HISTORIA POLSKI

POCZĄTKI PAŃSTWA POLSKIEGO

DYNASTIA PIASTÓW

Mieszko I (966-1025)

Bolesław Chrobry (992-1025) [#]

Mieszko II Lambert (1025-1034) [#]

Kazimierz Odnowiciel (1034-1058)

Bolesław Śmiały/Szczodry (1058-1079) [#]

Władysław Herman (1079-1102)

Bolesław Krzywousty (1102-1138)

---------rozbicie dzielnicowe---------

Władysław II Wygnaniec (1138-1146)

Bolesław IV Kędzierzawy (1146-1173)

Mieszko III Stary (1173-1177, 1194-1202)

Kazimierz Sprawiedliwy (1177-1194)

Leszek Biały (1194-1202, 1202-1227)

Władysław Laskonogi (1202, 1228-1229)

Henryk Brodaty (1228-1238)

Bolesław Wstydliwy (1243-1279)

Leszek Czarny (1279-1288)

Przemysł II (1290-1296) [#]

Wacław II (1291-1305) [# Czech]

-----koniec rozbicia dzielnicowego-----

Władysław Łokietek (1305-1333) [#]

Kazimierz Wielki (1333-1370) [#]

KONIEC DYNASTII PIASTÓW NA TRONIE PL

# - koronowany na króla

ROZBICIE DZIELNICOWE: 1138-1320 (Statut B. Krzywoustego; Koronacja W. Łokietka)

Najważniejsze plemiona słowiańskie na ziemiach polskich : Wiślanie, Lędzianie, Ślężanie, Goplanie, Polanie, Mazowszanie, Dziadoszanie. Zjednoczenie plemion przypisuje się Polanom.

Piast Kołodziej Siemowit Lestek Siemomysł Mieszko I

966 r. CHRZEST POLSKI (!)

Decyzja o przyjęciu chrztu miała wymiar głównie polityczny.

906 r. Upadek Państwa Morawskiego (spory dynastyczne, najazdy Węgrów); praska dynastia Przemyślidów jednoczy sąsiadujące ze sobą plemiona w państwo czeskie.

IX w. powstanie Rusi Kijowskiej (Dynastia Rurykowiczów)

988 r. Władca Włodzimierz Wlk. przyjmuje chrzest, i tym samym wprowadza Ruś Kijowską w krag kultury bizantyjskiej.

Gall Anonim - Uważany za I polskiego kronikarza, autor „Kroniki Polskiej”; nie wiadomo skąd pochodził, przypuszcza się że był mnichem przybyłym z Galii.

PRZYCZYNY PRZYJĘCIA CHRZTU:

* Układ polsko-czeski (965 r.; przypieczętowanie sojuszu małżeństwem Mieszka z Dobrawą);

* Chęć zrównania się z książętami sąsiednich państw;

* Chęć ograniczenia samowoli możnych;

* Odebranie Niemcom powodu do najazdów;

* Oswojenie podbitych ludów z nową władzą (wspólna religia jednym z elementów łączących);

* Namowy żony Mieszka, Dobrawy.

SKUTKI CHRZTU:

* Wzmocnienie pozycji księcia poprzez namaszczenie; władca państwa traktowany na równi z innymi władcami europejskimi;

* Chrzest istotnym czynnikiem kulturotwórczym;

* Scentralizowane państwo (1 religia dla wszystkich elem. łączącym);

* Polska w kręgu państw chrześcijańskiej Europy;

* Uniknięcie przymusowej chrystianizacji ze strony Niemiec, i tym samym znalezienia się pod wpływami niemieckimi;

* Zyskanie wykształconych kadr do prowadzenia aparatu administracyjnego (duchowni);

* Napłynięcie nowych prądów kulturowych, wzorców organizacyjnych i administracyjnych.

972 r. bitwa pod Cedynią (M I zwycięża w bitwie nad niemieckimi feudałami);

990 r. - zerwanie sojuszu z Czechami, odebranie im kraju Wiślan;

Dagome iudex - pierwszy znany polski dokument, spisany po łac. Ok. 991 r. i znany ze streszczenia z 1087 r.; zawiera m.in. opis ziem znajdujących się pod panowaniem MI, pod koniec jego życia.

<<Dagome>> <<Mieszko>> (?)

992 r. - Umiera Mieszko I, w krótkim czasie B. Chrobry opanowuje całe państwo.

Bolesław Chrobry władca wybitny, bezwzględny, o wyjątkowym talencie politycznym; wydalił z kraju macochę i przybrane rodzeństwo.

Utrzymanie jedności państwa oraz zachowanie silnej władzy centralnej gwarantowało spokój wewnętrzny oraz sprzyjało rozwojowi gospodarczemu i bezpieczeństwu granic.

997 r. Misja chrystianizacyjna św. Wojciecha do Prusów i jego męczeńska śmierć (B. Ch. Dzięki tej sprawie zyskał rozgłos);

999 r. - uznanie bp Wojciecha za świętego, starania B.CH. o ustanowienie arcybiskupstwa w Gnieźnie ;

Utworzenie nowej metropolii = Uniezależnienie polskiej org. Kościelnej od Kościoła w Niemczech

8-12 III 1000 r. ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI (pielgrzymka Ottona III do grobu św. W.; także cele polityczne)

- wizja OIII: utworzenie uniwersalistycznego cesarstwa europejskiego (zjednoczenie Europy);

- uznanie B. CH. Za równego władcę, „zgoda” na koronację

- Organizacja Kościoła utworzenie abp w Gnieźnie i 4 bp;

1002 r. - umiera Otton III, walka o władzę w Niemczech, koniec współpracy z Polską (Henryk II);

1002-1018 r. wojna polsko-niemiecka (3 etapy);

1018 r. pokój budziszyński :

• Przyłączenie Grodów Czerwieńskich, Łużyc i Milska do Polski,

• Wsparcie na wyprawę na Ruś Kijowską (sposób na podratowanie budżetu).

1017 r. - obrona Niemczy (najbardziej znane wydarzenie z tamtego okresu);

1018 r. wyprawa na Ruś Kijowską;

1024 r. - śmierć Henryka II;

1025 r. KORONACJA B. CHROBREGO w Gnieźnie:

• Wydarzenie o znaczeniu politycznym i sakralnym;

• Władca „Pomazańcem Bożym”;

• Dalszy etap centralizacji państwa wsparty religią (Król ponad wszystkimi książętami);

• Polepszenie pozycji państwa na arenie międzynarodowej;

• Zabezpieczenie państwa przed podziałem;

• Symbol polskiej niezależności.

1025 r. - umiera B.CH., koronacja Mieszka II (średni syn);

Mieszko II początek kryzysu państwa, nieudolne próby aktywności politycznej na taką skalę co jego poprzednik;

KRYZYS PAŃSTWA POLSKIEGO ok. 1034-1039 (nie mamy wiele inf. o tym okresie)

Wewnętrzni wrogowie MII osadzili na tronie jego brata, Bezpryma, a króla wypędzili (1031 r.). Bezprym okazał się władcą okrutnym i szybko został zamordowany. Państwo Polskie pogrążyło się w chaosie i nie przerwał go nawet powrót Mieszka II w 1032 r. Mieszko musiał ukorzyć się przed cesarzem i uznać się za jego lennika. Śmierć króla w 1034 r., spotęgowała zamieszanie w Polsce, rozpoczęły się walki o władzę.

Główne Przyczyny Kryzysu:

1) Spory o władzę (bracia MII- Bezprym i Otton; niezadowolenie możnych);

2) Chęć odwetu sąsiadów (Cesarstwo, Ruś 1031 r.);

3) Podboje B. Chrobrego ponad stan i możliwości Polski (Państwo wyczerpane ekonomicznie);

4) Wciąż żywe tradycje pogańskie;

5) Powstanie ludowe w Wielkopolsce (najbardziej ściągane podatki, osiedlani jeńcy z podbojów B. CH. I MII, słabo schrystianizowani);

6) Najazd Brzetysława (księcia Czech) na Śląsk i Wielkopolskę w 1038 r. złupienie Poznania, zniszczenie katedry w Gnieźnie, utrata przez PL Śląska, wywiezienie do Czech relikwii św. Wojciecha.

