Współczesne kierunki pedagogiczne - wykłady - Prof. Dr hab. Prusak

Cel przedmiotu współczesnych kierunków pedagogicznych to:

• Ukazanie prądów i kierunków w pedagogice w XX wieku, oraz przedstawienie przedstawicieli,

• Zrozumienie istoty przemian w pedagogice na tle uwarunkowań społecznych,

• Poszukiwanie i wyjaśnienie (eksplikacja) treści i kierunków, które mogą służyć współcześnie.

Treść przedmiotu:

• Znajomość i orientacja w teoriach pedagogicznych XX wieku a w szczególności w naukach o wychowaniu,

• Prognozowanie kierunków i ukazanie sprzeczności w pedagogice (np. antypedagogika),

• Współczesne nurty i kierunki przemian w pedagogice.

Pedagogika jako nauka - jest wyodrębniona jako nauka o wychowaniu człowieka. Człowiek który oderwał pedagogikę od filozofii to Herbart, a pedagogikę oparł na etyce i psychologii (środki realizacji celów). Wszystko to było związane ze szkołą Herbarta. XIX wiek ukształtował kierunki w pedagogice. Były to m.in.:

• Indywidualizm pedagogiczny to rozwój jednostki, który to zakładał że:

1. motywem jest dojście jednostki do perfekcji,

2. swoboda i niezależność jednostki,

3. niechęć do podporządkowania się wychowaniu.

Socjologizm - jest to inaczej uspołecznienie wychowanka, który zakładał, że zjawisko wychowania jest skutkiem oddziaływań społecznych oraz jest to przeniesienie do pedagogiki metod badań pedagogicznych.

Początki pedagogiki w XX wieku to pedagogika eksperymentalna - czyli szukanie skutecznych metod nauczania i zabiegów wychowawczych , które prowadzą do lepszego przygotowania skuteczniejszej nauki. Wiek XX to także pedagogika normatywna - w oparciu której opieramy się na aksjologii pedagogicznej, czyli określeniu celów i ideałów wychowania. kolejnym kierunkiem w pedagogice XX wieku był także personalizm w wychowaniu Jana Maritain, który zakładał prymat osoby ludzkiej nad rzeczą. Podstawowymi wartościami w tym kierunku są trzy rzeczy (tzw. Triada pedagogiczna) czyli:

• Prawda,

• Dobro,

• Piękno.

Lub także określa się te wartości jako:

• Piękno,

• Sprawiedliwość,

• Wiara,

• Demokracja,

• Tolerancja.

Pedagogika teoretyczna - jest to próba koncepcji teoretycznych w pedagogice. Ma ona miejsce w latach 30 - tych XX wieku. Przedmiotem tej pedagogiki jest zjawisko wychowawcze w życiu człowieka oraz wszystkie czynności, które służą jego rozwojowi fizycznemu, moralnemu i psychicznemu.

Zajmuje się ona definicją faktów, oraz zjawisk składających się na edukację i zajmuję się nauczaniem naturalnym i zamierzonym (przygotowaniem do zawodu). Określa przedmiot badań materialnych i formalnych oraz bada wielostronny rozwój człowieka, oraz także bada dobro rozwojowe człowieka i jego nastawienie na życie w przyszłości.

Funkcje pedagogiki według Rzechowskiej:

• Opisowa (deskryptowa) - opisywanie faktów i opisów. Polega na diagnozowaniu, na rozpoznawaniu stanów przeszłych lub aktualnych stanów na zasadzie opisów. Realizowana jest ona na analizie dokumentów i wytworów (wypracowania, testy),

• Wyjaśniająca (eksplanacyjna) - polega na wykrywaniu i ustalaniu przyczyn pewnych okoliczności, zjawisk które wcześniej to powodowały. Jej zasadą jest prowadzenie do wykrycia przebiegu zjawisk (prawidłowości) zachodzących w pedagogice<

• Przewidywawcza (prognostyczna) - zwana też predyktywną, która polega na przewidywaniu przyszłych zjawisk i procesów w oparciu o ustalone zależności i przyczyny ramach funkcji eksplanacyjnej. Ważna jest tu wiedza, sądy i twierdzenia. Przewidywanie tych procesów może odbywać się w ramach prawdopodobieństwa,

• Praktyczna (utylitarna) - polega na wykorzystaniu zgromadzonej i uporządkowanej wiedzy zgodnie z celami pedagogiki. Jakie tu trzeba stosować metody i środki, aby uzyskać zamierzony cel w wychowaniu ? Bowiem formy wychowania mogą być w ramach placówek oświatowo - wychowawczych i organizacjach różnego typu. Metody tego wychowania to m. in.

1. Zasada kar i nagród,

2. pod wpływem sytuacji,

3. przykładu osobistego.

Struktura pedagogiki

Spór o źródła poznania pedagogiki - podstawową konsekwencją w pedagogice był spór filozoficzny o źródła poznania, czyli w jaki sposób można poznać otaczającą rzeczywistość.

Podstawowe stanowiska filozoficzne w pedagogice:

• empiryzm - którego jedynym źródłem poznania jest obserwacja i eksperyment. Przedstawicielami tego kierunku są Baconi i J. Locka,

• sensualizm - (uczucie zmysłu) - jedynym źródłem wiedzy i poznania są zmysły. Przedstawiciele to: Komeński, Pestalozzi, Barkley,

• racjonalizm - jedyna droga poznania istnieje jedynie przez rozum, nie zależy to od doświadczenia. W kierunku tym chodziło głównie o kształcenie. Głównymi przedstawicielami kierunki byli Kartezjusz, Herbart,

• materializm - twierdzi że każda rzeczywistość jest poznawalna, że poznanie nie ma charakteru lustrzanego odbicia i ma charakter obiektywno - subiektywny. W poznaniu bowiem należy uwzględnić aspekt rozumowy, zmysłowy i empiryczny.

Kierunki i prądy w pedagogice to również:

• chrześcijański,

• liberalny,

• socjalistyczny.

Personalizm i egzystencjalizm jako podstawa kierunków w pedagogice. Pedagogika personalistyczna - jest to kierunek filozofii i wywodzi się z neotomizmu. Założenia personalizmu to:

• jako podmiot wychowania personalizm przyjmuję osobę ludzką,,

• jako podmiot wychowawczego rozważania personalizm dotyczy antropologii filozoficznej,

• zakłada dobro osoby ludzkiej i jemu ma być przyporządkowane całe życie indywidualne i społeczne,

• człowiek jest rozpatrywany jako przedstawiciel gatunku oraz z punktu widzenia duchowego (jego dążenia do Boga).

• Jako materialna jednostka jest częścią społeczeństwa i powinno się służyć całemu społeczeństwu.

Pedagogika personalistyczna w oparciu o to koncentruje się na wychowaniu, jest bowiem nauką praktyczną. Odpowiada kim jest człowiek z punktu widzenia duchowego. Pedagogika personalistyczna koncentruje się na zasadach typu:

• Każdy człowiek jest osobą od poczęcia,

• Człowiek posiada swoją godność i wartość, ponieważ jest ona dana mu z natury i jest przypisana jako cecha każdego człowieka,

• Osoba ludzka jest wartością najwyższą w świecie bytów stworzonych,

• Celem człowieka jest doskonalenie się w swoim istnieniu.

Wartość osoby wyraża się w jej autonomii - to znaczy że osoba ludzka istnieje nie zależnie od innych osób, dlatego relacje zachodzące między osobami są oparte na godności i wartości. Każdy ma swoje cechy osobowości i duchowości, że każdy istnieje i żyje dla świata. Duchowość osoby jest cechą zasadnicza w pedagogice personalistycznej, tak aby być doskonałym, bo jest ono obowiązkiem moralnym wynikającym z duchowości człowieka. Kolejna ważną cechą w pedagogice personalistycznej jest jej integralność - bowiem oznacza że człowiek jest całością spójną i kompletną. Od siebie samego otrzymuje obowiązki i uprawnienia, a przede wszystkim wartość i wolność. Według tej pedagogiki każdy człowiek jest wolny.

Proces wychowania - polega na stopniowym dochodzeniu do doskonałości przez samodoskonalenie (samokształcenie i samowychowanie), aby stać się dojrzałą osobowością. Wychowanie w ujęciu personalistycznym - to kształtowanie osoby ludzkiej celem osiągnięcia zbawienia osoby oraz dla pożytecznego działania na rzecz społeczeństwa. Pedagogika ta akcentuje harmonijny i integralny rozwój człowieka. Rola nauczyciela (wychowawcy) - polega na inspirowaniu i wspieraniu wychowankowi ukazywaniu im wartości, ale nie wolno mu nakazywać sprzecznych wartości społecznych. Wychowanie personalistyczne jest wychowaniem do wolności, czyli do wyboru dobra. Dobro musi być zgodne z tym co służy rozwojowi człowieka. Przedstawiciele tego kierunku to:

• J. Maritain,

• Karol Wojtyła,

• Mouniera.

