Kształtowanie podmiotowości społecznej w okresie zmiany systemowej jako przedmiot zainteresowań�dawczych

Elżbieta Górnikowska - Zwolak

Kształtowanie podmiotowości społecznej w okresie zmiany systemowej jako przedmiot zainteresowań badawczych

Uwarunkowania podmiotowości społecznej

Schyłek XX wieku jest w przypadku społeczeństwa polskiego okresem potrójnego kryzysu:

Załamania się ustroju
Zapaści gospodarczej i chaosu wartości
Kryzysu sensów

Próba budowania nowego ładu kształtuje nowe ujęcia aksjologiczne, nowe wartości i cele. W tym aspekcie nasila się zainteresowanie kwestią podmiotowości - dostępna człowiekowi zdolność uświadamiania sobie faktu podlegania przemianom i wpływania na nie dzięki własnym działaniom.

Człowiek w demokracji występuje jako samodzielny aktor (gra o własne interesy, rozpoznaje pragnienia, możliwości, rozumie też innych, szuka wspólników i rozwija z nimi działania).

W pedagogice społecznej podmiotowość członków społeczności jest celem i środkiem. Idea podmiotowości wraz z ideą edukacji społecznej, sprawiedliwości i pomocniczości tworzy zrąb pedagogiki społecznej. Idee te są aktualne jednak wymagają nowego spojrzenia.

Pedagogika społeczna zawsze zajmowała się środowiskiem wychowania by budować warunki nieskrępowanego rozwoju i twórczości jednostki. Zakres pedagogiki społecznej obejmował:

Warunki socjalne
Sferę wartości i zasad moralnych
Kulturę i tradycję
Pojedyncze osoby, grupy i środowiska społeczne
Wpływy bliskie i bezpośrednie (rodzina) oraz odległe i pośrednie (praca)

Czynnikiem sprawczym zmian są siły społeczne. Postawa człowieka jest czynna, co daje zdolność zbiorowego rozwiązywania problemów. Siły te są dynamiczne i skierowane „by było lepiej”. Możliwości te jednak są zadane: wymagają wysiłku i podejmowania studiów i badań nad ich uwarunkowaniami.

Warto też definiować sytuację jednostki w okresie socjalizmu. Utrwaliły się wtedy nawyki i sposoby myślenia. Niektórzy badacze zakładają istnienie charakteru narodowego (trwałe sposoby postępowania).wynikają one z dziejów narodu i instytucji. Zmieniały się warunki społeczno-ekonomiczne i polityczne ale mentalność nie (postawy raczej mało obywatelskie). Polacy cenili głównie walkę, zabawę i modlitwę a nie pracę i dyscyplinę.

W czasach socjalizmu dominowało uzależnienie jednostki od struktur władzy odbierające całkowicie autonomię. Celem systemu było wytworzenie „mentalności poddańczej” (zależę od niej, godzę się z nią i nie chce jej zmieniać). Na brak demokracji ludzie reagowali:

Wycofaniem się w prywatność
Minimalizacją zaangażowania publicznego
Intensyfikacją więzi wspólnotowych
Kultywowaniem pamięci przeszłości

Socjalizm pozostawił w spadku:

polityczną bierność
brak demokratycznych nawyków
brak potrzeby współdecydowania i współodpowiedzialności
poczucie, że polityka zarezerwowana jest dla elity rządzącej
niechęć do angażowania się
niewiarę w demokratyczne procedury
ograniczenie poczucia podmiotowości

0x08 graphic
Utrwalił więc wcześniejsze wzory. Po 1989 celami zbiorowości stały się:

wprowadzenie demokracji warunek zniesienia kontroli państwa i wpływu obywateli
stworzenie gospodarki wolnorynkowej
powrót do zintegrowanej Europy - warunek zapewnienia potrzeb i dobrobytu

Do realizacji tych celów społeczeństwo przystąpiło z poczuciem jednorodności i zintegrowania wynikającym z protestu przeciwko polityce socjalistycznej. Po osiągnięciu celów wyszły na jaw różnice w sposobie tworzenia nowego ładu i burzenia starego.

