Zwyrodnienie biodra i kolana

artykuł lek. med. Agnieszki Zakrzewskiej

Choroba zwyrodnieniowa jest najczęstszą chorobą stawów. Z powodu zwyrodnienia stawów co trzynasta osoba codziennie przyjmuje leki przeciwbólowe.

Proces zwyrodnieniowy kości dotyka najczęściej dużych stawów, w 25-40% przypadków stawów kolanowych, w podobnym stopniu stawów biodrowych. Zmiany chorobowe mogą także pojawiać się w kręgosłupie czy w niektórych stawach rąk. Ze względu jednak na rolę, jaką spełniają stawy biodrowe i kolanowe, zwyrodnienie ich może doprowadzić do ograniczenia ruchomości lub wręcz inwalidztwa.

Generalnie proces zwyrodnienia stawu polega na destrukcyjnych zmianach chrząstki stawowej. Chorzy najczęściej skarżą się na poranną sztywność stawu - nierzadko może ona trwać powyżej pół godziny - ale także nasilający się ból po dłuższym chodzeniu. Jeśli do tego dołączymy jeszcze obecność wyrośli kostnych, czyli tzw. osteofitów, stwierdzanych w badaniu radiologicznym stawu, to mamy już pełny obraz choroby zwyrodnieniowej.

Kolana i biodra

Zwyrodnienie stawu kolanowego występuje częściej u kobiet, zwłaszcza starszych i otyłych. Podstawą do rozpoznania choroby zwyrodnieniowej jest ból w stawie i jego okolicy nasilający się przy ruchach, przy wstawaniu, przy schodzeniu po schodach, w czasie noszenia ciężkich przedmiotów i ustępujący w spoczynku.

Zwyrodniały staw biodrowy natomiast boli w pachwinie i na przodzie lub z boku uda. Tak jak w przypadku stawu kolanowego dolegliwości nasilają się po okresie bezruchu (zjawisko to znane jest także pod angielską nazwą "gel phenomenon"). Z reguły dochodzi do ograniczenia ruchomości stawu biodrowego. Chory miewa trudności z założeniem nogi na nogę, częste jest skrócenie chorej kończyny np. na skutek przykurczu w stawie.

Jak żyć z chorobą?

Wprawdzie nie ma sposobu trwałego wyleczenia choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego i kolanowego, ale odpowiednie leczenie zachowawcze może zmniejszyć ból, utrzymać lub nawet zwiększyć zakres ruchów w stawach i ograniczyć kalectwo.

Pierwszym ważnym, choć często niemożliwym do osiągnięcia, sposobem odciążenia stawów jest redukcja nadwagi.

Ważne miejsce zajmuje także kinezyterapia, czyli leczenie ruchem pod kontrolą doświadczonych rehabilitantów. Różne formy rehabilitacji traktuje się również jako jeden z elementów przygotowania do planowego leczenia operacyjnego zmian zwyrodnieniowych. W chorobie zwyrodnieniowej kolana chodzi głównie o wzmocnienie mięśnia czworogłowego uda, a w przypadku zwyrodnień stawu biodrowego o wzmocnienie mięśni kończyn dolnych oraz obręczy biodrowej.

U chorych z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego dochodzi w miarę postępu choroby do znacznego ograniczenia zakresu wykonywanych czynności codziennych: chodzenia, kąpania się, ubierania, toalety i zwykłych zajęć domowych. Niezbędne staje się odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne w laski i kule łokciowe, a w miarę postępu choroby, o ile jest to niezbędne, także w specjalne chodziki czy balkoniki.

Laski i kule

Prawidłowe używanie laski (zawsze w ręce po stronie przeciwnej względem chorego stawu biodrowego czy zwyrodniałego stawu kolanowego) lub kuli łokciowej (zawsze po stronie chorego stawu) zmniejsza obciążenie stawu i w konsekwencji zmniejsza dolegliwości bólowe oraz poprawia sprawne poruszanie.

Laski muszą mieć odpowiednią długość - u człowieka stojącego z opuszczonymi swobodnie rękami szczyt zakrzywionej rękojeści laski powinien znajdować się na poziomie linii zgięcia dłoni. W przypadku nierównej długości nóg, korzystne jest noszenie wkładek korekcyjnych dobieranych w zakładach ortopedycznych po wydaniu przez lekarza odpowiedniego zlecenia. U chorych ze zwyrodnieniem i niestabilnością kolana pomocne bywa noszenie lekkiej plastikowej łuski stabilizującej, zwanej tutorem (dostępna także w punktach zaopatrzenia ortopedycznego po wystawieniu wniosku przez lekarza konsultującego).

Wysięgniki i pomoce

O ile trudno radzić osobom z zaawansowaną chorobą zmianę mieszkania tak, by nie było konieczności pokonywania wielu schodów, o tyle stosunkowo łatwo zastosować proste przeróbki w domowych sprzętach codziennego użytku, które pozwolą na funkcjonowanie bez bólu. Sprzęt pomocny w samoobsłudze to podwyższony sedes, wysięgniki do zakładania skarpet i pończoch oraz uchwyty w ścianie łazienki czy ubikacji ułatwiające siadanie i wstawanie z wanny.

Głównie leki przeciwbólowe

U chorych ze zwyrodnieniem stawu kolanowego, gdy w kolanie pojawia się wysięk w jamie stawowej i miejscowe objawy zapalenia (ból, zaczerwienienie, nadmierne ucieplenie i obrzęk), jest uzasadnione stosowanie dostawowo preparatów sterydowych (Solu Medrol, Diprophos, Kenalog), czasem z wcześniejszym odciąganiem ze stawu zgromadzonego tam płynu. Nie powinno się jednak wstrzykiwać steroidów do dużych stawów częściej niż 3-4 razy w roku, z obawy przed nasileniem uszkodzenia chrząstki stawowej.

