Inicjatywy Wspólnoty to przedsięwzięcia podejmowane z inicjatywy organów Wspólnoty, a w szczególności Komisji Europejskiej, adresowane do państw członkowskich. Mają na celu rozwijanie i wspieranie transeuropejskich działań w dziedzinach, w których występują lub mogą wystąpić poważne i wspólne dla wszystkich państw członkowskich problemy, wpływające na funkcjonowanie całej Unii. Inicjatywy są przy tym nie tylko instrumentami rozwiązywania konkretnych problemów, ale w szerszym wymiarze mają przyczyniać się do pogłębiania horyzontalnej integracji krajów współtworzących Unię Europejską.
Ogólna podstawę prawną realizacji Inicjatywy zawiera rozporządzenie Rady 1260/1999/WE z 21 czerwca 1999 roku wprowadzające ramowe postanowienia dotyczące funkcjonowania funduszy strukturalnych.
Inicjatywy Wspólnoty obejmują następujące dziedziny i obszary działania:
Inicjatywa INTERREG III - współpracę transnarodową, międzyregionalną i przygraniczną służącą wzmocnieniu harmonijnego i zrównoważonego rozwoju całego obszaru Wspólnoty;
Inicjatywa URBAN II - społeczną i gospodarczą odnowę miast i obszarów miejskich znajdujących się w kryzysie w celu promowania zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich;
Inicjatywa LEADER+ - rozwój obszarów wiejskich;
Inicjatywa EQUAL - współpracę transnarodową służącą promowaniu nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.
Realizowany w latach 2000 - 2006 program INTERREG III stanowi kontynuację programu INTERREG, wykonywanego w poprzednich latach. Celem Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG finansowanej w ramach środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest wspieranie współpracy przygranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej zarówno na zewnętrznych, jak i wewnętrznych granicach Unii.
W ramach INTERREG III wydzielone zostały trzy komponenty:
Komponent A - współpraca przygraniczna władz publicznych sąsiadujących ze sobą obszarów w celu rozwijania przygranicznych ośrodków gospodarczych i społecznych poprzez wdrażanie projektów mających na celu:
wykorzystanie zasobów ludzkich i materialnych w dziedzinie badań naukowych, rozwoju technologicznego, edukacji, kultury w celu zwiększenia produktywności obszaru i jego zdolności do kreowania miejsc pracy;
wsparcie inicjatyw społeczności lokalnych;
stymulowanie przedsiębiorczości i rozwoju małych firm;
rozwój wspólnego transgranicznego systemu ochrony środowiska;
rozbudowa i modernizacja istniejącej sieci powiązań transportowych w celu zwiększenia dostępności terenów przygranicznych;
rozwój kapitału ludzkiego i instytucjonalnych form współpracy transgranicznej.
Programy dotyczące komponentu A mogą być sporządzane przez władze regionalne lub lokalne obszarów uprawnionych, a tam, gdzie jest to wymagane - w zależności od struktury kompetencyjnej każdego z państw - przez te władze w porozumieniu z władzami państwowymi.
Komponent B - współpraca transnarodowa między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi w ramach dużych regionów paneuropejskich, mająca na celu zrównoważony i skoordynowany rozwój przestrzenny. W ramach komponentu B tworzone są możliwości dla rozwoju infrastruktury transeuropejskiej, opracowania strategii rozwoju przestrzennego w skali międzynarodowej, przy uwzględnieniu współpracy miast i obszarów wiejskich służącej zrównoważonemu rozwojowi. Ponadto, finansowane są projekty z zakresu ochrony środowiska i rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Większość realizowanych projektów to projekty stanowiące przygotowanie do przedsięwzięć infrastrukturalnych, wdrażanych w ramach regionalnych lub krajowych programów finansowanych z funduszy strukturalnych.
Programy dotyczące komponentu B są sporządzane przez władze państwowe lub inne władze wyznaczone przez państwa członkowskie w ścisłej współpracy z władzami lokalnymi lub regionalnymi tego obszaru geograficznego, na którym ma być prowadzona współpraca transnarodowa.
Komponent C - współpraca międzyregionalna w skali europejskiej, której celem jest rozwój powiązań sieciowych w zakresie polityki regionalnej, upowszechnianie systemowych przykładów właściwego rozwiązywania problemów, wymiana informacji i doświadczeń dotyczących rozwoju regionalnego oraz polityk i technik kohezyjnych.