Przeszkodą w tworzeniu nowego jest mentalność homo sovieticus - zniewolony przez system komunistyczny klient komunizmu. Gdy jednak komunizm przestał zaspokajać jego potrzeby wziął udział w buncie i obaleniu go. Jednak z niewoli komunistycznej popadł w niewolę kapitalizmu.

Idea społeczeństwa obywatelskiego: Stosunek Polaków do demokracji

Proces przechodzenia do demokracji nie jest szybki i łatwy. Zmiany następują gdy ogół ludzi poczuje się obywatelami i nie zapomni o aktywności. Demokracja to sposób dialogu między ludźmi, kultura zachowań między ludźmi, coś wyuczanego.

Aktywny udział w demokracji służy:

pogłębianiu świadomości obywateli co do ich miejsca globalnego i lokalnego
współdziałaniu obywateli w kwestiach ich dotyczących
przekształcania opinii o polityce w działalność

Z pojęciem demokracji wiąże się pojęcie społeczeństwa obywatelskiego. Przekształciło się ono zen społeczeństwa politycznego w zbiorcze określenie stosunków, które nie mieszczą się w pojęciu społeczeństwa politycznego.

Dziś społeczeństwo obywatelskie odnajduje się w gospodarce i polityce, między rodziną/jednostką a państwem. Wg Charles'a Taylor'a społeczeństwo obywatelskie oznacza to, czego zostało ono pozbawione i co próbuje odzyskać: instytucje niezależne od państwa, które jednoczą jednostki i wywierają kształt na prowadzoną politykę. Społeczeństwo obywatelskie:

Najogólniej - istnieje wszędzie tam, gdzie istnieją wolne stowarzyszenia poza kuratelą państwa
węziej - tam, gdzie społeczeństwo może organizować i koordynować swe działania przez stowarzyszenia
w sensie alternatywnym - tam, gdzie stowarzyszenia mogą wpływać na kształt i zmianę kursu polityki państwa

Szczególną dyspozycją państwa jest uczestnictwo jednostek w zbiorowej samoświadomości i obywatelskości - akceptacja zobowiązania do działania na rzecz wspólnego dobra w chwili podejmowania decyzji dotyczących sprzecznych interesów. Upowszechnienie postawy obywatelskiej pozwala zachować równowagę między sprzecznymi elementami społeczeństwo a to sprawia, że społeczeństwo funkcjonuje nadal jako społeczeństwo.

Członkowie muszą sobie uświadomić swoją przynależność do społeczeństwa i składających się na nie warstw. Trzeba więc umacniać świadomość ale nie poświęca się temu zbytnio uwagi. Dlatego proces przebudowy wydłuża się. Brakuje też infrastruktury: niezależność ducha, samostanowienie, zdolność współpracy czy poszanowanie praw i reguł.

Konieczny jest proces wychowania, który daje przygotowanie do współuczestnictwa w gospodarce, kulturze, polityce i społeczeństwie. Wychowanek ma stać się pełnoprawnym, samodzielnym i podmiotowo aktywnym obywatelem. Budowanie demokracji to przede wszystkim przemiany w świadomości, myśleniu i działaniu.

Wg badań z 1997 umacniają się postawy i zachowania demokratyczne ale umacnia się też zjawisko obojętności na to co dzieje się na scenie politycznej i ucieczki w prywatność. Dotyczy to też osób, które powinny mieć aktywny stosunek. Ludzie nie wierzą, że wybory mogą coś zmienić, że polityka ukształtuje rzeczywistość, że kapitalizm nie współgra z systemem politycznym, a sukcesy zależą od nas a nie reguł politycznych.

Polacy mają też niskie poczucie podmiotowości obywatelskiej. Ludzie nie są zainteresowani możliwością wpływu na rzeczywistość, ale też nie satysfakcjonuje ich stopień wpływu. Instytucje pośredniczące między państwem a jednostkami są słabe, bo obywatele w nich nie uczestniczą, a ludzie w nich nie uczestniczą bo są słabe - zamknięte koło.

Jakość życia publicznego też zniechęca. Jeśli coś nam się nie podoba, to od tego uciekamy a nie chcemy coś zmienić.

Demokracja daje instrumenty, które umożliwiają wpływ na rzeczywistość ale połowa nie chce z nich korzystać i akceptuje demokrację gdy przynosi korzyści. Bierność utrwala się gdy społeczeństwo ma też klasę aktywnych.

