Możliwości stymulacji i pomocy pedagogicznej rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo.

1.Rodzina jako ¶środowisko wychowawcze.

Rodzina ponosi podstawową± odpowiedzialność za wychowanie dzieci, za ich karierę szkolną± i przygotowanie do samodzielnego życia. To właśnie w rodzinie dokonuje się podstawowy proces kształtowania pojęć moralnych dziecka, jego wrażliwo¶ci moralnej i społecznej. Cechy te maj± duże znaczenie dla spełnienia zadań wychowawczych przez szkołę oraz inne placówki wychowawcze. Rola rodziny jako ¶środowiska wychowawczego nie ogranicza się do wczesnych lat życia dziecka, trwa aż do osiągnięcia przezeń samodzielno¶ci, zdobycia wykształcenia i przysposobienia do zawodu. Bardzo dużego oparcia w rodzinie, wymaga okres dojrzewania, w którym życie psychiczne staje się bardzo intensywne i kształtuje się stosunek do zagadnień i własnego życia. Wielokrotnie zwracano uwagę, że wpływu rodziny na dziecko nie da się zastąpić przez żadne inne formy opieki. O sile oddziaływań rodziny decyduje bowiem podłoże emocjonalne, osobisty stosunek rodziców do dziecka [miło¶ć do własnego dziecka] oraz zaufanie dziecka do rodziców. W realizację zadań wychowawczych oraz do ¶ścisłego współdziałania z rodziną włączone jest ¶środowisko nauczycielskie, które to posiada pełna± ¶wiadomo¶ć wielkiej roli rodziny w rozwoju dziecka. Udział rodziców w życiu szkoły sprzyja temu, że staje się przyjazna dzieciom, a problemy wychowawcze nie urastaj± do rangi patologii.

Rodzice, będący dotychczas jedynymi osobami zaangażowanymi w kształtowanie przyszło¶ci swych dzieci, obecnie dziel± tę odpowiedzialno¶ć ze szkoła±:

- rodzice s± pierwszymi wychowawcami i nauczycielami dziecka i współpraca ze szkoł±, uzgadnianie stanowisk leży w ich interesie,

- rodzicom zależy na jak najlepszym rozwoju dziecka i ponoszą± za nie odpowiedzialno¶ć,

- wszelkie patologie, uzależnienia, agresja wymagaj± ¶ścisłej współpracy szkoły i domu.

Proces budowania współpracy między rodzin± a szkoła± wymaga jednak lepszego zrozumienia wzajemnych relacji i ról pełnionych przez jego uczestników.

Odpowiedzialno¶ć za edukację i wychowanie dziecka, w sposób naturalny i niezbywalny przynależna jest rodzicom jednak kluczem do idealnej sytuacji jest wzajemne poszanowanie praw i poczucie odpowiedzialno¶ci.

Potrzeba otoczenia dziecka szczególną± opiek± prawną± wyrażona została w naszym kraju poprzez Konwencję Praw Dziecka, która stanowi:

- we wszystkich działaniach dotyczących dziecka należy kierować się zasad± jego dobra;

- dziecko jest istot± ludzk±, wymagaj±c± poszanowania jej tożsamo sci, godności i prywatno¶ci.

Dziecko ma prawo:

- do życia;

- do swobody my¶li i sumienia;

- do wyrażania własnych poglądów;

- do znajomo¶ci własnych praw;

- do wolno¶ci od wszelkiego rodzaju przemocy fizycznej i psychicznej;

- do ochrony zdrowia, wypoczynku i czasu wolnego;

- do informacji;

- do tożsamo¶ci narodowej;

- do korzystania z dóbr kultury;

- do prywatno¶ci.

Zmieniaj± się zatem nastawienia społeczne w stosunku do dzieci.

Dziecko po okresie uprzedmiotowienia i całkowitego podporządkowania się dorosłym, nareszcie jest spostrzegane jako podmiot procesu wychowania i pełnoprawny partner w życiu.

2.Pojęcie dysfunkcjonalno¶ci rodziny.

