TALES Z MILETU

• “arche” (początek) to żywioł wody- wszystko z niej pochodzi i do niej powraca (3 stany skupienia)

• nie oddzielał materii, siły i życia- siła jest zjednoczona z materią

• materia ma zdolność do poruszania się, jest ożywiona (woda- realny byt)

• przejście od mitologii do nauki- woda to realny przedmiot, a nie bóstwo

ANAKSYMANDER

• “arche” to tzw. apeiron- nieskończony, nieokreślony, niezróżnicowany bezkres; zawarte w nim przeciwieństwa mogą się rozdzielać (np. żywioły), bo bezkres obdarzony jest ruchem

• materia i ruch stanowią jedność (są ze sobą połączone)

• to co było na początku nie przestaje istnieć, tylko przybiera różne kształty- arche to nie tylko początek, ale “zasada” rzeczy

• bezkres to rezerwuar materii

HERAKLIT Z EFEZU

• “arche” (podstawa i zasada istnienia) to ogień i jego przemiany we wszystkie inne żywioły i substancje (ogień → powietrze→ woda→ ziemia)- przemiany z góry do dołu Wszechświata i z powrotem

• wszystko w świecie się zmienia, jest ruchome (panta rhei- wszystko płynie)

• natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się, trwanie jest złudzeniem

• względność rzeczy- w ciągłej zmienności rzeczy zacierają się granice między przeciwieństwami, wszędzie są ciągłe przejścia (dzień→ noc, młodość→ starość, sen→ jawa, życie→ śmierć, dobro→ zło)

• świat istnieje i przekształca się odwiecznie- nie ma początku świata

• jedyną stałą cechą jest zmienność

• człowiekiem i wszechświatem rządzi rozum- siła kosmiczna- rozum rządzący światem sprawia, że przeciwieństwa się uzupełniają i powstaje harmonia

PITAGORAS

• „arche” (podstawa i zasada istnienia) to liczba jako wielkość, miara, kształt

• jedyną własnością rzeczy jest geometryczny kształt

• liczba to realna siła w przyrodzie, to czynnik ograniczający i kształtujący

• dwoistość bytu- w przyrodzie istnieją 2 czynniki: kształtujący i kształtowany, ograniczający i ograniczany

• czynnikiem świata jest nie sama materia ale też jej forma

• dualizm- przeciwieństwa we wszystkich dziedzinach, 10 przeciwieństw: granica- bezkres, parzyste- nieparzyste, jedność- mnogość, kierunek w lewo- w prawo, pierwiastek męski- żeński, spokój- ruch, linia prosta- krzywa, światło- ciemność, dobro- zło, kwadrat- figura podłużna

PROTAGORAS Z ABDERY (filozofia sofistów)

• sensualizm- prawdę poznajemy tylko przy pomocy zmysłów

• relatywizm- prawda jest dla każdego inna, dlatego nie ma prawdy powszechnej- „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”

• praktycyzm- wyższa jest ta prawda, która ma większą użyteczność praktyczną

• konwencjonalizm- to, że pewne prawdy uchodzą za obowiązujące powszechnie jest tylko wynikiem umowy; za konwencjonalne uważali poglądy na mowę, prawo, moralność, religię

SOKRATES

• arete- cnota, dzielność, suma zalet, doskonałość czegoś lub kogoś- Sokrates odniósł ją do człowieka, została ona oderwana od roli społecznej i nabrała treści moralnej, będąc pojmowana jako wiedza o tym co dobre i złe

• cnota jest dobrem bezwzględnym- zalety ludzi, takie jak sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą, są zaletami zawsze i wszędzie; zalety moralne są najważniejsze

• cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem- czyn jest dobry, gdy jest z niego pożytek; szczęście wynika z cnoty- kto posiada największe dobra (cnotę) jest szczęśliwy

• cnota jest wiedzą (co dobre a co złe)- nikt umyślnie i ze świadomością zła nie czyni

• fazy metody filozofii: 1) negatywna- sposób usuwania z umysłu ( oczyszczania) fałszywych przekonań, które są tylko pozorem wiedzy (zadawać przeciwnikowi pytania by doprowadzić do powstania sprzecznego twierdzenia do twierdzenia pierwotnego); 2) pozytywna- każdy człowiek nosi w sobie prawdziwą wiedzę, ale jej sobie nie uświadamia i trzeba mu pomóc, żeby tą prawdę z niego wydobyć (zadawać najprostsze pytania etyczne, które wymagają odpowiedzi tak czy nie, a odpowiedzi na te pytania są zawsze trafne, bo podpowiada je rozsądek, który każdy posiada

PLATON

IDEA:

• pojęcia muszą mieć swój przedmiot, przedmiotem tym zaś nie mogą być rzeczy ( bo są różnorodne i zmienne), lecz musi nim być byt, którego cechą jest niezmienność- idee są takim bytem- wiecznym i niezniszczalnym

