Jerzy Bartmiński

Stereotyp jako przedmiot lingwistyki

(„Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej” t. III)

Walter Lippman „Public Opinion” - stereotyp to jednostronny, cząstkowy i schematyczny obraz zjawiska w głowie ludzkiej i opinia o nim; jest on zaspokojeniem potrzeb psychicznych człowieka i wytworem kultury.

Funkcje:

- psychiczna (ekonomizacja wysiłku poznawania świata)

- społeczna (obrona szeroko rozumianej pozycji społecznej)

W książce „Stereotypes” pisze, że zanim doświadczamy jakichś przedmiotów najpierw wyobrażamy je sobie, co ma wpływ na percepcję zjawisk: jedne wydają nam się oswojone, inne - obce. Raz wywołane zalewają ze świeżym postrzeganiem i nakładają stare pojęcia na nasz ogląd sytuacji. Wyzbycie się stereotypów powodowałoby jednak zubożenie ludzkiego życia, gdyż trudno ”dziewiczo” oceniać i poznawać go wciąż na nowo, bo jest on pod wieloma względami jednolity. Mogą one nie tworzyć kompletnego obrazu świata, lecz obraz świata możliwego, do którego można się przystosować.

Z. Gostowski - komentator Lippmana wyróżnia funkcję

- stabilizacyjną (poczucie bezpieczeństwa i przystosowania się do rzeczywistości)

J. Chłasiński - socjolog, który skoncentrował się na pojęciu stereotypu jako zachowania człowieka i kształtowania pewnego obrazu rzeczywistości.

Stereotypy to definicje ludzi, przedmiotów, sytuacji, których dokonujemy na każdym kroku, a które przekazuje tradycja społeczna. Nie są one wynikiem logicznego rozumowania, ale doświadczenia, w którym duża rolę odgrywają procesy instynktowne. Niemniej jednak to one tworzą obaraz rzeczywistości społecznej.

burżuj, inteligent, Żyd - dobre wychowanie, pan profesor, człowiek z dobrej rodziny - obrazy-skróty, do których przywiązane są pozytywne lub negatywne kompleksy wzruszeniowe. Są to treści o silnym zabarwieniu uczuciowym.

Andrzej Kapiszewski - stereotypy określane jako wyobrażenie o danej grupie etnicznej istniejące w świadomości członków innej grupy w postaci zbioru powiązanych ze sobą sądów przekonaniowych odzwierciedla strukturę społeczną i występujące w niej układy.( Polacy: „Niemcy to mordercy”, Niemcy: ”Polacy to złodzieje”)

Socjologowie A. Sosnowski i J. Walkowiak wyróżnili w badaniach nad stereotypem:

a) podejście rezultatowe związane z postrzeganiem grup etnicznych i mających funkcję kształtowania zachowań ludzi, badane za pomocą ankiet;

b) podejście poznawcze - stereotyp jako sposób widzenia rzeczywistości, strukturalizacji świata, badane na podstawie listów, wywiadów;

c) podejście kontekstowo-opiniowe - utożsamia stereotyp z opinią o znacznym stopniu racjonalizacji.

Adam Schaff

Kod kulturowy wpływa na poznanie m.in. za pośrednictwem języka. Stereotypy są zawsze werbalne, gdyż występują zawsze jako treść jakiegoś słowa.

Funkcje:

- społeczna integrująca (spójnik grupy)

- obronna (utrzymanie stanu umysłu w stanie „zamkniętym” na nowe obiektywne informacje)

Stereotyp:

- zawiera uogólnioną wizję rzeczywistości,

- jest nieelastyczny, odporny na zmiany,

- jest uogólnieniem, które jest prawie lub całkowicie niezgodne z rzeczywistością,

- ma związek z wartościowaniem i z emocjonalnym stosunkiem nosiciela stereotypu do rzeczywistości,

- ma związek z tworami językowymi, wg innych jest owym tworem

Uta Quasthoff - stereotyp to werbalny wyraz przekonania skierowanego na grupy społeczne lub jednostki będące członkami tych grup, mające formę logicznego sądu z tendencją emocjonalnie wartościującą i w sposób niepodważalny, upraszczający i generalizujący.

Niemiec jest pilny - prosta predykacja - kto nie jest pilny, nie jest prawdziwym Niemcem, bo ich cechą jest pilność - ustala prawdziwość;

Saksończyk uchodzi za małomównego - indykator uchodzi sprawia, że nie orzekamy o prawdziwości;

Mam wrażenie, że Amerykanie nie różnią się od nas - ujawnia się mówiący i mówi o wrażeniu illokucyjnym;

Jest Niemcem, ale jest bardzo miły - „tekstowo-językowy” - można z niego wywnioskować stereotyp, którego sam nie implikuje: Niemcy zwykle nie są mili.

S. Skorupka - bada stereotyp jak związek frazeologiczny, badał samodzielność wyrazów wchodzących w ich skład oraz ich zespolenie.

W. i K.Pisarkowie - stereotyp nie opisuje rzeczywistości - do jej elementu przywołuje inny, przytaczany jednak z pamięci.

H. Putnam - stereotyp w potocznym użyciu języka konwencjonalne (często tendencyjne) wyobrażenie, które może być bardzo niedokładne, o tym jak jakieś X wygląda, jak działa, jakie jest.

---