TEMAT 19: Na podstawie twórczości Jana Kochanowskiego przedstaw renesansowy
obraz życia.
Jan Kochanowski był najwybitniejszym twórcą doby renesansu, zaś geniuszem literackim prześcignął go dopiero Adam Mickiewicz. Jan Kochanowski poprzez swe humanistyczne studia w kraju (Kraków) i za granicą (Padwa, Polonia) otrzymał znakomite wykształcenie, głęboką znajomość kultury antycznej, mitologii i wielkich klasyków greckich i rzymskich, co spowodowało, że stał się tzw. „poetą doctus” - stale powracającym i nawiązującym do wielkiej kultury antyku. Kochanowski uważał, że poezja powinna być tworzona w języku ojczystym. Twórczość jego jest bardzo bogata i obejmuje zbiory: „Fraszek”, „Pieśni”, „Trenów” i innych wielu utworów. Większość czasu spędzał na dworach magnackich i królewskich. Czynnie uczestniczył w życiu towarzyskim i we wszystkich organizowanych zabawach. Tę renesansową radość życia odzwierciedlił w wielu fraszkach i pieśniach, jak np.: „O doktorze Hiszpanie”, czy „Miło szaleć, kiedy czas po temu”. Pomimo to życie dworskie sprzykrzyło mu się i wrócił do Czarnolasu.
Żyjąc na wsi realizował humanistyczny ideał szczęścia, który dostrzegał w możliwości oddawania się ulubionym zajęciom, życzliwości wobec innych. Przykładem jest typowa fraszka biesiadna „O doktorze Hiszpanie”, której bohaterem jest doktor Roizjusz, nadworny lekarz Zygmunta Augusta. Poeta w lapidarny sposób przedstawia bieg wydarzeń - trwa uczta, w trakcie której doktor postanawia zakończyć „picie” wina i pójść spać. Lecz biesiadnicy chcą zmusić doktora do kontynuowania nocnej libacji. Ten barwny, humorystyczny obrazek zakończony jest doskonałą pointa, wypowiedzianą przez doktora:
„Trudny - powiada - mój lud z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany”.
Natomiast wśród pieśni charakteryzujących renesansową postawę poety należy wymienić utwór „Miło szaleć, kiedy czas po temu”. Jest to utwór utrzymywany w epikurejskim tonie, optymistyczny hymn do radości. Trzeba cieszyć się życiem, trzeba się bawić „kiedy czas po temu”, w trakcie wesołej zabawy trzeba zapomnieć o różnicach i uprzedzeniach stanowych.
Pieśń IX pt. „Nie porzucaj nadzieje” jest przykładem stoicyzmu. W utworze tym autor porównał zmienne koleje losu ludzkiego do przemian zachodzących w przyrodzie. Zima symbolizuje smutki, troski, zmartwienia, a wiosna - radość i nadzieję na lepsze. Słowa:
„Nic wiecznego na świecie,
Radość z troska plecie”
Wyrażają ciągłe przeplatanie się ludzkich losów. Zamieszczenie informacji o wschodach i zachodach słońca, o kolejnym następowaniu po sobie pór roku ma dowodzić, że czas nieuchronnie płynie. Pomocą zaś w godnym przeżyciu danego nam czasu, lekarstwem na wszystkie niepogody życia powinien stać się stoicyzm i jego wewnętrzna równowaga duchowa.
Jan Kochanowski tworzy cykl „XIX Trenów” - zrywa tutaj z klasyczną tradycją starożytną, przedmiotem swoich łez i rozpaczy czyni zmarłe dwuipółletnie dziecko. Opisuje w nich osobistą tragedię, która go dotknęła, wielki żal i smutek po stracie ukochanej córki Urszulki. „Tren VIII” - uważany jest za jedno z arcydzieł liryki, pozbawiony prawie całkowicie środków stylistycznych (co ukazuje prawdę prawdziwych uczuć) spokojnie, refleksyjnie wspomina swoją zmarłą córkę, ukazane jest przejście do poszukiwania poety po jej stracie. Utwór oparty jest na zasadzie kontrastu; w pierwszej części jest to apostrofa do zmarłej Urszulki. Opisana sytuacja domu pełnego jej dziecięcego szczebiotu i ciągłego ruchu, a w drugiej - obraz domu pustego i cichego.
Kochanowski porusza też poczucie obowiązku Polaków wobec ojczyzny i problem ten przedstawia w pieśni V „O spustoszeniu Podola”. Ma ona charakter patriotyczny i wyraża rozpacz po najeździe Tatarów na Podole. Poeta poczuwa się do obowiązku nawoływania rodaków do walki z wrogiem. Stwierdza ironicznie, iż Polak nie potrafi zająć się sprawami wobec kraju, bowiem zbyt jest zajęty sobą. Utwór kończy się stwierdzeniem:
„Nową przypowieść Polak sobie kupi, że i przed i po szkodzie głupi”.
„Odprawa posłów greckich” - to utwór, który zawiera wymowę polityczną, zwróconą do zwierzchników państwa, którzy nie dbają o powierzone im losy ogółu, ale o swoje własne interesy, a właściwym ich zadaniem jest dbanie o dobro obywateli.
I właśnie dlatego, że tak pięknie i wyraziście umiał pisać o radości i nieszczęściu - twórczość Jana Kochanowskiego jest ponadczasowa i aktualna po dzisiejsze czasy.