Programy dotyczące komponentu C są przygotowywane przez odpowiednie władze regionalne lub inne instytucje desygnowane przez państwa członkowskie, albo też przez dwu- lub wielostronnie uznane instytucje pośredniczące
W programie Interreg III C uczestniczyły w całej Europie w sumie 2.634 podmioty, w tym 126 z Polski, dofinansowane łączną kwotą 13 mln euro. Projekty realizowano m.in. w woj. śląskim, wielkopolskim, małopolskim i lubelskim.
1 sierpnia 2006 roku weszło w życie Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999
Za główne powody uchylenia poprzedniego rozporządzenia regulującego kwestie funduszy strukturalnych można uznać zbliżający się nowy 7-letni okres programowania, oraz nową sytuację w Unii Europejskiej (zwiększenie dysproporcji gospodarczych, społecznych i terytorialnych) oraz zwiększenie liczby granic lądowych i morskich Wspólnoty
W latach 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej - Cel Europejska Współpraca Terytorialna (EWT).
Wyodrębnienie współpracy terytorialnej jako osobnego celu polityki spójności potwierdza duże znaczenie wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez partnerów unijnych. O rosnącym znaczeniu tego typu współpracy świadczy również zwiększenie wysokości środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach 2007 - 2013 na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie blisko 8 mld euro. Z tego Polska może otrzymać prawie 558 mln euro.
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (trzeci cel polityki strukturalnej Unii Europejskiej) oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa zastąpią przedsięwzięcia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III.
Komponentom INTERREG-u III będą odpowiadały trzy typy programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej:
programy współpracy transgranicznej zastąpią INTERREG III A - Zgodnie z artykułem 7, punkt 1 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku programy będą wdrażane w regionach, usytuowanych wzdłuż wewnętrznych i niektórych zewnętrznych granic lądowych Unii Europejskiej oraz w obszarach nadmorskich oddzielonych od siebie maksymalnie o 150 km.
Wspólne, transgraniczne działania dotyczyć będą m.in. następujących zagadnień:
wspieranie przedsiębiorczości, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, turystyki, kultury oraz handlu transgranicznego,
ochrona dóbr naturalnych i dóbr kultury, zapobieganie zagrożeniom naturalnym i technologicznym,
wspieranie powiązań między obszarami miejskimi i wiejskimi,
poprawa dostępu do sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych,
gospodarka wodna, gospodarowanie odpadami oraz systemy energetyczne,
rozwój i wspólne wykorzystanie infrastruktury, w szczególności w takich dziedzinach jak ochrona zdrowia, kultura i edukacja,
współpraca administracyjna oraz integracja społeczności lokalnych poprzez realizację wspólnych działań dotyczących rynku pracy, promocji równouprawnienia (w tym równouprawnienia kobiet i mężczyzn), rozwoju zasobów ludzkich oraz wspierania sektora badawczo-rozwojowego.
Wsparcie innowacyjności poprzez:
międzynarodowy transfer wiedzy,
przygotowanie i wdrażanie transnarodowych strategii innowacyjności,
ułatwienie współpracy instytucji naukowo-badawczych i sektora produkcyjnego,
tworzenie sieci współpracy między MŚP i wirtualnych klasterów,
współpracę inkubatorów przedsiębiorczości
tworzenie sieci współpracy pomiędzy instytucjami naukowo-badawczymi i uczelniami wyższymi,
zapewnienie warunków rozwoju wiedzy poprzez tworzenie transnarodowych sieci szkoleniowych w zakresie kształcenia ustawicznego i wyższego,
tworzenie strategii i planów działań dot. Powiązań pomiędzy rozwojem zasobów ludzkich i rozwojem wiedzy,
opracowanie transnarodowych strategii zarządzania zmianami demograficznymi,
zapewnienie współpracy pomiędzy instytucjami szkoleniowymi i urzędami pracy,
działania mające na celu poprawę dostępu do technologii informacyjnych i komunikacyjnych
Poprawa dostępności do obszaru programowego oraz wewnątrz obszaru programowego poprzez:
opracowanie rozwiązań komunikacyjnych dla obszarów metropolitarnych, miejskich, wiejskich oraz oddalonych,
wsparcie działań w zakresie zapewnienia transportu,
podniesienie jakości i zwiększenie atrakcyjności transportu publicznego na obszarach miejskich,
wykorzystanie zaawansowanych rozwiązań technologicznych w zarządzaniu ruchem ulicznym,
zwiększenie dostępu do informacji i usług;
opracowanie strategii, mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa w transporcie.