Z tego personalizmu wyrósł kierunek perelializm - oparty na neotomizmie i nastawiony na wychowanie religijne. Kierunek ten rozwinął się w Ameryce Północnej. Zasadniczym celem w szkolnictwie było oparcie się na doprowadzaniu wychowanka do zbawienia. Kierunek ten przywiązuje dużą wagę do literatury klasycznej. Przedmioty oparte w tym wychowaniu to:

• Gramatyka,

• Greka,

• Łacina,

• Logika,

• Matematyka.

Pedagogika egzystencjalna - przedstawiciele główni to:

• Camus,

• Sarnt.

Egzystencjalizm zakłada że właściwości natury ludzkiej nie stanowią o egzystencji świata materialnego, ale o istnieniu człowieka, bowiem to jest najważniejsze. Egzystencja wyprzedza esencję. Cechuje ona istnienie ludzkie, czyli wolność wyboru, zmienność i nieustającą otwartość, oraz ze człowiek jest zagubiony w zbiorowości gdyż społeczeństwo jest zagrożeniem dla wolności jednostki, dlatego jednostka musi dokonywać ciągłych wyborów. Pedagogika egzystencjalna zakłada także pełen rozwój jednostki, bo jest on ważny jeśli chodzi o szkołę, bo uczeń podczas wychowania staję się podmiotem w wychowaniu. Nauczanie polega bowiem na rozbudzaniu zainteresowań, dzięki czemu człowiek zdobywa nowe doświadczenia, które pozwalają wychowankowi na dokonywanie słusznych wyborów.

Temat: Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku.

Pojęcia to:

Prąd - jest to zespół tendencji ideowych w wybitnych dziełach uznanych za reprezentatywne w pedagogice. Charakteryzują go trzy elementy:

• Założenia filozoficzne,

• Ideały wychowawcze,

• Koncepcja celów i zasad kształcenia.

Kierunek - wynikające lub mieszczące się w założeniach określonego prądu konkretne rozwiązania w zakresie kształcenia i wychowania. Jest to określony system wychowania. Kierunek ogranicza się do jednej dziedziny wychowania Np. nowe wychowanie. Znajomość kierunków można podzielić na zakresy:

• Tradycyjne wychowanie,

• Nowe wychowanie.

Rozróżnienie wieloznaczności terminu w pedagogice pozwala na określenie i prześledzenie drogi rozwoju pedagogiki i rozróżnienia co jest trwałym osiągnięciem a co jest błędem (niedoceniania teorii). Znajomość kierunków pozwala na wyznaczenie miejsca oraz nauk pomocniczych w rozwiązaniu problemu kierunku w rozwoju pedagogiki. Pozwala to na krytykę założeń zarówno filozoficznych jak i światopoglądowych.

Źródła myśli pedagogicznych w XX wieku

Myśl pedagogiczna XX wieku przedstawia obraz różnorodnych dążeń i celów oraz ideałów, że rodziła się ona w wyniku wymagań chwili w ustroju społecznym. Łączyło się to z poszukiwaniem właściwego celu wychowania. cel wychowania musiał być zgodny z oczekiwaniami społecznymi. W kształtowaniu myśli pedagogicznej rolę spełniała rzeczywistość i dominacja tendencji do łamania norm i mechanizmów formalizmu dydaktycznego (tradycyjna szkoła). Myśl dążyła do eliminacji deprywacji człowieka, ale do rozwijania wielostronności wychowania.

Czynniki i źródła myśli wychowania to:

• Rozwój nauk przyrodniczych. Nauki te posługują się jednoznacznymi kategoriami ilościowymi, co prowadzi do mechanistycznego obrazu świata, który składa się z atomów, które tworzą określone struktury. Koncepcje bowiem powinny wypływać z obserwacji i eksperymentu. Rodzi się tu dlatego opozycja w postaci krytyki, gdyż nie wszystkie zjawiska można przedstawić ilościowo, co powoduje sceptycyzm i powrót do subiektywnych postaw poznawania świata,

• Szybki rozwój techniki - który sprawił że za wartościowe zaczęto uznawać to co praktyczne, a więc praktycyzm u Deweya w szkole pragmatycznej znaczył że praktyka wychodzi na pierwszy plan. Następuje wtedy bowiem wzrost produkcyjny i dlatego zaczęto uznawać działania w grupie.

• Rozwój prasy, telewizji i radia oraz Internetu - człowiek spotyka się z odmiennymi obyczajami i systemami społecznymi, dzięki czemu człowiek może się przenieść w inna kulturę. W tych mediach upadają autorytety i ma to negatywne oddziaływanie na człowieka,

• Czynnikiem myśli pedagogicznej jest również rozwój nauk biologicznych na proces kształcenia, przyjęto tu bowiem teorię ewolucji. Uznano, że proces ewolucji ma wpływ na rozwój i funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie,

• Myśl odwraca się od mechanistycznego poznawania świata, a rozumienia życia w kontekście rozumienia zjawisk , bo życie jest autonomiczne i wyraża się w powiązaniu elementów życia człowieka i ich podporządkowaniu ogólnemu planowi życiowemu,

• Wychowanie ma ukazywać cel wychowania i ma ono przygotować człowieka do działania, ale także i do krytycznego myślenia.

Prądy w pedagogice:

• Ludwik Chmaj uważa że prądy teoretyków zależą od subiektywnego stanowiska i od własnego doświadczenia życiowego,

• Celestyn Freinet natomiast zauważył że dzieci nie chętnie piszą i dlatego zastosował technikę swobodnych tekstów. Każda teoria jest programem działania społecznego w pedagogice XX wieku. Człowieka ujmowano jako jednostkę autonomiczną w pokazaniu kim jest człowiek, można sformułować właściwe cele i metody wychowania

Wyróżniamy więc prądy w pedagogice:

• Pedagogika naturalistyczno - liberalna, która podkreśla przystosowanie człowieka do porządku społecznego. Program wychowania ma człowieka nauczyć walki o byt, oraz nauczyć rywalizacji w gospodarce wolnokonkurencyjnej,

• Pedagogika psychologiczna - jest to duży ładunek psychologii, gdzie są uwzględniane:

1. potrzeby i zainteresowania dziecka,

2. twórczość i aktywność dziecka,

3. intensyfikowanie dążeń i podkreślanie działania podświadomego,

4. potrzeby środowiska dziecka,

5. eliminuje dydaktyzm na rzecz eksperymentu z poszanowaniem natury dziecka,

6. pielęgnowanie zdolności i zainteresowań wychowanka.

• Naturalizm (J. Rouses),

• Pedagogika socjologiczna - (Bernstein) - która zakłada że:

1. więź społeczna ze środowiskiem determinuje rozwój psychiczny i moralny człowieka,

2. zakłada przystosowanie człowieka do kierunku obiektywnej rzeczywistości społecznej.

• Pedagogika kultury - stoi w opozycji do naturalistycznej koncepcji wychowania i kładzie nacisk na twórcze przyswajanie wartości oraz na pogłębianie życia wewnętrznego poprzez kontakt ze sztuką. Zakłada ona że wychowanie to obiektywny proces poznawania kultury i twórczego w niej udziału.

• Pedagogika religijna - jest pedagogiką integralną (perymialną) ujmującą człowieka jako istotę złożoną z ducha i ciała i traktuje człowieka holistycznie (całościowo). Celem wychowania w tej pedagogice jest wielostronny rozwój emocjonalny i duchowy. Celem człowieka jest także zbawienie. Zakłada także że człowiek ma obowiązek udziału w życiu społecznym. W pedagogice w II połowie XX wieku widoczne jest dążenie do pedagogiki humanistycznej w której relacje między wychowawcą a wychowankiem oparte są na akceptacji, rozumieniu się nawzajem, oraz empatii. Wychowawca powinien występować w roli facylitatora, czyli doradcy wspomagającego ucznia w jego pracy.

• Pedagogika psychobiologiczna jako kierunek pedagogiki naturalistyczno - liberalnej - celem jest tu ukazanie kierunku w oparciu o poglądy Herbarta, Key, Hall. Założeniami pedagogiki jest przystosowanie człowieka do porządku społecznego, oraz program walki o byt, jak również niezmienność warunków społecznych, które wyznaczają cele wychowania.

