47. Osadnictwo na prawie niemieckim w Polsce w XIII wieku.
Rozwinęło się najwcześniej i najsilniej na Śląsku. Popierał je we wczesnej fazie rozwoju szczególnie Henryk I Brodaty. Było ono ściśle związane z osadnikami przybyłymi z Niemiec. Miało im gwarantować poszanowanie odrębności i warunki życia zgodnie z ich obyczajem. Jednak już w dokumencie Władysława Odonica dla klasztoru Cystersów w Wieluniu z 1210r. wystawca wziął pod uwagę zarówno Niemców jak i Polaków na których miało być rozciągnięte. Przyjmuje się, że prawo niem. funkcjonowało już dość szeroko w oderwaniu od ludności niemieckiej jako forma ustrojowa od lat 40-stych XIII w. działo się tak zwłaszcza na Śląsku , a w drugiej połowie XIII w. rozpowszechniło się poza tereny Śląska. Niosło ono ze sobą pewne elementy samorządowej organizacji, która w sposób istotny przyczyniła się do podniesienia u osadników poczucia wolności, a także bezpieczeństwa wobec pana wsi. O posiadaniu przez osadników niem. w Pol. własnego sędziego, a zarazem zwierzchnika z ramienia pana feudalnego w osobie sołtysa, dowiadujemy się z dokumentu Henryka Brodatego dotyczącego wsi Kostamłoty i Ujów wystawionego dla klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu. Osadnictwo niem. miało wiejski charakter , ale bardzo szybko zaczęło dotyczyć również osad miejskich. Prawo to przyczyniło się do budowy samorządowych form życia zbiorowego wyzwalając ludzką przedsiębiorczość i energię, dając mieszkańcom poczucie własnej wartości.
W procesie tworzenia się gmin miejskich w Europie wyróżnić można 3 strefy :
Zach. Europa - imperium rzymskie, tworzenie gmin w XI i XII w.
Środkowo i wsch. niemiecką - dorobek monarchii karolińskiej
Środ. - Wsch. Europa - opóźniona w rozwoju w stosunku do tamtych stref
Polską gminę miejską tworzono odgórnie, z inicjatywy książąt, instytucji kościelnych oraz wielmożów świeckich.
WZORZEC LUBECKI miał za podstawowe przywileje Fryderyka I Barbarossy z 1188r. ,a MAGDEBURSKI przywileje arcybiskupa magdeburskiego Wichmana z 1188r. Prawo lubeckie przyjęło się głównie w strefie bałtyckiej - Gdańsk, Tczew, Elbląg, Braniewo.
Prawo magdeburskie przyjmowane było bądź wprost z Magdeburga, bądź za pośrednictwem innych miast. Na tej drodze powstały dwa warianty tego prawa:
*prawo chełmińskie, mający za podstawę przywilej lokacyjny Chełmna i Torunia z
1223r., zatwierdzony i rozszerzony w 1251r.
*prawo średzkie powstałe na podstawie pouczenia miasta Halle nad Salą dla Środy Śląskiej z 1235r.
Najstarsza gmina powstała na podst. prawa niem. utworzona została na Śląsku, była to Złotoryja. W Małopolsce najstarsze miasto założone na prawie niem. to KRAKÓW, został dokonany mocą przywileju Bol. V Wstydliwego wystawionego na wiecu w 1257r.
Najstarsza gmina powołana w Wielkopolsce to Poznań oraz Gniezno, które przed rokiem 1243 miało prawo miejskie.
AKT LOKACYJNY - spisany z zasadźcą (wójtem) określał prawa i przywileje mieszczan, wolność od czynszów i cła , prawo do korzystania z lasów, łąk, sądownictwo ławnicze i wójta ( prawo do kilku łanów ziemi, 1/6 część czynszów i 1/3 opłat sądowych, budowy młyna, karczmy, urząd wójta był dziedziczny). Ograniczono rolę wójta na rzecz rady miejskiej wybieranych przez obywateli miast na czele z burmistrzem.
SKUTKI ROZWOJU OSADNICTWA :
przemiany społeczne, kształtowanie się stanu kmiecego oraz mieszczańskiego
upowszechnienie pieniądza, rozwój gospodarki cechowej, wymiana towarowa
dążenie do przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego i ukształtowania społeczeństwa stanowego
rozwój kultury, bardzo dobrze widoczny na Śląsku
naleciałości z kultury czeskiej i niemieckiej
Wieś osadzona na prawie niemieckim przedstawiała wyższy typ gospodarczy, oparty głównie na pieniądzu, na czynszu, a nie, jak poprzednio, na świadczeniu w naturze. Korzyści jakie przynosił ściągały osadników i wzmagały wydajność ich pracy.