Zwiększenie atrakcyjności i konkurencyjności miast i regionów poprzez:
opracowanie zintegrowanych strategii rozwoju obszarów miejskich i rozwoju regionalnego,
umożliwienie trwałej współpracy obszarów metropolitarnych,
tworzenie struktur policentrycznych,
przygotowanie strategii wsparcia obszarów miejskich w zakresie wspólnego użytkowania infrastruktury, korzystania z usług i zaplecza rekreacyjnego,
zmniejszenie negatywnych skutków zmian demograficznych i społecznych na rozwój obszarów miejskich i rozwój regionalny, wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w celu zwiększenia atrakcyjności miast i regionów, w tym poprzez współpracę instytucji kultury i sztuki.
Rozsądne korzystanie oraz zarządzanie środowiskiem naturalnym poprzez:
zwiększenie czystości (wody, powietrza, gleby),
działania mające na celu zmniejszenie występowania ryzyka i skutków katastrof naturalnych i wywołanych przez człowieka,
przygotowanie wspólnych przedsięwzięć w zakresie zachowania i zarządzania obszarami chronionymi,
wsparcie technologii przyjaznych dla środowiska,
przygotowanie planów rekultywacji obszarów poprzemysłowych,
wykorzystanie źródeł energii odnawialnej,
wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w transporcie itp.
Współpraca transnarodowa z udziałem Polski będzie realizowana w ramach dwóch programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Jest to Program Regionu Morza Bałtyckiego oraz Program dla Europy Środkowej. Środki, jakie może uzyskać Polska, to prawie 120 mln euro
programy współpracy międzyregionalnej (INTERREG IV C) zastąpią INTERREG III C - Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 11 września 2007 roku został zatwierdzony Program Współpracy Międzyregionalnej INTERREG IV C.
Program INTERREG IV C jest realizowany w ramach celu 3 polityki spójności Unii Europejskiej - Europejskiej Współpracy Terytorialnej.. W ramach tego programu wspierane będą działania zmierzające do poprawy efektywności polityki regionalnej poprzez promowanie innowacyjności i gospodarki opartej na wiedzy oraz ochronę środowiska i zapobieganie zagrożeniom. Program swoim zasięgiem obejmie całe terytorium Unii Europejskiej. Będą w nim uczestniczyli partnerzy z 27 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Norwegii i Szwajcarii. Budżet programu wynosi 321 mln euro.
Główne priorytety współpracy międzyregionalnej to:
Priorytet 1 - Innowacje i gospodarka oparta na wiedzy - koncentruje się przede wszystkim na kwestiach związanych z innwowacyjnością, badaniami i rozwojem technologii, przedsiębiorczością, społeczeństwem informacyjnym, zatrudnieniem i kwalifikacjami.
Priorytet 2 - Środowisko naturalne oraz zapobiegania ryzyku - dotyczy w szczególności kwestii związanych z zagrożeniami naturalnymi i technologicznymi, gospodarką wodną, gospodarką odpadami, różnorodnością biologiczną oraz zachowaniem dziedzictwa naturalnego, energetyką, zrównoważonym transportem, dziedzictwem kulturowym i krajobrazem.
Priorytet 3 dotyczy technicznego wsparcia dla programu (pomoc techniczna).
Program ten wspiera dwa różne rodzaje inwestycji, które wzajemnie się uzupełniają i pomagają zrealizować cele programu.
Pierwszy typ interwencji to inicjatywy regionalne-projekty zainicjowane przez podmioty na szczeblu regionalnym i lokalnym ukierunkowane na wymianę doświadczeń w określonym obszarze polityki w celu rozpoznania działań optymalnych oraz opracowania nowych narzędzi i metod wdrożenia.
Drugi typ interwencji to projekty związane z kapitalizacją, czyli wykorzystaniem rezultatów już zrealizowanych przedsięwzięć. Ten typ projektów obejmuje także tzw. opcję szybkiej ścieżki. Będzie ona polegała na tworzeniu sieci łączących regiony, które pragną osiągnąć lepsze wyniki w danej dziedzinie.
W projektach powinny uczestniczyć podmioty reprezentujące co najmniej trzy kraje, a przynajmniej dwóch partnerów musi pochodzić z państw członkowskich UE oraz być finansowane z programu INTERREG IVC. Poza tymi minimalnymi wymaganiami określającymi kwalifikowalność projektu, partnerstwo powinno zawsze ułatwiać skuteczną realizację oraz odzwierciedlać cele projektu.