• idea to byt, który bezpośrednio nie jest dany, to wzory rzeczy

• świat idei jest hierarchiczny- od niższych do coraz wyższych, aż do najwyższej idei- idei dobra

• idee istnieją poza światem materialnym

• jedynie idee istnieją, a o rzeczach można tylko powiedzieć że się stają

• rzeczy są w stosunku do idei tylko tym, czym w stosunku do nich samych są cienie ( relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich cieni)

• znamy bezpośrednio tylko rzeczy, a one są tylko cieniami idei

• jedynym bytem są idee ( nie ma dwóch rodzajów bytu- idei i rzeczy)

• idee (byt) i rzeczy (zjawiska) są ze sobą związane- rzeczy nie dorównują ideom, ale są do nich podobne, bo rzeczy są zależne od idei- idee są wzorami rzeczy

• porządek realnego świata jest odwzorowaniem świata idei

• Bóg ( Demiurg- wielki budowniczy) stworzył świat na wzór idei

DUSZA:

• ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to że mają duszę

• dusza pochodzi ze świata idei, a więc trwa wiecznie, jej istnienie nie ma początku ani końca, jest odwieczna i nieśmiertelna

• dusza to czynnik życia

• cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie

• dusza jest instrumentem poznania- dusza poznaje bezpośrednio- sama, lub pośrednio- za pomocą zmysłów

• dusza jest niezależna od ciała, została uwięziona w ciele i jej celem jest odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei

• dusza dzieli się na 3 części: rozumną, impulsywną i zmysłową; cnotą części rozumnej jest mądrość, impulsywnej- męstwo, pożądliwej- panowanie nad sobą, a wszystko zespala sprawiedliwość (teoria 4 cnót)

• dowody na nieśmiertelność duszy: 1) życie związane jest z duszą, a życie wyklucza śmierć, 2) dusza posiada wiedzę wrodzoną, którą musiała zdobyć przed urodzeniem, istniała zatem przed narodzeniem, 3) każda rzecz ginie od swoistego zła, a zła nie przyprawiają duszy o śmierć, a zatem nic nie może już spowodować jej śmierci

POZNANIE:

• myśl jest niezależna od postrzegania i choć myśl występuje po postrzeżeniu, to nie opiera się na nim- postrzeżenia opierają się na pojęciach

• postrzeżenie jest okazją do uświadomienia sobie pojęć, ale nie jest materiałem ani podstawą do ich wytwarzania- nie wywołuje pojęć lecz jedynie je przypomina

• obok wiedzy opartej na postrzeganiu istnieje wiedza, która jest dana od urodzenia (wrodzona)

• umysł człowieka oglądał idee w poprzedni życiu i zachował o nich pamięć, dlatego w życiu doczesnym nie trzeba już zdobywać wiedzy o ideach, wystarczy ją sobie przypomnieć- wiedza wrodzona jest „przypomnieniem”- „anamnezis”

• wiedza rozumowa (episteme) jest niezależna od zmysłowej (doksa) i jest od niej wyższa

• wiedza rozumowa i zmysłowa stały się fazami (stopniami) poznania

• wiedza rozumowa dotyczy samego bytu (idei) i jest niezawodna

• wiedza zmysłowa dotyczy tylko zjawisk i ulega nieustannym złudzeniom- jest raczej domysłem niż poznaniem

• są 2 rodzaje myśli: dyskursywna i intuicyjna

• myśl dyskursywna pośrednio, przez rozumowanie dochodzi do prawdy, a myśl intuicyjna poznaje prawdę bezpośrednio

• nauka o fazach (stopniach) poznania oprócz p. zmysłowego i dyskursywnego otrzymała jeszcze stopień najwyższy- poznanie intuicyjne

PAŃSTWO

• państwo powinno dążyć do zalet najwyższych i właściwych ideom- te zalety to powszechność i stałość

• ma kierować się nie indywidualnymi aspiracjami lecz ogólnymi zasadami

• obywatele powinni być stali w sposobie myślenia i odczuwania (inni powinni być wydaleni z doskonałego państwa)

• państwo ma być zbudowane jak organizm, w którym każdy robi coś dla wspólnego celu- części państwa muszą zależeć od całości, wtedy tylko będzie w nim ład

• państwo musi być oparte na wiedzy, dlatego na tronach powinni się znaleźć filozofowie

• do państwa mogą należeć tylko ci, którzy są dla niego potrzebni- oprócz władców- filozofów strażnicy państwa- wojsko i rzemieślnicy

• każda z grup musi tworzyć oddzielny stan społeczny

• 3 stany odpowiadają 3 częściom duszy, więc powinny mieć te same cnoty co dusza: cnota władców- mądrość, strażników- męstwo, a rzemieślników- panowanie nad sobą

• części państwa jak części duszy nie są sobie równe- idealne państwo musi być hierarchiczne

