolnego następuje aktywny rozwój społeczny. Interakcje pomiędzy dzieckiem a jego środowiskiem społecznym są coraz bardziej złożone. Dzieci poprzez te interakcje uczą się ze jeśli chcą być członkami danej społeczności, jeśli chcą sprostać wymaganiom przez nią stawianym musza dostosować swoje zachowania do zasad panujących w tej społeczności.

Nie tylko osoba nauczyciela w szkole wywiera duży wpływ na dziecko - istotne znaczenie mają również kontakty z rówieśnikami. Rówieśnicy także wpływają na kształtowanie się światopoglądu dziecka. Dziecko przekraczając próg szkoły musi przeorganizować swoje dotychczasowe życie, priorytety. Idąc do szkoły dziecko wciąż ma potrzebę zabawy jednocześnie wymaga się od niego aby podjęło obowiązki związane z nauka. Dziecko musi pogodzić te dwie perspektywy. Oczywiście nie jest tak, że dziecko chce się tylko bawić- proces uczenia się także je pociąga. Tak wie dziecko stawia przed sobą jeszcze wymaganie aby sprostać wymaganiom nauczycielki oraz musi zdobyć pozycję w grupie rówieśniczej. W okresie późnego dzieciństwa kontakty z rówieśnikami znacznie zyskają na atrakcyjności - szkoła stanie się w głównej mierze miejscem spotkań towarzyskich. Kontakty z rówieśnikami, relacje społeczne w klasie staną się jednym z najpopularniejszych tematów rozmów. Poprzez wspólnotę przeżyć jakiej doświadcza cala klasa w dziecku wytwarza się silna więź łącząca je z grupą i poczucie przynależności do grupy,. Dzieci we wieku wczesnoszkolnym chętnie bawią się wszelkie zabawy ruchowe w których są zdefiniowane reguły gry.

Pomimo tego że dzięki szukają w tym okresie kontaktów z rówieśnikami, że chcą wspólnie działać jest u nich jeszcze słabo wykształcone poczucie wspólnoty. Dzieci stanowią jakby odizolowane jednostki. Zmiana w tym zakresie następuje dopiero w kolejnych latach edukacji szkolnej. W pierwszych latach edukacji szkolnej zachodzą istotne zmiany w relacjach koleżeńskich. W pierwszej klasie dzieci łatwo nawiązują ze sobą kontakty - dzieci z sąsiedztwa chętnie ze sobą przebywają w szkole. Na tym etapie dobrym kolegą jest dobry uczeń. Natomiast w drugiej i trzeciej klasie dobrym kolegom jest ten kto chętnie pomaga i z kim można robić wszystko. Wraz z postępem rozwoju osobowego koledzy stają się dla dziecka bardzo istotnymi osobami. Wzajemne kontakty dają dzieciom dużo satysfakcji i radości.

W wieku wczesnoszkolnym główną formą kontaktu dzieci ze sobą jest zabawa. Przechodzi ona w tym okresie również istotne przeobrażenia - zmienia się jej cel, charakter i tematyka,. Nowym tematem w zabawach jest szkoła. Jak już wspomniano wyżej chętnie też są podejmowane zabawy zespołowe. Możemy w tym wieku mówić o zabawach asocjacyjnych - kiedy dzieci bawią się razem, ale brak jest podziału na role., każde dziecko realizuje w zabawie swój własny cel oraz o zabawach kooperacyjnych - określone są wspólne cele, zasady , działania podejmowane są wspólnie.

W wieku wczesnoszkolnym następuje również rozwój moralny. Poprzez rozwój moralny rozumie się interioryzacje społecznych norm i zasad postępowania i stosowanie ich w relacjach społecznych.

W wieku wczesnoszkolnym możemy mówić o dwóch fazach rozwoju moralności (fazy te zostały wyodrębnione w oparciu o koncepcje rozwoju intelektualnego Piageta):

1 faza - przypada ona na pierwsza i drugą klasę szkoły podstawowej. Jest to faza dominacji heteronomii moralnej. Jest to jak gdyby moralność stosowana pod przymusem. Według dziecka sprawiedliwe są zasady i normy formułowane przez dorosłych. Ponieważ dorośli obdarzania są autorytetem dziecko przyjmuje ze należy bezwzględnie realizować ich polecenia. W tym okresie dziecko przestrzega ustanowionych reguł po to aby uniknąć gróźb i kar.

2 faza - przypada ona na druga i czwarta klasę. Dziecko przechodzi od heteronomii moralnej do autonomii moralnej. Bez względu na okoliczności należy działać w zgodzie z wyznawanymi przez siebie wartościami i regułami. Dziecko postępuje w określony sposób nie dlatego ze chce uniknąć kary, dostać nagrodę tylko dlatego ze uważa dane postępowanie za słuszne. Satysfakcjonujące dla dziecka jest działanie zgodne z wartościami - okres ten nazywamy okresem moralnego pryncypializmu.

Rozwój moralny, osiąganie wyższych stadiów w dużej mierze zależy od środowiska w jakim dziecko się wychowuje. Rozwój moralny postępuje stopniowo- na bazie rozwoju uczuć społeczno moralnych a także na bazie rozwoju intelektualnego. Początkowo dziecko postępuje według reguł wyznaczanych przez dorosłych, potem zaczyna te reguły rozumieć i przyjmować je za własne jeśli uznaje je za słuszne.

Na tym etapie życia przeobrażeniu ulega również religijność dziecka. Religijność dziecka siedmioletniego jest bardzo ściśle powiązana z autorytetami. Dziecko przejmuje wzorce zachowań religijnych od osób znaczących. Ponieważ dziecko w tym wieku charakteryzuje się myśleniem konkretnym cechy rodziców głownie ojca są również przenoszone na wyobrażenie Boga. Obowiązki religijne są podejmowane przez wzgląd na posłuszeństwo wobec osób dorosłych - Bóg pilnuje aby obowiązki te były wypełniane. Na etapie drugiej klasy dziecko zaczyna doświadczać ambiwalentnego stosunku do Boga - raz go widzi jako dobrego i pełnego radości innym razem jako groźnego i surowego. Około dziewiątego roku życia przekształceniu ulega obraz boba - Bóg jest pojmowany jako duch cechujący się dobrocią sprawiedliwością. Pod wpływem różnego rodzaju informacji u dziecka w tym wieku mogą się pojawić również wątpliwości co do istnienia Boga

WIEK PRZEDSZKOLNY

Wiekiem przedszkolnym określa się wiek pomiędzy czwartym a szóstym rokiem życia dziecka. Wówczas zachodzą istotne procesy rozwojowe dotyczące sfery fizycznej, psychicznej, społecznej, emocjonalnej oraz religijnej.

Niektóre z tych sfer zaczęły się już rozwijać we wcześniejszych etapach życia - jak np. rozwój spoleczno-moralny, inne często będą miały swój początek dopiero na tym etapie życia- jak np. rozwój religijny.

Rozwój dziecka w tym wieku jest wyznaczany w dużej mierze przez rozwój jaki nastąpił w sferze poznawczej. Główna role odgrywa zdobyte wcześniej poprzez dziecko doświadczenie, procesy myślenia logicznego są jeszcze słabo zaawansowane. Coraz większy zasób wiedzy o świecie rodzi w dziecku kolejne pytania dotyczące poznawanej rzeczywistości. Dziecko poprzez te pytania poznaje świat, odnajduje w nim swoje miejsce. W okresie przedszkolnym dziecko zaczyna także stopniowo budować system własnych wartości.

Stara się przystosować do środowiska w którym żyje poprzez upodobnienie się do niego - to upodabnianie się następuje poprzez identyfikacje i naśladowanie osób znaczących. W procesie tym dziecko poznaje otoczenie, panujące w nim reguły i wartości. Stara się przestrzegać te normy i przyjmować za własne. Podobnie zachowuje się w życiu religijnym. Zaczyna uczestnictwo w życiu duchowym poprzez identyfikacje i naśladownictwo. Oczywiście jest to uczestnictwo bezkrytyczne i stosunkowo mało refleksyjne.

W tym okresie następują również istotne przeobrażenia w zakresie rozwoju emocjonalnego. Dziecko nabywa coraz większej łatwości w wyrażaniu własnych stanów emocjonalnych - ekspresja emocjonalna ma charakter spontaniczny. Pojawia się próby dostosowywania emocji do sytuacji. Dziecko w wieku przedszkolnym potrafi współczuć, rozwijają się u niego również uczucia estetyczne i moralne.