Kierunki pedagogiki naturalistyczno - liberalnej to:

• Pedagogika psychobiologiczna - przedstawiciele to Spencer, Key, Hall,

• Pragmatyzm pedagogiczny - przedstawiciele to: Edward, Claperade, W. James,

• Psychobehawioryzm pedagogiczny - główny przedstawiciel kierunku to W. Bagley,

• Kierunek terapeutyczny - przełom XIX i XX wieku - mamy tu do czynienia z:

1. psychoanalizą,

2. pedagogiką seksualną (Dryjski),

3. psychologią indywidualną (Adler)

4. neuropsychologią (Fromm i K. Honey)

5. pedagogika integralna (Jeleńska),

• personalizm pedagogiczny (K. Wojtyła oraz J. Maritain), który obejmuje:

1. nowe wychowanie (Europa - E. Key, Declory, Freinet, Korczak, Grzegorzewska),

2. system jenajski (Peter Petersen) - inaczej pedagogika wspólnoty,

3. pedagogika egzystencjalna.

Ogólne cechy pedagogiki psychobiologicznej to- że wychowawca troszczy się o wychowanka, o jego siłę fizyczną i przygotowuje go do walki o słuszne wartości życiowe. Wychodzi ona z założenia, że znajomość praw życia jest ważniejsza niż inna wiedza. Głównym celem wychowania w tej pedagogice to sprawność fizyczna - utylitaryzm - czyli użyteczność treści w życiu. Pedagogika ta zakłada również praktyczną działalność człowieka, która ma przynieść szczęście osobiste oraz utrwalenie człowieka w porządku społecznym, politycznym.

Cechy tej pedagogiki to:

• biologizm (troska o rozwój fizyczny),

• praktycyzm,

• utylitaryzm (użyteczność).

H. Spencer w jego pedagogice biologiczno - utylitarnej zakładał że:

• celem wychowania jest przygotowanie do życia doskonałego do indywidualnych warunków istnienia,

• przystosowanie to zapewnia nauka, dlatego iż przedmiotem jego jest zdobywanie doskonałej wiedzy służącej wszechstronnemu rozwojowi człowieka.

Zadaniem wychowania według Spencera to stwarzanie warunków dla rozwoju dziecka, a podstawą wychowania jest poznanie natury ludzkiej a zasadą wychowania jest wykorzystanie natury. Metoda wychowania jest wychowanie umysłowe polegające na poznawanie w sposób naturalny od rzeczy pojedynczych do rzeczy złożonych oraz od rzeczy konkretnych do abstrakcyjnych. Wychowanie umysłowe według Spencera musi odpowiadać historycznemu doświadczeniu ludzkości - prawo Haeckla. Wychowanie moralne według Spencera ma zastosowanie w prawie genetycznym. Zasada następstw naturalnych w tej pedagogice także ma zastosowania praktyczne. Wychowanie fizyczne natomiast jest zgodne w tej pedagogice z wskazówkami fizjologii człowieka, bowiem cechą najważniejszą jest współdziałanie z rozwojem.

Indywidualizm Spencera zakłada:

• doskonalenie jednostki,

• rozwój cech psychologicznych człowieka,

• nie uznaje przymusu,

• teoria Spencera chroni rozwój naturalny,

• uznaje prawa dziedziczności,

• dąży do rozwoju zdolności i zainteresowań.

Spencer uzyskał uznanie pedagogiczne ponieważ kładł nacisk na poglądowe nauczanie, że dziecko powinno mieć zdolność do poszukiwania faktów, zaś wychowanie najlepsze dla wychowanka to samouctwo.

Biologizm i naturalizm był podstawą koncepcji pedagogicznej E. Key. Uważała bowiem że u podstaw rozwiązywania problemów wychowawczych leży teoria ewolucji, idea postępu społecznego i naturalnego. Była zwolenniczką, że naturę dziecka kształtuje rodzina. E. Key ukazała drogę wychowania, w którym istotną rzeczą jest odrębna natura dziecka, oraz uważała że natura ta jest bardzo ważna w rozwoju dziecka. E. Key była prekursorką Nowego Wychowania w Europie.

• Wychowanie obywatelskie

Związane jest z przemianami społecznymi, rozwojem przemysłu w XIX w. Posługuje się metodami psychologicznymi - świadomość społeczna istnieje ponad świadomością indywidualną. Fakty wychowawcze - rozpatrywane są z punktu widzenia socjologicznego jako fakty społeczne.

Uznano społeczny charakter wychowania:

1. społeczeństwo nie może istnieć bez procesu wychowania

2. wychowanie może odbywać się w społeczeństwie

Wychowanie (działalność świadoma czy nieświadoma) odbywa się w społeczeństwie i prowadzi do postaw zgodnych z oczekiwaniami społecznymi.

W pedagogice socjologicznej wyróżniamy:

• pedagogikę czysto socjologiczną

• pedagogikę nacjonalistyczną

• pedagogikę narodową

• pedagogikę społeczną

• pedagogikę idealistyczną

Pedagogika czysto socjologiczna (E. Durkhein, J. Bystroń)

J. Bystroń- zwolennik szkoły uspołecznionej. Głosił, że ściślejsze związanie szkoły z życiem społecznym świadomie wychowuje na rzecz innych, osoby prospołecznie przygotowane do życia. Zwracał uwagę na kształtowanie u wychowanków poczucia wartości (szkoła podmiotowości), kształtowanie samodzielności i inicjatywy oraz umiejętności współżycia z innymi.

Nauka obywatelska - nie polega na wykładaniu o konstytucji, zapoznaniu się z panującym ustrojem, na lekcjach wychowania obywatelskiego, sama wiedza o państwie jest niewystarczająca aby wychować obywatela na patriotę. Przygotowanie do życia obywatelskiego powinno odbywać się w okresie dorastania, Kształtowanie postaw obywatelskich powinno odbywać się w działalności na rzecz szkoły i innych uczniów (harcerstwo, uroczystości szkolne, gazetki).

J. Dewey - elementy pedagogiki socjologicznej. Uważał, że praca wychowawcza ma być oparta na naturalnych zainteresowaniach i przeżyciach ucznia. Szkoła - źródło radości oraz bezpośrednich życiowych doświadczeń dziecka - ma charakter społeczny.

• K. Sośnicki - uważa, że wychowanie państwowe oparte jest na kolizji między ludźmi. Przyczyna kolizji to niemożność powodzenia w działaniu wobec oporu bliźnich (otoczenia) oraz niezgodność celów działania. Rozwój wymaga harmonijnego współżycia między ludźmi, a normy współżycia ustala państwo. Normy te Sośnicki nazywa etosem (etos - normy kierujące powstawaniem, przebiegiem i rozwiązywaniem kolizji). Etos - styl życia danej społeczności. 3 typy etosu:

• moralny: reguluje stosunki między jednostkami, zasady te obowiązują wszystkich i równe są sankcje z tytułu ich nieprzestrzegania, mają charakter przymusu moralnego;

• grupowy: reguluje kolizje grupa - członek grupy oraz grupa - grupa, etos ten dąży do formułowania swoich norm, a sankcje mają charakter zewnętrzny;

• państwowy, charakteryzuje się:

1. dążnością do utrzymania się państwa bez zmian w raz ustalonej formie

2. wyłączność do kierowania współżyciem obywateli

3. konkretność - dokładne sformułowanie zasad, zewnętrznych form zachowania obywateli

4. przymus zewnętrzny - powołanie odpowiednich organów

5. autokratyczny, kiedy państwo próbuje podporządkować sobie wszystkie etosy i dziedziny życia;

6. liberalny, gdy państwo pozwala rozwijać się obywatelom wg własnych zamierzeń w określonych ramach społecznych.

Wychowanie wg Sośnickiego - dążenie do wytworzenia lub ustalenie pewnego sposobu zachowania się wobec kolizji społecznej. Właściwości etosu mogą prowadzić do jednostronnych i szkodliwych efektów wychowania państwowego np. powoduje niezmienne trwanie w tradycji, oparte na pragmatyzmie, o kaznodziejstwo preferowanie 1 sposobu myślenia. Wychowanie państwowe godzi się z wychowaniem. narodowym gdy państwo jest jednolite narodowo, wtedy cele wychowania są jednoznaczne. W przeciwnym razie cele wychowania. narodowego jak poznanie, przeżywanie kultury nie zawsze znajduje możliwość szerszego odbioru ?

(Sośnicki) Środki wychowania państwowego (środki te istnieją wspólnie):

1. czynny udział młodzieży w życiu politycznym, społecznym oraz działalność na rzecz szkoły,

2. ceremoniał - ślubowanie, pieśni patriotyczne, uroczystości państwowe,

3. teoretyczne rozpatrywanie różnych zagadnień państwowych (lekcje wychowania obywatelskiego).