Do dzi¶ jednak, jakże często zaniedbywane s± zarówno obowiązki rodziców, jak i naruszane prawa dziecka. W przeważającej ilości przypadków, powyższe, wynikaj± z dysfunkcjonalno¶ci wychowawczej rodziny .

Dysfunkcjonalny – w języku polskim „nieprzystosowany, niedostosowany do potrzeb, celów, zwłaszcza ludzkich, społecznych.” W przeniesieniu tego pojęcia na rodzinę – jest to rodzina, która nie spełnia już swoich naturalnych funkcji, a przecież funkcja rodzicielska ł±czy się ¶ci¶le z funkcj± opiekuńcz± i wychowawcz±. Cech± ¶rodowiska rodzinnego jest to , iż jego funkcje stanowi± ograniczon± cało¶ć, złożon± i jednolit±, oraz nie s± i nie mog± być realizowane oddzielnie.

Pojmuj±c rodzinę jako cało¶ć, jako integralny i niezależny byt, trzeba przyj±ć, iż jakiekolwiek zaburzenie, utrudniaj±ce realizację której¶ z podstawowych funkcji, może powodować przej¶ciow± lub dłuższ± niewydolno¶ć ogólnego jej funkcjonowania czyli dysfunkcjonalno¶ć. Współzależno¶ć między prawidłowym pełnieniem jednej nawet funkcji przez rodzinę, a wydolno¶ci± całej rodziny jest faktem potwierdzonym przez badania. Zaistnienie dysfunkcji w rodzinie jest następstwem wielu sytuacji, które niszcz± i zakłócaj± prawidłowe funkcjonowanie rodziny prowadz±c do zjawiska patologii: alkoholizm, prostytucja, narkomania, przemoc. Maria Łopatkowa okre¶la rodzinę patologiczn± jako tak±, w której oboje lub jedno z rodziców jest alkoholikiem, przestępc± lub trudni się nierz±dem. Inne przypadki zalicza do kategorii rodzin zagrożonych. W¶ród typologii rodzin znajduj± się:

- rodziny wzorowe wychowawczo

- rodziny normalne

- rodziny jeszcze wydolne

- rodziny niewydolne

- rodziny patologiczne

W ¶wietle tego podziału do rodzin dysfunkcjonalnych będ± należały rodziny niewydolne i rodziny patologiczne. Stosuj±c się do powyższego podziału widzimy, iż pojęcie rodzin dysfunkcjonalnych jest pojęciem szerszym od pojęcia rodzin patologicznych i okre¶la: rodziny zdezorganizowane, rodziny zdezintegrowane, rodziny problemowe, rodziny dysharmonijne, rodziny negatywne, złe ¶rodowiska rodzinne, rodziny patologiczne. W każdej z tych rodzin zróżnicowanie możliwo¶ci wychowawczych jest bardzo duże wynikaj±ce z wielu przyczyn. Najbardziej trudne s± sytuacje wi±ż±ce się z alkoholizmem, prostytucj±, przestępczo¶ci±, wi±ż±ce się z rozbiciem lub rozprzężeniem rodziny; wymagaj± bowiem szczególnych form opieki nad dzieckiem. Nawet jednak w rodzinach pełnych obserwujemy niewydolno¶ć wychowawcz± wynikaj±c± z:

- trudnej sytuacji materialno-bytowej

- niedostatecznego nadzoru nad dziećmi [praca obojga rodziców]

- niskiego poziomu wykształcenia rodziców

- dużej liczby dzieci w rodzinie

- złych warunków mieszkaniowych

Badania rodzin dysfunkcjonalnych ujawniły następuj±ce braki:

- w rodzinie dysfunkcjonalnej potrzeby biologiczne dziecka nie s± zaspokajane w

sposób wystarczaj±cy

- rodzina dysfunkcjonalna nie zaspokaja potrzeb poznawczych: pomoc w nauce,

zdobywaniu wiedzy,

- nie s± zaspokajane w sposób wystarczający potrzeby psychiczne tj. akceptacji, , współdziałania, bezpieczeństwa, szacunku i dostatku

- zaniedbywane s± potrzeby społeczno kulturalne, estetyczne

3. Pomoc, poradnictwo – cel i zakres działania.

Poradnictwo jest potrzebne ludziom we wszystkich obszarach ich aktywno¶ci, na całej drodze indywidualnego rozwoju. Towarzyszy człowiekowi w kolejnych etapach życia pomagając rozwiązywać pojawiające się problemy. Wielostronne działania winny zdążać do przywrócenia rodzinie jej funkcjonalno¶ci. Wi±że się to z kompleksowym wychowaniem do życia w rodzinie i wspieraniem każdej rodziny, aby trwała i zapewniała rozwój swoim członkom.