Źródłem emocji może być także wyobraźnia - dziecko boi się czegoś czego tak naprawdę nie ma.

Ważną grupą społeczną dla przedszkolaka są rówieśnicy. Na tym etapie rozwoju występują już wspólne zabawy jednak brak jest w nich w początkowym etapie tego wieku elementu podziału na role. Pojawia się on z czasem pod koniec tego okresu - pojawiają się zabawy zespołowe. Wzrasta liczba zachowań kooperacyjnych a także pojawia się rywalizacja. W tym okresie pojawia się również współczucie - jednak empatia nie ma podstaw poznawczych, dziecko reaguje na dostrzegany stan emocjonalny drugiej osoby. Dziecko w wieku przedszkolnym ma zazwyczaj jednego przyjaciela, jego wybór jest w dużej mierze przypadkowy.

Emocje w tym wieku są znacznie bardziej dojrzałe, występuje większa giętkość emocjonalna oraz większe zróżnicowanie stanów emocjonalnych. Dają już tutaj o sobie znać stereotypy kulturowe - chłopcy częściej przejawiają ekspresje takich emocji jak złość czy gniew. Starają się ukrywać strach. Dziewczynki starają się z kolei ukrywać złości i hamować zachowania agresywne.







Rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym 
a jego potrzeby psychofizyczne


Współczesna wiedza o człowieku podkreśla, iż działania ludzi nastawione są przede wszystkim na zaspakajanie potrzeb, które są czynnikami dynamizującymi ich zachowanie. Warto zatem zadać sobie pytanie – czym jest potrzeba? 
Wincenty Okoń potrzebę definiuje jako „ stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku. Potrzebie zwykle towarzyszy silna motywacja”, zaś K. Obuchowski za potrzebę uważa „psychofizyczny stan organizmu stanowiący potencjalne dążenie do działania, w celu zaspokojenia oczekiwań wywołujących ten stan.” Potrzeba, stanowi zatem, naturalne dążenie do spełnienia warunków, bez których organizm nie może funkcjonować. 
Można zatem wnioskować, iż niezaspokojone potrzeby powodują zachwianie harmonii procesów rozwojowych, psychicznych i życiowych. 

W przypadku małego dziecka brak zaspokojenia potrzeb wynikających z właściwości jego rozwoju prowadzi zwykle do zaburzeń rozwojowych i psychofizycznych. 
Każdy okres życia dziecka charakteryzuje się określonymi właściwościami psychofizycznymi. Dlatego też ważne jest, aby każdy dorosły( zarówno rodzic jak i nauczyciel, wychowawca, instruktor, opiekun), któremu przyjdzie pracować, obcować z dzieckiem, powinien posiadać podstawową wiedzę na ten temat. Dzięki niej będzie mógł uniknąć wielu błędów wychowawczych i dydaktycznych , a przez co uchroni małego człowieka przed niepotrzebnym stresem. 

Okres życia dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest okresem względnej stabilizacji i dość i dość łatwej adaptacji. Postępy dziecka mają zaś charakter regularny. Sfery rozwoju fizycznego i psychicznego zazębiają się, dlatego śmiało można tu mówić o rozwoju psychofizycznym. 
Rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym można podzielić na dwie fazy: 
pierwsza obejmuje wiek od siedmiu do ośmiu lat, druga – od dziewięciu do dziesięciu lat życia, a prawidłowy jego przebieg warunkują podstawowe czynniki, takie jak: 
· środowisko rodzinne lub opiekuńcze, 
· czynniki dydaktyczno – pedagogiczne, 
· grupy rówieśnicze. 

Dziecko w młodszym wieku szkolnym jest w zasadzie silniejsze i odporniejsze zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Dojrzewa jego układ nerwowy i kostny. Rozwijają się mięśnie. Jednakże należy pamiętać, iż mięśnie duże rozwijają się znacznie wcześniej niż drobne, co niewątpliwie związane jest z dużą pobudliwością dziecka. Dlatego też wyraźnie zarysowuje się związana z tą właściwością naturalna potrzeba ruchu. 
Szybszy rozwój motoryki dużej jest przyczyną tego, że dziecko szybciej się męczy przy wykonywaniu czynności wymagających precyzji. Dlatego tak ważne są ćwiczenia wspomagające rozwój zarówno motoryki małej i dużej. 
W okresie wczesnoszkolnym dokonują się stopniowe zmiany w myśleniu i zachowaniu ucznia. Nasilają się intensywnie przeżycia natury społecznej. Dziecko początkowo szuka kontaktów indywidualnych z rówieśnikami. Szuka również oparcia u dorosłych. Stąd nauczyciel cieszy się pełnym zaufaniem i autorytetem . Stopniowo pojawia się także potrzeba współistnienia w grupie rówieśniczej. Dziecko uczy się zasad panujących w zespole, chętnie podejmuje działania przejawiające się w grach i zabawach. Wyraźnie już zarysowuje się potrzeba kontaktów z rówieśnikami, a z tym potrzeba akceptacji. 
Rozwój psychofizyczny związany jest z dynamicznym rozwojem procesów poznawczych. Następuje tu kształtowanie i doskonalenie operacji konkretnych. 
W pierwszej fazie okresu wczesnoszkolnego poziom czynności umysłowych w znacznym stopniu uzależniony jest od ich konkretnych treści. Dziecko wykonuje operacje myślowe za pomocą manipulacji przedmiotami. Jednakże myślenie synkretyczne zostaje stopniowo zastępowane myśleniem relacyjnym. Mały człowiek coraz poprawniej posługuje się związkami logicznymi. Potrafi wykrywać zależności i prawa, sprawdzać i kontrolować własne rozumowanie. Odczuwa wyraźną potrzebę poznawania świata i zdobywania wiedzy. 
W drugiej fazie tego procesu, dziecko operując coraz bardziej złożonymi pojęciami, potrafi nie tylko przeprowadzić rozumowanie, ale i wrócić do punktu wyjścia. Mówimy wówczas o odwracalności operacji myślowych. A już w klasie trzeciej widoczne są zaczątki myślenia abstarkcyjnego. 
Ściśle z rozwojem procesów myślowych związany jest rozwój wrażeń wzrokowych i słuchowych. Poprawia się ostrość wzroku i wrażliwość na kolory. Następuje doskonalenie analizatorów, rozwija się spostrzeganie, które stopniowo od spostrzegania wybiórczego przechodzi do spostrzegania całościowego. 
Wraz z rozwojem spostrzegania rozwija się spostrzegawczość. Dziecko nabiera umiejętności skupienia się na przedmiocie spostrzeganym. Spostrzeżenia stają się ukierunkowane i trwałe. Pojawia się motywacja w poszukiwaniu dróg w kierunku rozwoju zainteresowań. 
Znacznie wydłuża się zdolność koncentracji uwagi i pojemność pamięci. Należy jednak pamiętać, iż w pierwszej fazie zdolność koncentracji wynosi około 15 minut. Dzieci są teraz bardziej dociekliwe, gdyż zaczynają rozumieć otoczenie. Są bardziej wnikliwe, bowiem ich stosunek do różnych dziedzin przybiera charakter badawczy. 
W okresie propedeutycznym doskonali się przeobrażeniowa mowa dziecka. Wyraźnie i systematycznie zaczyna rozszerzać jej funkcja symboliczna i coraz silniejszy staje się związek z myśleniem. A zatem okres wczesnoszkolny jest wiekiem, który określiła M. Szczepańska w jako „wiek rozumu, wiek wiedzy, wiek społeczny i wreszcie wiek aktywności”. 

Działalność dziecka w okresie wczesnoszkolnym przejawia się w kilku głównych formach, a mianowicie poprzez naukę, zabawę i twórczość. 
Z działalnością tą ściśle związane są określone potrzeby psychofizyczne, które można wyłonić z właściwości psychofizycznych, których zaspokojenie warunkuje harmonijny i prawidłowy rozwój oraz powodzenie w edukacji. Należą do nich potrzeby: poznawcza, radosnego ruchu, różnorodnego działania, twórczości dziecięcej, zabawy, bezpieczeństwa, akceptacji i sukcesu, więzi i kontaktu z rówieśnikami, oparcia u dorosłych oraz fikcji i fantastyki. 