Wychowanie narodowe

Założenia:

1. naród - jako wspólnota kulturowa charakteryzuje się wspólnym terytorium, językiem, obyczajami, dziejami, przeszłością historyczną, kulturową (jako naród nie ma zapewnionego istnienia)

2. naród zagrożony - naród jest zagrożony przez inne wspólnoty kulturowe i może ulec wewnętrznej dezintegracji

3. państwo - dla obrony swego istnienia naród powołuje państwo

4. państwo - powołuje obywateli na jego obrońców (szkoły narodowe, wychowanie narodowe, itd.)

Pedagogika narodowa (T. Łopuszański)

T. Łopuszański - (wiceminister wyznań i oświecenia religijnego przed wojną, dyr. Gimnazjum i liceum w Rydzynie) zwolennik odrodzenia narodowego Polaków przez przekształcanie psychiki i inteligencji w drodze odpowiedniego wychowania w szkole średniej. W dziedzinach:

1. zasad moralnych - bez tych zasad nie ma możliwości odrodzenia się państwa;

2. stosunku inteligencji do pracy i wysiłku fizycznego aby stała się ogólną troską życia (praca ręczna w szkole);

3. sfera odpowiedzialności osobistej za losy narodu.

• Wychowanie nacjonalistyczne (E. Kriech)

powstało jako odpowiedź na pedagogikę Nowego Wychowania, załamanie systemów wychowawczych i ekonomicznych XX wieku.

Niemcy - odrzucono ideę swobodnego rozwoju jednostki na rzecz bezwzględnego posłuszeństwa państwu - poglądy Nitshe'go „o moralności panów”, poglądy nazistowskie i biologiczne o dominacji rasy aryjskiej. Zasady wychowania młodzieży i wyłączności praw narodu niemieckiego, usunięto pierwiastki humanizmu i demokratyzmu, historia miała wpoić kult rasy nordyckiej i wodza. Wychowanie szkolne miało przygotować do służby w wojsku i działalności według. wskazań partii nacjonalistycznej.

• Pedagogika społeczna (J. Wł. Dawid, A. Szycówna, H. Radlińska)

J. Wł. Dawid - myśl pedagogiczna:

• wychowanie jest funkcją życia społecznego,

• istota wychowania jest przystosowanie człowieka do życia w społeczeństwie,

• przystosowanie jest uwarunkowane poziomem życia gospodarczego i społecznego.

W XVIII przystosowanie ogranicza się do przykładu, pouczenia, terminowania i praktyki.

W XIX w. Przystosowanie staje się trudniejsze, potrzebne jest przygotowanie zawodowe, odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Dawid - w tych warunkach przystosowanie jest zadaniem szkoły. Rola szkoły jest uzupełniająca do praktyki, szkoła ma służyć życiu i uczyć jak ma się postępować w tym życiu. Szkoła nie może wyprzedzać życia, powinna realizować potrzeby życia. Dawid stał na stanowisku, że podniesienie poziomu życia prowadzi się przez szerzenie oświaty w społeczeństwie, ale nie tylko w szkole. Szkoła nie może załatwić problemów przystosowania człowieka do życia w społeczeństwie. Doceniał znaczenie szkoły, gdyż szkoła:

1. kształtuje krytyczny stosunek do życia (zjawisk społecznych);

2. przyczynia się do rozwoju aktywności intelektualnych;

3. odrywa jednostkę od czysto zmysłowych dążeń.

Zadaniem szkoły jest nauczanie wychowujące, istota tego polega na kształtowaniu moralnego charakteru tzn. postaw etycznych, które sprzyjają, służą, są zgodne z celami życiowymi, właściwemu postępowaniu, nawykom. Miała kształtować wychowanka zgodnie z oczekiwaniami społ. Celem wychowania miało być przygotowanie jednostki do przyszłego życia indywidualnego i zbiorowego tak, aby mogła realizować swoje cele oraz potrzeby indywidualne i społeczne.

Cel wychowania można osiągnąć po przez:

1. wszechstronny rozwój umysłu (uczucie, energia)

2. rozbudzanie i utrwalanie interesu sympatycznego wyrażającego się w rozumieniu, odczuwaniu i popieraniu spraw i interesów społecznych.

Dawid jako zwolennik wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka uważał, że „umieć - chcieć - móc” triada, której elementy się zespalają są źródłem aktywności człowieka. Był przeciwnikiem wyłącznego wychowania opartego na przesłankach przyrodniczych. Szczególną rolę widział w wychowaniu humanistycznym i w nauczaniu ogólnym, gdyż wg niego wychowanie ogólne pozwala docenić dobra idealne (uczy inaczej myśleć, wiąże ludzi nićmi sympatii i ideą solidarności). Natomiast praca wychowawcza oparta na idei przyrody powinna być obecna w nauce o przyrodzie, a na idei człowieka w naukach moralnych. Obie te dziedziny uważał za konieczne dla prawidłowego wychowania moralnego. Kładł nacisk na ćwiczenia rozbudzenia zainteresowań. Przeciwnik nauki przez zabawę, gdyż dziecko wg niego unika w zabawie wysiłku. Postulował wprowadzenie do szkół zajęć praktycznych (prac ręcznych). Odegrał znaczącą rolę w pedeutologii, napisał dzieło „Dusza nauczyciela”.

Poglądy Anieli Szycówny (XIX-XX). Uważała, że główne czynniki wychowania to rozwijanie samodzielności w myśleniu i działaniu za pomocą i przez wspólną prace z pedagogiem.

Cele wspólnej pracy:

• zwalczanie nieśmiałości lub dzikości (rozwydrzenie) przez wywoływanie u dziecka własnej godności i wykorzystanie jakiejś dodatniej cechy dziecka

• kształtowanie charakteru w oparciu o przekonanie, że warto współżyć i współdziałać z innymi ludźmi.

Zbiorowość, grupa szkolna bardzo łatwo ulega sugestią - urabianie duszy klasy, tak aby wszyscy członkowie identyfikowali się z grupą. Drogą jest pozyskanie liderów grupy aby po przez nich oddziaływać na daną grupę.

Zwolenniczka samokształcenia się pedagogów.

Helena Olsza-Radlińska.

Zajmowała się wpływem środowiska i jednostek, ich wzajemne oddziaływanie na przekształcanie tego środowiska.

Zadania pedagogiki:

1. kompensacja wzajemnych wpływów środowiska na rozwój dziecka, które krępują dziecko i są przyczyną zahamowań rozwoju dziecka;

2. ustalenie metod skutecznego oddziaływania na środowisko.

Przywiązywała dużą wagę do działalności pozaszkolnej, kulturalnej, do pomocy społecznej. Pionierka wyzwalania aktywności społecznej i kulturalnej (masy ludowe) za pomocą działań kulturalno-oświatowych.

• Pedagogika kultury

Ligierski - „PK jest pedagogiką ludzkiej duchowości”.

Pedagogika naturalistyczna - wychowanie to przygotowanie do życia przyrodniczego i społecznego.

Pedagogika kultury - opozycja do jednostronności p. naturalistycznej, kierunek antynaturalistyczny do wychowania w kulturze.

Kierunek ten powstał na przełomie XIX i XX w. Uznawał człowieka jako istotę kulturową, uczestniczącą w procesie przyswajania, przeżywania i tworzenia przedmiotowych wartości kulturowych jak teksty, dzieła sztuki, moralność, obyczaje i prawo. PK wychodzi z założenia, że między wartościami reprezentującymi różne dziedziny kultury, a osobowością człowieka zachodzą wzajemne oddziaływania.

Istota pedagogiki kultury:

1. każde zjawisko psychiczne tworzy sensowną całość określoną przez świat tradycji kulturalnej

2. to, co w życiu ma sens i wartość nie jest samowystarczalne, gdyż wartości nabywa dzięki uczestnictwu w różnych dziedzinach istniejących poza jednostką (duch przedmiotowy)

3. przedmiotowe wartości - nauka, sztuka, religia są autonomiczne i zachowują się, istnieją dzięki ciągłemu tworzeniu, wysiłkowi twórczemu ludzi (między wartościami a osobowością zachodzą oddziaływania - człowiek tworząc przyswaja wartości przedmiotowe i dzięki temu wzbogaca swoją osobowość)

4. wychowanie - celem jego jest przygotowanie człowieka do czynnego i twórczego udziału w kulturze, w życiu kulturalnym, przez wprowadzenie człowieka w świat wartości kulturowych i na tej podstawie do rozwoju duchowego człowieka i wdrożenie do tworzenia nowych wartości

Różnice między pedagogiką kultury a pedagogiką socjologiczną i pedagogiką indywidualistyczną:

W stosunku do pedagogiki indywidualnej pedagogika kultury podkreśla zależność rozwoju duchowego człowieka od przyswojenia sobie wartości kulturowych danej epoki. Rozwój duchowy człowieka zależy od tego na ile człowiek potrafi wejść w wartości przekazywane i panujące w danej epoce (dobra przedmiotowe).