Dla pedagogiki społecznej ważna jest wiedza o przeszłości, aktualnych przemianach ale też wizja społeczeństwa, postawy i umiejętności jakie należy wykształcić.

Typ „człowieka nowoczesnego”

to osoba przystosowująca się do zmieniającej się rzeczywistości i wzrastania złożoności procesów społecznych.
Jest on świadomym i zaangażowanym obywatelem
Ma poczucie własnej skuteczności
Niezależny od tradycyjnych źródeł presji w podejmowaniu decyzji
Ma otwarty umysł i elastyczność poznawczą
Zbiera wiedzę i opiera się na niej w działaniu
Interesuje go teraźniejszość i przyszłość

Cechy te muszą być jednak ukształtowane jako rodzime w odpowiedzi na wymogi nowych wzorów zachowań i instytucji.

Inne cechy:

Chłonność emocjonalna
Refleksyjność
Niezależność życiowa i uczuciowa
Pomocność ale też pamięć o własnych potrzebach
Odpowiedzialność
Świadomość własnych możliwości i ograniczeń
Zwolennik rewolucji ale też twórca programów reformatorskich
Jest jednak zakorzeniony w tradycji i kulturze, wie skąd przychodzi i dokąd zmierza
Asertywność
Świadomość, że człowiek to element społeczności
Przedsiębiorczość
Optymizm
Określanie celów i podejmowanie decyzji
Umiejętność dialogu

Aktualne są kierunki rozwoju oświaty pozaszkolnej, której naczelnym zagadnieniem jest przygotowanie szerokiego ogółu do życia obywatelskiego. Szkoła powszechna temu nie podoła: wychowankowie są zbyt młodzi, nie zaznali przeżyć społecznych a uczucia ku temu niezbędne jeszcze drzemią. „Naród ma takich obywateli jakich sobie wychowa, i tak się rządzi jakich ma obywateli”.

Konieczne są działania edukacyjne nastawione na poszerzanie wiedzy i rozwijanie umiejętności związanych z porozumiewaniem się ludzi, kształtowanie takich relacji by możliwe było osiąganie wspólnych celów.

Edukacja musi zaprogramować i podjąć działania, których celem będzie opanowanie sprawności sprzyjających nawiązywaniu dialogu między ludźmi.

Kształtowanie i rozwijanie podmiotowości dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn. Interesy ich są spójne i komplementarne.

Feministyczna myśl domaga się przywrócenia pojęć „dobro powszechne” i „interes publiczny” i proponuje demokrację na rzecz wspólnego dobra. Można dostrzec własne korzyści w perspektywie interesów społeczności. Uwzględnia się tu interesy mniejszości i akceptuje różne punkty widzenia.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Sytuacja materialna rodziny w okresie zmiany systemowej
Domański Ewolucja elementów kształtujących strukturę społeczna a warunkach transformacji systemowej
Dziecko jako przedmiot i podmiot w nowelistyce pozytywistycznej, DLA MATURZYSTÓW, Pozytywizm
Zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych
Kobieta jako przedmiot i podmiot w prozie pozytywistycznej, DLA MATURZYSTÓW, Pozytywizm
bezpieczeństwo jako przedmiot badań, 04 - Bezpieczeństwo Narodowe, Mobilizacja w Systemie Obronnym P
D19210350 Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 23 czerwca 1921 r w przedmiocie
D19220025 Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 17 grudnia 1921 r w przedmiocie
Tomczewska Popowycz, Natalia Geografia jako przedmiot nauczania w systemie oświaty na Ukrainie (201
Zmiany populacji jako kwestia społeczna
Zmiany systemu oceny betonowej kostki brukowej zgodnie ze standardami europejskimi
Zmiany systemowe w prawie finansów publicznych
Rozprawka- Grupa rówieśnicza źródłem kształtowania postaw społecznych, UKW
Pamiec jako przedmiot wladzy
Ksztaltowanie opinii spolecznej, pliki zamawiane, edukacja
Nauka i technika jako przedmiot odpowiedzialności człowieka, wypracowania
PSYCHOPATOLOGIA JAKO TEMAT I PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA W PROZIE XX

więcej podobnych podstron