Sfera emocjonalna dziecka w wieku wczesnoszkolnym ulega wielkim przeobrażeniom w kierunku większej intelektualizacji emocji oraz rozwoju uczuć wyższych, co pozostaje w związku z rozwojem całej osobowości. Dziecko w tym wieku jest zdolne do przeżywania dłużej trwających stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, które powstają pod wpływem sytuacji i zdarzeń mających istotne znaczenie dla jego potrzeb i dążeń. 

Brak dojrzałości emocjonalnej jest zwykle wywołany przez zablokowanie możliwości zaspokajania ważnych dla dziecka potrzeb. Warto pamiętać, że dzieci niedojrzałe emocjonalnie żyją w poczuciu ciągłego zagrożenia, silnie odczuwają deficyt takich potrzeb, jak : bezpieczeństwa, akceptacji i więzi z innymi osobami. 

Podsumowanie 

· Każdy człowiek ma określone potrzeby psychofizyczne, których brak zaspokojenia prowadzi do zachwiania harmonii rozwoju. 
· Do podstawowych potrzeb psychofizycznych dziecka należą potrzeby: poznawcza, radosnego ruchu, różnorodnego działania, twórczości dziecięcej, zabawy, bezpieczeństwa, akceptacji i sukcesu, więzi i kontaktu z rówieśnikami, oparcia u dorosłych oraz fikcji i fantastyki. 
· Potrzeby te wynikają z właściwości psychofizycznych dziecka w wieku wczesnoszkolnym, a ich deficyt prowadzi do zaburzeń rozwojowych. 
Rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym można podzielić na dwie fazy: 
· pierwsza obejmuje wiek od siedmiu do ośmiu lat, druga – od dziewięciu do dziesięciu lat życia, 
· Właściwości psychofizyczne dziecka w wieku wczesnoszkolnym: 
- Dojrzewa jego układ nerwowy i kostny. 
- Mięśnie duże rozwijają się znacznie wcześniej niż drobne, co niewątpliwie związane jest z dużą pobudliwością dziecka. 
- Szybszy rozwój motoryki dużej jest przyczyną tego, że dziecko szybciej się męczy przy wykonywaniu czynności wymagających precyzji. 
- Dokonują się stopniowe zmiany w myśleniu i zachowaniu. 
- Nasilają się intensywnie przeżycia natury społecznej, a z nimi związane potrzeby oparcia u dorosłych, kontaktu z rówieśnikami i współistnienia w grupie rówieśniczej. 
- W pierwszej fazie okresu wczesnoszkolnego dziecko wykonuje operacje myślowe za pomocą manipulacji przedmiotami, które stopniowo zastępuje myśleniem relacyjnym. 
- Poprawia się ostrość wzroku i wrażliwość na kolory. Następuje doskonalenie analizatorów, rozwija się spostrzeganie, które stopniowo od spostrzegania wybiórczego przechodzi do spostrzegania całościowego. 
- Pojawia się motywacja w poszukiwaniu dróg w kierunku rozwoju zainteresowań. 
- Znacznie wydłuża się zdolność koncentracji uwagi i pojemność pamięci. 
- Doskonali się przeobrażeniowa mowa dziecka 
- Działalność dziecka w okresie wczesnoszkolnym przejawia się w kilku głównych formach, a mianowicie poprzez naukę, zabawę i twórczość. 
- Dziecko w tym wieku jest zdolne do przeżywania dłużej trwających stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, które powstają pod wpływem sytuacji i zdarzeń mających istotne znaczenie dla jego potrzeb i dążeń. 
- Brak dojrzałości emocjonalnej wywołany przez zablokowanie możliwości zaspokajania ważnych dla dziecka potrzeb. 





Badając rozwój psychiki człowieka wyodrębnić można trzy okresy . Są to : okres zabawy, uczenia i pracy. Działalność dominującą w życiu dzieci stanowi zabawa, w życiu młodzieży – nauka, w życiu dorosłych – praca. My zajmiemy się fazą rozwojową życia człowieka dorosłego.

Okres dorosłości cechuje się względną stabilizacją. W przejściu z okresu dorastania do dojrzałości konkretyzuje się plan życiowy, który korygowany jest w zetknięciu z samodzielnym życiem oraz zdobywaniu doświadczeń życiowych. Człowiek zastanawia się nad sensem życia.

Rozróżniamy trzy fazy życia dorosłego człowieka.
W pierwszej i drugiej fazie dorosły człowiek realizuje swój plan życiowy. Okres ten cechuje zwiększony wysiłek, ogólna koncentracja, ukierunkowanie sił oraz dążenie do osiągnięcia celu. Chodzi tu o poznawanie nowych dziedzin, tworzenie, doskonalenie siebie. Występują różne postawy ludzkie – jedni żyją dla innych, inni uważają „ ja jestem celem ostatecznym”. Bywają również przypadki pośrednie. Każdy jednak typ człowieka ma w życiu swoim punkt kulminacyjny – dokonanie czegoś, co uważa za swoje „ opus magnum „ czyli dzieło życia. Okres od ustabilizowania planu życiowego do osiągnięcia szczytu jego realizacji przyjmuje się jako drugą fazę dojrzałości człowieka – okres progresywnej ekspansji dzieła życiowego u szczytu. W okresie tym występuje nastawienie przyszłościowe, dokonywanie dzieła jest przeżywane jako samorealizacja, powołanie, jako spełnienie przeznaczenia. 
Człowiek zrealizowany patrząc na swoje dokonania w określonym momencie życia uświadamia sobie, że ma już za sobą swoje opus magnum. Nie oznacza to jednak przerwania działalności ani zmniejszenia jej intensywności lecz przeżycia dokonania swego największego dzieła życia. Jest to punkt przełomowy w życiu dorosłego człowieka.
Coraz wyraźniej zaznacza się spadek, zaczyna dominować w życiu kategoria przeszłości. Rozpoczyna się okres starzenia się. Produkcja nie ustaje lecz nie jest to „ już to samo „.
Obniżające się tempo zależy w dużym stopniu od ogólnego energetycznego stanu organizmu, jak również od wewnętrznej odporności człowieka. Starzenie jest przeżywane od wewnątrz i od zewnątrz. Faza ta , to trzeci okres w życiu człowieka dorosłego.
Czas, gdy dorosły człowiek wyłącza się z głównego nurtu działania , to ostatni okres zwany schyłkowym lub właściwej starości. Nasila się bilansowanie własnego życia. Na podstawie własnej oceny i oceny innych ludzi kształtuje się ostateczny rezultat życia : udane lub nie, 
Osiągnięcie celu, zadowolenie i rozczarowanie. Po podsumowaniu swojego dzieła pozostaje czekanie na kres życia.

Powyżej przedstawiłam trzy fazy biegu życia człowieka dorosłego. Trzeba jednak zaznaczyć, że fazy te są zależne od warunków historycznych, środowiska wychowawczego, stanu zdrowia, wysiłku indywidualnego włożonego w pracę człowieka. W różnych zawodach potrzebne są inne różne dokonania aby osiągnąć dzieło życia – a to przecież jest celem człowieka dorosłego











