Antoni Czubiński, Realizacja układu z 1 XII 1970 r. o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków pomiędzy PRL i RFN [w:] PRL - RFN BLASKI I CIENIE PROCESU NORMALIZACJI WZAJEMNYCH STOSUNKÓW (1972 - 1987)

Przez cały ten rok rozwijały się również intensywne kontak­ty pomiędzy Polska i RFN. Do Polski przyjeżdżali dziennikarze, przedstawiciele partii politycznych, organizacji społecznych, sej­mów, rządów krajowych i parlamentu federalnego. Jeszcze więk­szy był ruch z Polski do RFN. Według informacji byłego amba­sadora W. Piątkowskiego w ciągu roku liczba Polaków wizytują-

REALIZACJA UKŁADU Z 7 GRUDNIA 1970 H. 29

cych RFN wzrosła z 30 do 60 tyś., tj. o 100%". Strona zachod­nioniemiecka głosiła tezę o modus vivendi. Dobre stosunki po­między państwami można było utrzymywać bez układów o nor­malizacji stosunków. Była to teza dla Polski bardzo niekorzyst­na. W dniach 25-26 XI 1971 r. w RFN przebywała delegacja rządowa z wiceministrem Adamem Wilmanem na czele. Prze­prowadzono szereg rozmów i konsultacji.

Dopiero 13 XII 1971 r. rząd Brandta zdecydował się skiero­wać projekty dokumentów ratyfikacyjnych do parlamentu. Rada Związku (Bundesrat) już 9 II 1972 r. zapowiedziała, że dokumen­ty te odrzuci. Stanowisko to uzasadniano w 12 obszernych punk­tach ⁵⁸. Natomiast w Bundestagu powstała sytuacja patowa. Kilku posłów bloku rządowego przeszło do opozycji. Liczyła ona na osiągnięcie większości, obalenie rządu i podjęcie nowych roko­wań z ZSRR i Polską.

Dnia 27 IV 1972 r. zgłoszono wniosek o konstruktywne wotum nieufności. Planowana większość, na skutek udanej kontrakcji przewodniczącego frakcji parlamentarnej SPD H. Wehnera, nie doszła jednak do skutku. Rządu nie obalono. Nie miał on jed­nak w parlamencie większości niezbędnej do przegłosowania pro­jektów własnych ustaw⁶⁸. W tej sytuacji cztery główne partie RFN (rządzące i opozycyjne) 10 maja zawarły historyczny kom­promis. Opracowano deklarację precyzującą wspólne stanowisko tych partii w sprawie celów polityki zagranicznej państwa. Stwierdzono w niej, że celem polityki zagranicznej RFN jest zapewnienie narodowi niemieckiemu bezpieczeństwa i pokoju, że układy z ZSRR i Polską podpisano nie w imieniu Niemiec, lecz tJylkio RFN, że państwo to dąży do stworzenia tymczasowego modus vivendi na wschodzie, że układy nie przesądzają tej kwe­stii ostatecznie, że Rzesza Niemiecka nadal istnieje w granicach z 31 XII 1937 r., że głównym celem sił politycznych RFN jest dążenie do ponownego zjednoczenia Niemiec, przywrócenia im odpowiedniego miejsca w Europie i w świecie itp.^aD W dniu 17

30

ANTONI CZUBINSKI

V 1972 r. rezolucja ta została uchwalona przy 5 głosach wstrzy­mujących się. Dopiero po uchwaleniu rezolucji przystąpiono ,do głosowania układów ratyfikacyjnych. Wniosek o ratyfikację układu zasadniczego z ZSRR przeszedł 248 głosami „tak" przy 10 „nie" i 238 wstrzymujących się. Wniosek o ratyfikację ukła­du z Polską uzyskał 248 głosów „tak", 17 „nie" i 231 wstrzymu­jących się.

Bundesrat poparła projekty 19 maja. Prezydent Gustav Hei-nemann podpisał je 23 V 1972 r. Rada Państwa PRL układ raty­fikowała 26 V 1972 r. Przy czym odmówiono przyjęcia do wia­domości wspomnianej wyżej rezolucji Bundestagu.