• idealne państwo jest ascetyczne, wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych

• dla dwóch wyższych stanów zniesiona jest własność indywidualna (ustrój komunistyczny)- wspólne jest nie posiadanie lecz wyrzeczenie się

• stan najniższy nie podlega rygorom, bo nie bierze udziału w dążeniach do doskonałości

• główna zasada idealnego państwa: podporządkowanie jednostek państwu, a państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym i stałym

• paideja- wiedza + wychowanie- dzieci powinny być wychowywane przez państwo

• podstawę państwowości stanowi wychowanie- najzdolniejsi powinni kontynuować edukację, przechodząc kolejne etapy przypominania sobie świata idei

PIĘKNO:

• piękno jest zawsze jedno i niezmienne

• rzeczy piękne są przedmiotem postrzeżeń, a przedmiotem pojęcia jest „samo piękno” („idea piękna”)

• 2 fazy miłości: fascynacja pięknem zewnętrznym, czyli pięknem ciała i fascynacja pięknem wewnętrznym, czyli duchowym; później jeszcze wytwarza się miłość do piękna wszystkich przedmiotów, piękna wiecznego, będącego pięknem zawsze i dla każdego- idei piękna

MANICZNA KONCEPCJA SZTUKI:

• Platon jako artysta miał zaufanie do natchnienia, w sztuce, a szczególnie w poezji widział boski szał (mania), który pojawia się w człowieku za sprawą bogów; w poecie widział Platon „boskiego męża”, pośrednika między bogami a ludźmi, przez którego przemawiają bogowie

ALETEICZNA KONCEPCJA PRAWDY:

• aleteia- pochwała, mowa, światłość, pamięć- oznaczała prawdę, której nic się nie sprzeciwia, nic jej nie dowodzi, nie musi być zgodna z prawdą historyczną, nie polega na zgodności sądu z przedmiotem

DUALIZM CZŁOWIEKA:

• człowiek to dusza władająca ciałem

• dusza jest niematerialna a ciało materialne

• dusza jest oddzielona i niezależna od ciała

• złączenie z ciałem nie jest dla duszy niezbędne

• ciało jest złożone z części a dusza (w węższym znaczeniu) jest niezłożona- jeżeli człowiek stanowi jedność to tylko dzięki swej duszy a nie ciału)

• dusza jest doskonalsza od ciała, bo poznaje idee (dusza rozumna) i upodabnia się do nich- jest przez to źródłem prawdy

• złączenie duszy z ciałem jest dla niej niekorzystne, ciało jest dla niej więzieniem, śmierć ciała to życie dla duszy

• dusza w przeciwieństwie do ciała jest nieśmiertelna

ARYSTOTELES

• metafizyka jest nauką, która bada przyczyny i zasady pierwsze lub najwyższe

• metafizyka bada byt jako taki, bada substancję

• metafizyka traktuje o Bogu i substancji ponadzmysłowej („teologika”)

• substancja- to, co istnieje przede wszystkim innym i co nie jest własnością niczego, lecz po prostu istnieje- czyli jest to każdy samoistny byt

• substancja składa się z materii i formy

• materia pełni rolę substratu dla formy

• materia jest nieokreślona i może się urzeczywistniać i stać się substancją (jakąś rzeczą) tylko wtedy gdy określi ją forma

• forma jest zasadą, która nadaje kształt i postać materii, aktualizuje i urzeczywistnia materię

• materia jako coś nieokreślonego jest jedynie możliwością, potencją bytu, który urzeczywistnia się, uaktualnia przez formę

• formą jest też energia, dzięki której urzeczywistniają się możliwości zawarte w materii- ponieważ naturę formy stanowi działanie, Arystoteles charakteryzował ją jako energię

• jeśli forma jest energią, to materia jest potencją (możnością), bo potencja jest przeciwieństwem i uzupełnieniem energii

ETYKA (eudajmonizm):

• etykę Arystoteles traktował jako dziedzinę dotyczącą praktycznej działalności człowieka

• dobra najwyższego trzeba szukać w świecie realnym

• najwyższym dobrem osiągalnym przez człowieka jest eudajmonia- doskonałość jednostki, czyli osiągnięcie takiego optimum, jakie człowiek przy swej naturze osiągnąć może- doskonałość realna

• cele niższe powinny być środkiem do osiągnięcia celów wyższych i w końcu celu najwyższego (eudajmonii)

• eudajmonia jako dobro najwyższe nie jest dobrem idealnym, ani zewnętrznym, ani społecznym- ale doskonałością jednostki

• Arystoteles widział eudajmonię w działaniu rozumu człowieka, które jest osnową życia doskonałego- człowiek osiąga dobro i szczęście, gdy postępuje w sposób zgodny z tym, co rozum podpowiada duszy