Poradnictwo wspomaga, podtrzymuje, wspiera rozwój, przyjmując charakter działań naprawczych b±dĽ profilaktycznych. Wczesna pomoc profilaktyczna nie dopuszcza do powstawania szkodliwych dla zdrowia i wychowania nieprawidłowo¶ci, poci±gaj±cych w następstwie skutki trudne do odwołania. Powinna być udzielana w ¶środowisku bliskim dziecku a więc w szkole, rodzinie lub najbliższym otoczeniu, aby zapewnić dziecku przede wszystkim możno¶ć wzrastania w naturalnych warunkach rodzinnych, kulturalnych, społecznych.

Poradnictwo nie ma występować jako autorytet w sprawach wychowania, ale być możliwo¶ci± i szans± wytworzenia kompromisu w sytuacjach trudnych i konfliktowych z wychowawczego punktu widzenia. Do problemów rozwiązywanych przez poradnictwo zaliczamy problemy związane z rodzin±, wynikajcie z trudno¶ci w wypełnianiu jednej lub kilku funkcji przez którego¶ członka rodziny lub rodziny jako grupy. Ważn± dziedzinę stanowi w związku z powyższym, poradnictwo w sprawach wychowawczych. Skuteczne rozwiązywanie problemów wymaga fachowych porad nie tylko lekarza, lecz także psychologa i pedagoga. Porad tych potrzebuje nie tylko młodzież lecz w głównej mierze rodzice. Bardzo istotne s± również formy i metody współpracy szkoły z rodzin± ujęte w dwu kategoriach: współpracy doraĽnej i stałej. Do form współpracy doraĽnej należ±: rozmowy indywidualne nauczycieli z rodzicami oraz lustracje przez nauczycieli ¶rodowisk rodzinnych. Obie formy s± bardzo cenne ponieważ umożliwiaj± poznanie warunków życia ucznia, pozwalaj± wykryć Ľródła niepowodzeń oraz wpłyn±ć na wprowadzenie niezbędnych zmian w jego życiu domowym. Praca obojga rodziców , niekorzystne warunki mieszkaniowe, powoduj± konieczno¶ć pomocy w nauce a równocze¶nie poszerzenie zadań i funkcji wychowawczych szkoły. Czę¶ć tych zadań i funkcji wypełniaj± ¶wietlice szkolne i międzyszkolne, w których przebywa młodzież dojeżdżaj±ca do szkół lub wymagaj±ca pomocy w nauce. Szkoły przesłużonego dnia pomagaj± rodzinie w wypełnianiu jej zadań wychowawczych. W przypadku rodziny dysfunkcjonalnej możno¶ć wypełnienia tych zadań, zwłaszcza je¶li chodzi o pomoc w nauce jest znikoma.

Szczególna rola w niesieniu pomocy pedagogicznej rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo przypada poradniom psychologiczno-pedagogicznym oraz pedagogom szkolnym. Poradnia to placówka, której celem jest udzielanie pomocy dzieciom, młodzieży oraz wszystkim, którzy z racji zawodu [nauczyciele] czy pełnionej funkcji [rodzice] s± odpowiedzialni za wychowanie i rozwój dziecka. Poradnia pełni funkcje: profilaktyczn±, diagnostyczn±, doradcz±, terapeutyczn± i orzeczeniowo-kwalifikuj±c± . W pracy poradni wyróżnia się:

- poradnictwo dydaktyczne

- poradnictwo wychowawcze

- poradnictwo opiekuńcze

Obecna organizacja poradnictwa wychowawczego nie spełnia oczekiwań osób i placówek zwracaj±cych się o pomoc. Tylko 1/5 dzieci oczekuj±cych na pomoc otrzymuje j±. Kontakty poradni z rodzicami i dziećmi maj± charakter okazjonalny. Rodzice wycofuj± się z możliwo¶ci skorzystania z pomocy poradni ze względu m.in. na brak czasu, obawy przed skierowaniem do szkoły specjalnej, długie oczekiwanie na diagnozę i brak natychmiastowej pomocy. Skuteczno¶ć poradni jest niewielka ponieważ koncentruj± się one na diagnostyce i orzecznictwie zbyt mało czasu po¶więcaj±c profilaktyce i terapii.

Istotna rola w niesieniu pomocy pedagogicznej rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo przypada pedagogowi szkolnemu. Do jego zadań należy:

- okresowa ocena sytuacji wychowawczej szkoły

- realizacja obowi±zku szkolnego

- diagnoza warunków życia uczniów

- opieka nad uczniami z trudno¶ciami

- pedagogizacja rodziców

- współpraca z poradni±

- działalno¶ć opiekuńcza

Spo¶ród różnych form upowszechniania wiedzy pedagogicznej w¶ród rodziców można wyróżnić popularne wydawnictwa na tematy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży i postępowania z nimi w różnych okresach wieku oraz wykłady i poradnictwo.

Obecnie każda ze szkół organizuje różne formy współpracy ze ¶rodowiskiem rodzinnym ucznia. Bardzo popularne stały się cykle zajęć [pogadanki, szkoły, kursy] z rodzicami.

Duży wysiłek w niesieniu pomocy rodzinie niewydolnej wychowawczo i rodzinie patologicznej podejmuje Ko¶ciół poprzez organizacje i stowarzyszenia.

Jakkolwiek patrz±c, pomoc pedagogiczna oferowana rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo jest niewystarczaj±ca. Dziecko w naszym kraju jest narażone na ci±głe naruszanie jego praw i godno¶ci. Istniej±ce przepisy nie do końca chroni± dziecko, a tak naprawdę okazuje się, że nawet przepisy które z założenia miały dotyczyć dzieci chroni± jedynie interesy rodziców, zwłaszcza w ich polskim wydaniu. Nie zmieni się nic dopóki w naszym społeczeństwie, żywy człowiek-dziecko będzie traktowany jak czyja¶ własno¶ć, kto¶ bezwolny, kto nie umie o sobie stanowić.

Minister Kazimierz Kapera [pełnomocnik rz±du ds. rodziny]

opracował „Raport o sytuacji polskich rodzin” i w oparciu o ten raport powstał dokument „Polityka prorodzinna państwa”. W dokumencie tym po¶więcono dużo uwagi problematyce wychowawczej oraz problemom, które powstaj± na styku rodzina-szkoła. Do nadrzędnych, długookresowych celów polityki prorodzinnej zaliczono tworzenie warunków do pełnego rozwoju poprzez wspomaganie rodzin we wszystkich fazach rozwoju.

BIBLIOGRAFIA

T.Pilch, I. Leparczyk – „Pedagogika społeczna” – Warszawa 1995,Wydawnictwo „Żak”

Red.B.Suchodolski – „Pedagogika, podręcznik dla kandydatów na nauczycieli” –PWN, Warszawa 1985

R.Wroczyński – „Wychowanie poza szkoł±” – PWS, Warszawa 1968

R.Wroczyński – „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej” –PWN, Warszawa 1966

W.Kopaliński – „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” – „Muza”S.A. Warszawa 2000

S.Kawula – „Funkcja opiekuńcza współczesnej rodziny” – Białystok 1988

I.Budrewicz – „Społeczne uwarunkowania przestępstw młodocianych mężczyzn przeciwko mieniu” – WSP 1992

A.Kałużny – „Prawa Dziecka – stan prawny i polska rzeczywisto¶ć” - Toruń 1993, wydawnictwo COMER

H.Maciejewska – „Rodzice w szkole”

M.Mendel – „Uszestnictwo rodziców w procesie zmian o¶wiatowych” – Zeszyty Naukowe Nr 24 Gdańsk

---