W programie INTERREG IVC kwalifikowalne działania są współfinansowane z EFRR do 75 lub 85 proc. kwoty (m.in. Polska) w zależności od państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba partnera (określona na podstawie adresu). Pozostałe 25 lub 15 proc. kosztów powinno zostać pokryte przez samych partnerów.
Programy EWT to szansa regionów przygranicznych. Mogą tablice z informacją o miastach partnerskimi przekuć na coś więcej niż miły akcent na drodze wjazdowej do miasta. Poprawiona droga, most czy przejście graniczne, usprawniony szlak wodny lub rowerowy, wspieranie kontaktów gospodarczych i naukowych, systemy znaków i tablic informacyjnych w różnych językach, wspólne działania przeciwpowodziowe, skoordynowana gospodarka komunalna, współpraca w zakresie edukacji, włącznie z wymianami uczniów i studentów, czy wspólne wydarzenia kulturalne pozwolą wznieść się na wyższy poziom współpracy.
Bibliografia
Akty prawne Unii Europejskiej - Europejska Współpraca Terytorialna 2007 -2013, Wrocław, Listopad 2006.
Babiak J. (red.), Fundusze Unii Europejskiej - doświadczenia i perspektywy Warszawa 2006.
Brodecki Z. (red.), Regiony, Warszawa 2005.
Cędowski R. - Okiem eksperta: Szansa dla granic; Gazeta Wyborcza 11.10.2007 r
INTERREG IVC - Podręcznik programu; 25 września 2007.
Jezierska A. - INTERREG IVC wzmocni współpracę między regionami - Gazeta Samorządu i Administracji nr 1 z dnia 2008-01-07.
Jóskowiak K. - Inicjatywy i programy Unii Europejskiej na rzecz współpracy transgranicznej; Studia Europejskie, 2/2002.
Kołtuniak M. - Warto rozpocząć współpracę ponad granicami kraju; Rzeczpospolita 21.10.2007 r.
Kopczuk A., Proniewski M., Pomoc finansowa Unii Europejskiej dla Polski. Doświadczenia i perspektywy, Białystok 2006.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiające przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych, Dz. Urz. WE L Nr 161/1 z 26.06.1999r. s. 31 - 71.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999, Dz. Urz. UE L Nr 210 z 31.07.2006r. s. 25 - 78.
Sulima E. (red.), Obszary integracji Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Białystok 2006.
Uryga J., Jagielski W., Bienias I., „Środki unijne - klasyfikacja, funkcjonowanie, ewidencja i rozliczanie”, Gdańsk 2007.
www.interreg.gov.pl
www.rp.pl
Żywioł M., Zmiany w przepisach Unii Europejskiej dotyczących funduszy strukturalnych w nowym okresie programowania 2007 - 2013, Samorząd Terytorialny, 2007, nr 4.
A. Mikołajczyk - Instrumenty finansowe polityki regionalnej, [w:] Regiony, red. Z. Brodecki, Warszawa 2005, s. 160.
Dz. Urz. WE L Nr 161/1 z 26.06.1999r. s. 31 - 71.
A. Mikołajczyk, op. cit., s.161.
S. Laskowski - Realizacja Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III, [w:] Fundusze Unii Europejskiej - doświadczenia i perspektywy, red. Prof. dr J. Babiak, Warszawa 2006, s 179 - 193.
S. Laskowski - Realizacja Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III. op. cit., s. 179 - 193.
A. Mikołajczyk, op. cit., s.166 - 167.
www.rp.pl
Dz. Urz. UE L Nr 210/25 z 31.07.2006 r. s. 25-78.
M. Żywioł - Zmiany w przepisach Unii Europejskiej dotyczących funduszy strukturalnych w nowym okresie programowania 2007 - 2013; Samorząd terytorialny nr 4.
M. Kołtuniak - Warto rozpocząć współpracę ponad granicami kraju; Rzeczpospolita 21.10.2007 r.
www.interreg.gov.pl
Akty prawne Unii Europejskiej - Europejska Współpraca Terytorialna 2007 -2013, s. 24-25; Wrocław, Listopad 2006.
www.interreg.gov.pl
M. Kołtuniak op. cit
www.mrr.gov.pl
INTERREG IVC - Podręcznik programu; 25 września 2007; s 2-3.
A. Jezierska - INTERREG IVC wzmocni współpracę między regionami - Gazeta Samorządu i Administracji nr 1 z dnia 2008-01-07.
R. Cędowski - Okiem eksperta: Szansa dla granic; Gazeta Wyborcza 11.10.2007 r.
1