Po śmierci Mieszka rządy przejął jego jedyny syn, Kazimierz, który niedługo potem musiał uciekać z kraju. Do Polski powrócił w 1039 r., także dzięki pomocy niemieckiego władcy Henryka III. Przy wsparciu sąsiadów (HIII, Jarosław Mądry i Andrzej I[Węgry]) stopniowo odzyskał utracone ziemie i ustabilizował sytuację w kraju.

Kazimierz I Odnowiciel odnowił struktury państwowe i kościelne, ponownie zjednoczył państwo i pozostawił je silne wewnętrznie. Zapoczątkował także zwyczaj nadawania ziemi w zamian za służbę.

1058 r. umiera nagle Kazimierz Odnowiciel, władzę przejmuje Bolesław Śmiały/Szczodry;

Kazimierz Odnowiciel umiar i cierpliwość

Bolesław Śmiały dynamizm

B. Śmiały porywczy; aktywny politycznie; odnowił królestwo; wykorzystał konflikt papieża Grzegorza VII i cesarza Henryka IV (<<walka o inwestyturę>>) i w 1076 r. koronował się na króla Państwa Polskiego; a także:

- Odmówił Czechom płacenia trybutu za Śląsk;

- Ingerował w sprawy wewnętrzne Węgier i Rusi;

- Zerwał z ojcowską polityką podporządkowywania się cesarzowi.

Konflikt z bp Stanisławem krytyka poczynań króla czy udział w spisku przeciwko B.Ś. (?); Biskup oskarżony o zdradę i skazany na śmierć w 1079 r.

Śmierć bp Stanisława bunt ludu i ucieczka B.Ś. na Węgry (jedną z przyczyn jego ucieczki także niezadowolenie możnych silnej władzy centralnej (?));

Po ucieczce B.Ś. rządy przejął jego brat, Władysław Herman. Był on władcą słabym i nieudolnym, faktyczną władzę w państwie sprawował jeden z możnych, wojewoda książęcy Sieciech. Za czasów panowania W.Hermana wzrosło znaczenie możnowładców. W 1097 r. został zmuszony przez opozycję do podziału państwa między swych 2 synów - Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego.

1102 r. - umiera Władysław Herman;

Bolesław Krzywousty bratobójcza walka ze Zbigniewem i przejęcie władzy;

1107 r. - wygnanie Zbigniewa, ten zwraca się o pomoc do cesarza Henryka V (Dla HV pomoc Zbigniewowi pretekstem do najazdu w 1109 r.);

1109 r. obrona Głogowa, legenda o bitwie na Psim Polu; Bolesław Krzywousty obronił niezawisłość i jedność państwa;

1111 r. powrót Zbigniewa; uwięzienie i okaleczenie przez brata, aż w końcu w 1112 r. śmierć;

Bolesław Krzywousty przyłączył do Polski Pomorze Zachodnie i Wschodnie, dechrystianizował je.

1138 r. STATUT B. KRZYWOUSTEGO; Początek Rozbicia Dzielnicowego (!);

* rozbicie dzielnicowe miało w zamyśle Bolesława Krzywoustego zapobiec bratobójczym walkom;

* rozbicie dzielnicowe typowe nie tylko dla PL, także m.in. na Rusi;

* r.dz. trwało aż do 1320 r., do koronacji Władysława Łokietka;

* zasada senioratu - ok. porządek obejmowania tronu (władzy zwierzchniej nad całą Polską), od najstarszego spośród wszystkich Piastów;

zasada pryncypatu - tylko książę zwierzchni miał prawo prowadzić politykę obronną i zagraniczną, obsadzać najważniejsze urzędy;

* dzielnica senioralna teren pozwalający kontrolować pozostałe dzielnice;

* Synowie B. Krzywoustego szybko złamali zasadę senioratu, nie przestrzegali postanowień statutu;

* Władza senioralna umarła wraz z Leszkiem Białym, zamordowanym na zjeździe książęcym w 1227 r.

* Podział ziem wg statutu:

- SENIOR dzielnica senioralna;

- Władysław Wygnaniec Śląsk, Ziemia Lubuska;

- Bolesław Kędzierzawy Mazowsze, Kujawy;

- Mieszko III Stary Zach. Wielkopolska, Poznań;

- Salomea wdowa, osiadła z dziećmi w ziemi łęczyckiej;

- Kazimierz Sprawiedliwy pogrobowiec.

Przyczyny rozbicia dzielnicowego:

1) Statut B. Krzywoustego (1138);

2) Dążenie możnych świeckich i duchownych do osłabienia silnej władzy monarchy;

3) Brak więzi gospodarczych (potrzeby społeczeństwa zaspokaja handel lokalny);

4) Brak poważniejszego zagrożenia zewnętrznego, mogącego stać się czynnikiem jednoczącym;

5) Silne tendencje separatystyczne plemion;

Skutki rozbicia dzielnicowego:

1) Spadek autorytetu Polski na arenie międzynarodowej;

2) Osłabienie więzi z Pomorzem;

3) Utrata ziemi lubuskiej (1250 r. ; I trwała strata polskich ziem aż do 1945 r.);

4) Sprowadzenie przez Konrada Mazowieckiego Krzyżaków, w celu walki z gnębiącymi Mazowsze Prusami (1226 r.);

• Brak silnej władzy centralnej, rozproszenie na dzielnice osłabienie wykorzystane przez sąsiadów;

• Ataki sąsiadów, najazdy tatarskie Pojawiają się działania mające doprowadzić do zjednoczenia Państwa Polskiego;

• Podejmowane są liczne próby zjednoczenia państwa, m.in. na Śląsku:

Henryk I Brodaty, książę śląski (1232-1238) I Próba zjednoczenia państwa;

Henryk II Pobożny (1238-1241);

Henryk IV Probus (Prawy) (1288-1290) po śmierci Leszka Czarnego i walkach z W. Łokietkiem rozpoczął starania o koronę królewską, które przerwała jego śmierć;

Przemysł II (1290-1296);

Władysław Łokietek (po śmierci PII zajął Wielkopolskę, szybko jednak stracił poparcie możnych i musiał opuścić Wlkpol.)

Wacław II (1291-1305; 1300#) Król czeski z dynastii Przemyślidów, zyskał poparcie miejscowej elity, jest to pierwszy przypadek, gdy na tronie polskim zasiadał przedstawiciel obcej dynastii; po nim do 1306 r. panował syn, Wacław III; [Wpływ kulturowy]

• 1241 r. Bitwa pod Legnicą; śmierć Henryka Pobożnego w bitwie z Tatarami;

• Kult św. bp Stanisława i związana z nim legenda o zrośnięciu się ciała świętego Ważna rola w jednoczeniu się państwa (!);

• 1295 r. Koronacja Przemysła II, władcy wielkopolskiego, była ważna dla zjednoczenia (koronowany przez abp gnieźnieńskiego, Jakuba Świnkę); PII kilka miesięcy później zamordowany przez Brandenburczyków; ponowne walki o władzę;

• Aktywna działalność abp Jakuba Świnki, nastawionego antyniemiecko;

• 1308 r. Krzyżacy zajmują podstępem Pomorze Gdańskie = POCZĄTEK KONFLIKTU Z ZAKONEM O POMORZE GDAŃSKIE (wcześniej: także sfałszowanie dokumentu nadania ziemi chełmińskiej i pruskiej; procesy i liczne apelacje do sądu papieskiego nie rozwiązały problemu);

• Zakon Krzyżacki = Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (powstały w 1190 r., w 1198 przekształcony w z. rycerski do walki z innowiercami);

• 1320 r. Koronacja Władysława Łokietka na króla Polski; UMOWNY KONIEC ROZBICIA DZIELNICOWEGO (bo WŁ ma 2 główne dzielnice);

Koronacja WŁ w Krakowie, od tej pory miejsce koronacyjne (+Szczerbiec);

* Konflikt z Czechami: Luksemburgowi roszczą sobie prawa do tronu Polskiego;

