JERZY BARTMINSKI


Jerzy Bartmiński,

Folklor- język- poetyka,

Kraków 1990.

WSTĘP: FOLKLOR I JEGO WEWNĘTRZNE ZROŻNICOWANIE.

Folklor (folk- lore)- wiedza ludu

Zainteresowanie folklorem rozwijało się od czasu podjęcia misji chrześcijańskich, która zwalczała lokalne kulty i tradycje równocześnie dokumentując je. Odkrycia geograficzne spowodowały spotkanie z kulturami egzotycznymi, od tego czasu trwa dialog kultury oficjalnej (dominującej) z kulturą ludową (własną i obcą).

Widoczną tendencją w badaniach folklorystycznych jest przejście od badania reliktów przeszłości (teoria E.B. Tylora o „przeżytkach” kulturowych) ku badaniu żywych subkultur społeczeństwa uprzemysłowionego, nowych folklorów środowiskowych (podmiejskiego, studenckiego), a także zmian zachodzących w folklorze chłopskim.

Folklorystyka nie wypracowała jednolitej metody badawczej, można w jej obrębie wskazać kilka KIERUNKÓW (kierunki te współdziałają i wzajemnie się wspierają):

  1. Antropologiczno- kulturowy ujmuje folklor w ramach żywej komunikacji społecznej z uwzględnieniem całego kontekstu kulturowego i sytuacyjnego, a także osoby samego wykonawcy i procesu wykonywania.

Przedstawiciele: B. Malinowski, A. Dundes, Cz. Hernas, D. Simonides, R. Sulima.

  1. Socjologiczny blisko spokrewniony z antropologiczno- kulturowym.

Przedstawiciele: F. Znaniecki, S. Czarnowski

  1. Strukturalno semiotyczny poszukuje w folklorze cech inwariantnych, tworzących niejawny system modelujący oparty na ograniczonej liczbie jednostek podstawowych, uniwersalnych, odpowiadających elementarnym właściwościom ludzkiego myślenia i ekspresji.

Przedstawiciele: W. Propp, J. Łotman, W. W. Iwanow, W. Toporow, J. Jagiełło

  1. Genetyczno- historyczno- porównawczy stara się pokazać dzieje poszczególnych wątków, motywów, gotowych tekstów z opisem ich geografii (szkoła fińska) i przenikania przez granice kultur i języków.

Przedstawiciele: J. i K. Krohnowie, A. Wisiołowski, J. Krzyżanowski

  1. Psychoanalityczny bierze swój początek z koncepcji Freuda i Junga, akcentuje rolę zbiorowej podświadomości jako podłoża obrazów i fabuł symbolicznych w folklorze.

Przedstawiciele: E. Fromm, B. Bettelheim

  1. Kierunek badań środków wyrazu w folklorze zwłaszcza topiki i formuły.

Przedstawiciele: A. Duran, J. Polivka, A Lord, J. Bartmiński

Podstawowe CECHY DEFINICYJNE folkloru (wg Bartmińskiego):

Do folkloru należą tylko utwory zaakceptowane przez wspólnotę, rozpowszechnione i utrzymane w powszechnym obiegu. Geneza utworu jest bez znaczenia (część utworów pochodzi ze źródeł pozaludowych i autorskich) ważna jest asymilacja i przetworzenie w duchu własnej poetyki i wartości.

Ważne jest audytorium i odniesienie do sytuacji, nadawcy i odbiorcy, miejsca i czasu, przedmiotów znajdujących się w polu widzenia.

Cechy ustności:

Folklor przesiąknięty jest teatralnością, teksty wiązane są z określonymi wykonawcami i okolicznościami.

Podstawowym narzędziem SYSTEMATYKI FOLKLORU są pojęcia genologiczne: rodzaj, gatunek, odmiana gatunkowa.

Gatunek obejmuje sposoby konstruowania tekstów, ich organizację semiotyczną, intencjonalne nastawienie wobec odbiorcy, oraz typowe zastosowania.

Istotne cechy podstawowe określające poszczególne gatunki (różne ujęcia):

  1. Opisowo strukturalne (W. Propp) fabuły i wątki, postacie działające, język, przeznaczenie tekstów (na pogrzeby, wesela), forma wykonania (np. w trakcie zabawy), stosunek do muzyki.

  2. Społeczno komunikacyjne (V. Voigt) nadawca (np. indywidualny, zbiorowy), adresat (np. bliski, daleki), funkcja (np. świecka, sakralna), środki przekazu, sposób odbioru (np. językowy, pozajązykowy), komunikat (np. realistyczny, fantastyczny).

  3. Semiotyczne (Bachtin, A. Wierzbicka) cel komunikacyjny, założenia, emocje, postawy, intencje.

  4. Kolberg podzielił materiał na 2 grupy:

I. Zwyczaje kalendarzowe, obrzędy rodzinne, pieśni, tańce i przyśpiewki => teksty te są integralną częścią nadrzędnej synkretycznej całości

II. Wierzenia, opowieści i bajki, przysłowia, zagadki=> są tekstami autonomicznymi

  1. Bartmiński

Przy zastosowaniu wymienionych kryteriów w folklorze polskim można wyodrębnić:

Możliwe jest przechodzenie tekstów z jednej grupy do drugiej przez stopniową transformację (np. modlitwy w zaklęcia), a także współwystępowanie w jednym tekście kolejno różnych wzorców gatunkowych (np. w bajce może pojawić się przysłowie).