ŚW. AUGUSTYN Z HIPPONY

• bytem wiecznym i niezmiennym jest Bóg

• głównym czynnikiem potrzebnym do szczęścia jest poznanie- najważniejsze jest poznanie Boga i własnej duszy

• odrzuca możliwość poznania dzięki zmysłom- najlepszą drogą do poznania prawdy jest wgląd w swoją duszę, bo wiedza płynąca z duszy jest bezwzględnie pewna, ale człowiek nie może dotrzeć do prawdy o własnych siłach- człowiek posiada w sobie wiedzę, która nie wywodzi się z żadnego doświadczenia, lecz jest to wiedza pochodząca z iluminacji (oświecenia) przez Boga

• Bóg w bezpośredni sposób oświeca ludzki umysł (duszę) ideami bez pośrednictwa ciała- jest to poznanie drogą prostej intuicji, olśnienia, bezpośredniego i nagłego uświadomienia sobie tego, co prawdziwe

• akt iluminacji nie następuje w nagrodę za dobre uczynki- jest on zawsze łaską od Boga

ESTETYKA:

• piękno to kategoria obiektywna- coś jest przez nas zastane, od nas niezależne

• piękno polega na harmonii i proporcji (stosunek linii, barw i dźwięku)- o pięknie decyduje całość

• piękno percepujemy przez zmyły i umysł

POJĘCIE CZASU

PLATON:

• łączy powstanie czasu z powstaniem wszechświata fizycznego i definiuje czas jako „ruchomy obraz wieczności”, tzn. jako rozwinięcie „jest” na „było” i na „będzie”, a dokładniej jako wieczny obraz, który postępuje według liczby

• czas jest wieczny, a świat jest rzeczywisty- coś co jest rzeczywiste ma swoją idee, więc czas nie należy do tego świata, nie ma swojej idei- może być co najwyżej mierzalny za pomocą liczb, struktur matematycznych- tylko tak można go zmierzyć, zobiektywizować

• czas jest obiektywny, bo to co mu podlega jest mierzalne matematycznie

ŚW. AUGUSTYN:

• sprzeciwiał się greckiej wizji czasu jako jednostki niezmiennej, obiektywnej i niezależnej od człowieka

• najpierw był Bóg, a czas powstał wraz z powstaniem świata i trwa tak długo jak istnieje świat

• czas to przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

• istnieją 3 dziedziny czasu: obecność rzeczy minionych, którą jest pamięć, obecność rzeczy teraźniejszych, którą jest dostrzeganie i obecność rzeczy przyszłych, którą jest oczekiwanie

• Bóg jest nieskończony, jest poza czasem a ludzie działają w czasie

• czas ma naturę subiektywną

ESTETYKA

ŚW. TOMASZ Z AKWINU:

• obok piękna zmysłowego (cielesnego) jest także piękno umysłowe (duchowe)

• oprócz niedoskonałego piękna, znanego nam z doświadczenia, jest także piękno doskonałe- boskie

• niedoskonałe piękno jest odblaskiem doskonałego

• dobro i piękno różnią się tylko pojęciowo, bo wszystkie rzeczy dobre są piękne, a wszystkie piękne są dobre

• piękno polega na pełni (doskonałości), harmonii (czyli proporcji) i blasku

• piękno jest własnością przedmiotowo- podmiotową (obiektywno- subiektywną)- tzw. relacjonalizm estetyczny

• wyróżnił 2 odmiany uczuć estetycznych: czysto estetyczne- wywołane przez barwy, kształty czy dźwięki i mieszane- biologiczne i estetyczne zarazem, bo są wynikiem harmonii barw, dźwięków oraz zaspokojenia naturalnych potrzeb i pożądań

DANTE:

• obok piękna zmysłowego (cielesnego) jest także piękno umysłowe (duchowe)

• dobro i piękno różnią się tylko pojęciowo, bo wszystkie rzeczy dobre są piękne, a wszystkie piękne są dobre

• piękno polega na harmonii (czyli proporcji) i blasku

• w doskonałej postaci jest tylko Bóg

• miłość to źródło piękna, zarówno w przyrodzie, jak i sztuce

• sztuka jest piękna, bo odtwarza przyrodę, a ta jest dziełem Boga

• celem poezji jest prawda, dobro, piękno

• poezja nawet jeśli jest kłamstwem, jest kłamstwem pięknym, treść poezji jest najważniejsza

• poezja wznosi się na szczyt parnasu (są 2 szczyty parnasu: osiągalny rozumem i osiągalny łaską i natchnieniem)

DOWODY NA ISTNIENIE BOGA wg ŚW. ANZELMA

DOWÓD W MONOLOGIUM:

• dobra względne zakładają, że istnieje coś co jest bezwzględnie dobre, a bezwzględne dobro to Bóg

• każda względna wielkość wskazuje na to, że jest coś bezwzględnie wielkie, czyli na Boga