* Państwo Polskie otoczone przez wrogie siły: Brandenburczycy, Czechy, Krzyżacy; WŁ szuka sojuszników na wschodzie i południu (sojusz z królem Węgier, Karolem Robertem; zaangażowanie w politykę na Rusi = osadzenie swoich kandydatów na tronie ruskim i halickim; 1325 r. - sojusz z księciem litewskim Giedyminem przyczyna licznych problemów PL);

* 1329/1331 r. - planowanie wspólnego uderzenia ze strony Czech i Krzyżaków, ostatecznie nie dochodzi do skutku, brak koordynacji/porozumienia między nimi; utrata Śląska; utrata Kujaw i ziemi dobrzyńskiej;

* 1331 r. bitwa pod Płowcami (zwycięstwo WŁ);

* 1333 r. Umiera Władysław Łokietek, królem Kazimierz Wielki (nic nie wskazywało, że będzie wybitnym władcą);

Kazimierz Wielki rozpoczął swoje panowanie od uporządkowania spraw politycznych i wewnętrznych:

• 1333 r. - układ pokojowy z Brandenburgią, nawiązanie kontaktów z cesarstwem, papiestwem i Luksemburgami, wyjście z izolacji politycznej;

• Rozstrzygniecie sporu z Czechami:

1335 r. - zjazd w Wyszehradzie (PL, Węgry, Cz.); Król Czech zrzekł się pretensji do tronu Polski (za 20 tys. kop groszy praskich);

1345-1348 r. - wojna o Śląsk (zakończona pokojem w Namysłowie); Kazimierz Wielki uznał prawo Czech do Śląska,

• Rozstrzygnięcie sporu z Krzyżakami:

- za panowania Władysława Łokietka procesy przed sądem papieskim;

- z powodu braku wystarczająco dużej siły militarnej PL, nie było poważniejszych walk zbrojnych;

1343 r. - pokój w Kaliszu; Kujawy i ziemia dobrzyńska do PL; Pomorze i z. chełmińska w rękach Krzyżaków (wieczysta „jałmużna” dla Zakonu), ale Kazimierz Wielki zachował tytuł Pana Pomorza [w 1454 r. Stany Pruskie zwróca się do króla jako pana Pomorza Gdańskiegoakt inkorporacji]

- zhołdowano Mazowsze do Polski (1351 r.);

• Sprawa ekspansji na wschód (ważny szlak handlowy);

• Za panowania Kazimierza Wielkiego Królestwo Polskie zmieniło kształt;

• Zmiana stanu państwa, modernizacja;

- spisanie praw (statut piotrkowski i lisicki);

- 1364 r. założenie Akademii Krakowskiej (obecnie UJ); wynikało to z zapotrzebowania na nowe kadry, odpowiednie dla zmieniającego się państwa)

- Kazimierz Wielki gospodarzem kongresu władców Wschodniej Europy (1364 r.; kwestia ekspansji tureckiej)

<<uczta u Wierzynka>> potwierdzenie znaczenia Kazimierza Wielkiego w tej części Europy

• Polska silna wewnętrznie i zewnętrznie, o silnej armii, Państwo jako p o d m i o t na politycznej arenie europejskiej;

Pojęcie Corona Regni Poloniae - Korona Królestwa Polskiego państwo własnością społeczną, władca królem a nie właścicielem.

1370 r. umiera Kazimierz Wielki; Problem dynastyczny I(brak synów z prawego łoża, KONIEC DYNASTII PIASTÓW NA TRONIE PL.

1370 r. - Ludwik Andegaweński królem Polski (unia personalna z Węgrami); na ziemiach polskich rządy regencyjne sprawowała jego matka, Elżbieta Łokietkówna.

UNIA - dobrowolny związek 2 lub więcej państw przynoszący im korzyści;

u. personalna - zw. państw złączonych osobą władcy, ale różniących się ustrojem, prawem, polityką wewnętrzną i zagraniczną;

u. realna - trwały związek państw poprzez wspólnego władcę oraz instytucje: parlament, rząd, wspólna politykę zagraniczną, ale z odrębnymi urzędami, wojskiem, sądownictwem i skarbcem.

W celu zapewnienia tronu polskiego jednej ze swoich córek (Maria i Jadwiga), Ludwik Andegaweński musiał zgodzić się na pewne ustępstwa. Dlatego też, w 1374 r. nadał szlachcie tzw. przywilej koszycki (I przywilej generalny).

1382 r. - umiera Ludwik Andegaweński, krótki okres bezkrólewia.

1384 r. - JADWIGA KRÓLEM POLSKI.

Na męża Jadwigi wybrano wielkiego księcia litewskiego, Jagiełłę; (Wcześniejszy kandydat, Wilhelm Habsburg, nie odpowiadał Polakom). Małżeństwo zapoczątkowało nową epokę w stosunkach polsko-litewskich.

1385-1572 r. - JAGIELLONOWIE NA TRONIE POLSKI

DYNASTIA JAGIELLONÓW: *

Jadwiga (1384 - 1399); Władysław Jagiełło (1386 - 1434)

Władysław Warneńczyk (1434 - 1444)

--------krótki okres bezkrólewia (1444 - 1447)-------

Kazimierz Jagiellończyk (1447 - 1492)

Jan Olbracht (1492 - 1501)

Aleksander Jagiellończyk (1501 - 1506)

Bona Sforza; Zygmunt Stary (1506 - 1548)

Zygmunt August (1548 - 1572)

KONIEC DYNASTII JAGIELLONÓW NA TRONIE POLSKIM

*(Wszyscy władcy byli koronowani)

PANOWANIE JAGIELLONÓW NA TRONIE POLSKIM

1385 r. - Unia polsko-litewska w Krewie; unia personalna;

Jagiełło za rękę Jadwigi i koronę Polski zobowiązał się między innymi:

- przyjąć chrzest,

- przeprowadzić chrystianizację Litwy,

- odzyskać utracone przez Polskę ziemie,

- zapłacić Habsburgom odszkodowanie za zerwane zaręczyny Jadwigi.

Brat Władysława, Witold, przejął funkcję wielkiego księcia litewskiego (WJ przekazał mu tą funkcję dożywotnio w 1401 r.). Witold zobowiązał się do wierności i pomocy królowi polskiemu.

Unia korzyści w sferze politycznej (m.in. powstrzymanie agresji Krzyżaków)

15 VII 1410 r. - Bitwa pod Grunwaldem; złamanie potęgi Zakonu przez siły polsko - litewskie;

1411 r. - I pokój toruński (Polska odzyskała ziemię dobrzyńską, a Litwa Żmudź)

1414 r. - wojna głodowa

1454-1467 r. - wojna 13-letnia

1462 r.- II pokój toruński (odebrano Krzyżakom Pomorze Gdańskie, ziemie chełmińską i Michałowską oraz Warmię, czyli tzw. Prusy Królewskie; mistrz zakonny stał się lennikiem króla Polski)

(Pomorze Gdańskiedostęp do Bałtyku, + dla gosp.)

Albrecht von Hohenzollern ostatni wielki mistrz krzyżacki; odmówił złożenia hołdu;

1519-1521 - ostatnia wojna z zakonem; zakończona rozejmem i sekularyzacją zakonu; (obrona Olsztyna

M. Kopernik)

10 IV 1525 r. - Albrecht von Hohenzollern składa na rynku krakowskim hołd lenny królowi Zygmuntowi

Staremu

Wojny polsko - krzyżackie zakończyły się hołdem lennym, jednakże powstało także świeckie państwo pruskie, które w przyszłości miało stać się poważnym zagrożeniem dla Polski.