  1. Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka
    2. Rozwój fizyczny
    3. Rozwój emocjonalny
    4. Rozwój społeczno – moralny
    5. Rozwój umysłowy
    Podsumowanie

    l. Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka

    Młodszy wiek szkolny, nazywany także późne dzieciństwo trwa od 7 do 10-12 r. ż. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę w szkole i uczęszcza do klas I-III szkoły podstawowej. Pierwsza klasa szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Dzieci wstępujące do szkoły różnią się między sobą nieraz bardzo znacznie, poziom ogólnego rozwoju dzieci oraz stopień ich dojrzałości do podjęcia nauki w szkole są bardzo nierówne i zjawisko to obserwuje się w skali światowej.
    O powodzeniu szkolnym dzieci decyduje wiele czynników m.in. dojrzałość szkolna, ale nie tylko ona. Losy szkolne dziecka zależą również od form i metod pracy dydaktycznej. Znaczną rolę odgrywają również warunki życia i sposób wychowania, zdrowie oraz wzajemne stosunki z nauczycielem i rówieśnikami.
    W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej.
    Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego. Społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych kl. I. (Okoń 2001:76) 
    Określenie „dojrzałość" dotyczy poziomu rozwoju dziecka, natomiast sformułowanie „szkolna" pozwala zrozumieć, iż idzie tu o taki poziom rozwoju, który uczyniłby dziecko gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostania stawianym przed nim w szkole zadaniom i obowiązkom. Dojrzałość szkolna jest wynikiem prawidłowego kierowania rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym.
    Rozpatrując gotowość do nauki, powinniśmy wziąć pod uwagę rozwój procesów poznawczych i ruchowych, które umożliwiają opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i liczenie, rozwój społeczny, emocjonalny i fizyczny a także zasób umiejętności i wiadomości, stanowiąc podstawę nauki w klasie pierwszej.
    Dojrzałość fizyczna wyraża się: dobrą sprawnością ruchową, zdrowiem, prawidłowym funkcjonowaniem systemu nerwowego oraz analizatorów, ogólną aktywnością ucznia.
    Dojrzałość umysłowa wyraża się w: zasobie wiedzy o świecie, bliższym i dalszym otoczeniu, o życiu przyrody i ludzi, umiejętności przechodzenia w procesach myślowych od konkretów do abstrakcji, zdolności analizy i syntezy wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi i umiejętności wypowiadania się, rozumieniu treści pojęć, rozbudzonej ciekawości i chęci zdobywania wiedzy o świecie.
    Dojrzałość emocjonalna i społeczna wyraża się w: umiejętności współdziałania z kolegami w nauce i w zabawie, w przeżywaniu radości z osiągnięć całej grupy, przyjmowania odpowiedzialności za powierzone zadania, okazywaniu uczuć wdzięczności, przyjaźni, życzliwości, panowania nad sobą w trudnych sytuacjach.
    Od dojrzałości szkolnej dziecka zależeć będzie jakość jego szkolnego startu, a więc, czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną czy też stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. (Stefańska-Klar 2000:131) 
    Wstąpienie dziecka do szkoły, to wielka zmiana w jego życiu. Od chwili pójścia do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia. Przechodzi od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej. Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą jego działalności. Codziennie podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną, a sposób w jaki się z nich wywiązuje podlega ciągłej ocenie.
    Szkoła staje się dla dziecka najważniejsza, kształci go i wychowuje, przekazuje mu szereg wiedzy i umiejętności, ćwiczy jego funkcje psychiczne i kształtuje jego osobowość. Z chwilą pójścia do szkoły dziecko wkracza w nowe stadium rozwoju. Systematyczne nauczanie i udział w życiu szkoły, coraz żywszy i bardziej bezpośredni kontakt z szerszym otoczeniem stanowią silne bodźce rozwojowe. Bodźce te powodują szybkie przeobrażenia w świadomości i osobowości dziecka w każdej ze sfer: sferze umysłowej, społecznej i emocjonalnej.
    Przeprowadzając charakterystykę osiągnięć dzieci w młodszym wieku szkolnym, trzeba zdawać sobie sprawę, że istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka i na karierę szkolną ma środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Należy podkreślić, że motorem rozwoju są zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej dziecka.
    Lidia Wołoszynowa (1975:530-532) dzieli młodszy wiek szkolny na dwie fazy rozwoju:
    - fazę pierwszą - obejmującą wiek od 7 do 8 lat. Wiek ten charakteryzują złożone zjawiska związane z przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z adaptacją do środowiska szkolnego i wymagań, do nauczycieli i rówieśników.
    - fazę drugą - obejmującą 9 i 10 rok życia, charakteryzują wyraźnie zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie.
    Młodszy wiek szkolny jest również okresem, w którym dominują różnorodne trudności szkolne. Trudności te wynikają częściowo z niedostatków intelektualnych, diagnozowanych w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, wynikające z zaburzonego uspołecznienia dziecka oraz niedojrzałości emocjonalnej, która utrudnia dzieciom dostosowywanie się do wymagań i obciążeń szkolnych. Niedostosowanie do warunków szkolnych rodzi nadmierne napięcia emocjonalne, nierzadko z cechami zahamowania emocjonalnego. Natomiast nadmierne napięcia eksplodują pojawieniem się lub nasileniem patologicznych nawyków, tików, jąkania oraz wystąpieniem nadruchliwości. (Szewczyk 1996:11)
    Napięcia związane ze szkołą stanowią podłoże często występującego zjawiska jakim jest fobia szkolna. Manifestuje się ona lękiem przed pójściem do szkoły, przed pewnymi lekcjami lub niektórymi nauczycielami. Fobii szkolnej bardzo często towarzyszą różne dolegliwości somatyczne, które utrudniają uczniom wypełnianie obowiązku szkolnego. Niedostosowanie do szkoły przyczynia się też do występowania zaburzeń zachowań społecznie nie akceptowanych takich jak; wagary, ucieczki z domu czy szkoły. Ujawnia się także w tym okresie wiele zaniedbań środowiskowych, często z towarzyszącymi nadmiernymi wymaganiami ze strony rodziców, którzy mają jedynie na celu egoistyczną chlubę z dziecka bez względu na jego możliwości intelektualne i rozwój emocjonalny. (Szewczyk 1996:11-12)

