Dr Barbara Ślusarczyk
PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY - uwagi ogólne
Protokół dyplomatyczny jest ważnym narzędziem w realizacji zadań polityki zagranicznej i kontaktach międzynarodowych. Współcześnie coraz częściej zasady protokołu znajdują zastosowanie także w środowiskach innych niż służba dyplomatyczna. Bowiem stosowanie protokołu charakteryzuje jednakowa wyszukana uprzejmość i okazywanie szacunku wobec wszystkich.
Protokół to nade wszystko:
- uprzejmość,
- profesjonalizm,
- szacunek.
Protokół to także zasady dobrych manier, powszechnie przyjęte i stosowane na płaszczyźnie kontaktów towarzyskich. Stąd dostosowanie się do jego zasad pozwala uniknąć zarówno niezręcznych sytuacji jak i nakazuje okazać każdemu szacunek, należny z tytułu zajmowanej pozycji, stanowiska, wieku czy płci.
Znajomość powszechnie obowiązujących zasad protokołu dyplomatycznego jest niezbędna każdemu uczestnikowi międzynarodowego spotkania, czy to konferencji, sympozjum, czy zjazdu.
Zasady protokołu określają jak należy zachować się w pierwszych kontaktach, przy stole negocjacyjnym oraz biesiadnym, na przyjęciu w merostwie czy w ambasadzie, lub na obiedzie wydanym na cześć delegacji w hotelu. Zasady te określają rolę gospodarza przyjęcia i jego uczestników, regulują one wzajemne stosunki przełożonych i podwładnych, zachowanie w określonych sytuacjach, podczas rozmów, na przyjęciu, przy stole, czy w kontaktach towarzyskich z partnerami.
Protokół określa również sposoby posługiwania się korespondencją, kontaktowania się telefonicznego, prowadzenia rozmowy, a nawet określa ubiór, dostosowując go do sytuacji, pory dnia, okoliczności i zwyczajów międzynarodowych.
Międzynarodowy charakter protokołu dyplomatycznego umożliwia także szybkie znalezienie i dostosowanie się do nowej sytuacji, podczas wizyty czy konferencji międzynarodowej, jak również pozwala uniknąć sporów i nieporozumień jakie mogłyby zaistnieć na tle prestiżowym między przedstawicielami różnych państw (korporacji, podmiotów gospodarczych, itp.).
Stosowanie zasad procedencji ułatwia sprawną organizację oficjalnych wizyt i uroczystości. Rozwiązuje problem rozsadzania gości przy stole, określa kogo należy uhonorować, kogo w pierwszej kolejności powitać. Porządkuje także wzajemne stosunki w ramach delegacji określając kto przed kim wchodzi, gdzie zajmuje miejsce. Określa kto do kogo powinien podejść, kogo komu przedstawiamy, kto komu pierwszy powinien złożyć wizytę itp.
Protokół dyplomatyczny istnieje od prawie dwustu lat w formie przynajmniej częściowo skodyfikowanej. Natomiast początki ceremoniału przyjmowania obcych posłów są starsze, sięgają epoki starożytności. Polski protokół jest dużo młodszy, bowiem powstał dopiero po pierwszej wojnie światowej, wraz z odrodzeniem się Rzeczypospolitej. Jego główni współtwórcy Stefan hrabia Przeździecki i Karol Bertoni, do czasu odzyskania niepodległości byli zawodowymi dyplomatami: pierwszy w służbie Rosji, drugi - Austro-Węgier. Protokół dyplomatyczny jest częścią polskiej historii, chroniąc zasady zachowań, godność państwa i przyczyniając się do zachowania formy, nawet w czasach gdy z lekceważeniem odnoszono się do jego treści.
Protokół dyplomatyczny może być wykorzystywany do politycznej manifestacji. Słynna jest historia dworu otomańskiego, kiedy to przez cały wiek XIX - manifestując wrogość turecko-rosyjską - pozostawiał wolne miejsce oczekujące na posła polskiego. Gdy wyczytywano go na uroczystościach dworskich, odpowiedź szambelana brzmiała nieodmiennie - empeche - nie mógł przybyć.
Posługując się językiem protokołu dyplomatycznego - gdy taka jest wola stosującego go państwa - możemy posuwać się do starannie przygotowanej i świadomej zniewagi dyplomatycznej, by zasygnalizować poważny kryzys w stosunkach międzynarodowych, z innym państwem. Tradycyjnie często posługiwała się nim dyplomacja francuska - od Napoleona obrażającego ambasadorów państw, którym zamierzał wydać wojnę, poprzez generała de Gaullea, który celował w sztuce odmowy uściśnięcia dłoni rozmówcy, aż po niedawną wypowiedź prezydenta Chiraca, który wyrażał się protekcjonalnie o nowych członkach Unii Europejskiej. Należy pamiętać, że takie intencjonalne działanie nie jest gafą, nie ma cech osobistych i nigdy nie wynika z nieumiejętności panowania nad własnymi emocjami, jest natomiast precyzyjnym przesłaniem wysłanym językiem protokołu dyplomatycznego.
Współcześnie protokół dyplomatyczny oznacza kod uprzejmości, który łączy dyplomatyczne formy, ceremonię i etykietę. Należy pamiętać, że protokół reguluje stosunki między państwami i ich przedstawicielami, ceremoniał służy organizacji uroczystości oficjalnych, etykieta natomiast jest przestrzeganiem sposobu zachowania i ubioru w sytuacjach publicznych.