↑ uporządkowanie kwestii krzyżackiej ↑

Władysław Warneńczyk i Władysław Jagiellończyk królowie Węgier

1444 r. - bitwa pod Warną; śmierć Władysława Warneńczyka z reki Turków

1526 r. - bitwa pod Mohaczem; śmierć Ludwika Jagiellończyka z reki Turków; wygaśnięcie

węgiersko - czeskiej linii Jagiellonów

Dostęp do Bałtyku rozwój folwarków (f. nastawione na produkcję dochodową)

Praca na folwarkach ograniczanie praw chłopów

Pańszczyzna - przymusowa, bezpłatna praca chłopa na folwarku; dzielimy ją na: pieszą (z własnymi narzędziami) oraz sprzężajną (z własną siłą pociągową);

Rywalizacja szlachty z mieszczaństwem; mieszczanie, tak jak chłopi, byli odsuwani od wpływu na państwo;

XV w. szlachta zyskuje dominującą pozycję; także dzięki przywilejom (I przywilej - Koszycki z 1374 r. nadany przez Ludwika Andegaweńskiego )

Bunt szlachty przyczyna nadania w 1454 r. przywilejów cerekwicko - nieszawskich przez Kazimierza Jagiellończyka (nienakładanie nowych podatków, niezwoływanie pospolitego ruszenia i niezmienianie praw bez zgody szlachty)

Przywileje cywilizowały relację władca - poddani.

1505 r. - NIHIL NOVI („Nic nowego o nas, bez nas”) - wprowadzanie nowych praw i podatków tylko za zgodą szlachty, ograniczenie osobom spoza szlachty dostępu do urzędów.

Koniec XV w. ukształtował się sejm walny:

Król

Senat Izba Poselska

SENAT - najwyżsi urzędnicy, bp rzymsko-katolicki

IZBA POSELSKA - przedstawicieli wysłani przez sejmiki

KRÓL - w niewielkim stopniu ograniczony na sejmie, ale wciąż ma silną pozycję

• Brak poważnego zagrożenia zewnętrznego;

• Dobra sytuacja ekonomiczna;

• Państwo rozległe, o dobrej sytuacji gospodarczej;

• Dobrze także w kulturze (Uniwersytet Jagielloński!)

Okres panowania Zygmunta Starego duże wpływy włoskie (m.in. dzięki Bonie)

Dwór króla skupiał ludzi nauki i sztuki.

Niektóre rody szlacheckie, miasta mecenasi kultury i sztuki.

M. Kopernik, M. Rej, J. Kochanowski, A. Frycz-Modrzewski

Zabytki z renesansu Kraków (Wawel), Sandomierz, Kazimierz Dolny i in.

RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW

1569 r. - unia lubelska - po raz pierwszy użyto nazwy Rzeczpospolita Obojga Narodów (Państwo

wielokulturowe, wielonarodowościowe, wielowymiarowe); unia realna z Zygmuntem Augustem jako królem;

23/24.08.1572 r. - Noc św. Bartłomieja we Francji podczas ślubu doszło do rzezi Hugenotów; nietolerancja

religijna;

1573 r. - Konfederacja Warszawska - poszanowanie różnych wyznań;

Do połowy XVII w. w RP tolerancja religijna, późniejsze konflikty z najeźdźcami pogorszyły trochę sytuację (Szwecja - protestantyzm; Chmielnicki - prawosławie).

Ustrój i Gospodarka w XVI w. :

- dostatnie życie („mlekiem i miodem płynące”);

- rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej;

- po śmierci Zygmunta II Augusta problem obsady tronu WOLNE ELEKCJE;

Elekcja króla - wybór władcy przez szlachtę;

WŁADCY ELEKCYJNI na tronie RP:

Henryk Walezy (1573 - 1574) ●

Stefan Batory (1576 - 1586) ●

Zygmunt III Waza (1587 - 1632) ●

Władysław IV Waza (1632 - 1648) ●

Jan Kazimierz Waza (1648 - 1668) ●

Michał Korybut Wiśniowiecki (1669 - 1673) ◊

Jan III Sobieski (1674 - 1696) ◊

August II Mocny (Sas) (1697 - 1733) ●

Stanisław Leszczyński (1704 - 1709); (1733 - 1763) ◊

August III (Sas) (1733 - 1763) ●

Stanisław August Poniatowski (1764 - 1795) ◊

● - przedstawiciele dynastii Europejskich

◊ - władcy ze szlachty

Wolna elekcja była istotnym elementem rozkładu państwa wtrącanie się obcych do spraw polskich.

artykuły henrykowskie - zobowiązywały króla do zachowania prawa zawierały podstawowe zasady ustrojowe państwa i potwierdzenie przywilejów szlacheckich (np. elekcyjność tronu, tolerancja religijna, uprawnienia sejmu i senatu);

pacta conventa - indywidualne zaprzysiężenia/zobowiązania władcy; np. Henryk Walezy miał kształcić we Francji grupę szlachty;

Jeśli król nie przestrzegał tego, to można było wypowiedzieć mu posłuszeństwo;

Elity polityczne stały na straży porządku RP.

1606 - 1609 r. - rokosz Zebrzydowskiego; Do przyczyn rokoszu należą m.in. podejrzenia o chęć wzmocnienia władzy królewskiej i odebrania przywilejów szlacheckich, popieranie przez króla katolików i jezuitów, brak przeciwdziałania jawnym przejawom nietolerancji.

1665 - 1666 r. - rokosz Lubomirskiego (za panowania Jana Kazimierza) wojna domowa;

XVII w. - nieustanne wojny (ze Szwecją, z Rosją, z Turcją) odbiło się to na gospodarce, ustroju;

Konflikty ze Szwecją :

elekcja Zygmunta III Wazy na króla RP, w Szwecji został zdetronizowany, chciał odzyskać władzę → polityka zagraniczna ukierunkowana na odzyskanie tronu szwedzkiego.

Szwedzi poszerzali swoje terytoria (Finlandia, Estonia, wschodnio - północna Rosja).

3 Fazy Wojen ze Szwecją:

1600-1622 r. - okres wojen o Inflanty (północna część dla Szwecji, południe - Księstwo Kurlandii dla Polski);

1605 r. - bitwa pod Kircholmem (zwycięstwo polskich oddziałów pod dowództwem K. Chodkiewicza)

1626-1629 r. - wojna o ujście Wisły (zajęcie przez Szwedów większości polskich portów);

1627 r. - bitwa morska pod Oliwą

1655-1660 r. - POTOP SZWEDZKI (Zakończony pokojem w Oliwie → Wazowie z Polski wyrzekli się tronu Szwecji, Szwedzi mieli oddać zrabowane dzieła sztuki [do dziś tego nie zrobili]);

• Kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem; zdrada Janusza i Bogusława Radziwiłłów oraz poddanie Litwy Szwecji; wojna podjazdowa prowadzona przez Stefana Czarnieckiego;

• 1655 - obrona Jasnej Góry(przeor Augustyn Kordecki);

Konflikty z Moskwą:

Dymitriady - Polacy interweniują w Moskwie w sprawie dziedziczenia tronu (1604-1610);

1610 r. - bitwa pod Kłuszynem (Stefan Żółkiewski)

1648 - 1649 r. - POWSTANIE CHMIELNICKIEGO; (konflikt polsko - kozacki ostatecznie zakończył się w

1667 r., kiedy to zawarto pokój w Andruszowie)

1651 r. - Bohdan Chmielnicki przegrywa pod Beresteczkiem;

1653 r. - Rada Kozacka w Perejasławiu zwierzchnictwo Moskwie (podporządkowanie Ukrainy i Kozaków

Rosji)

Pierwszy plan rozbioru RP → Szwecja, Rosja, Prusy, Siedmiogród

Lata 50. XVII - skuteczna dyplomacja; Brandenburgia i Prusy wyłączone z konfliktu - Prusy Książęce stały się suwerennym państwem, otrzymały także jako lenno ziemię bytowską i lęborską (od 1657 r., na mocy traktatów welawsko - bydgoskich);

Polska + Dania = zneutralizowanie Szwedów

Konflikty z Turcją: (agresywna polityka)

1620 - 1621 - wojna; wywołana m.in. spaleniem przez Kozaków Warny i atakiem lisowczyków na Siedmiogród

(lenno Turcji);

1620 r. - bitwa pod Cecorą (klęska PL; śmierć hetmana St. Żółkiewskiego)

1672 r. - najazd turecki na Polskę, upadek Kamieńca Podolskiego;

1672 r. - traktat w Buchaczu - utrata Podola, płacenie corocznego haraczu;

1673 r. - Bitwa Pod Chocimiem Jan III Sobieski pokonał Turków i został królem;

1683 - 1699 - wojna; rozpoczęta odsieczą wiedeńską (1683 r.)