CZĘŚĆ III: STRUKTURA TEKSTU

ROZDZIAŁ I: TEKST FOLKLORU JAKO PRZEDMIOT FOLKLORYSTYKI

Nie ma jednego ustalonego podejścia do tekstów folkloru. Julian Krzyżanowski przekonany był o literackości folkloru i przydatności metod filologicznych do jego badania. Na drugim końcu spektrum możliwych podejść do tekstów folkloru stoi Cz. Hernas, który podkreśla potrzebę badania folkloru jako całości, jako części kultury. Postulował zapisywanie tekstu w konkretnej sytuacji kulturowej, w której występuje tradycyjny nadawca i odbiorca tekstu, tradycyjne miejsce wykonania (wtedy otrzymujemy autentyczny tekst). Zapis powinien obejmować tekst werbalny i całą towarzyszącą mu sytuację. R. Sulima zwraca uwagę, że teksty ustne są w pełni dostępne badaniu jedynie w trakcie przekazu.

Bartmiński wyróżnia 2 podejścia do tekstów folkloru (oba uważa za niezbędne):

    1. Ujmowanie przekazów słownych jako część wielokodowych przekazów kultury.

    2. Skupienie uwagi na przekazie słownym i pytanie o jego konteksty kulturowe (tę drogę wybiera Bartmiński).

TEKST nie istnieje poza nadawaniem i odbiorem, ma swój aspekt strukturalny, jest potencjalny, jest sekwencją zdań rozciągniętą w czasie (procesualną) równocześnie jest całością zorganizowaną wedle właściwego sobie paradygmatu. Przysługuje mu nacechowanie stylowe (tu mieści się zespół wartości, typ racjonalności, postawa wobec świata, punkt widzenia) i gatunkowe, struktura logiczna kompozycyjna i tematyczna (jest to kościec tekstu). Powtarzalność tekstu stanowi jego utrwalenie, ustny tekst obumiera wraz z chwilą wybrzmienia, może ostać się jedynie w ludzkiej pamięci.

Mowa ustna według semiotyki dzieli się na 3 typy tekstów:

Tekst kliszowy (klisza) odnosi się raczej do innych tekstów niż wprost do rzeczywistości. Jest wykorzystany w mowie jako stały predykat odnoszący się do zmiennych podmiotów. Teksty kliszowe powstają przez proces stabilizacji i formulizacji, który odbywa się dzięki społecznemu przekazowi. Są utrwalone jako całości i reprodukowane z pamięci z pewnymi modyfikacjami sytuacyjnymi (wtedy stają się wariantami tekstu).

Bardzo ważne jest, aby pamiętać, że folklor jest zjawiskiem ustnym. Zapisany tekst folkloru nadal pozostaje tekstem ustnym, mimo zmiany substancji znakowej. Obecnie kryterium ustności w pracach folklorystów bywa osłabiane gdyż w tradycyjnie oralnych kulturach regionalnych pojawiają się nowe gatunki wypowiedzi, wyraźnie pisane: list, pamiętnik, zapisy i wiersze, telegramy. Pozostają one jednak nadal w regułach komunikacji ustnej mimo nowych środków przenoszenia informacji.

Etykieta językowa jest to zespół reguł określających sposoby użycia tekstu, stanowi element wiedzy o tekście i jest warunkiem dobrego posługiwania się nim.

Intencja, czyli celowościowe nastawienie wobec odbiorcy.

Typologia tekstów opiera się głównie na przypisywaniu tekstów do sytuacji, na badaniu etykiet.

Walleryzmy to grupa przysłów, których zasadą kompozycyjną jest niestosowne użycie teksu albo użycie go w kontekście, w którym daje nietypowy efekt Lepiej późno niż wcale powiedziała babcia spóźniwszy się na pociąg.

J. BARTMIŃSKI, FOLKLOR- JĘZYK- POETYKA

6



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
JERZY BARTMIN
Jerzy Bartminski Stereotyp jako przedmiot lingwistyki
Etyka słowa a potoczny wzorzec komunikacji Jerzy Bartmiński
Konspekt Opozycja ustności i literackości (Jerzy Bartmiński)
Jerzy Bartmiński Opozycja ustności i literackości
Jerzy Bartmiński Stereotyp jako przedmiot lingwistyki (opracowanie)
Jerzy Bartmiński etnolingwistyka
Bartmiński Jerzy Nazwiska obce na tle kontaktów języków i kultur
Bartmiński Jerzy Opozycja swój obcy a problem językowego obrazu świata
Bartmiński Jerzy
Bartmiński Jerzy Opozycja swój obcy a problem językowego obrazu świata
Bartmiński Jerzy publikacje z lat 2000 2004
Bartmiński Jerzy Opozycja swój obcy a problem językowego obrazu świata
Bartmiński Jerzy czym zajmuje się etnolingwistyka
S2 Negocjacje jako sposób porozumiewania się w życiu społecznym Jerzy Gieorgica wykład 8, Prywatne,
S2 Negocjacje jako sposób porozumiewania się w życiu społecznym Jerzy Gieorgica wykład 6, Prywatne,

więcej podobnych podstron