Cezary Baryka - bohater poszukujący idei.

1) Rodowód Cezarego i jego rodziny
Matka Cezarego - Jadwiga Dąbrowska pochodziła z Siedlec i mimo, iż całe prawie życie spędziła w Rosji to "duchem mieszkała w Siedlcach". Ojciec natomiast - Seweryn Baryka, pochodzący z "Królestwa", mieszkał w Rosji, gdyż tu były najlepsze warunki dla zarobienia pieniędzy i zajęcia wyższego stanowiska. Taką możliwość dała mu posada w Baku. Była ona na tyle dochodowa, że Seweryn, mimo widocznej tęsknoty żony do ojczyzny, nie zdecydował się na powrót. Mieli oni jedynego syna - Czarusia, którego obdarzyli ogromną miłością. Od najmłodszych lat miał Cezary najlepszych nauczycieli i korepetytorów. W gimnazjum uczył się nieźle i wciąż otaczany był miłością swych rodziców.

2) Główne etapy biografii Cezarego - etapy kształtowania się świadomości i postawy społecznej i ideowej bohatera
a) dzieciństwo
Dzieciństwo upływało Cezaremu w dostatku i miłości. Rodzice kochali go ponad życie, nie szczędzili dla niego wydatków, był ich największym szczęściem, radością i pociechą. Nigdy niczego mu nie brakowało. Rodzice, mając piękny dom i pokaźną kwotę w banku rozpieszczali go i dawali mu to, co najlepsze.

b) I wojna światowa i rewolucja w Rosji
Sytuacja Cezarego zmienia się, gdy jego ojciec idzie na wojnę. Cezary jeszcze niewiele rozumie, gdy żegna ojca "nie podzielał i zupełnie nie rozumiał płaczu i spazmów matki". Miał dopiero 14 lat i nie zdawał sobie sprawy, że w momencie wybuchu wojny jego idylla rodzinna została zdruzgotana. Został sam z matką, która nie potrafiła utrzymać go w domu, a Cezary powoli nie zważając na matkę, zaczął robić, co chciał. Całe dnie spędzał poza domem, wdając się w bójki, często wszczynał kłótnie i zatargi z nauczycielami. Matka go prawie nie widywała, a on zupełnie się tym nie przejmował.

Pewnego dnia wybuchła rewolucja. Wydarzenie to Cezary przyjął niezwykle entuzjastycznie. Po pobiciu dyrektora gimnazjum został wydalony ze szkoły, ale zupełnie się tym nie przejął. Był całkowicie po stronie rewolucji. Nic złego nie widział w tym, że znikały wszelkie towary, pozamykano sklepy, zabrakło żywności, banki nie wypłacały pieniędzy, nie dostawano pensji, wyrzucano z mieszkań. Cezary brał udział w zebraniach ludowych, na których wieszano burżuazyjnych wyzyskiwaczy. Wszystko, co wypowiadali mówcy na tych zgromadzeniach "trafiała do przekonania, było jakoby wyjęte z jego wnętrza...". Nie słuchał matki, która próbowała mu to wyperswadować i przekonał go, że rewolucja i komunizm to zło, to "pospolita grabież". Cezary posunął się do tego, że "dla idei" wskazał miejsce zakopanego majątku rodzinnego - "Dość tego życia na koszt ludu". Cezary nie pytał później matki, skąd bierze pieniądze na jedzenie, ale powtarzający się kawior i ryby trzy razy dziennie, zarekwirowanie ich mieszkania, zmusiły go do przemyśleń i do tego, że zaczął spostrzegać rzeczy i zjawiska, jakich wcześniej nie dostrzegał. Zauważył on przede wszystkim swoją matkę, która wyglądała zupełnie inaczej, była biedna, stara i niepodobna do tej sprzed wybuchu wojny. Dowiedział się o jej wyprawach za miasto po jedzenie i wtedy "ogarnął go żal straszliwy". Codziennie wychodził z nią do portu wypatrywać Seweryna z wojny. Podczas jednego z takich oczekiwań spotkali grupę nędzarek. Jadwiga udzieliła im schronienia, jak się okazało, było to księżna Szczerbatow - Mamajew z córkami, które uciekały z kraju. Niestety podczas rewizji znaleziono je i Cezary z matką dostali się na czarną listę. Wyśledzono schowek, w którym pani Jadwiga trzymała resztę skarbu i za karę skierowano ją do robót publicznych w porcie. Nie wytrzymała ciężaru pracy i zmarła. Cezary musiał żebrać u władz, aby urządzono jej katolicki pogrzeb. Gdy mu się to udało, czekało go jeszcze jedno rozczarowanie, bo oto zobaczył, że ktoś zdarł z palca matki złotą obrączkę. Mimo tego wszystkiego Cezary nadal trwał przy rewolucji, mimo, iż jej ofiarą padła jego matka. W marcu 1918 roku rozpoczęły się walki między Ormianami i Tatarami. Cezary w tym czasie spełniał pod przymusem obowiązek grabarza. Mimo, iż przywykł do tego zajęcia, pewnego dnia jego uwagę zwróciła zabita młoda dziewczyna i wydawało mu się wówczas, że słyszy jej głos, jej rozpacz i jej wołanie o pomstę. Cezary zaczął się zastanawiać, jaki jest cel tych zbrodni, okrucieństw i mordów. Podobne pytania dręczą go podczas podróży z ojcem do Polski.