• wszelki byt względny zakłada, że istnieje byt bezwzględny, czyli zakłada, że istnieje Bóg

• istoty tworzą szereg o doskonałości wzrastającej, ale szereg ten, jak każdy szereg rzeczywisty nie może biec w nieskończoność- musi być więc istota, ponad którą nie ma doskonalszej- ta istota to Bóg

DOWÓD ONTOLOGICZNY W PROSLOGIONIE- na podstawie samego pojęcia Boga jako istoty najdoskonalszej:

• jeśli istota najdoskonalsza istnieje w rzeczywistości, to ma własność, której nie ma istota najdoskonalsza istniejąca tylko w naszej myśli- własność istnienia rzeczywistego- jest więc od niej o tę własność doskonalsza- dlatego istota najdoskonalsza, gdyby istniała tylko w myśli, nie byłaby najdoskonalsza

• istota najdoskonalsza nie może istnieć tylko w myśli, lecz musi istnieć w rzeczywistości- wynika to z pojęcia Boga

KARTEZJUSZ

POJĘCIE METODYCZNEGO WĄTPIENIA:

• poznawanie empiryczne, które na pierwszy rzut oka wydaje się zasadne i pewne, jest zawodne- błędy te biorą się z niewłaściwej metody poznania- metoda ta nie gwarantuje wiedzy pewnej

• przyjął postawę metodycznego wątpienia, które doprowadzi do zbudowania nowej, pewnej wiedzy, a odrzuci wszystko, co można poddać w wątpliwość

Przyczyny i tezy sceptycyzmu:

• wiedzę zdobywa się przy pomocy zmysłów, a zmysły często wprowadzają w błąd, więc nie można przyjmować tego, co od nich pochodzi

• nie można być pewnym czy się w danej chwili nie śni, lub nie jest się szaleńcem- brak wyraźnej granicy między jawą a snem

• istnieje możliwość, że jesteśmy wprowadzani w błąd przez jakąś potężniejszą istotę

• nie można wierzyć w autorytet innych ludzi

• prawdziwe są sądy geometryczne i arytmetyczne- 2+2=4 nawet we śnie

• faktem, w który nie można wątpić jest myślenie człowieka- cogito ergo sum (myślę więc jestem)- pewny fundament nie znajduje się w świecie zewnętrznym lecz w samym człowieku- rozum człowieka eliminuje treści o wieloznacznej i nieostrej postaci

• sceptycyzm Kartezjański odrzuca więc sądy zmysłowe, dotyczące świata zewnętrznego, nie kwestionuje natomiast istnienia jego samego i chwilowych doznań człowieka

NAUKA O IDEACH:

• idee wrodzone (np. idea Boga)- są własnością umysłu, są niezależne od woli, proste, jasne

• idee nabyte- pochodzące z zewnątrz za pomocą zmysłów (np. zapach, smak)

• idee skonstruowane- utworzone przez nas samych- dane, które częściowo do nas przyszły za pomocą zmysłów ale zostały przez nas utworzone (np. sny)

DOWODY NA ISTNIENIE BOGA:

Kosmologiczny:

• idea Boga jest wrodzona, Bóg stwarzając człowieka zaszczepił w nim tę ideę

• skutek nie może przewyższać przyczyny, nie może być doskonalszy, bo więcej rzeczywistości (doskonałości) jest w substancji nieskończonej niż w skończonej

• człowiek nie może wymyśleć czegoś doskonalszego od samego siebie- idei Boga, więc ideę Boga musiał zaszczepić w nim sam Bóg

Ontologiczny:

• nie można pomyśleć sobie Boga (tj. bytu najdoskonalszego), któremu brak istnienia, a więc któremu brak jakiejś doskonałości- nie da się odłączyć Boga od Jego własności, które wynikają z idei Boga- jeżeli Bóg jest najdoskonalszym bytem, to istnienie musi być istotną własnością Boga, gdyż istnienie jest doskonałością

G.W. LEIBNIZ

POJĘCIE MONADY:

• monada jest dla niego tym czym dla Platona idea, Arystotelesa substancja, a Kartezjusza cogito- jest indywidualnym ego, różnym od innych „ja”

• monada jest substancją prostą, wchodzącą w skład rzeczy złożonych

• monady są pierwotnymi elementami świata, prostymi substancjami z których składa się cała rzeczywistość, prawdziwy byt

• monady są niematerialne, nieprzestrzenne, niepodzielne, niezniszczalne- ciała jako rozciągłe i podzielne są jedynie zjawiskami substancji, substancje mają naturę podobną do dusz

• monady są obdarzone siłami- substancja musi rozporządzać siłą, zdolnością przetwarzania się (dynamiczna koncepcja substancji)- nie mechanizm lecz dynamizm jest teorią odpowiadającą zjawiskom

• monady mają zdolność postrzegania- ich własności są analogiczne do własności psychicznych; najniższe monady to postrzeżenia niedoskonałe