W stosunku do pedagogiki socjalistycznej pedagogika kultury podkreśla znaczenie wartości przedmiotowych w rozwoju człowieka.

Pedagogika kultury nie jest kierunkiem jednolitym. Różnice dotyczą pojmowania życia duchowego oraz środków, które wiodą do urzeczywistnienia w psychice wychowanka:

• kontekst aksjologiczny: podkreśla wzajemną zależność między kulturą a życiem duchowym człowieka. Zadaniem wychowania jest przygotowanie człowieka do czynnego udziału w kulturze w kształtowaniu harmonijnej osobowości.

• kontekst aktualistyczny (ped. włoska XX w.) zakłada ponadczasowy rozwój i ciągłe (wieczne) kształtowanie się ducha. Dąży do zniesienia w wychowaniu. wszelkich przeszkód, granic przestrzennych i czasowych.

Teoria pedagogiczna B. Nawroczyńskiego jako przykład dorobku polskiej pedagogiki kultury.

Założenia pedagogiki B. Nawroczyńskiego:

1. unika założeń metafizycznych;

2. ścisłość terminologiczna - wynika z korzystania z badań empirycznych dostarczanych przez psychologię i socjologię. Życie duchowe człowieka kształtuje się wokoło wartości: wykształcenie - charakter - osobowość.

3. celem działań pedagogicznych jest kształtowanie osobowości, która jest najwyższą i najpełniejszą strukturą idealną;

4. skłonności i popędy są dobrym materiałem, które należy uszlachetniać i rozwijać;

5. istotą wychowania i nauczania - organizowanie wszystkich pierwiastków duszy ludzkiej wokół ideałów jako podstawy kształtowania osobowości;

Czynniki kształtujące osobowość:

wewnętrzne: zdolności i zainteresowania wychowanków;

zewnętrzne: wytwory tworzące przedmiotową kulturę społeczeństwa (literatura, sztuka, prawo, religia, nauka).

Wykształcenie - zespolenie indywidualności wychowanka z przyswojoną przez niego kulturą. „Wykształcenie jest to dobro osobiste - wytwór kształcenia, motyw działań i źródło twórczości”. Gordon uważa, że wykształcenie jest równocześnie dobrem kulturalnym ponieważ tworzy strukturę duchową. Kultura - ma charakter dynamiczny (rozwija się) ponieważ jednostka poznając ją przyczynia się do jej rozwoju. Rola twórczości - człowiek uczy się rozumieć dobra kultury rozwijając procesy twórcze prowadzące do powstania nowych dóbr. Kultura ma przygotować twórców i kontynuatorów dóbr narodowych (kultura narodowa).Związek kultury i kształcenia (ścisły związek) - nauczanie i kształcenie są to procesy, które mają przygotować przyszłych członków społeczeństwa kulturalnego. Wychowanie i nauczanie kształtuje samodzielne jednostki, twórcze osobowości.

Ostateczny cel wychowania - rozwój społeczeństw kulturalnych przez tworzenie warunków do kształcenia przyszłych jej członków.

Pedagogika religijna (J. Maritein, K. Wojtyła):

1. uważa, że życie duchowe i samostanowienie o sobie przez jednostkę nie jest możliwe bez religii i Boga;

2. tylko chrześcijaństwo jest czynnikiem ładu wewnętrznego w duszy i dostarcza trwałej podstawy do wychowania, prawdziwe wychowanie musi być chrześcijańskie;

Celem wychowania religijnego jest kształcenie moralnego charakteru i na tym gruncie doprowadzenie człowieka do zbawienia. Jedynie wychowanie religijne prowadzi do uczłowieczenia kultury, do uwolnienia od przewagi techniki i do duchowego pogłębienia kultury.

Pedagogika humanistyczna (T. Gordon, Śliwierski)

Rozwinęła się na bazie nurtu psychologii humanistycznej (Maslow, Rogers) - podmiotowość wychowanka, branie odpowiedzialności za swoje czyny.

W Polsce nurt ten był mało popularny, występuje natomiast dążenie do wychowania fundamentalistycznego, które łączy się z liberalizmem.

T. Gordon amerykański psychoterapeuta, pedagog, twórca poradników, animator kształcenia dorosłych, postulował ideę wychowania bez zwycięzców i zwyciężonych:

1. symetryczne stosunki interpersonalna między dorosłymi a dziećmi i młodzieżą;

2. każdy z tych elementów jest traktowany podmiotowo bez względu na pochodzenie, pozycje społeczną, itd.

Efekty kształcenia:

• zarówno radość jak i zniechęcenie, satysfakcja albo ból;

• decyduje o nich wsłuchanie się nauczyciela w komunikaty werbalne i niewerbalne dzieci aby dać im to co potrzebują.

„Brak spotkania 2 osób”

Cele wychowania:

kryterium wyróżniania celów - sposób spostrzegania dziecka - „dziecko jest człowiekiem ze wszystkimi jego atrybutami, aktywnościami, przymiotami typowymi dla człowieka” - jest podmiotem swojego istnienia, zatem nie jest własnością rodziców gdyż jest odrębną jednostką ma własne życie i tożsamość, ma prawo do prywatności i do własnej świadomości.

Cele nadrzędne:

• wielostronny rozwój dziecka (psychofizyczny, moralny, psychiczny)

• dziecko nie powinno obawiać się swoich uczuć i emocji

Cele preferowane:

1. autonomia, niezależność, twórczość, rozwój i realizacja własnych możliwości, samego siebie;

2. samodzielność i radzenie sobie ze swoimi problemami;

3. zdolność do zaspokajania własnych potrzeb (odpowiedzialność, samokontrola i samoocena)

4. autentyzm w wyrażaniu uczuć (dziecko powinno być sobą)

5. zdolność do współpracy z innymi

6. umiejętność do samoogranicznia się (własnych potrzeb);

7. autoafirmacja (poczucie własnej wartości);

8. samodyscyplina

Konflikt - jest rezultatem stosowania przez wychowawcę niewłaściwie dobranych metod wychowania wynikających z fałszywych przekonań. Uzewnętrznianie konfliktów jest decydujące przy właściwym wychowaniu.

Dobór metody:

Pedagogika humanistyczna odrzuca przymus, zaleca pośrednie oddziaływanie na wychowanka, okazywanie zaufania wychowankowi do radzenia sobie z jego problemami.

Zasady wychowania:

1. musi zaistnieć problem (problem musi być rozwiązany przez osobę, która go ma)

• wychowawca ma problem, gdy uczeń narusza jego status,

• dziecko ma problem, gdy ktoś narusza jego prawa.

2. akceptacja osoby, która ma problem

3. troska wychowawcy o samego siebie

Etapy rozwiązywania konfliktów:

1. rozpoznanie i zdefiniowanie konfliktów (uzyskanie informacji zwrotnej),

2. poszukiwanie rozwiązań (burza mózgów),

3. analiza projektów rozwiązań,

4. przyjęcie prawdopodobnego rozwiązania i wdrożenie go w działanie,

5. kontrola sposobu przyjętego rozwiązania.

Humanistyczne podejście do wychowanków, paradygmat pedagogiki humanistycznej:

1. Wychowanek jest jednostką autonomiczną i ma prawo do podmiotowości tzn. jest niezależny i odpowiedzialny za swoje postępowanie, nauczyciel i rodzic są po to aby go wspierać i wspomagać.

2. Wychowawca ma obowiązek liczenia się z poczuciem godności i wartości osoby wychowanka, jego potrzebami psychicznymi, okazywanie mu szacunku i zapewnić mu warunki do samorealizacji - z drugiej strony wychowawca jest również podmiotem należy mu się szacunek i realizacja własnych potrzeb.

3. Wychowanek jest partnerem wychowawcy, wychowawca jest facylitatorem (animatorem) procesu wychowania.

4. Postawa wychowawcy - życzliwość, partnerstwo w procesie wychowania, umiejętności psychospołeczne - autentyzm, akceptacja, empatia. Zapewnienie wychowankom szeregu swobód, unikanie przymusu i powoływanie się na własny autorytet, wspieranie wychowanka w rozwiązywaniu problemów.