W przypadku stawu biodrowego, który jest znacznie większy i głębiej położony, ta metoda leczenia nie znajduje niestety zastosowania.

W początkowym okresie choroby zwyrodnieniowej kolan leczenie można rozpocząć od miejscowego stosowania leków przeciwbólowych w postaci maści i żeli wcieranych w skórę 4-5 razy dziennie (tym częściej, im grubsza jest warstwa tłuszczu i mięśni wokół stawu). Dobre efekty daje fizykoterapia z wykorzystaniem żeli przeciwzapalnych, np. popularne ultradźwięki.

Leki podawane ogólnie w chorobie zwyrodnieniowej stosuje się głównie w celu zmniejszenia bólu. Obecnie nie ma leków, które powodowałyby cofanie się chorobowych zmian anatomicznych i biochemicznych zachodzących w błonie maziowej stawu dotkniętego chorobą zwyrodnieniową. Trwają ciągle poszukiwania skutecznego leku chondroprotekcyjnego, ale żaden z dotychczas badanych specyfików nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań.

Skutecznymi lekami w zwalczaniu bólu zwyrodnieniowego są niesterydowe leki przeciwzapalne. Paracetamol dostępny bez recepty zaleca się jako lek pierwszego rzutu, a w razie jego nieskuteczności pomimo wysokiej dawki (nie przekraczać dawki 4 gramów na dobę!, czyli przeciętnie 8 tabletek po 500 mg), za zleceniem lekarza i pod jego kontrolą wprowadza się silniej działające leki przeciwbólowe. Szeroka gama preparatów z tej grupy oferowana przez wiele firm farmaceutycznych pozostawia dużą swobodę w dobraniu skutecznego przeciwbólowego środka i dotarcie do najskuteczniejszego leku. Skuteczność poszczególnych leków przeciwzapalnych jest właściwie porównywalna, chociaż występują znaczne różnice w reakcji na te leki u różnych osób.

Uwaga na działania uboczne

Nie można jednak zapominać o licznych działaniach niepożądanych tej grupy leków. Najczęstsze i najgroźniejsze powikłania po niesterydowych lekach przeciwzapalnych dotyczą przewodu pokarmowego, układu krwiotwórczego i nerek.

Jeśli dodamy do tego, iż choroba zwyrodnieniowa dotyczy najczęściej osób w podeszłym wieku, przyjmujących nierzadko wiele innych leków, ludzi o osłabionych zdolnościach do wytwarzania ciałek krwi, to łatwo zrozumieć, że jeszcze dodatkowe leki przeciwbólowe nie są najlepsze. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do ich stosowania jest czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.

Pamiętać należy także o tym, że nie należy stosować równocześnie 2 lub więcej leków z tej grupy, ponieważ znacznie rośnie wtedy ryzyko wystąpienia skutków ubocznych bez zwiększania skuteczności leczenia.

Ostatnie słowo ma chirurg ortopeda

Chorzy z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową, u których dolegliwości bólowe nie ustępują po lekach i którzy mają coraz większe trudności w wykonywaniu codziennych czynności, są kierowani przez lekarza pierwszego kontaktu do ortopedy w celu rozważenia wskazań i możliwości leczenia operacyjnego. Radykalną operacją z całkowitą wymianą stawu jest alloplastyka, czyli założenie endoprotezy (wewnętrznej protezy) stawu kolanowego czy biodrowego. U zdecydowanej większości chorych zabieg ten zapewnia znaczne zmniejszenie bólu i poprawę w poruszaniu się.

Wyniki operacji zależą jednak każdorazowo od wieku osoby operowanej, chorób współistniejących, doświadczenia chirurga i opieki pooperacyjnej. Należy dodać, że zarówno protezowanie stawu biodrowego, jak też protezowanie stawu kolanowego należy do operacji rozległych, długotrwałych i dość obciążających dla zdrowia.

Badania wykazały, że otyłość wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością na chorobę zwyrodnieniową i z szybszym postępem procesów destrukcyjnych zarówno w stawie biodrowym, jak też kolanowym.

Leki niesterydowe przeciwzapalne
nazwa chemiczna	nazwa handlowa preparatu
paracetamol	Panadol, APAP, Acenol, Codipar, Calpol, Doliprane, Dafalgan, Eferalgan, Lekadol, Tazamol, Claradol, Tylenol
diclofenac	Diclofenac, Majamil, Voltaren, ApoDiclo, Dicloratio, Dicloreum, Feloran, Rewodina, Cataflam, Naklofen, Dicloberl, Diclac
piroxicam	Piroxicam, ApoPiroxicam, Feldene
meloxicam	Movalis
ibuprofen	Advil, Ibuprom, Brufen, Ibuprofen, Ibutad, Nurofen, Dolgit, Ardinex
naproxen	Naproxen, Anapran, Apranax, ApoNaproxen
ketoprofen	Profenid, Ketonal
nabumeton	Relifex
kwas tiaprofenowy	Surgam
kwas fenaminowy	Mefacit
kwas acetylosalicylowy	Aspiryna i jej liczne pochodne
noramidopiryna	Pyralgina
coraz rzadziej stosowane ze względu na znaczną toksyczność:
fenylbutazon	Butapirazol
ndometacyna	Metindol

---