1699 r. - pokój karłowicki; Polska odzyskała tylko tereny utracone w początkowym okresie wojen z Turcją

W XVII w. RP wychodzi z wojen okrojona terytorialnie, szlachta stawała po stronie silniejszego (często dochodziło do zdrady króla).

1652 r. - poseł Władysław Siciński wykrzyknął „liberum veto”, paraliż funkcjonowania polskiego parlamentu;

PRZYCZYNY UPADKU RZECZYPOSPOLITEJ

1772 r. - I ROZBIÓR

1793 r. - II ROZBIÓR

1795 r. - III ROZBIÓR

XVIII w. wiek wielkiej tragedii narodowej

Przyczyny upadku:

I. Po stronie samych Polaków - anarchia, rozpad instytucji i ustroju RP, upadek gospodarki i kultury;

- teza popularna głównie w Krakowie („szkoła krakowska”),

II. Polska upadła w okresie dźwigania się z zastoju gospodarczego i kulturalnego na skutek ingerencji państw ościennych,

- teza popularna w środowisku „szkoły warszawskiej”;

* zniszczenia wojenne, zastój gospodarczy i kulturalny, ksenofobia (tu: niechęć do obcych; mniejszości wyznaniowych; nietolerancja);

* anarchizacja kraju (liberum veto, rokosze);

* wolna elekcja - stwarzała pole konfliktu dla grup magnackich, pozwalała państwom ościennym ingerować w

życie polityczne i sprawy wewnętrzne kraju, osłabiała państwo (okresy bezkrólewia);

Od 1697 r. na tronie Polskim zasiada August II Wetlin z Saksonii.

* wielka wojna północna między Rosja, Danią i Saksonią przeciwko Szwecji; w Polsce toczyły się działania wojenne; po tej 21-letniej wojnie (1700 - 1721 r.) Polska wyszła jeszcze bardziej wyniszczona;

Wojna o tron polski (1733 - 1735):

Po śmierci Augusta II królem został wybrany Stanisław Leszczyński, co wywołało sprzeciw Austrii i Rosji. Wojska rosyjskie wkroczyły do RP i pod ich kontrolą doszło do drugiej elekcji. Królem został August III Wetlin. Doprowadziło to do wybuchu wojny domowej, zakończonej porażką Leszczyńskiego. Z wojny domowej Polska wyszła uzależniona od Rosji.

1717 r. - SEJM NIEMY w obawie przed jego zerwaniem dopuszczono do głosu TYLKO marszałka i posła odczytującego tekst (w obecności wojsk rosyjskich); m.in. wprowadzono stały podatek na wojsko, ograniczono władzę hetmanów, samodzielność sejmików oraz dostęp innowierców do sejmu, a także ustalono że unia polsko-saska ma mieć charakter wyłącznie personalny.

Władca obcego państwa stał się gwarantem porządku w Polsce.

August II Mocny i August III coraz słabsza pozycja króla, paraliż sejmu

Panowanie Augusta III :

- okresy wpływu różnych grup magnackich;

- ukształtowały się 2 stronnictwa polityczne: Republikanci (stronnictwo antykrólewskie, wrogo nastawione do zmian ustrojowych, z rodziną Potockich na czele) oraz Familia (chcieli reform, na czele ród Czartoryskich i Poniatowskich);

- wojna o sukcesję polską z Stanisławem Leszczyńskim;

- koniec panowania to okres względnego spokoju stabilizacja gospodarcza; poprawa warunków życia mieszkańców; korzystne zjawiska w dziedzinie kultury i architektury;

Sytuacja międzynarodowa, sytuacja wewnętrzna:

1732 r. - traktat „3 czarnych orłów” (między Prusami, Austrią i Rosją) - głównym celem było

niedopuszczenie na tron Polski członków dynastii francuskiej; jest to kolejny przykład ingerencji

państw sąsiednich w sprawy polskie;

Zmiany w RP możliwe były tylko przy współpracy z zaborcą.

1762 r. magnaci przybywają do Petersburga, plan usunięcia Augusta III i objęcia tronu przez ich kandydata;

jednak kazano im czekać aż umrze AIII .

Caryca Katarzyna II sforsowała kandydaturę Stanisława Poniatowskiego, który był wykształcony, ale też uległy, bez silnego charakteru. Stanisław August Poniatowski miał plany ożywienia życia gospodarczego, jednak zmiany zostały powstrzymane przez Rosję. SAP jako król, był ubezwłasnowolniony z różnych stron:

1767 r.: - konfederacja radomska (katolicy),

- k. toruńska (protestanci),

- k. słupska (prawosławnych).

Protestanci i prawosławni żądali pełnych, równych praw dla siebie; chcieli wymóc to przy pomocy sił zewnętrznych.

W 1768 r. zwołano sejm, na którym miano ponownie omówić sprawę dysydentów (innowierców). Pod naciskiem Rosji uchwalono tzw. PRAWA KARDYNALNE, najważniejsze zasady ustroju RP. Ich niezmienność była gwarantowana przez carycę Katarzynę II. To kolejny przykład ingerencji państwa sąsiedniego w sprawy polskie. Te prawa kardynalne to: liberum veto, wolna elekcja, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączne prawo szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi, innowiercy otrzymali prawa polityczne, ale katolicyzm pozostał religią panującą.

1768 - 1772 r. - konfederacja barska na Podolu (Józef Pułaski, Michał Krasiński); zakończona I rozbiorem;

- wymierzona przeciwko królowi i ingerencji rosyjskiej;

- w obronie katolików i polskości;

- Katarzyna II zrozumiała, że Rosja sama nie opanuje całego terenu RP; dlatego też przystąpiła

do pomysłu rozbioru (Fryderyk II);

- otrzeźwienie pewnych grup politycznych;

Zaborcy zażądali akceptacji traktatu rozbiorowego przez sejm polski (1772 r.).

1773 r. - sejm rozbiorowy (niewielki protest, m.in. T. Rejtan);

1793 r. - II sejm rozbiorowy, w Grodnie, sesja niema;

Inicjatywy w XVIII w.:

• S. Konarski w 1740 r. założył w Warszawie Collegium Nobilium, elitarna szkołę (nacisk na edukację języków nowożytnych;

• 1765 r. - Szkoła Rycerska w Warszawie (ukształtowała nowy typ Polaka - patrioty; m.in. Kościuszko);

• Działalność Komisji Edukacji Narodowej, powołanej na sejmie rozbiorowym('73-'75) 14 października 1773 r., której celem była reforma oświaty. KEN dokonała reformy polskiego szkolnictwa, wprowadziła nowe programy nauczania, nowe podręczniki (Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, ks. G. Piramowicz).

KEN miała wpływ na ukształtowanie nowego obywatela Polaka; wiele osób z pokolenia kształconego za czasów reform KEN, brało później czynny udział w walce o wolność i zachowanie polskości.

Wojna rosyjsko - turecka Stanisław August Poniatowski i jego otoczenie zaoferowali carycy pomoc w wojnie, w zamian chcieli udziału w późniejszych rokowaniach pokojowych; Katarzyna II nie wyraziła zgody na rokowania, ale pozwoliła zwołać sejm (Sejm Wielki).

Sejm Wlk. podjęcie zadania reformy państwa

1788 - 1792 r. - SEJM WIELKI (marszałkowie Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha); najważniejsze reformy sejmu: zwiększenie liczby wojska do 100 tys., wprowadzenie stałego podatku dla szlachty i duchowieństwa, ustawa o sejmikach, prawo o miastach (w miastach królewskich mieszczanie otrzymali nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do niższych urzędów i rang oficerskich);

1791 r. - KONSTYTUCJA 3 MAJA - najważniejsze dzieło SEJMU WIELKIEGO

Stronnictwo Patriotyczne z Ignacym Potockimi na czele, razem z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim i Hugo Kołłątajem, podjęło Konstytucję, w okolicznościach niemal zamachu stanu (pod nieobecność konserwatystów, należących głównie do Stronnictwa Hetmańskiego). Najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 Maja:

• RP monarchia konstytucyjną; wprowadzono dziedziczność tronu;

• Trójpodział władzy (ustawodawcza - dwuizbowy sejm; wykonawcza - król i Straż Praw; sądownicza);

• Ograniczenie wpływu drobnej szlachty na władzę

• Zniesiono liberum veto, uchwały podejmowano większością głosów; zakaz zawiązywania konfederacji;

K3M niemal od razu stała się obiektem ataku Stronnictwa Hetmańskiego.