c) przyjazd do Polski
Po przyjeździe Cezarego do Polski i rozpoczęciu studiów wybuchła wojna z bolszewikami. Przystąpił on do polskich oddziałów, ale "nie pałał entuzjazmem do wojaczki, ani myślowo, ani przekonaniowo, ale musiał iść w obawie niesławy".

Później zapragnął walczyć, gdyż zaskoczył go entuzjazm innych, chciał się dowiedzieć, co ich popycha do tej walki, do tego, że idą "spokojnie, wesoło". W czasie wspólnych walk Cezary przekonywał się do Polaków i do tego, o co walczą. Okazało się, że "te Polaki są nawet bratnie dusze".

d) poznanie uroków i ciemnych stron życia polskiej prowincji w Nawłoci
Do Nawłoci Cezary został zaproszony przez swego kompana, któremu w czasie wojny uratował życie. Szybko przekonał się, że życie chłopów i ziemiaństwa jest bardzo zróżnicowane. Podczas gdy rodzina Wielosławskich spędzała całe dnie tylko i wyłącznie na przyjemnościach, opływając w dostatkach, chłopi przymierali głodem. Cezary w imię swoich ideowych przekonań często burzył się przeciwko takiemu stanowi rzeczy. Widział w tym wielką niesprawiedliwość. Trudno mu było zrozumieć to, że chłopi nie protestują i nic nie robią, aby polepszyć swe położenie, a z kolei ziemiaństwo nie przejmuje się ich dolą.

e) pobyt w Warszawie (rozdarcie Gajowiec - komuniści), niemożność utożsamienia się z żadną ze stron
Pobyt w Warszawie przynosi Cezaremu kolejne rozterki i rozczarowania. Mają tutaj na niego wpływ dwie osoby reprezentujące różne ideologie. Jest to Szymon Gajowiec i Antoni Lulek. Z jednej strony Cezary chce opowiedzieć się za komunizmem, w końcu była to jego własna idea. To o co toczyła się rewolucja, której był zwolennikiem. Po drugiej stronie jednak stoi Szymon Gajowiec, ze swoimi silnie przemawiającymi argumentami odrzucającymi komunizm. Cezary czuje się rozdarty, sam już teraz nie wie, jak ma postąpić, po której ze stron się opowiedzieć, jaką wybrać drogę i która jest słuszna. Dawniej wierzył w komunizm, ale po tym, co się w jego życiu wydarzyło, po tym co zobaczył, nie był już taki pewny. Widział zbyt wiele okrucieństwa i tego, że nie przynosi ono żadnych pozytywnych skutków, aby móc mieć całkowitą pewność. A jednak pragnie coś zrobić, przyłączyć się do jednej ze stron i zaczął z zapałem działać tak, jak to czynił po wybuchu rewolucji.

3) Wymowa ostatniej sceny powieści przedstawiającej Cezarego na czele pochodu komunistów. Przyłączenie się Cezarego do pochodu manifestantów kroczących na Belweder nie wydaje się w świetle poprzednich jego czynów i zdobytych doświadczeń decyzją gruntownie przemyślaną i konsekwencją zdecydowanego wyboru politycznego. Jest wynikiem zawodu miłosnego, aktu rozpaczy, odwetu i zemsty nieszczęśliwego kochanka po ostatniej, nieprzyjemnej rozmowie z Laurą. Gwałtowny, impulsywny i przekorny Cezary poczuł się pokrzywdzony. Żeromski odgradza go od manifestantów zaznaczając, że "wyszedł" z tłumu biedoty i "parł" oddzielnie wprost na "szary mur żołnierzy". Pisarz sugeruje, że ma on jakieś osobiste powody protestu i buntu. Jest to rozpaczliwy krzyk przestrogi przed możliwością rewolucji w Polsce, jeśli sytuacja w kraju nie zmieni się.

---