• monady tworzą układ hierarchiczny, od monad pozbawionych samowiedzy, poprzez dusze niższe, poprzez dusze posiadające samowiedzę i rozum, aż do szczytu hierarchii, którym jest Bóg (Wielka monada)- Bóg ustanawia hierarchię wszechświata na początku rzeczy, poczym wszystko idzie własną drogą ; Bóg jako monada centralna stworzył świat najlepszy i najdoskonalszy z możliwych

• monady, ponieważ są proste, mogą powstawać tylko przez stworzenie, a kończyć byt przez unicestwienie

• monady różnią się jakościowo, ponieważ rzeczy są różne- nie ma w przyrodzie dwóch identycznych bytów

• monada jest zamkniętym w sobie światem, który nie kontaktuje się z innymi monadami, są odcięte w sposób bezwzględny, odizolowane, kontaktują się w sposób pośredni

• każda monada ma całą wiedzę wrodzoną wirtualnie

• monady działają celowo, czynnikiem przemian w monadach jest pożądanie

NAUKA O WOLNOŚCI:

• jednym z objawów doskonałości świata jest panująca w nim wolność

• wolność pociąga za sobą możliwość błędu i grzechu, lecz jest dobrem tak wielkim, że świat bez błędu i grzechu, ale i bez wolności byłby światem mniej doskonałym

• co jest spontanicznością w substancjach i bytach pozbawionych świadomości, jest wolnością u istot rozumnych

• wolność to kwestia natury danego bytu

• wolność czyni nas istotami aktywnymi, zdolnymi do tego, by siebie determinować i skłaniać do działania zgodnego z rozumem, który stanowi o doskonałości naszej natury

IDEALIZM OBIEKTYWNY G.W.F. HEGLA

• byt jest idealny ale nie jest subiektywny

• to co w naszej rzeczywistości jest realne, prawdziwe, to świat duchowy

• byt idealny to idea, ma ona swoją racjonalność i logiczność- cała rzeczywistość jest logiczna, a więc konieczna, a więc rozumna

• dualizm myśli i rzeczy jest błędny- myśl była pierwotna, a rzeczy są jej wytworami

• byt jest zmienny

• dialektyka- każdemu prawdziwemu twierdzeniu (teza) odpowiada równie prawdziwe przeczenie (antyteza), z których wyłania się synteza

• pierwotną postacią bytu jest pojęcie (idea), jego antytezą jest przyroda, a syntezą idei i przyrody jest duch

• trzem postaciom bytu (idea, przyroda, duch) odpowiadają 3 działy filozofii:logika, filozofia przyrody i filozofia ducha

• cały świat jest przesiąknięty wymiarem duchowym i jest on tym, co przesądza o realności (im więcej ducha tym rzeczywistość jest bardziej prawdziwa)

• duch ujawnia się na przełomie dziejów

• duch może być subiektywny, obiektywny (państwo, prawo, moralność) i absolutny (sztuka, religia, filozofia)

Filozofia dziejów:

• państwo to najwyższy szczebel ustroju społecznego, nieunikniona postać, do której duch obiektywny musi dojść w swym rozwoju

• dzieje to jednolity i konieczny rozwój idei jako kształtowanie ducha świata w czynach i losach narodów i państw

MARKSIZM

L. Feuerbach:

• bytem są jednostkowe rzeczy, idee są abstrakcjami

• myśl podlega prawom bytu (odejście od idealizmu)

• wiedza tkwi w zmysłowości (tylko to co zmysłowe jest jasne)

• człowiek jest najdoskonalszym tworem przyrody (naturalizm)

• ponad przyrodą nie ma nic

• człowiek jest tym co je

• nie człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo Boga, tylko odwrotnie- bez pragnień ludzkich nie byłoby bogów

K. Marks:

• świat jest w całości materialny

• duch istnieje tylko w związku z ciałem a nie jest samoistną postacią bytu

• realizm radykalny- wiadomo, że rzeczy materialne są i jakie są

• materia ma wiele postaci, jej formą jest mechanizm, ale też życie, świadomość (wszystko co realne)

• materializm dialektyczny- dialektyzm nie jest własnością myśli, lecz przyrody- przyroda jest w nieustannym ruchu, ciągle się rozwija

• człowiek powinien trzymać się doświadczenia a nie abstrakcji

• człowiek ma różne własności w zależności od miejsca i czasu, warunków społ., otoczenia- znając te czynniki można go poznać

• czynniki społeczne i materialne decydują o formach życia duchowego

• o rozwoju, ustroju społ. i kulturze decyduje sposób zdobywania środków do życia (sposób produkcji dóbr materialnych)

• etyka zależy od gospodarczego stanu społeczeństwa, moralność jest zawsze moralnością klasową- albo usprawiedliwiała interesy klasy panującej albo broniła interesów klasy walczącej