Stronnictwo Hetmańskie (Franciszek Ksawery Branicki, Stanisław Szczęsny-Potocki, Seweryn Rzewuski*), zwróciło się o pomoc do carycy Katarzyny II, dlatego też, w 1792 r., Rosja dokonała zbrojnej interwencji (100-tysieczna armia). * późniejsza konfederacja targowicka

1792 r. - Konfederacja Targowicka (wymierzona przeciwko Konstytucji 3 Maja);

18 VI 1792 r. - Bitwa pod Zieleńcami (książę Józef Poniatowski; Order Virtuti Militari)

18 VII 1792 r. - Bitwa pod Dubienką (Tadeusz Kościuszko)

22 VII 1792 r. SAP (za namową Kołłątaja) zgłasza akces do Targowicy; wszyscy musieli zakończyć walki,

żeby nie zostać wyjętymi spod prawa

24 III 1794 - 4 XI 1794 r. - POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE

24 III - na rynku krakowskim, Kościuszko ogłosił akt insurekcji i objął władzę jako naczelnik

powstania);

4 IV - bitwa pod Racławicami (Bartosz Głowacki - bohaterska postawa kosynierów);

7 V - obóz pod Połańcem, TK by przyciągnąć chłopów ogłasza uniwersał (wolnośc osobista dla

chłopów, obniżenie pańszczyzny);

6 VI - klęska powstańców w bitwie pod Szczekocinami

10 X - bitwa pod Maciejowicami

1795 r. - III rozbiór. Król Stanisław August Poniatowski abdykował (złamał tym samym prawo).

Rozbiory zahamowały naprawę Rzeczypospolitej. (!)

Zlikwidowano państwo Polsko-Litewskie w dziwnych okolicznościach:

- Nie prowadziliśmy wojen z sąsiadami;

- VIII wieków nieprzerwanego bytu politycznego (licząc od 966 r.);

- Państwo zostało zlikwidowane w okresie dźwigania się z zastoju;

Przypieczętowaniem traktatu dotyczącego III rozbioru była, podpisana w 1797 r., Konwencja Petersburska, która mówiła, że nigdy ma się nie odrodzić Państwo Polskie, zarówno politycznie jak i nazewniczo.

W tym samym roku ('97), w styczniu, we Włoszech zostały uformowane Legiony Polskie (gen. Jan Henryk Dąbrowski). (!)

Co wnieśli zaborcy na ziemie polskie:

* Niemieccy (Prusy, Austria):

- modernizacja, nowoczesna administracja, kadry urzędnicze (austriaccy urzędnicy asymilowali się) niebezpieczne dla polskości;

Przekonani o misji cywilizacyjnej. (!)

* Rosyjscy:

- struktury przestarzałe, nie nadające się dla ziem polskich (wykorzystywano rozwiązania z okresu istnienia RP);

* Niemieccy i rosyjscy:

- próba zacierania polskich struktur państwowych; rusyfikacja i germanizacja

WALKI NARODOWO-WYZWOLEŃCZE

Reakcje Polaków na koniec Rzeczypospolitej były różne, dla większości patriotów koniec był wielką tragedią, chłopi niemal nie zauważali (tylko np. w zaborach niemieckich obowiązkowa służba wojskowa). W tamtych czasach państwo utożsamiano z narodem (upadło państwo = nie ma narodu). Wielu Polaków próbowało odnaleźć się w nowej rzeczywistości, wielu asymilowało się.

Podczas walk Polacy walczyli zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie.

Elity zastanawiały się, czy w a l c z y ć czy n i e:

Tadeusz Kościuszko i jego otoczenie uważał, że należy walczyć, ale nie ma co liczyć na pomoc z zewnątrz; szansę na odzyskanie niepodległości widział w naszych własnych silach, także w chłopach i mieszczanach.

Mniej popularne było stanowisko otoczenia księcia A. J. Czartoryskiego, które szansę na odzyskanie niepodległości widzieli w związaniu się z carem Piotrem.

Początek XIX w. Ważne wydarzenia z epopei Napoleona

1807 - 1813 r. - Księstwo Warszawskie; utworzone z ziem II i III zaboru pruskiego, na mocy traktatu w Tylży;

jego istnienie było momentem oddechu dla polskości; Napoleon Bonaparte nadał KW konstytucję, a władzę w Księstwie miała sprawować dynastia Wettinów.

1812 r. - klęska Napoleona = koniec Ks. Warszawskiego

1813 r. - Rosja zajmuje Księstwa Warszawskiego, koniec jego istnienia;

1814-1815 r. - Kongres Wiedeński (jego głównym celem było ustanowienie porządku po wojnach

napoleońskich oraz utworzenie ogólnoeuropejskiego systemu politycznego).

Sprawa polska była rozważana przez uczestników kongresu. Z większości ziem KW powstało Królestwo Polskie (tzw. Kongresówka), w unii personalnej z Rosją i własna konstytucją. Utworzono także Rzeczpospolitą Krakowską pod zarządem państw zaborczych. Utworzenie Królestwa oznaczało koniec porozumienia między zaborcami (m.in. odrodzenie pewnej formy Państwa Polskiego). Na króla Państwa Polskiego został koronowany car Aleksander I (później Mikołaj I). W roku 1815 nastąpiły pewne przeobrażenia w świadomości Polaków Car w pewnym sensie wskrzesicielem państwa Polskiego (wielu Polaków dało się uwieść temu wizerunkowi).

Królestwo posiadało własne organy państwowe i administracyjne, niezależne sądownictwo, szkolnictwo, monetę, prawo, armie oraz obywatelstwo. Pod nieobecność monarchy władzę w państwie przejmował powołany przez niego namiestnik (1815-1826 r. - gen. Józef Zajączek). W 1815 r. nadano mu konstytucję, która była wówczas jedną z najbardziej postępowych w Europie; stanowiła ona eksperyment parlamentarny. Konstytucja nie była przestrzegana, co później stało się później jedna z głównych przyczyn powstania listopadowego w 1830 r.

Łamanie swobód, praw konstytucyjnych liczne grupy konspiracyjne (m.in. Wolnomularstwo Narodowe,

Towarzystwo Patriotyczne)

Spisek w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty, zawiązany z inicjatywy Piotra Wysockiego i Józefa Zalewskiego, był pierwszym ruchem, którego celem było wywołanie powstania narodowego.

Praca pozytywistyczna:

Książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki - minister skarbu, stworzył m.in. Towarzystwo Kredytowe, Bank Polski, polski system monetarny; sfinansował powstanie listopadowe, chociaż był przeciwnikiem walki zbrojnej, zwolennik wzmacniania się gospodarczo.

29/30 XI 1830-7 IX 1831 r. - POWSTANIE LISTOPADOWE:

a) spiskowcy, grupy dążące do niepodległości;

b) spora grupa Polaków była nieprzychylna powstaniu;

c) obejmowało tereny KP i zaboru rosyjskiego

Dyktator powstania, gen. Józef Chłopicki, kilkokrotnie podejmował próby rozmów z carem, w celu wymuszenia na nim przestrzegania konstytucji i zaprzestania walk, nic z tego jednak nie wyszło. Ostatecznym upadkiem powstania była kapitulacja Warszawy 8 IX 1831 r., po szturmie armii rosyjskiej na stolicę.

Do najważniejszych skutków powstania należy zaliczyć m.in. zlikwidowanie odrębności i autonomii KP poprzez uchwalony w lutym 1832 r. Statut Organiczny Królestwa Polskiego, tzw. Wielką Emigrację oraz zastosowane na szeroką skale represje ze strony zaborcy (zesłania, konfiskaty majątków, przesiedlenia w głąb Rosji z ziem zabranych, wcielenia do armii rosyjskiej, natężenie rusyfikacji).