    2. Rozwój fizyczny 

    Młodszy wiek szkolny odznacza się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad powiększaniem się wysokości ciała. Coroczny przyrost wzrostu wynosi średnio 4,5-5,5cm. Przyrost wysokości i ciężaru ciała w tym wieku jest powolny i równomierny. Jednakże na początku tego okresu, między 6 a 8 rokiem, życia. zachodzi zjawisko wczesnego, pośredniego skoku wzrostowego, zwanego też skokiem „szkolnym".( Wołoszynowa 1975:537)
    Na początku okresu szkolnego zanikają dziecięce proporcje budowy ciała. Zwłaszcza pod koniec okresu wczesnoszkolnego, w wieku 9—11 lat, proporcje budowy ciała małego człowieka niemal nie różnią się od dorosłego. Oczywiście, rozwój fizyczny dziecka, czyli kształtowanie się proporcji ciała oraz przyrost długości i wagi, jest sprawą indywidualną. (Roszkiewicz 1983:16)
    Ponieważ zmiany cielesne są mniej widoczne, a przyrost wzrostu powolny, dzieci uzyskują kontrolę nad zdolnościami motorycznymi i doskonalą te spośród nich, których nie potrafiły opanować wcześniej. W wyniku tego wzrasta w tym czasie ogólna koordynacja i równowaga, następuje tez udoskonalenie różnych form aktywności fizycznej. (Turner, Helms 1999:281)
    Dziecko 7-letnie wstępujące do szkoły porusza się podobnie do człowieka dorosłego. Większość zabaw ruchowych w okresie późnego dzieciństwa wiąże się z rozwojem takich sprawności fizycznych, jak chodzenie, bieganie, rzuty, skoki i zapasy. Dzieci w tym wieku są bardzo ruchliwe. Ich ruchy są ekonomiczne i podporządkowane kontroli wyższych czynności nerwowych, znikają różnego rodzaju ruchy zbędne i współruchy. Dzieci w 11—12 roku życia opanowują różnego rodzaju umiejętności sportowe, takie jak pływanie, jeżdżenie na łyżwach i nartach. Jest to okres, w którym uzyskują one pełną harmonię ruchów. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:89-90)
    Wzrost siły i odporności dziecka związany jest z rozwojem. zachodzącym w obrębie podstawowych układów: pokarmowym, kostnym, oddechowym i mięśniowym
    Rozwój układu kostnego oraz rosnąca sprawność drobnych grup mięśniowych wpływają na stopniowe zwiększanie się precyzji manualnej, a także wytrzymałości przy wykonywaniu różnych czynności ruchowych. Kostnienie kości nadgarstka u dziecka 7-letniego nie jest jeszcze zakończone, dlatego dziecka w tym wieku nie można jeszcze przeciążać czynnościami wymagającymi precyzji manualnej. Kostnienie nadgarstka jest już na tyle zaawansowane u dzieci 10—12-letnich, że dopiero one mogą być bardziej obciążone tak pracami piśmiennymi w szkole, jak i innymi pracami fizycznymi. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:94)
    Rozwój mięśni ma tendencję do krańcowo szybkiego przebiegu; zmienia się nie tylko skład mięśni, stają się one też mocniej powiązane z kośćmi. Mimo tych pozytywnych zmian, mięśnie pozostają niedojrzałe pod względem pełnionej funkcji, co znajduje odzwierciedlenie w częstej u dzieci niezdarności i nieudolności ruchowej, w nierównych zmianach tempa ruchów, w niezdolności do siedzenia w jednej i tej samej pozycji przez dłuższy czas i dużej męczliwości. Rozwijające się mięśnie są też bardziej podatne na uszkodzenia pojawiające się wskutek nadmiernego przeciążenia. ( Turner, Helms 1999:282) 
    Włókna mięśni szkieletowych grubieją, a ich działanie staje się sprawne i odporne. Wzrasta także sprawność narządów wewnętrznych, jak serca, płuc, układu trawiennego, zostaje prawie zakończony rozrost mózgu (ciężar). Dzięki temu układ nerwowy nabiera cech równowagi, maleje w związku z tym niepokój ruchowy dziecka i wzrasta koordynacja psychoruchowa. (Popek 1990:40)
    Fizyczna sprawność i rozwój mięśni zalezą nie tylko od dobrej opieki, odpoczynku i aktywności, ale także od Ich struktury oraz sposobu, w jaki je użytkujemy. Prawidłowy rozwój mięśni i nerwów powoduje wzrost precyzji ruchu, jego szybkości, siły i wytrzymałości. (Turner, Helms 1999:282)
    Jednakże w początkowym okresie młodszego wieku szkolnego nadal zauważalna jest duża nadpobudliwość nerwowa. Mięśnie nie są dobrze rozwinięte, dziecko wykonuje dużo ruchów zbytecznych, szybkich, niedostosowanych do tempa pracy. Pod koniec tego okresu osiągają bardzo wysoką sprawność ruchową (w tym nazywanym przez teoretyków tzw. „wiekiem złotym”). Motoryka duża: sprawność przemieszczania się ciała w przestrzeni jest przez dziecko wykonywana chętnie, automatycznie, gdyż dzieci kochają ruch i nie wymaga specjalnej koordynacji. Słabo jest natomiast wykształcona motoryka mała, dlatego wymaga odpowiednich ćwiczeń jak: wycinanie, rysowanie, pisanie, lepienie z plasteliny, konstruowanie modeli itp. Nie mogą one jednak być wykonywane zbyt często i długo, gdyż mogłoby to doprowadzić do zniekształceń w okolicach palców i nadgarstka.
    Dziecko w wieku szkolnym może powstrzymywać się od jedzenia przez dłuższy czas, ponieważ wydzielanie, trawienie, wchłanianie i wydalanie stają się coraz bardziej uregulowane. W związku z tym, zmieniają się jego potrzeby związane z odżywianiem, posiłki nie muszą być już serwowane tak często i punktualnie jak dotychczas, za to o wiele ważniejsza staje się wartość energetyczna spożywanych pokarmów, gdyż dzieci potrzebują białek i witamin, a nie pustych, bezużytecznych kalorii zawartych w cukierkach, słodkich napojach i słodyczach.
    Układ oddechowy także ulega zmianom. Ciężar płuc wzrasta prawie dziesięciokrotnie przed zakończeniem okresu średniego dzieciństwa. Tempo oddechu obniża się. W miarę jak układ oddechowy pracuje coraz bardziej ekonomicznie i ujawnia większą elastyczność, oddychanie staje się wolniejsze i głębsze. 
    Układ krążenia rozwija się w powolnym tempie. Serce jest teraz mniejsze w stosunku do rozmiarów ciała, stale rośnie. Częstość akcji serca stopniowo się obniża, a ciśnienie krwi podnosi. 
    Mózg w okresie średniego dzieciństwa zbliża się do swej dojrzałej wielkości i wagi. Wzrostowi rozmiaru i ciężaru towarzyszy wzrost obwodu głowy.
    Ogólnie rzecz biorąc dzieci w tym okresie rozwijają się różnie. Zależne to jest od indywidualnej zmienności. Źródłem tej zmienności są czynniki dziedziczne oraz środowiskowe. Dziewczynki są bardziej sprawne manualnie, ale biegają zdecydowanie wolniej. Z czasem ich umiejętności zrównują się.
    Prawidłowy rozwój fizyczny zależy od wielu czynników. Główne z nich są to: wrodzone możliwości rozrostu, stan morfologiczny i czynnościowy wszystkich narządów uczestniczących w przemianie materii, wpływy środowiskowe, racjonalne odżywianie, psychiczne samopoczucie dziecka oraz stan zdrowia. Stan zdrowia dziecka w dużej mierze decyduje o osiąganiu przez dziecko powodzenia w szkole. Niski poziom sprawności dziecka może być spowodowany różnymi procesami chorobowymi, pewnymi wadami budowy, słabą koordynacją ruchów, zaburzeniami somatycznymi. Zły stan zdrowia dziecka decyduje także o nieregularności uczęszczania do szkoły .
    W okresie tym dzieci chorują jednak zdecydowanie mniej; związane jest to ze wzmocnieniem się układu krwionośnego, oddechowego i limfatycznego, a najczęstsze choroby na które zapadają związane są z układem oddechowym.


