Konflikty Rzeczypospolitej z Rosją i Turcją w I połowie XVII wieku

podręcznik, str. 231-235

1. Konflikty z Rosją w I poł. XVII w.

1. przyczyny:

- okres „wielkiej smuty” w Rosji - kryzys dynastyczny Rosji po śmierci ostatnich Rurykowiczów (1584-1613- przełom XVI/ XVII w. : Iwana IV Groźnego i Fiodora, okres chaosu i zamętu w Moskwie, klęsk głodu, buntów chłopskich, niestabilnych rządów Borysa Godunowa, Dymitra Samozwańca, Wasyla IV Szujskiego, powstania antypolskiego aż do wyboru nowego cara Michała I Romanowa

- dymitriady- wykorzystanie rzekomo ocalałego syna Iwana IV Groźnego - Dymitra w celu interwencji zbrojnych w Moskwie przez polskich magnatów ( wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech, ród Wiśniowieckich) następnie przez dwór Zygmunta III Wazy na początku XVII w. W rzeczywistości Dymitr został zamordowany w roku 1591 przez najemników nasłanych przez Borysa Godunowa, a jego rolę odgrywali oszuści ( np. Grisza Otriepow)

• rywalizacja Rzeczypospolitej i Moskwy o ziemie ruskie ( ziemia smoleńska, siewierska, czernihowska) i Inflanty

• chęć zdobycia wpływów w Rosji i wprowadzenia katolicyzmu przez Zygmunta III Wazę ( jezuici) a nawet unii polsko-rosyjskiej

• chęć zdobycia urzędów, nadań ziemskich przez polskich magnatów w Rosji

2. okres dymitriad :

• I dymitriada 1604-1606

• Grisza Otriepow podający się za Dymitra zyskuje poparcie magnatów kresowych ( Jerzy Mniszech, Wiśniowieccy),

• 1605-1606 Dymitr I Samozwaniec ( żonaty z Maryną Mniszchówną)zdobywa z pomocą magnatów polskich Kreml i koronę carską po nagle zmarłym Borysie Godunowie ( otrucie) powstanie antypolskie ( niezadowolenie bojarów z polityki Dymitra, opierania się na Polakach w rządach) w Moskwie i śmierć Dymitra I

• 1607-1608 - pojawia się Dymitr II Samozwaniec, który bezskutecznie próbuje zdobyć Moskwę i wkrótce ginie

3. wojna polsko-rosyjska 1608-1619:

• rządy cara Wasyla IV Szujskiego i jego sojusz ze Szwecją- dla Polski pretekst do wojny

• zwycięstwo wojsk polskich pod Kłuszynem w roku 1610- hetman Stanisław Żółkiewski nad siłami rosyjsko-szwedzkimi ( do niewoli wzięto cara, jego rodzinę, wielu możnych rosyjskich), zdobyto Smoleńsk

• wkroczenie hetmana Żółkiewskiego do Moskwy i okupacja Kremla 1611-1612

• propozycja bojarów rosyjskich- tron dla królewicza Władysława, który przejdzie na prawosławie, Zygmunt III Waza się nie zgodził ( raczej sam chciał być carem ale katolickim)

• powstanie antypolskie w Moskwie, kapitulacja załogi polskiej- carem Michał Romanow w roku 1613 ( film Rok 1612)- od roku 2004 Rosja 4 XI obchodzi Dzień Jedności Narodowej w rocznicę zdobycia w roku 1612 Kremla okupowanego przez Polaków

• 1617-1618- nieudana próba zdobycia tronu moskiewskiego przez królewicza Władysława

• 1619- zawarcie rozejmu w Dywilnie ( na 14 lat) - Rzeczpospolita uzyskała największą powierzchnię terytorium w historii, prawie 1 mln km 2 ( !)- kosztem Rosji włączono ziemię smoleńską, siewierską i czerhnichowską

4. wojna smoleńska 1632-1634

• w roku 1632 umiera Zygmunt III Waza, w okresie bezkrólewia Rosjanie łamią warunki rozejmu i atakują Smoleńsk,

• 1633 odsiecz Smoleńska przez Władysława IV Wazę ( panuje w latach 1632-1648)

• 1634- pokój w Polanowie- potwierdzenie rozejmu w Dywilnie ( ziemia smoleńska, siewierska i czernihowska do Polski), Władysław IV zrzekł się praw do tronu carskiego

2. Wojny z Turcją w I połowie XVII w.

1. przyczyny:

• walka o wpływy w Mołdawii i Wołoszczyźnie ( na granicy polsko-tureckiej),

• najazdy czambułów ( oddziałów) tatarskich na Kresy Wschodnie - grabieże, uprowadzenie w jasyr ( niewolę) poddanych tureckich,

• wyprawy po łupy na posiadłości tureckie Kozaków ( na czajkach- małych ,zwrotnych łodziach),

• I odsiecz wiedeńska 1619 r. podczas wojny trzydziestoletniej- książę Siedmiogrodu Bethlen Gabor ( lennik Turcji) oblegał Wiedeń, lecz wojska tzw. „lisowczyków” ( najemna lekka jazda polska do działań dywersyjnych, nazwa od dowódcy Lisowskiego) zaatakowały oblegających, zmuszając ich do odwrotu

2. bitwa pod Cecorą 1620- nieudana wyprawa wojsk polskich w głąb Mołdawii- śmierć hetmana Stefana Żółkiewskiego

3. wyprawa 100-tysięcznej armii tureckiej na Polskę- bezskuteczne oblężenie twierdzy Chocim ( bronił jej hetman Jan Karol Chodkiewicz, podczas oblężenia zmarł i zwycięstwo sił polsko- kozackich ( hetman Piotr Konaszewicz- Sahajdaczny) 1621

4. pokój polsko-turecki w Chocimiu 1621: granice nie uległy zmianie, Rzeczpospolita miała pilnować Kozaków, by nie napadali na ziemie tureckie, Turcy zapobiegać napadom tatarskim na Kresy Wschodnie, Rzeczpospolita zrezygnowała z wpływów w Mołdawii i Wołoszczyźnie

3. Kozaczyzna :

1. Dzikie Pola- inaczej Zaporoże określenie na południową część Ukrainy, z urodzajnymi ziemiami, z granicą wyznaczoną przez tzw. porohy- skalne progi na rzece Dniepr

2. Kozacy- mieszkańcy Dzikich Pól, poddanie Rzeczypospolitej, głównie Rusini, ale także zbiegli chłopi, biedota miejska, szlachcice- awanturnicy ( wyroki sądowe), rozbójnicy z Litwy, Korony, Mołdawii, Wołoszczyzny, Rosji, wyznawcy prawosławia

3. zajęcie Kozaków:

• głównie wyprawy łupieżcze na posiadłości tureckie nad Morzem Czarnym

• hodowla, rybołówstwo, kupiectwo,

• żołnierze na służbie Rzeczpospolitej- tzw. rejestr kozacki

• magnaci polscy traktowali Kozaków jako chłopów pańszczyźnianych ( praca w latyfundiach)

4. organizacja wojskowa Kozaków:

• ataman - wódz kozacki wybierany na czas wyprawy wojennej - władza absolutna

• hetman- przywódca kozacki, wybierany podczas wolnej elekcji

• sicz- określenie na warowny, często przenoszony obóz wojskowy kozaków

Michał Motała ® 2011

---