1846 r. - powstanie krakowskie i rabacja galicyjska

22 I 1863 - 23 V 1865 r. - POWSTANIE STYCZNIOWE

Przyczyny wybuchu powstania: reformy polityczne w Rosji po wojnie krymskiej, które objęły także KP; narastanie nastrojów patriotycznych; wzrost aktywności środowisk politycznych, zwłaszcza zwolenników powstania; bezpośrednią przyczyną były tzw. branki, czyli ogłoszenie dodatkowego poboru młodzieży do wojska (6 X 1862 r.).

- trwało najdłużej, chociaż miało najmniejsze szanse na powodzenie; brak regularnej armii, powstańcy skupili się na walce partyzanckiej;

- okres wyidealizowany, zwłaszcza w literaturze; szereg utworów nawiązujących do tego powstania;

- wydarzenia budujące polski patriotyzm na przełomie XIX w.; ważny moment dla kształtowania się polskiej świadomości narodowej;

- R. Traugutt - dyktator powstania (X'63-IV'64), dzięki jego zmianom organizacyjnym oraz energicznym działaniom udało się utrzymać powstanie aż połowy 1864 r.

- zakończone 23 V 1865 r., straceniem księdza Brzóski, ostatniego przywódcy powstania;

- Czas funkcjonowania polskiego państwa podziemnego

- Nasze tereny (Podlasie) wsparcie miejscowej ludności

- Mało znani bohaterowie powstania z naszych terenów:

Ks. Wawrzyniec Lewandowski (1832 - 1864)

Władysław Rawicz (1832 - 1863) - cywilny naczelnik Wojska Polskiego

Władysław „Czajka” „Pióro” Czarkowski (1827 - 1863)

Walenty Lewandowski (1832 - 1907) - naczelnik wojskowy Wojska Podlaskiego

Marcin „Lelewel” Baranowski

Do skutków powstania styczniowego należą ogromne straty w ludziach, zaniechanie walki zbrojnej na wiele lat, kolejna fala represji, konfiskaty majątków, odebranie wszelkich ustępstw autonomicznych, ale także uwłaszczenie chłopów, prowadzące do tworzenia się nowoczesnego narodu polskiego.

1901 r. - Dzieci z Wrześni zapoczątkowały protesty przeciwko germanizacji

↑ Maria Konopnicka „Rota”

I poł. XIX w. - polskość miała się najlepiej w zaborze rosyjskim

II poł. XIX w. - polskość miała się najlepiej w zaborze austriackim

- zaborcy stopniowo wprowadzali swoje porządki

- walka o obronę polskości

Zabór niemiecki i austriacki:

Nowoczesny aparat biurokratyczny trudna sytuacja jęz. polskiego, używanego tylko do komunikacji;

jęz. urzędowym niemiecki;

Wyższe sfery (elity) jęz. francuski (jęz. polski „gorszy”, niższego rzędu)

Dzieci uczone jęz. francuskiego fr. Akcent, składnia fr. przenoszona do jęz. polskiego

Koniec XIX w. - Nurt polityczny Obóz Wszechpolski, z Romanem Dmowskim na czele

Wpływ zaborów na świadomość społeczeństwa polskiego:

* Zabór pruski :

- działalność legalna, praca organiczna

- polskość była w defensywie aż do poł. XIX w., kiedy to nastąpił odpływ niemieckich osadników

- uwłaszczenie chłopów (najwcześniej ze wszystkich zaborów) powstały silne ekonomicznie, stabilne gospodarstwa chłopskie

- stopniowa likwidacja analfabetyzmu (obowiązek szkolny)

- praca organiczna :

Zwłaszcza: K. Marcinkowski, D. Chłapowski (!)

• Stowarzyszenia oświatowo - ekonomiczne

• Spółdzielnie pożyczkowe

• Towarzystwa Oświatowe

• Polska prasa

- Wpływ germanizacji:

• Komisja kolonizacyjna

• rugi pruskie

• Hakata

- brak antagonizmów między miastem a wsią, wsią a plebanią solidaryzm klasowy w walce z zaborcą

- kształtowanie się świadomości narodowej, także wśród chłopów, którzy wcześniej nie posiadali świadomości jako takiej

- Akcje solidaryzowania się z rodakami, np. po akcji Wrzesińskiej (fale protestów), czy na 500-lecie bitwy pod Grunwaldem (zjednoczenie)

* Zabór rosyjski:

- wszechobecna korupcja

- zjawisko prostytucji

- wulgaryzmy językowe

- brak możliwości podjęcia legalnej działalności, stąd działania tajne, konspiracyjne (irytowało to Polaków w innych zaborach)

- Polacy nie mogli liczyć na zrobienie kariery, zdobycie wysokiego stanowiska

Problem Polski istniał w polityce na arenie międzynarodowej. Istotne było znaczenie powstania styczniowego na arenie międzynarodowej (większość po stronie Polaków).

Wśród polskich elit pojawiło się przeświadczenie, że trzeba szukać innej drogi niż powstanie

↓

hasła pozytywistyczne (praca u podstaw i praca organiczna)

↓

hasła rozbijały się o brak własnego państwa

↓

odrodzenie idei walki o niepodległość

3 Nurty Polityczne:

1) Niepodległościowy :

- PPS-Frakcja Rewolucyjna w z. r. - Józef Piłsudski

w z.a. - Ignacy Daszyński

- idee socjalistyczne + idea walki o niepodległość

2) Narodowy :

- Obóz Narodowej Demokracji - Roman Dmowski

- Najpierw wzmocnienie narodu a później walczyć o niepodległość

3) Nurt Ludowy :

- Stronnictwo Ludowe (partie chłopskie)

Orientacje polskich ugrupowań politycznych:

• PPS + cz. ugrupowań politycznych z z. austriackiego:

Proaustriacka - sojusz z Austrio - Węgrami w celu odzyskania niepodległości

• Narodowa Demokracja:

Prorosyjska - Dmowski obawiał się, że to Niemcy stanowią zagrożenie dla polskości; Austrio - Węgrty zdominowane przez Niemcy; zjednoczenie ziem polskich pod berłem carów; R.D. nie lubił Rosji, ale nie uważał żeby stanowiła wielkie zagrożenie dla Polski;

• Nurt ugrupowań rewolucyjnych:

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (Róża Luksemburg, Feliks Dzierżyński)

Antyniepodległościowa - nonsensem odrodzenie państwa polskiego;

Sytuacja międzynarodowa Sprawa Polska „zakopana”; zbliżenie stosunków Francji z Rosja, Francja już nie porusza sprawy polskiej;

1879 r. - Trójprzymierze - przymierze Niemiec z Austrio-Węgrami, w 1882 r. dołączyły do niego Włochy;

1893 r. - Trójporozumienie (entente cordiale) - Przymierze Francji, Rosji i Wielkiej Brytanii;

1914 - 1918 - I WOJNA ŚWIATOWA

• Sprawa Polska w tym czasie jako wewnętrzna sprawa zaborców

• Polacy są zauważani, „kokietowani” przez zaborców, żeby dołączyli do ich armii

• Obowiązkowa mobilizacja wojskowa

Od czasu ogłoszenia Aktu 5 listopada sprawa polska zostaje zauważona puste obietnice , które jednak uruchomiły machinę dyplomatyczną na arenie międzynarodowej.

W Rosji - rewolucja lutowa (III 1917 r.; obalenie caratu); zapowiedź odrodzenia Polski w sojuszu z Rosją, w granicach etnicznych;

Francja, Anglia i USA - włączają się w sprawę Polski; prezydent USA, Thomas Woodrow Wilson, w swoim planie pokojowym z 18 I 1918 r. zaznaczył konieczność utworzenia państwa polskiego, obejmującego ziemie etnicznie polskie i mającego zapewniony swobodny dostęp do morza.