    3. Rozwój emocjonalny

    Początek nauki szkolnej otwiera nowy okres w życiu emocjonalnym i społecznym dziecka. Życie to jest coraz bogatsze. Dziecko nawiązuje liczne więzi emocjonalne z rówieśnikami i nauczycielem. Nauka szkolna pobudza emocje związane z aktywnością poznawczą, a sukcesy szkolne stają się przyczyną przeżyć uczuciowych o charakterze dodatnim. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:174) 
    Toteż na początku emocje i warunkowane przez nie działania mają charakter impulsywny, są afektami, dopiero stopniowo pod wpływem doświadczeń społecznych dziecka, a także nauki (racjonalizacja emocji) pojawiają się możliwości kierowania procesami przeżyć (hamowanie nadmiernych reakcji emocjonalnych), przez analizowanie sytuacji, przewidywanie stopnia ryzyka lub powodzenia w działaniu. Rośnie również świadomość odpowiedzialności za negatywne skutki działania. 
    Tak więc u dziecka wstępującego w progi szkoły przeważają emocje i uczucia kontrolowane. Dziecko odznacza się trwalszymi niż w przedszkolu przejawami i formami reakcji emocjonalnych, mających istotne znaczenie dla realizacji potrzeb i dążeń. W początkowym okresie są to jedynie potrzeby i dążenia osobiste, wraz z rozwojem kontaktów społecznych, głównie rówieśniczych, a także pod wpływem przyrostu wiedzy o świecie i systemie wartości w nim funkcjonujących, następuje rozwój potrzeb pozaosobistych, i co się z tym wiąże, uczuć wyższych (stosunek do innych ludzi, do idei i wartości). (Popek 1990:47) 
    Średniemu dzieciństwu towarzyszy większa dojrzałość emocjonalna. Oznacza to, że następuje wówczas przejście od bezradności do niezależności i samowystarczalności. Dojrzałość emocjonalna oznacza także nabywanie giętkości emocjonalnej i większego emocjonalnego różnicowania.(...) Chociaż wszystkie dzieci potrzebują „ujścia" emocjonalnego, często stają mu na przeszkodzie stereotypy związane z rolą płciową. W naszym społeczeństwie chłopcy są często pouczani, aby nie płakali i nie ujawniali strachu, a dziewczęta krytykowane, jeśli są fizycznie agresywne.(Turner, Helms 1999:309)
    Wyobrażenia będące źródłem lęku, czy radości kształtują się na bazie własnych uprzednio zebranych przez dziecko doświadczeń oraz są skutkiem informacji słownych, które dziecko otrzymuje. Porównuje różne doświadczenia i uczy się dostrzegać ich wspólne znaczenie.
    Dziecko w toku rozwoju uczy się opanowywać i kontrolować swoje reakcje emocjonalne (np. lęk, gniew złość) aby zadowolić najbliższych. Liczy się w coraz większym stopniu nie tylko z tym, czego życzą sobie dorośli lecz także z opinią swoich rówieśników. Potrzeba zdobycia uznania wobec kolegów, lęk przed dezaprobatą zmuszają dziecko do ukrywania niektórych uczuć i emocji, np. przykrości spowodowanej uzyskaniem złego stopnia, nagany od nauczyciela, strachu przed niebezpieczną sytuacją. W miarę rozwoju procesów poznawczych dziecko uczy się samodzielnie oceniać szkodliwość czy niecelowość pewnych form zachowania. Dzieci w młodszym wieku szkolnym mniej kierują się w swym postępowaniu zasadą przyjemności czy przykrości, a bardziej przewidywaniem odległych następstw swych czynów. Potrafią hamować swe pragnienia względnie zmuszać się do wykonywania określonych czynności, podporządkowując się wymaganiom społecznym. (Spionek 1970:140)
    Aktywność i ruchliwość należą do charakterystycznych i najzupełniej normalnych cech dziecka w tym okresie. Jeśli stwarza mu się warunki i prawidłowo organizuje tę aktywność, to zjawia się u dziecka trwały, pozytywny nastrój inaczej mówiąc dobre samopoczucie, dzięki czemu zachowanie się dziecka jest wyraźnie pozytywne i zrównoważone. Natomiast w wypadkach, kiedy otoczenie usiłuje wszelkimi sposobami zahamować wzbierającą aktywność dziecka, zaczynają zachodzić zmiany w samopoczuciu dziecka. Zachowanie trudne do zaakceptowania przez innych, staje się powodem niezadowolenia dziecka z samego siebie i jest źródłem jego negatywnych stanów uczuciowych.
    Podczas średniego dzieciństwa następuje spadek lęków związanych z zapewnieniem ciału bezpieczeństwa (lęk przed chorobą lub uszkodzeniem ciała) oraz lęku przed psami, hałasem, ciemnością i burzą. Większość nowych wyłaniających się u dzieci w tym wieku lęków jest związana ze szkołą i z rodziną. Na przykład u dzieci w wieku szkolnym może rozwinąć się lęk przed sprawdzianem. Nasilają się też lęki przed kpinami ze strony rodziców, nauczycieli i przyjaciół, podobnie jak przed odrzuceniem i dezaprobatą. Dlatego upominanie i zwracanie uwagi dziecku powinno przybierać formę możliwie życzliwą i niedefensywną, by odebrało ją jako słuszną radę, a nie pretensję budzącą często nie tylko lęki, ale również reakcję zwrotną w postaci agresji.
    Szczęście wywołuje duża różnorodność sytuacji, do których należy poczucie akceptacji, przyjemność płynąca z osiągnięcia celu, zaspokojenia ciekawości lub rozwój nowych zdolności. Innymi źródłami radości i szczęścia są: przebywanie z przyjaciółmi i ukochanymi osobami, niespodzianki, wartościowe podarunki, posiadane przedmioty oraz nowe wymagające wyzwania, sytuacje; jak np. opowiadanie dowcipów. Do tej pory dziecko lubiło je głównie słuchać, a teraz, gdy osiągnęło odpowiedni poziom emocjonalny i umysłowy, by móc wyrazić ich dwuznaczność, czy puentę, pragnie nimi „zabłysnąć”.
    Kolejnym czynnikiem wpływającym na szczęście dziecka jest miłość. Uczucie to, wcześniej nie rozumiane, wyrażane było głównie poprzez odwzajemnienie np. uścisków, czy pocałunków. Teraz rozumieją je pełniej, a dzieci które doznają miłości od swoich rodziców, zazwyczaj akceptują siebie jako ważne obiekty uczucia dla innych.
    Na rozwój emocjonalny dziecka w tym okresie bardzo istotny wpływ ma szkoła, gdyż wstępując w jej progi przeżywa tzw. „pierwszy kryzys autorytetu rodziców”. Ze względu na bliski kontakt z nauczycielem, nabiera on szczególnego znaczenia. To co powie nauczyciel jest ściśle przestrzegane: „Bo nasza pani powiedziała....”
    Badania psychologiczne wskazują, że główne motywy uczenia się dzieci w młodszym wieku szkolnym to:
    - aby nauczyciele i rodzice byli zadowoleni,
    - aby uzyskać określoną pozycję rówieśników,
    - aby mieć przedmiot opanowany,
    - dla oceny.


    4. Rozwój społeczno - moralny 

    „Przez rozwój społeczny rozumie się szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestniczenia w życiu i działalności społeczeństwa". (Wołoszynowa 1975:627) W rozwoju społecznym dziecka bardzo ważną rolę odgrywa środowisko. Środowisko obejmuje ogół jednostek, kręgi, grupy i inne zbiorowości, z którymi dziecko się styka i które wywierają wpływ na jego zachowanie.
    W młodszym wieku szkolnym dla rozwoju społecznego ważny jest układ stosunków, atmosfera, postawy, przekonania i tryb życia w domu rodzinnym, oddziaływanie nauczycieli na terenie klasy i szkoły oraz obcowanie z rówieśnikami.