Pedagogika humanistyczna jest podejściem dającym możliwość samorealizacji wychowanka przy wysokiej umiejętności wychowawczej wychowawcy.

• Pedagogika Gestalt

Gestaltyzm jest jednym z kierunków psychologii postaci (ps. współczesnej). Zakłada, że życie psychiczne człowieka nie jest zbiorem poszczególnych dyspozycji osobowościowej (zdolności, inteligencja, talenty, itd.) ale zintegrowaną całością, osobą - tzw. gestaltem o swoistej formie, której nie można zredukować do poszczególnych części (życie psychiczne jest całością). Pedagogika Gestalt pojawiła się w latach 80 jako pedagogika alternatywna, której istotą była wiedza + doświadczenie (integruje wiedzę i doświadczenie). Ośrodki: Francja, przedstawiciel Peztold i USA, przedstawiciel Brown. Gestaltyzm jest przykładem integracji filozofii, pedagogiki i psychoterapii zmierzającej do holistycznego postrzegania świata i człowieka oraz wspieranie procesów rozwojowych w ich humanistycznym wymiarze (centralną postacią jest człowiek).

Założenia pedagogika Gestalt - 3 autonomiczne wymiary:

1. Edukacja przez stapianie się łączy terapię Gestalt z procesem nauczania w szkole. Istotą tego wymiaru jest koncentracja na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia się przy czym jest ona zgodnie z tą sferą mamy na myśli łączenie, stapianie się emocji i poznania (działanie i przeżywanie). Akcentowanie wychowania i kształcenia - łączenie emocji, postaw wartości - służy rozwijaniu aktywności podmiotu i dociekania do jego człowieczeństwa (zgodnie z wartościami).

2. Zajęcia integracyjne skoncentrowane na temacie (metoda Ruth Cohn) polega na zaangażowaniu osobowości uczestników procesu edukacyjnego oraz towarzyszącym im trudności w proces przekazywania wiedzy. Interakcje jakie występują między procesem edukacyjnym i trudnościami ma doprowadzić do równowagi:

1. między treściami a tematem zajęć (JA/TO);

2. między osobą wychowania a umiejętnością komunikowania się z osobą i z innymi (JA/TY);

3. między grupą a całością (JA/MY).

3. Agogika (prowadzenie, kierowanie) integracyjna zw. Holistyczną określana jest mianem antropologii stosowanej. Mówi, że człowiek jest podmiotem ciała, psychiki i ducha, żyjącym nierozerwalnie ze środowiskiem społecznym i ekologicznym. Zakłada związek człowieka ze środowiskiem społecznym i przyrody.

Pedagogika Gestalt różni się od innych prądów i kierunków przede wszystkim humanizacją stosunków międzyludzkich i upodmiotowieniem jednostki bez względu na wiek i rolę społeczną oraz liczenie się z zainteresowaniami, potrzebami zarówno wychowanka jak i wychowawcy. Jest to pedagogika wychodząca od wychowawcy, przypisuje dużą rolę systemowi wartości wychowania (tych wartości, które uważa za najważniejsze).

Cele wychowania:

1. Naczelne:

• odnalezienie własnej tożsamości wychowanka, samookreślenie, samourzeczywistnienie (kim jestem);

• samorealizacja - osobisty rozwój, eliminacja blokad;

• wzrost jednostki (rozwój własnego potencjału), odpowiedzialność za siebie, własne zainteresowania, koncentracja na własnych potrzebach;

• dążenie każdego do wielostronnego rozwoju (intelektualny, emocjonalny, cykliczny).

2. Kierunkowe:

• wdrażanie wychowanka do ukształtowania własnych umiejętności i zdolności

• poznanie samego siebie (własnych potrzeb, zainteresowań, troska o ich rozwój)

• świadomość wychowanka, rozwijanie możliwości przeżyć i możliwości działania, samorozwoju w ścisłym powiązaniu ze środowiskiem społecznym;

• społeczna aktywność zaangażowanie przy jednoczesnej autoodpowiedzialności i autonomii jednostki.

Cele kierunkowe są ważne są ważne w realizacji w placówkach wychowawczych, penitencjarnych oraz w szkołach.

Rola pedagoga w procesie edukacji:

1. Pedagog powinien uświadomić sobie najpierw cele, które chce osiągnąć po przez działania, a później metody i środki.

2. Relacje między wychowawcą a wychowankiem powinny być oparte na intersubiektywności (akceptacja wychowanka jako osoby równoprawnej z wychowawcą) co zachodzi między stykającymi się osobami. Dla wychowawcy ważne jest jak przekazać wiedzę wychowankowi, ale najważniejsze jest to jak realizować intersubiektywność. W tak rozumianym wychowaniu wyklucza się dominacje celów kształcenia. Wychowawca akcentuje to jakie relacje zachodzą między nim a wychowankiem. Intersubiektywność występuje również w relacjach rodzic - dziecko i polega na postrzeganiu dziecka jako pełnowartościowej osoby, integralnej wewnętrznie.

Hasło dla wychowawcy - Ja zapraszam do uczenia się.

Pedagogika Gestalt wymaga:

1. Bezpośredniego komunikatu z wychowankiem ( ja zapraszam ...);

2. Komentując postawę wychowanka mówić bezpośrednio do niego (ty ...);

3. Stymulowanie aktywności wychowanka i kształtowanie poczucia odpowiedzialności za siebie.

4. Mówiąc o wymaganiach mówi się o rozwijaniu sytuacji horyzontalnej nauczania, polega ona na tym, że interakcje między podmiotami powinny rozwijać się od partnerskiego współistnienia ku kontaktom między nimi jako różnymi ale pełnowartościowymi uczestnikami.

Zasady pedagogiki Gestalt:

1. Pierwszeństwo relacji wychowawca - wychowanek. Mówi ona, że między podmiotami występuje pełne zaufanie. Jeżeli występuje zakłócenie to pierwszeństwo ma naprawa relacji Ja - Ty; Ja - My, a nie temat lekcji.

2. Tworzenie sytuacji horyzontalnej nauczania - uczenia się. Mówi, że w procesie uczenia konieczne jest zaufanie i wzajemny szacunek. Dwa podłoża tej zasady:

• społeczno-emocjonalny

• merytoryczny

W zależności od tego w jakiej sytuacji znajduje się nauczyciel powinien wyjść od poziomu pierwszego aby uzyskać pełną harmonię interakcji.

3. Zajmowanie się jednością ciała, psychiki i duszy. Wymaga uwzględnienia w równym stopniu uzyskania wymiarów poznania zmysłowego, duchowego, emocjonalnego, umysłowego oraz doświadczenia. Nie zabrania nauczycielowi wyrażać emocje, potrzeby, które w tradycyjnym wychowaniu są nieakceptowane.

4. Uczynienia punktem wyjścia do zajęć tego, co w danym momencie angażuje uczniów. W treściach kształcenia należy uwzględniać to co w danym momencie ma znaczenie dla wychowanków, ale musi to być dostosowane do rozwoju uczniów. Dobór treści powinien być dokonywany wspólnie z uczniami.

5. Zajmowanie się jednością człowiek - środowisko. Postuluje kształtowanie świadomej odpowiedzialności wychowanka za więzi społeczne w działaniu zarówno wobec tych, których lubię jak i nie lubię.

6. Uczenia się przez przeżywanie i działanie. Wymaga od nauczyciela organizowania sytuacji, w których uczniowie sami doświadczają ważnych spraw, mogą je zrozumieć w działaniu.

W Polsce nie znajduje zastosowania. Występują pewne elementy: terapii gier interdyscyplinarnych, relaksacja itp.

Krytyka koncepcji:

Jest zbyt radykalna, zarzuca się jej, że eksponuje samorozwój, samoodpowiedzialność, samouczenia, a nie odpowiada jak ukształtować u wychowanka miłość, postawę altruizmu. Ta pedagogika koncentruje się na przeżywaniu danej chwili (tu i teraz), a nie uwzględnia aspektu historycznego w rozwoju człowieka, nie docenia dominującej roli kultury w życiu człowieka. Pedagogika Gestalt jest jednym z kierunków wychowania, w którym aktywność wychodzi od wychowawcy, wyzwala szerokie możliwości komunikacyjne.

Koncepcja desholaryzacji społeczeństwa

Przedstawienie krytyki szkoły i koncepcji odejścia od szkoły - poglądy Iwana Jllicha.