• dzięki marksizmowi ruch robotniczy stał się ruchem klasowym

FENOMENOLOGIA E. HUSSERLA

• fenomen- wszystko co ujmujemy bezpośrednio i z oczywistością

• nauka podstawowa dla wszystkich innych, dostarcza innym naukom założeń- sama jest bez założeń, bez konstrukcji- stwierdzająca to co oczywiste, bada samą istotę zjawisk i ich właściwości- nie pytała o wartość i sens istnienia zjawiska

• redukcja fenomenologiczna- metoda polegająca na wyłączeniu wszystkiego, czego istnienia nie przewiduje sam przebieg poznania

• badała przedmioty i akty ujmujące te przedmioty- Husserl zajmował się fenomenologią aktów

• program fenomenologii- ustalenie, co naszej świadomości jest bezpośrednio dane i wyodrębnione od konstrukcji umysłu- w ten sposób będzie wyodrębnione to co oczywiste

• intuicja- pierwsze i niezastąpione źródło poznania, intuicja dostarcza przesłanek

• dzięki intuicji możemy wypowiadać sądy a priori

• prawa aprioryczne (intuicyjne, nie empiryczne) dotyczą aktów psychicznych (np. to że barwy można tylko widzieć a nie słyszeć), rzeczy materialnych (np. żadnej rzeczy nie możemy widzieć jednocześnie ze wszystkich stron) i jakości zmysłowych (np. barwa pomarańczowa leży między żółtą a czerwoną)

• świadomość istnieje na pewno, przedmioty będące jej wytworem też istnieją

• jaźń- pierwotna postać bytu, świat jest jej wytworem

ZASADNICZE TEZY EGZYSTENCJALIZMU wg J.-P. SARTRE'A

• wg egzystencjalistów rzeczywistość rozdarta jest na sferę świadomości i sferę rzeczy, co nieuchronnie prowadzi człowieka do alienacji

• esencja nie stanowi o egzystencji, bo nie ma żadnej esencji

• ludzka egzystencja wyprzedza esencję

• człowiek nie posiada wrodzonej natury, musi ją stworzyć sam, każdy musi tworzyć siebie- własną naturę „Istnieć- to tworzyć własne istnienie”

• człowiek jest skazany na to by być wolnym

• wolność jest przekleństwem a życie jest absurdem

• nieustanne dokonywanie wyborów rodzi lęk, trwogę, poczucie zagubienia, beznadziejności, pesymizmu

• idee to fikcje, a nigdy nie wiadomo czy dokonany wybór okaże się słuszny

• odrzuca ideę podświadomości, gdyż wybór jest tożsamy ze świadomością- człowiek istnieje takim, jakim jest i nie ma innej przyczyny niż ta, że takim się wybrał

• człowiek wpływa na stan świata, a więc jest odpowiedzialny za wszystko co robi

• losy jednostki podlegają jedynie społecznemu i historycznemu zdeterminowaniu

• są 3 formy bytu: byt-w-sobie (sposób bytowania rzeczy, są gotowe, niezdolne do autorefleksji), byt-dla-siebie (człowiek jest obdarzony świadomością, zdolny do refleksji nad sobą, skazany na wieczne wybory, jego byt cechuje negatywność, bo może sobie sam zaprzeczyć, zanegować), bycie-dla-innych

• egzystencja zmierza do nieuchronnej śmierci, a poza nią jest nicość

• człowiek może jednak stanąć ponad losem, zdystansować się wobec niego

ONTOLOGIA FUNDAMENTALNA M. HEIDEGGER'A

• byt jest bez swojego bycia nie do pomyślenia, podstawą ontologii może być jedynie analiza takiego bytu, który w wyróżniony sposób jest do tego bytu odniesiony- bytem tym jest człowiek i jego bycie może być refleksyjne i życiowe- takie bycie to Dasein, to nie wiedza, świadomość, lecz bycie -w-świecie, egzystencja

• ani bycie ani człowiek nie są odrębnymi rzeczywistościami, ale tworzą jedność- sposób ujęcia człowieka i świata jako nierozdzielnej całości Bycia-w-świecie

• struktura Bycia-w-świecie jest warunkiem wglądu w to, co jest tematem każdej formy wyjaśnienia świata i człowieka

• człowiek jaki się w strukturze Bycia-w-świecie w postaci Bycia-tam (Dasein) nie jako zmysłowo postrzegające i rozumujące zwierzę, lecz jako miejsce, w którym otwiera się horyzont wszelkich bytów i ich znaczenia

• Bycie-tam jest momentem struktury Bycia-w-świecie, w której świat jako całość wszelkich możliwych znaczeń stanowi drugi, współistniejący moment

• fakt bycia bytów jest elementem struktury świata i odnosi się zawsze do człowieka jako Bycia-tam