    Rodzina jest pierwszym środowiskiem, gdzie rozpoczyna się uspołecznienie dziecka. Według norm w niej przyjętych kształtuje się u dziecka stosunek do wartości moralnych. Rodzina wpływa na rozwój osobowości, kształtując określone potrzeby i postawy .Obcując z rodzicami i rodzeństwem dziecko nawiązuje trwałe kontakty emocjonalne, a także uczy się określonych zachowań. Rodzina kształtuje w dziecku szereg uczuć społecznych, które są w życiu nieodzowne: poczucie obowiązku i odpowiedzialności, uczynność, miłość do rodziny, szacunek dla pracy i otoczenia.
    Każde dziecko rozwija się w określonej sytuacji rodzinnej. Wzajemne oddziaływanie rodziców na dzieci i dzieci na rodziców, a także wpływy rodzeństwa wytwarzają określony styl zachowania i klimat rodzinny. Rodzina przekazuje dziecku dziedzictwo kulturowe, zaspokaja jego potrzeby emocjonalne, stanowi główny czynnik kształtujący jego postawy wobec nauki szkolnej i współżycia społecznego. Oddziaływanie wychowawcze dokonuje się w toku życia codziennego. Efekty tego oddziaływania zależą w dużej mierze od:
    • struktury rodziny i związanych z tą strukturą stosunków międzyosobowych;
    • sposobu pełnienia przynależnych ról przez wszystkich członków rodziny;
    • stopnia uświadomienia sobie przez rodziców wychowawczej roli rodziny wobec dziecka. (Wilgocka- Okoń 1972:137)
    Istotną rolę w uspołecznianiu dziecka w tym okresie, oprócz rodziny, ma szkoła i nauczyciel.
    Średnie dzieciństwo jest okresem aktywnego rozwoju społecznego. W tym czasie interakcja pomiędzy dzieckiem i społeczeństwem poszerza się i staje się bardziej złożona, co dotyczy stosunków panujących w grupie rówieśniczej, działalności szkolnej, sportowej lub w rodzinie. Dzięki tym stosunkom społecznym dzieci uczą się, ze aby sprostać licznym oczekiwaniom i wymaganiom społeczeństwa, muszą dostosować do nich swoje zachowanie.(Turner, Helms 1999:308)
    Oprócz nauczyciela, również szkoła i jej otoczenie wywierają znaczny wpływ na kształcenie się światopoglądu społecznego dziecka. Przekraczając jej próg napotyka ono pierwsze trudności, jakie sprawia mu przejście z działalności zabawowej do obowiązku nauki szkolnej. Dzieci idące do pierwszej klasy nadal pragną się bawić, a jednocześnie pociąga je sam proces uczenia się, to że mają przybory szkolne, chęć zaspokojenia wymagań nauczyciela, osiągnięcia określonej pozycji w grupie rówieśników.
    W okresie późnego dzieciństwa wzrasta znaczenie i atrakcyjność kontaktów z rówieśnikami. O ile na początku dziecko z trudem adaptuje się do dłuższego przebywania w klasie czy na ogromnym szkolnym korytarzu, o tyle w klasach następnych szkoła staje się terenem spotkań z kolegami, podobnie jak podwórko czy plac zabaw (Bulla 1997). Kontakty społeczne na terenie klasy szkolnej i poza nią stają się jednym z najważniejszych tematów rozmów i wypowiedzi.(Stefańska-Klar 2000:147)
    Z chwilą przekroczenia progu szkoły dziecko staje się pełnowartościowym i świadomym członkiem zespołu klasowego. Uczestnicząc we wspólnych przeżyciach całej klasy dziecko ma silne poczucie więzi ze swoją grupą.
    Chętnie podejmowaną w tym wieku formą aktywności dziecięcej są grupowe zabawy ruchowe z regułami gry. Współzawodnictwo, walka i wzajemna pomoc, pociąga dzieci i zachęca do zespołowego działania. Uczniowie w pierwszych latach nauki w szkole szukają towarzystwa kolegów i dążą do wspólnego działania, ale nie mają jeszcze poczucia wspólnoty. Każde dziecko jest jakby odizolowane od innych. Ulega to zmianie dopiero w kolejnych latach nauki. W ciągu kilku pierwszych lat zachodzą też poważne zmiany w stosunkach koleżeńskich między dziećmi. Uczniowie kl. I. nie mają problemów w nawiązywaniu kontaktów. Chętnie przebywają ze sobą dzieci, które blisko siebie mieszkają, siedzą razem w ławce lub razem się bawią . Dobrym kolegą zostaje ten, kto się dobrze uczy . Natomiast w kl. II i III dobrym kolegą jest ten kto pomaga innym, z kim można wszystko robić wspólnie. W miarę rozwoju osobowego koledzy stają się dla dziecka kimś bardzo ważnym. Dzieci zaczynają dostrzegać, że ich wzajemne kontakty dają im wiele radości i satysfakcji.
    Podstawową forma kontaktu z rówieśnikami jest zabawa. W młodszym wieku szkolnym zmienia się jej charakter, tematyka i funkcja. Jako nowy temat zabaw pojawia się szkoła. Dzieci naśladują zachowanie nauczycieli, a typowe dla tego wieku są zabawy zespołowe, zarówno asocjacyjne (wspólne, bez podziału zadań, przywódcy, dzieci pomagają sobie, rozmawiają ale każdy ma swój osobny cel), jak i kooperacyjne, w których jasno określone są cele, zasady i dziecko współdziała z innymi. Popularne są gry sportowe, planszowe, intelektualne, komputerowe.
    „Moralność jest to zgodność z moralnym kodeksem grupy społecznej. Termin ten pochodzi od łacińskiego słowa mores, oznaczającego obyczaje lub zwyczaje ludowe. Postępować w sposób moralny to znaczy postępować zgodnie z zasadami zachowania się przyjętymi przez społeczeństwo.” (Hurlock 1961:446)
    Rozwój moralny polega na interioryzacji różnorodnych reguł postępowania i zastosowania ich w kontaktach między ludzkich. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:182)
    Nawiązując do koncepcji Piageta w tym wieku możemy obserwować dwie fazy rozwoju moralności:
    1 faza – I – II klasa szkoły podstawowej – dominuje heteronomia moralna. Jest to moralność przymusowa; realizm moralny. Dziecko uznaje za sprawiedliwe wszelkie nakazy formułowane przez dorosłych. Autorytet dorosłych jest tak wielki, iż dziecko uznaje, że polecenia rodziców należy zawsze i bezwzględnie respektować. Oznaką heteronomii moralnej jest także traktowanie groźby i kary, jako głównego powodu, dla którego należy przestrzegać reguł.
    2 faza – w klasach III i IV dziecko wchodzi w okres autonomii moralnej. Ten rodzaj moralności nakazuje postępować zgodnie z wyznawanymi przez siebie normami, bez względu na okoliczności (tzn. nie z powodu przymusu, obawy przed karą czy w oczekiwaniu na nagrodę), ale dlatego, że postępowanie to uważa się za słuszne. Satysfakcjonujące dla dziecka jest samo postępowanie zgodne z normą, dlatego okres ten zwykło się też nazywać okresem moralnego pryncypializmu.(por. Stefańska-Klar 2000:136-137)
    Przechodzenie na wyższy poziom rozwoju moralnego zależy w dużej mierze od warunków życia dziecka oraz od oddziaływań wychowawczych jakim jest poddawane. Proces ten dokonuje się stopniowo i przebiega łącznie z rozwojem uczuć społeczno-moralnych. Moralne normy zachowania się dziecko może przejąć od dorosłych, zrozumieć, a następnie uczynić własnymi, wewnętrznymi zasadami o ile będą one odczuwane jako właściwe. Jeśli uświadamianiu moralnych norm zachowania się towarzyszą głębokie przeżycia uczuciowe, wtedy dziecko chętniej przyswaja je i włącza do działania jako pewne drogowskazy postępowania.