Wysiłek zbrojny ze strony polskiego ugrupowania politycznego:

- Legiony

- Błękitna Armia Hallera

Rewolucja październikowa w Rosji (XI 1917 r.); rozpad Austrio - Węgier

↓

Sprzyjające okoliczności

Piłsudski - polityk niezależny, od VII 1918 r. (?) uwięziony w Magdeburgu razem ze swoim współpracownikiem. [„męczennik z Magdeburga”]

Piłsudski zaczęły mu się podporządkowywać organy polityczne; wybrany na tymczasowego naczelnika państwa polskiego

Rada Regencyjna (książę Z. Lubomirski, abp A. Kakowski, J. Ostrowski) - powołana we IX 1917 r., miała wraz z rządem sprawować władzę; ogłosiła niepodległość Polski i przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu (11 XI).

II RZECZPOSPOLITA

11 XI 1918 r. - akcja rozbrajania Niemców, m.in. Warszawy, Siedlec

1918 - 1923 - kształtowanie się nowych granic Polski (w ferworze walk; poprzez plebiscyty):

• powstanie wielkopolskie (XII 1918 - II 1919 r.);

• Pomorze Gdańskie (bez Gdańska Wolne Miasto Gdańsk);

• 3 powstania śląskie (1919; 1920; 1921 r.);

• problem granicy wschodniej:

Konflikt z Ukrainą o Lwów i Galicja Wschodnia:

• X 1918 r. - porozumienie między Ukrainą a austriacka armią Lwowa; Orlęta Lwowskie, wyparcie regularnych wojsk ukraińskich;

• IV 1920 r. - uderzenie na Kijów (strona polska + Semen Petrula) ;

• Marsz bolszewików na wschód (oddziały marszałka s. Budionnego);

• wojna polsko - ruska (1920 - III 1921 r.)

13-25 VIII 1920 r. - BITWA WARSZAWSKA („Cud nad Wisłą”)

- sojusz z ukraińskim atamanem S. Petrulą;

- mobilizacja w Warszawie;

- ks. I. Skorupko; zginął pod Osowem;

- na granicy zach. Stały oddziały niemieckie, gotowe by po upadku Warszawy zająć część terenów;

- akcja niemeńska;

- pokój Ryski (III 1921 r.);

- istotnie wydarzenie w dziejach Europy zatrzymanie inwazji komunizmu;

• Wilno podstępem odebrane Litwinom (1922 r.)

- „bunt” oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego, zajęcie przez nich Wilna;

- Wileńszczyzna w większości zamieszkała przez Polaków.

Mniejszości narodowe w II RP:

- ludność niemiecka

- l. żydowska

- l. białoruska

- l. ukraińska, itd.

Mały traktat wersalski dokument, w którym mniejszości narodowe miały zagwarantowane prawo do rozwoju.

II Rzeczpospolita:

• Problemy gospodarcze (ogromne !)

- polityka monetarna, reforma walutowa Grabskiego(1924 r.)

- budowa portu w Gdyni

- budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego

• Kraj rolniczo - przemysłowy, wrażliwy na tąpnięcia na arenie narodowej (Wielki Kryzys - 1929 r.)

• Brak polskiego szkolnictwa na terenach byłego zaboru pruskiego i rosyjskiego

- wprowadzenie obowiązku szkolnego

- likwidacja analfabetyzmu

- powstały Uniwersytety (polskie szkolnictwo wyższe)

1918 - 1919 - ukształtowały się okręgi władzy

17 III 1921 r. - Konstytucja Marcowa

23 IV 1935 r. - Konstytucja Kwietniowa (prezydent odpowiedzialny „przed Bogiem i historią”; wzmocnienie

stanowiska premiera i rządu, rząd odp. przed prezydentem, mógł być przez niego odwołany, mniejsze

kompetencje parlamentu, ograniczenie immunitetów);

12 V 1926 r. - Zamach majowy

1926-1935 r. - Rządy sanacji

• Nienajlepsze relacje z sąsiadami: Litwa, Czechosłowacja (sprawa Zaolzia)

• Dla Niemiec byliśmy „państwem sezonowym”

• Groźba sojuszu niemiecko - rosyjskiego:

IV 1922 - układ w Rapallo (niemiecko-radziecki; militaryzacja Niemiec na terenach radzieckich)

- po IWŚ ograniczenia Niemiec rządy totalitarne, partia faszystowska z Hitlerem na czele

- ustrój komunistyczny w ZSRR

↑

Izolacja na arenie międzynarodowej spowodowała zbliżenie się tych dwóch państw

• Układ o nieagresji Polski z ZSRR (1932 r.) i Niemcami (1934 r.)

• Układy sojusznicze Polski z Wlk. Brytanią (VIII 1939 r.), Francją (1921 r.) oraz z Rumunią (1921 r.)

• Marsz ku wojnie Adolfa Hitlera (łamał ustalenia konferencji pokojowych po I wojnie światowej):

• 1938 r. - przyłączenie Austrii; przyłączenie Sudetów

• 1939 r. - aneksja Czech

• W odniesieniu do Polski:

Propozycja sojuszu (wymierzonego przeciwko komunizmowi), pod warunkiem przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy oraz wybudowania eksterytorialnej autostrady i linii kolejowych łączących Prusy Wschodnie z resztą Niemiec.

↓

Polska to odrzuciła (minister spraw zagranicznych Józef Beck)

• Sojusznicy obiecali pomóc Polsce w razie ataku

• 22/23 VIII 1939 r. - pakt Ribbentrop - Mołotow podział terenów PL i Europy między ZSRR a Rosję

Kampania wrześniowa 1939 r.:

• dysproporcja sił (zarówno pod względem ludzi, jak i sprzętu)

• obrona Westerplatte (1-7 IX 1939 r.) (major Henryk Sucharski)

• obrona Helu (20 IX-2 X) (kontradm. Józef Unrug)

• bitwa nad Bzurą (9-22 IX) (gen. Tadeusz Kutrzeba)

• obrona Wizny (8-10 IX) (kpt. Władysław Raginis) „polskie Termopile”

• 17 IX - atak wojsk radzieckich na Polskę

• Obrona Warszawy (8-28 IX) (prezydent stolicy Stefan Starzyński)

Nasi sojusznicy wypowiedzieli wojnę, ale to była „dziwna” wojna (wzmocnienie swoich granic, rozrzucanie ulotek antywojennych). 12 IX '39 r. ustalili, że nie będą interweniowali.

Władze polskie, mające organizować obronę na przedmościu rumuńskim, próbowały uciec przez granicę Rumunii, tam zostali internowani (m.in. prezydent Mościcki).

• 28 IX - ZSRR i Niemcy podpisują w Moskwie pakt o granicach i przyjaźni (zmiana przebiegu granic w stosunku do paktu z 23 VIII);

• Atak Niemiec i ZSRR jest nazywany kolejnym rozbiorem Polski.

• Gestapo i NKWD współpracowały w likwidowaniu polskich organizacji niepodległościowych.

• VI 1941 r. - napaść Niemiec na ZSRR, koniec współpracy i sojuszu

Agresorzy okazywali bezwzględność wobec ludności cywilnej. Straty ludności polskiej w czasie wojny wyniosły 6 milionów, wśród ofiar przeważała ludność cywilna.

1 VIII-2 X 1944 r. - POWSTANIE WARSZAWSKIE

IV-V 1943 r. - Powstanie w gettcie warszawskim

• Rząd emigracyjny był uczestnikiem koalicji antynazistowskiej.

• Polskie Państwo Podziemne (Związek Walki Zbrojnej [na czele Kazimierz Sosnkowski, Stefan „Grot” Rowecki oraz Michał Karaszewicz-Tokarzewski], w II 1942 r. przekształcony w Armię Krajową, której głównym zadaniem był rozwój organizacyjny, szkolenie kadr i gromadzenie broni)

17 VII-2 VIII 1945 r. - Konferencja w Poczdamie; ustalenie kształtu granicy Polski oparte na ustaleniach z

konferencji w Jałcie oraz linii Odry i Nysy Łużyckiej

1944 - 1947 - zlikwidowanie wpływu polskich ugrupowań z czasów 20-lecia międzywojennego, stopniowe

przejmowanie władzy przez ugrupowania komunistyczne.

Po wojnie: Zmiana kształtu terytorialnego Polski. Chociaż byliśmy po stronie która zwyciężyła, to z wojny wyszliśmy uzależnieni od ZSRR (aż do lat 90.).

13

---