„Po przyjęciu tej rezolucji przez Bundestag — pisze W. Piątkowski — Scheel usiłował mi ją oficjalnie wręczyć. Stanowczo odmówiłem oficjal­nego przyjęcia uchwały [...]. Stwierdziłem, że żadna jednostronna inter­pretacja dwustronnego układu, dotyczącego PRL, i RFN, nie ma jakiego­kolwiek znaczenia i nie może mieć wpływu na dwustronny układ. Pod­kreśliłem, że nie dotyczy ona Polski i nie zostanie nigdy uznana ani też przyjęta do wiadomości..."⁶¹.

Rezolucja Bundestagu próbowała jednostronnie zmienić cha­rakter układu z układu o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków na podstawie uchwał poczdamskich, w układ o wy­rzeczeniu się przemocy, układ o nieagresji, o tymczasowym modus vivendi. Strona polska, nie przyjmując rezolucji do wia­domości, usiłowała ją zignorować. Nie mówiono o niej. Nie było to właściwe, ponieważ rząd RFN stosował ją w praktyce. Spo­łeczeństwo polskie było zdezorientowane. Nie rozumiało sensu dalszej polityki w stosunku do RFN.

Wymiany dokumentów ratyfikacyjnych dokonano 3 VI 1972 r. w Bonn. Dokonali jej wiceminister Józef Czyrek i podsekretarz stanu Paul Frank. Układ wszedł w życie w półtora roku po jego podpisaniu. Dramatyczny przebieg walki o jego ratyfikację spo­wodował znaczne spopularyzowanie w RFN problemu polskiego i stosunków z Polską. Jednocześnie jednak spowodował defor­mację sensu układu. Od samego początku był on inaczej pojmo­wany w Polsce i w RFN.

31

Po ratyfikowaniu układów z Polską i ZSRR podpisano Czte­rostronne Porozumienie w sprawie Berlina Zachodniego (3 XII 1972). 21 XII 1972 r. podpisano układ zasadniczy RFN — NRD (o podstawach normalizacji stosunków), 11 XII 1973 r. układ RFN — Czechosłowacja i 21 XII 1973 r. układy RFN z Bułga­rią i Węgrami w sprawie nawiązania stosunków dyplomatycz­nych. Normalizacja objęła cały region wschodni. Jednocześnie 18 IX 1973 r. RFN i NRD przyjęte zostały do ONZ. Kanclerz Willi Brandt w 1971 r. został laureatem nagrody Nobla za dzia­łanie na rzecz utrwalenia pokoju. Otrzymał także wiele innych nagród i wyróżnień.

4. PROCES NORMALIZACJI STOSUNKÓW W LATACH 1972 - 1980

Układ wszedł w życie 3 VI 1972 r. W parę tygodni później w dniu 16 VI tegoż roku premier Piotr Jaroszewicz wygłosił przemówienie do aktywu PZPR, w którym przedstawił szeroki wachlarz problemów, jakie strona polska planowała podjąć w toku procesu normalizacji stosunków z RFN. Obejmował on zagadnie­nia prawno-polityczne, ekonomiczne, socjalne, kulturalne i nau­kowe "².

W dniach 13-14 IX 1972 r. w Bonn przebywała delegacja polska z ministrem spraw zagranicznych Stefanem Olszowskim na czele. Przeprowadzono rozmowy na tematy polityczne i gos­podarcze. S. Olszowski został przyjęty przez prezydenta G. Hei-nemanna i kanclerza W. Brandta. Postanowiono nawiązać sto­sunki dyplomatyczne pomiędzy PRL i RFN, ustanowić ambasa­dy z dniem 14 IX 1972 r. i mianować swoich przedstawicieli.

Pierwszym ambasadorem PRL w RFN został dotychczasowy szef misji handlowej w Kolonii Wacław Piątkowski. 7 XI 1972 r. złożył on listy uwierzytelniające prezydentowi G. Heinemanno-wi. W następnym dniu pierwszy ambasador RFN w Polsce Hans Helmuth Ruete wręczył listy uwierzytelniające przewodniczące­mu Rady Państwa Henrykowi Jabłońskiemu.

32

---