W połowie lat 60 krytyka szkoły wynikała z niezadowolenia z pełnionych funkcji przez szkoły:

1. Działania szkoły są pozorne i nie spełniają potrzeb społ. Poziom wykształcenia nie zależy od gęstości szkół.

2. Czas pobytu dziecka w szkole nie determinuje rzeczywistej wiedzy dziecka, pobyt w szkole zawęża horyzonty (szkoła nie edukuje - wywołuje kompleksy, nie uczy samodzielności - a wymaga myślenia za nauczyciela, zatem nie jest czynnikiem kształcącym ani wychowującym)

3. Szkoła nie uczy najskuteczniej - dziecko więcej się uczy poza szkołą ( przy obecnych środkach informacji pobyt w szkole to strata czasu).

4. Szkoła nie wyrównuje szans edukacyjnych, a nawet je pogłębia.

5. W przypadku niepowodzeń szkolnych uczniów dodatkowe nauczanie nie przynosi efektów.

6. Dyplomy szkolne nie odzwierciedlają rzeczywistego poziomu - zjawisko fetyszyzacji dyplomów.

7. Nauczanie w szkole próbuje się ratować nowoczesną technologią .

Propozycje desholaryzacji:

1. Zniesienie szkoły ( przymus bezsensowny jak przymus do miłości; liberalizacja szkoły nie dała efektu);

2. Zamiast szkoły sieć edukacyjna (placówki takie, jak: kino, teatr, świetlica, telewizja, prasa, kino, radio biblioteka maja zastąpić szkołę). Uczenie w ramach tej sieci nieskrępowane ze względu na środki, metody prowadzące do celu.

3. Środki finansowania oświaty - bony edukacyjne. Z chwilą narodzenia rodzice dostają bon edukacyjny ( taki sam dla wszystkich) o określonej wartości na nauczanie podstawowe, mogą go wykorzystać kiedy chcą. W momencie wyczerpania bonu sami muszą opłacać nauczanie.

Szkoły obarcza się wina za wszystkie niesprawiedliwości społeczne, analfabetyzm, biedę. Jednak krytyka szkoły ukazuje obszary koniecznych zmian. W rezultacie reformy szkoły nie są konieczne - ważne jest ustalenie źródeł informacji dzięki którym można szkołę ulepszyć - awersyjne bodźce jako źródło wspomagania szkoły.

W Polsce nie było takich ruchów.

Antypedagogika (lata 70 USA, Niemcy - przedstawiciel H. Kuppfer)

Geneza: Powstała jako reakcja na nieskuteczność działań i teorii pedagogiki (edukacja przedszkolna, szkolna, rodzinna).

H. Kuppfer (74r) uważał, że konflikty jakie istnieją miedzy pokoleniami, są rezultatem generacji działań dorosłych, to dorośli są powodem konfliktów - rodzice i wychowawcy po przez swoją nieudolność. Konieczne jest odpedagogizowanie tych relacji po przez odejście od norm nakazów, a zastąpienie ich wpływem wychowawczym między wychowawcami, rodzicami a dziećmi.

Stanowisko antypedagogów wobec wychowania:

Przedstawiciele uważali, że współcześnie w wychowaniu dominuje liberalizacja zachowań dzieci (dążenie do swobody, do zapewnienia szczęśliwego dzieciństwa, samorealizacji). Odejście od wymagań w zakresie spełniania oczekiwań w kierunku liberalizacji zachowania prowadzi do agresji wobec samych siebie jak i wobec dorosłych.

Dążenie do pedagogizacji życia jest pozytywne, ale musi być odniesione w stosunku do ideału wychowawczego. Rezygnacja wychowania innych wobec niepowodzeń dziecka.

Śliwerski uważa ją jako nurt neoromantyczny, nawiązuje do wolnościowych ruchów romantycznych. Dostrzega człowieka wg romantycznych wizji. Nawiązuje do antypedagogicznego okresu konstelacji przeciwko totalitarnemu wychowaniu.

Koncepcje teoretyczne i praktyka edukacyjna różniąca się miedzy przedstawicielami:

• radykałowie negują prawo do istnienia i rozwoju pedagogiki;

Charakter:

1. Zrywa ze wszystkimi teoriami pedagogiki, ale korzysta z ich osiągnięć, dorobku np. pedagogika Gestalt, itp.

2. Zrywa z pojęciem i fenomenem wychowania - wychowanie jest wrogiem moralności: stosunki międzypokoleniowe to wojna wychowawcza, akt wychowawczy : mały mord, psychiczne tortury, planowe niszczenie dziecka, pranie mózgu; pedagodzy - tendencyjni faszyści.

Wspólny mianownik antypedagogiki:

1. Negacja konkretnej tradycji i praktyki wychowawczej.

2. Negacja systemu edukacyjnego (dehumanizacja stosunków).

3. Negacja idei funkcji wychowawczej.

4. Negacja teorii pedagogicznej

Antypedagogika jest sprzeciwem wobec pseudowychowania z perspektywy dzieci. Uważa się, że podmiotowość dziecka nie jest punktem dojścia, ale punktem wyjścia do wzajemnych realizacji (ma prawo do samokontroli, wybierania działań, metod, środków, realizacji, itd.) Uważa się, że dziecko jest nosicielem i nauczycielem wolności od samego momentu narodzin. Wychowanie ma umożliwić mu wszechstronny rozwój.

Paradygmaty współczesnej oświaty:

1. Alternatywność kształcenia - nie ma jednej drogi do zdobycia wiedzy.

2. Kształcenie ustawiczne - ciągłość uczenia, uczenie permanentne.

3. Kształcenie zawodowe

4. Wychowanie przedszkolne - fundament rozwoju społeczeństwa. (T i Z Engelman USA - paradygmat wczesnego edukowania i wspomagania rozwoju dziecka).

Ad 1. Alternatywność kształcenia wobec szkoły istniejącej - powstał z krytyki konwencjonalnej szkoły, ze stagnacji szkoły, z reprodukcji wiedzy, fetyszyzacji dyplomów. Cechy konstruktywne szkól alternatywnych:

• otwarcie na środowisko,

• realizacja zadań zgodnie z potrzebami dziecka,

• stymulowanie aktywności, samodzielności,

• zaspokajanie potrzeb i rozwijanie zainteresowań wychowanka,

• wdrażanie do samokształcenia i pracy grupowej,

• wielostronny rozwój wychowanków.

Cechy szkół:

• dobrowolny udział dzieci w procesie edukacyjnym,

• aktywność wychowanka

• łączenie pracy z praktyką,

• praca na rzecz środowiska, społeczeństwa

• samodzielność

• rozwiązywanie problemów.

Uspołecznienie kształcenia - to proces społecznego dojrzewania jednostki do życia w społeczeństwie, zdobywania umiejętności współżycia i współdziałania z ludźmi na płaszczyźnie rozumienia norm moralnych regulujących normy.

Komponenty:

• świadomość społeczna decyduje o kompetencjach,

• respektowanie norm moralnych,

• umiejętność współżycia i współdziałania,

• poczucie odpowiedzialności,

• zaangażowanie społeczne.

Efektem uspołecznienia są postawy prospołeczne, poprzez kształtowanie w szerokim otoczeniu, jako syndrom złożonych nastawień do różnych zagadnień życia społecznego.

Komponenty postawy prospołecznej to:

• intelektualne,

• emocjonalne,

• motywacyjno - działaniowe.

Jednostka uspołeczniona potrafi się podporządkować dobrowolnie dla interesu społecznego, na rzecz innych. Potrafi także wykazywać ofiarność na rzecz zespołu w którym się znajduje. Jest ona odpowiedzialna za siebie i za innych w wykonywaniu wspólnego zadania i potrafi się opiekować osobami potrzebującymi. Postawy prospołeczne nie są stabilne, ale podlegają stałemu rozwojowi, a najskuteczniej kształtują się w rodzinie. Zaangażowanie społeczne mobilizuje i pobudza do działania. Osoba zaangażowana to taka, która akceptuje daną sytuacje i pomaga w wykonaniu danego zadania. W zaangażowaniu występują:

• bezinteresowna życzliwość,

• przekraczanie siebie,

• zwrócenie ku ludziom,

• umiejętność działania na rzecz innych.

Ustawiczność kształcenia - jest to proces ciągłego doskonalenia się. Według Wroczyńskiego to proces ciągłego doskonalenia zasobu wykształcenia do wymogów cywilizacji. Kształcenie ustawiczne to także ciągły system kształcenia i doskonalenia oraz odświeżania wiedzy, to ideał kształcenia się przez całe życie. Istota kształcenia ustawicznego to:

• jest to proces w czasie i przestrzeni

• konieczność uzupełnienia wiedzy szkolnej poprzez kształcenie równoległe,

• koordynowanie i integrowanie wszystkich procesów w jeden system całościowy, podatny na zmiany.

