CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYNĘŁY NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZACHODNIEJ I POŁUDNIOWEJ GRANICY PAŃSTWA POLSKIEGO PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ
GRANICA ZACHODNIA
Na kształt polskiej granicy zachodniej złożyło się wiele czynników. Można je podzielić na trzy kategorie: czynniki polityczne, walka zbrojna, postanowienia konferencji pokojowej w Paryżu.
1. Czynniki polityczne
a) sprzeczności między wielkimi mocarstwami:
— Wielka Brytania i USA uważały, że należy umocnić Niemcy, gdyż w razie upadku Polski byłoby to jedyne państwo oddzielające Europę Zachodnią od bolszewickiej Rosji,
— Francja, w przeciwieństwie do W.Brytanii, pragnęła rozszerzenia terytorium państwa polskiego kosztem Niemiec, by nie dopuścić do odrodzenia niemieckiej potęgi.
b) różne zapatrywania Polaków na kształt zachodniej granicy Polski:
przyłączenia ziem dawnego zaboru pruskiego pragnęły głównie Narodowa Demokracja i Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne, gdyż właśnie z tych ziem wywodził się ich elektorat,
Józef Piłsudski kładł większy nacisk na walkę o Kresy Wschodnie. Powodem była sytuacja polityczna na Wschodzie — nasilenie konfliktu polsko-ukraińskiego o Galicję Wschodnią i Lwów oraz wzrost zagrożenia bolszewickiego — obawa przed utratą niezależności wskutek ekspansji bolszewickiej Rosji). Kwestia granicy zachodniej (Wielkopolska, Pomorze, Śląsk) została na przełomie 1918/1919 odsunięta na dalszy plan.
2. Walka zbrojna
Powstanie Wielkopolskie 27.12.1918- 16.02.1919 —
trzy powstania śląskie:
pierwsze — 16/17.08.1919 — przeciwko terrorowi,
drugie — 18/19.08.1920 — przeciwko terrorowi niemieckiej policji SIPO,
trzecie — 2/3.05.1921 — aby nie dopuścić do niekorzystnego podziału Górnego Śląska po plebiscycie.
3. Decyzje wielkich mocarstw — postanowienia Konferencji Pary-
skiej
głównym kryterium było kryterium etniczne.
zabiegi dyplomatyczne KNP w Paryżu prowadzone głównie przez Romana Dmowskiego i I.J. Paderewskiego w dużej mierze skupiały się na uzyskaniu ziem zamieszkałych przez ludność polską.
postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie polskiej granicy zachodniej były wypadkową wszystkich powyższych czynników (kompromisem):
/l/ Wielkopolska w granicach wywalczonych przez powstańców została przyłączona do Polski,
III Gdańsk został uznany Wolnym Miastem pod patronatem Ligii Narodów (dzięki sugestii Lloyda George'a); Pomorze Gdańskie bez Gdańska przyłączono do Polski,
/3/ o przynależności Warmii, Mazur, Górnego Śląska miały zadecydować plebiscyty.
• plebiscyty — czynniki, które miały wpływ na ich wyniki:
władza administracyjna na terenach plebiscytowych w rękach niemieckich — niekorzystny wpływ na wyniki plebiscytów,
zbyt duże zaufanie endecji do aliantów w kwestii sprawiedliwego przeprowadzenia plebiscytów,
zbyt mała pomoc społeczeństwa polskiego dla ludności z terenów plebiscytowych,
Niemcy właścicielami olbrzymiej większości fabryk i zakładów,
niekorzystny termin plebiscytów:
Warmia i Mazury — 11.07.1920 r. (kulminacyjny moment wojny polsko-bolszewickiej przed cudem nad Wisłą — zobacz! — PYT. 29). Plebiscyt został przegrany przez Polskę. Prawie całe terytorium plebiscytowe zostało przyłączone do Niemiec.
Górny Śląsk — 20.03.1921 r. — tak duże odsunięcie plebiscytu w czasie dało Niemcom możliwość sprowadzenia na tereny plebiscytowe 192 tys. ludności, która wzięła udział w głosowaniu.
Zapamiętaj! — Na kształt polskiej granicy zachodniej miało wpływ wiele czynników. Nie można ich jednak rozpatrywać oddzielnie, gdyż były one ze sobą ściśle powiązane. Na przykład: przegranie plebiscytu na Górnym Śląsku przyczyniło się do wybuchu trzeciego powstania śląskiego. To z kolei miało olbrzymi wpływ na przyznanie Polsce przez Konferencję Ambasadorów w październiku 1921 r. znacznej części terenów plebiscytowych — 1/3 terenów, w bardzo wysokim stopniu uprzemysłowionych.
GRANICA POŁUDNIOWA — kwestia Śląska Cieszyńskiego
Jesienią 1918 r. na terenie Śląska Cieszyńskiego powstały reprezentacje narodowe: polska Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego i odpowiadający jej organ czeski.
5.11.1918 — porozumienie między polską Radą Narodową i organem czeskim dotyczące podziału Śląska Cieszyńskiego — uzgodniono wstępnie podział Śląska Cieszyńskiego według zasady etnicznej (większa część przypadłaby Polsce).
23.01.1919 — zajęcie Śląska Cieszyńskiego przez wojska czeskie.
spór miał zostać rozstrzygnięty przez Komisję sojuszniczą.
27.09.1919 — Rada Najwyższa Mocarstw podjęła decyzję o przeprowadzeniu na terytorium spornym plebiscytu.
lipiec 1920 r. — na konferencji w Spa Polacy zrezygnowali z plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim na rzecz pomocy państw sojuszniczych w walce z bolszewicką Rosją. O przynależności Śląska Cieszyńskiego miała zadecydować Rada Ambasadorów. 27.07.1920 — Rada Ambasadorów dokonała podziału Śląska Cieszyńskiego niekorzystnie dla Polski — ok. 200 tys. Polaków znalazło się na tzw. Zaolziu.
Zapamiętaj! — Czesi zajęli tereny sporne w styczniu 1919 r., gdy państwo polskie było w bardzo trudnej sytuacji politycznej — walczyło o swoją granicę wschodnią, trwało powstanie wielkopolskie.