    5. Rozwój umysłowy

    Rozwijające się zdolności umysłowe w parze z doświadczeniami zdobywanymi w szkole umożliwiają nowe osiągnięcia. Główną rolę odgrywają tu procesy poznawcze.
    Uwaga dziecka rozwija się z mimowolności w kierunku dowolności. W uwadze tej dużą rolę odgrywa świadomość, przez co staje się ona trwalsza, bardziej przeżuta i pojemna. Rozwój spostrzeżeń przybiera formę umiejętności wyodrębniania poszczególnych elementów; jest to proces analizy przy jednoczesnej umiejętności uogólniania, scalania elementów – synteza spostrzeżeniowa.
    W okresie późnego dzieciństwa rozwija się uwaga dowolna w toku nauki szkolnej. Początkowo dziecku trudno jeszcze utrzymać uwagę przez całą lekcję, chyba że jej treści są bardzo interesujące, a sposób ich przekazywania — urozmaicony. Stopniowo dzieci coraz bardziej świadomie koncentrują uwagę na temacie lekcji i potrafią utrzymywać ją własnym wysiłkiem woli, nawet jeśli dany rodzaj pracy, np. ćwiczenia w pisaniu lub liczeniu, nie jest dla nich szczególnie ciekawy. Ważnym czynnikiem jest kierowanie uwagą dzieci przez nauczyciela i to zarówno kształtowanie dowolnej uwagi uczniów, jak i podtrzymywanie ich uwagi mimowolnej. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:112)
    W okresie późnego dzieciństwa, w związku z rozwojem analizy spostrzeżeniowej, tj. umiejętności wyodrębniania w spostrzeganych przedmiotach rozmaitych cech i własności, konstytuujących dany obiekt i stanowiących jego istotne składniki, zmienia się także charakter wyobrażeń odtwórczych i wytwórczych dziecka. Nauka szkolna: oglądanie eksponatów roślin i zwierząt czy też żywych ich okazów, śledzenie serii obrazków statycznych przedstawiających fazy jakiegoś zdarzenia oraz recepcja filmów i widowisk teatralnych dla dzieci — kształtuje umiejętność uważnego obserwowania przyrody i innych zjawisk otoczenia. Szkoła poszerza możliwości wyobrażeniowej reprezentacji świata, stanowiąc jednak zarazem pewien hamulec dla rozwoju nieskrępowanej wyobraźni twórczej. Wyobraźnia staje się bowiem w większym stopniu niż poprzednio procesem kierowanym przez nauczyciela oraz przez materiał informacyjny. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:117-118)
    W okresie późnego dzieciństwa następuje dalszy rozwój pamięci. Pamięć do tej pory raczej mechaniczna, zaczyna się przekształcać w pamięć w coraz większym stopniu logiczną. Stosowane przez dzieci sposoby zapamiętywania, zmieniają się wraz ze wzrastającą u nich tendencją do porządkowania i kategoryzowania informacji, a także z doskonaleniem się możliwości ich zapisu oraz organizacji (reprezentacje pojęciowe). Powszechne u dzieci w okresie średniego dzieciństwa nastawienie na dosłowne zapamiętanie wyuczanego materiału, zaczyna ulegać zmianom. Dzieci szkolne coraz częściej starają się zrozumieć treść tego czego się uczą, dokonują samodzielnej analizy, przekształcenia i organizacji informacji zawartych w materiale. Wykorzystują przy tym rozmaite strategie pamięciowe.(Stefańska-Klar 2000:134-135)
    Doniosłe przeobrażenia dla ogólnego rozwoju dziecka zachodzą w myśleniu. Myślenie, w odróżnieniu od innych procesów poznawczych, jest procesem poznania pośredniego i spełnia ogromną rolę w życiu każdego człowieka.
    „Myślenie jest uznawane jako najwyższa forma regulacji stosunków między organizmem a środowiskiem.” (Szemińska 1991:122) W młodszym wieku szkolnym, głównie pod wpływem nowych zadań natury poznawczej, jakie stawia przed dzieckiem szkoła i nauczyciel, przeobrażeniu ulegają wszystkie procesy poznawcze, a w szczególności oparte na nich i ściśle z nimi związane myślenie. Staje się ono samodzielną wewnętrzną czynnością poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki. Ta nowa postać myślenia zwana jest myśleniem pojęciowym, abstrakcyjnym, symbolicznym albo słowno-logicznym.
    Rozwój myślenia dziecka w tym wieku dokonuje się stopniowo, metodą interioryzacji czynności zewnętrznych (opartych na spostrzeżeniach i wyobrażeniach przedmiotów) i przekształcania się tych czynności w operacje myślowe. Małe dziecko reaguje na bodźce, które działają na jego zmysły. Dorosły, dzięki procesom myślowym, może oderwać się od tego co spostrzega w danej chwili przewidując to, co dopiero ma nastąpić. Okazuje się, że im wyższy poziom myślenia, tym bardziej pośrednie jest nasze poznanie. Dzięki ukształtowanym pojęciom i znajomości praw, którym podlegają rozmaite zjawiska, każdy człowiek może przewidywać, co się może wydarzyć w przyszłości (w zakresie coraz większych odległości czasowych i przestrzennych). (Szemińska 1991:121)
    Szwajcarski psycholog Jean Piaget przeprowadził wiele doświadczeń nad rozwojem myślenia. Wykazał, że zdolność do wykonywania czynności odwrotnych w myśli, czyli operacji, rozwija się stopniowo. Dla dzieci w wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie przedoperacyjne. Następnie , mniej więcej w wieku 6-8 lat, zaczynają się rozwijać operacje konkretne, związane jednak bardzo ściśle z czynnościami na przedmiotach (tzw. manipulacjami) oraz ze spostrzeganiem. Operacje konkretne stanowią niezbędny etap przygotowawczy dla rozumowania abstrakcyjnego. Dopiero na wyższym poziomie rozwoju kształtują się operacje formalne, w których występuje rozumowanie dedukacyjne. Wysuwane są hipotezy, których prawdziwość sprawdzana jest przez zestawienie przesłanek. (Szemińska 1991:122)
    Operacja myślowa - wg J. Piageta - jest to czynność umysłowa wewnętrzna, umożliwiająca łączenie przeciwstawnych czynności w jedną całość. Pamiętać należy przy tym, iż czynność wewnętrzna w przeciwstawieniu do praktycznej czynności zewnętrznej
    wykonywana jest w umyśle i może dotyczyć uprzednich spostrzeżeń (wyobrażeń), stów (sądów) i symboli, natomiast czynność zewnętrzna wykonywana jest na przedmiotach i związana jest bezpośrednio ze spostrzeganiem.
    Odwracalność - to specyficzna cecha operacji, która łączy wzajemnie odwrotne czynności w jedną czynność umysłową (całość).
    Dla rozwoju myślenia ważne jest nie tylko stwierdzenie tego, co jest dane w spostrzeżeniach, ale i przewidywanie tego, co ma dopiero nastąpić. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do myślenia matematycznego.
    Niezwykle ważną kwestią dla rozwoju myślenia jest to, by czynności dziecka były wykonywane świadomie i skierowane na określony cel. Wielokrotne powtarzanie tej czynności prowadzi do jej automatycznego wykonywania, co z kolei utrudnia pojęcie myślowe. Im wcześniej jakaś czynność jest zautomatyzowana, tym mniejszy w niej udział świadomości. Dlatego ważne jest, by w początkowym okresie nauki dziecka stwarzać optymalne sytuacje i warunki konieczne dla rozwoju myślenia, szczególnie myślenia matematycznego.
    Do podstawowych czynności decydujących o przebiegu procesu myślenia zalicza się analizę i syntezę, abstrakcję, uogólnienia i wreszcie systematyzację. Na podstawie tych czynności myślowych tworzą się pojęcia. W związku z przyswojeniem pojęć i zapoznaniem się z ich nową treścią rozwijają się procesy myślowe, zjawiają się nowe sposoby rozumowania i dowodzenia, nowy stosunek do zjawisk, co z kolei pozwala na ujęcie treści pojęcia w sposób coraz bardziej złożony. W toku nauki szkolnej pod kierunkiem nauczyciela zasób pojęć i wyobrażeń dziecka stale się powiększa oraz przekształca. Według Piageta koniecznym warunkiem do kształtowania się pojęć jest osiągnięcie odwracalności myślenia. Jak wykazały badania psychologiczne, odwracalność myślowa osiągalna jest bardzo powoli w okresie stadium operacji konkretnych.
    W klasach początkowych procesy myślenia dziecka są ściśle powiązane z działaniem i praktyką. Zależność ta jest nierozerwalna.
    Aby korzystnie wpływać na rozwój myślenia dziecka, niezbędne jest uwzględnienie kolejności etapów rozwoju i stopniowe przygotowywanie dziecka do przejścia na wyższy poziom rozumowania.


    Podsumowanie 

    Młodszy wiek szkolny rozpoczyna się z chwilą wstąpienia dziecka do szkoły. Staje się ona potężnym czynnikiem rozwoju. Przekroczenie progu szkolnego to wielka zmiana w życiu dziecka. Ogromną trudność sprawia mu przejście z niczym nie ograniczonej zabawy dziecięcej do obowiązkowej i systematycznej nauki szkolnej. Choć nastroje dziecięce towarzyszące wstąpieniu do instytucji szkolnej są jak wskazują badania bardzo pozytywne (dziecko bardzo pociąga sam fakt rozpoczęcia nauki i posiadania przyborów szkolnych), łatwo mogą one ulec zmianie, gdyż dziecko może się zniechęcić ewentualnymi niepowodzeniami lub też podejściem nauczyciela. Dlatego niezmiernie ważne jest aby rozwój psychofizyczny rozpoczynających zmagania szkolne uczniów, przebiegał prawidłowo, bez żadnych zakłóceń i równomiernie we wszystkich sferach: fizycznej, emocjonalnej, społeczno-moralnej i umysłowej.
    W przeciwieństwie do poprzedniego okresu, młodszy wiek szkolny charakteryzuje się wolniejszym tempem rozwoju fizycznego. Nadal natomiast dzieci są bardzo chłonne poznawczo, emocjonalnie i społecznie. Normy i zachowania, jakich się uczą, są ściśle zdeterminowane przez naśladowanie nauczycieli i rodziców, a w następstwie zdobytych doświadczeń pod koniec tego okresu wyraźnie się usamodzielniają.
    Już Jaen Piaget stwierdził, że odpowiedni poziom rozwoju dziecka pod każdym względem jest niezwykle istotny dla faktu rozpoczęcia nauki szkolnej. Dlatego opracowana przez niego metoda badania dojrzałości szkolnej przewidziała dogłębne sprawdzenie możliwości dziecka z zakresu umiejętności fizycznych i umysłowych oraz dojrzałość społeczną, emocjonalną i wolicjonalną. Uważał on, że niewystarczająco zaawansowany poziom możliwości w choć jednej z powyższych sfer, będzie oznaczał trudności w podjętej nauce, które przeradzając się w niepowodzenia, mogą prowadzić do zniechęcenia, apatii, a nawet fobii szkolnej.








Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
mlodszy wiek szkolny[1], Studia, RÓŻNE MATERIAŁY
psychologia dziecka, MŁODSZY WIEK SZKOLNY, Przemysław Rakowski
Okres późne dzieciństwo, młodszy wiek szkolny zagadnienia
Młodszy wiek szkolny, ^v^ UCZELNIA ^v^, ^v^ Pedagogika, promocja zdrowia z arteterapią i socjoterapi
Młodszy wiek szkolny(4), Pedagogika Specjalna, Edu. i reh. os. z lekka NI
Młodszy wiek szkolny, 00 PEDAGOGICZNE
mlodszy wiek szkolny, Studia, Pedagogika, Psychologia
Młodszy wiek szkolny
młodszy wiek szkolny(3), Pedagogika Specjalna, Edu. i reh. os. z lekka NI
mlodszy wiek szkolny, Studia, Pedagogika pracy
pedagogika, Młodszy wiek szkolny, MŁODSZY WIEK SZKOLNY
młodszy wiek szkolny
mlodszy wiek szkolny
IV Póżne dzieciństwo Młodszy wiek szkolny
Młodszy wiek szkolny
Młodszy wiek szkolny
MŁODSZY WIEK SZKOLNY pr
CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU DZIECKA W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYMMłodszy wiek szkolny trwa tylko cztery lata
starszy wiek szkolny prezentacja

więcej podobnych podstron