Celem edukacji ustawicznej jest wychowanie człowieka nowego typu tzn:

• twórczego, który potrafi doskonalić się,

• potrafi pracować w zespole i dąży w rozwoju osobowości.

Dla edukacji ustawicznej mają zastosowania typu:

• odejście od encyklopedycznego podejścia,

• aktywność uczących się,

• rozbudzanie motywacji i zainteresowań oraz organizowania własnej przyszłości,

• rozwiązywanie problemów,

• tworzenie nowych wartości.

Raport Delora - „Edukacja - jest w niej ukryty skarb” - opublikowany jako raport dla UNESCO ukazywał miejsce edukacji dla potrzeb XXI wieku.

Omawia on:

• znaczenie edukacji jest jednym ze sposobów służących rozwojowi człowieka, likwidacji wykluczenia i konfliktów,

• edukacja służy zapewnieniu dziecku należnego miejsca w społeczności lokalnej,

• jest to droga ciągłego wzbogacania wiedzy i doświadczenia,

• potrzeba zrozumienia na współpracę międzynarodową.

IV filary edukacji to:

• „Uczyć się, aby wiedzieć”- jako środek rozumienia świata jak żyć godnie i rozwijać swoje zdolności i rozumieć to jako cel poznania i odkrywania nowych wartości,

• „Uczyć się, aby działać” - jest to filar związany z kształceniem zawodowym i wskazuje na wykorzystanie wiedzy w praktyce,

• „Uczyć się, aby żyć wspólnie” - zwraca się tu uwagę na wypracowanie w życiu współżycia z innymi,

• „Uczyć się, aby być” - edukacja powinna prowadzić do wielostronnego rozwoju jednostki.

Pragmatyzm i personalizm pedagogiczny jako reakcja nowego wychowania przeciw starej szkole.

1. przedstawienie pragmatyzmu pedagogicznego w ujęciu W. James,

2. zapoznanie z koncepcją Owidiusza Declory

pragmatyzm i personalizm pedagogiczny mieszczą się w nurcie pedagogiki naturalistyczno - liberalnej, kształtującej się na początku XX wieku jako opozycja szkoły Herbarta.

Ad.1) pragmatyzm pedagogiczny jako kierunek zakładał że, nie żyjemy aby myśleć, ale myślimy aby żyć. Dewey doceniał każde zagadnienie jako jego użyteczność - pojęcia, myśli. Funkcją myślenia jest wytwarzanie przyzwyczajeń do działania, bowiem aby ocenić znaczenie danej rzeczy należy zbadać jego użyteczność. Pragmatyzm przedstawia się abstrakcyjnym słownym rozwiązaniom. Najważniejsze jest działanie i to co służy życiu praktycznemu. Pragmatyzm jest doktryną i koncepcją życia i świata. Przedstawicielem tego kierunku jest W. James.

Pragmatyczna filozofia wychowania W. Jamesa.

Podstawą filozofii jest tu biologiczny pogląd na psychikę ludzką i świadomość. Psychika i świadomość pełnią rolę pomocniczą w przystosowaniu człowieka do warunków życia. Jest to koncepcja według której przygotowanie do działania oznacza sumę możliwych reakcji na jakieś zdarzenie. Wychowanie polega więc na organizowaniu zdobytych przyzwyczajeń i dążeń do działania.

Fazy wychowania według Jamesa:

• punktem wyjścia reakcji są popędy wrodzone dziecka. Wychowanie jedynie rozszerza zakres czynnych i biernych doświadczeń,

• zainteresowania są wrodzone a wychowanie wyzwala grupy zainteresowań w umyśle,

• charakter - buduje i kształtuje go wychowanie - polega na organizowaniu wielu reakcji przez przyzwyczajenia.

Żeby życie miało pozytywny przebieg wymaga poznania duszy dziecka. Dla wychowawcy ważna jest spostrzegawczość i intuicja. James uważał że, człowiek jest organizmem czynnym, reaguje na wszelkie podniety, ale różni się od zwierząt bo jego reakcje są określone. Człowiek ma zdolności zastępowania reakcjo wrodzonych (popędy) reakcjami nowymi, które umożliwiają mu lepsze przystosowanie do życia. Postępowanie człowieka jest wypadkową różnych popędów i hamulców i kształtowanie różnych skłonności (strach, miłość, ciekawość, naśladownictwo, żądza posiadania).

Zadaniem nauczyciela - wychowawcy jest kształcenie i wychowanie swych wychowanków i znajomość psychiki dziecka, może to zbliżyć wychowawcę do ucznia.

Proces wychowania według Jamesa:

Ujmował w trzech zakresach zgodnie z fazami rozwoju dziecka:

1. faza to - dziecko wyzwala popędy i nabywa coraz więcej nowych doświadczeń.

2. faza - to dziecko uczy się poznawać dokładniej świat poprzez nowe pojęcia wyobrażenia i wiedzę,

3. faza - ustala swoje postępowania i życie moralne, poprzez wyćwiczenie uwagi dowolnej.

W wychowaniu James pierwszeństwo przyznawał metodzie poglądowej. Wychowanie powinno być zgodne ze skłonnościami potrzebami wieku dziecka. Pierwsze lata kształcenia dziecka należy poświęcić ćwiczeniu umysłu i na naukę poglądową. Życie dziecka jest autonomiczną całością. Dziecko jest jak dorosły człowiek, tylko ma inne potrzeby i inaczej żyje jak dorosły, dlatego trzeba pamiętać o indywidualności dziecka. Najważniejszą zasadą jest aktywność i samodzielność. James cenił pracę ręczne, które wyzwalały aktywność.

Do metod laboratoryjnych w pracy z dzieckiem zaliczamy:

• zasada samodzielności i aktywności dziecka,

• dochodzenie do samodzielności jest bardzo ważne w rozwoju dziecka,

• wdrażanie dziecka do aktywności fizycznej,

• dziecko uczy się przezwyciężania samego siebie,

• naturalne warunki życia dziecka są bardzo ważne w rozwoju dziecka,

• wychowanie ma przygotować dziecko do konkretnej sytuacji i do wymagań stawianych przez życie,

• wychowanie ma mieć charakter praktyczny.

Na gruncie europejskim twórcą pragmatyzmu był E. Claperade.

Personalizm pedagogiczny - reprezentowany był na gruncie europejskim, a jego twórcami byli Declory, Korczak, Freinet, Montessori.

Założenia pedagogiki O. Declory

Punktem wyjścia jest rozwój psychiczny dziecka, a w okresie wczesnoszkolnym najważniejsze u dziecka są jego zainteresowania. W nauczaniu poglądowość jest dostosowana do naturalnych zainteresowań dziecka. Celem metody ośrodków jest w tej pedagogice jest wychowanie dziecka przez życie, dla życia. W edukacji dziecka najważniejsze jest stworzenie naturalnego środowiska, w którym dziecko przez życie rozwija swoje doświadczenia. Rozpoznawanie natury dziecka powinno być rozpatrywane przez rozumienie jego rozwoju psychofizycznego. Metoda ośrodków przyjmuje:

• Korzyści jakie wynikają z poznania danego przedmiotu czy faktu są dla dziecka bardzo ważne, dlatego że poprzez to wzbogaca ono swoje doświadczenia życiowe,

• Ukazanie ujemnych stron wymaga od dziecka poznania sposobów zabezpieczenia się przed nimi,

• W świetle poznanych faktów przyswojenie przez dzieci zasad postępowania z dobrem dziecka.

Ośrodek zainteresowań w pedagogice tej dotyczy zlikwidowania podziału na przedmioty szkolne, bo pierwsze dwa lata były skierowane na potrzeby fizyczne i psychiczne dziecka, trzeci rok nauki to przygotowanie się do ośrodków w pozostałych trzech klasach, w czwartym roku nauki występuje pożywienie, w piątym roku wyrobienie wytrwałości u dziecka, natomiast w szóstym roku nauki następowała już praca u dziecka, żeby mogło się przygotować do dorosłego życia. Treści w tych ośrodkach ułożone są według prawa biogenetycznego. Ośrodki zainteresowań odtwarzały rozwój człowieka od rozwoju pierwotnego do współczesnego. Proces nauczania oparty był na metodach:

• Obserwacja,

• Kojarzenie,

Charakterystyka metody ośrodków:

• Aktywność i samodzielność dziecka,

• Rozwój umysłowy dziecka,

• Praca grupowa,

• Utrwalanie wiadomości na rzecz nauczania łącznego,

• Nauczanie praktyczne.

---