• rozumienie nazywał Heidegger otwartością struktury Bycia-w-świecie- otwartość ta dotyczy wewnętrznej struktury samego człowiek jako Bycia-tam, która charakteryzuje się przez fakt, iż temu bytowi chodzi zawsze o to, co jest- tak ujęte rozumienie to nie jakieś konkretne rozumienie, lecz samo bycie; tak ujęta filozofia rozumienia, projektu i wykładu nie ma fundamentu w poznaniu zmysłowym- ona sama jest fundamentem dla wszelkich możliwości zmysłowego postrzegania

• struktura człowieka i świata ma charakter ontologiczny: sprzeciw wobec utożsamieniu podstawy bytu ze stałym, przedstawianym obiektem wiedzy

• ontologia fundamentalna koncentruje się na sensie niestabilnego, ukrytego oraz okazjonalnie ukazującego się bycia, odróżnianego od ustawicznie obecnego bytu

• warunkiem charakterystyki najważniejszych form bycia jest opis egzystencji jako zaangażowanej w samozrozumienie wyróżnionej jego postaci, a mianowicie wydobycie na jaw możliwości, w których manifestuje się skończoność człowieka; do fenomenów tych należą m.in. Bycie-w-świecie, faktyczność, troska, trwoga, bycie-ku-śmierci

NEOTOMIZM

J. Maritain:

• człowiek jest jednostką społeczeństwa i musi stosować się do praw w nim obowiązujących

• człowiek jest też osobą, której wartość przewyższa wartość społeczeństwa

• człowiek może odmówić pewnego sposobu postępowania

• rozróżnia on 3 etapy w rozwoju humanizmu: humanizm średniowieczny o charakterze teocentrycznym i sakralnym, humanizm racjonalistyczny, wyprany z wszelkich elementów nadprzyrodzonych oraz humanizm integralny, do którego zdążamy doceniając szelkie wartości ludzkie i społeczne, z tym jednak, że cele społeczne jako doczesne, muszą być podporządkowane celowi wiecznemu

• osobowość jest doskonałością człowieka jako istoty rozumnej- wynika stąd naturalne dążenie osoby do oddania się społeczeństwu ze względu na dobro, jakie jest nam wspólne z innymi osobami

• osoba szuka dobra wspólnego i jemu się oddaje, doskonali się i wyraża swoją doskonałość we wspólnocie z innymi

• dobro wspólne domaga się poszanowania praw osoby, przede wszystkim jej prawa do wolności

• wolność jest nie tylko możliwością wyboru, lecz autonomią osoby, jako zdolność decyzji do pójścia za tym, co dobre

• nie domagał się, żeby wszyscy byli katolikami, ale żeby państwo uznawało istnienie Boga jako celu dążeń poszczególnych obywateli oraz uznawało istnienie wartości wyższych: ponadnaturalnych i ponaddoczesnych, a przez to afirmowało godność osoby i jej podstawowe prawa

E. Gilson:

• jako metafizyk podkreślał egzystencjalny aspekt bytu, a więc przekonanie o szczególnej roli istnienia w konstytuowaniu poszczególnych bytów

• istnienie wywodzi się od Boga, stworzyciela świata, wskazując na przygodność (niekonieczność) poszczególnych substancji stworzonych oraz na hierarchię rzeczywistości, której zwieńczeniem i ostateczną racją jest będący czystym istnieniem Bóg

• zatem byt i nicość są tym samym, gdyż i byt i nicość są to tylko puste abstrakcje- każda z nich jest pozbawiona treści

• prawda bytu tkwi w niebycie, jak prawda niebytu zawarta jest w bycie- umysł ujmuje je w czymś jednym, co jest przechodzeniem niebytu do bytu lub bytu do niebytu

• tym co jednoczy byt i niebyt jest „stawanie się”

• jeśli byt i niebyt są abstrakcjami, to stawanie się jest pierwszym konkretem- ten konkret jest jednak uwarunkowany abstrakcją bytu i niebytu, konkret zawiera się w abstrakcji

• docenił naczelną rolę istnienia w Tomaszowej koncepcji bytu- „esse” jest czymś najgłębszym, najskrytszym w bycie, czymś czego nie można ująć w pojęcia, ale co realną rzeczywistość łączy z Bytem czystym- jest wspólną własnością, które byty mają z ich aktu istnienia

• dzięki istnieniu poruszamy się w realnym świecie

• egzystencjalne odczytanie myśli Tomaszowej przynosi mądrość, która prowadzi do uznania osobowego Boga i przyjmowania religijnego sposobu życia

• Gilson bronił tezy, że rzetelna refleksja filozoficzna nie zatrzymuje się na sobie samej, lecz kieruje w stronę teologii, która działa w obszarze treści objawionych, przybliżając w racjonalny sposób to, co Bóg mówi do człowieka

• doświadczenie wiary ma podstawy racjonalne- stykamy się co prawda z tajemnicą, lecz nie oznacza ona niepoznawalności absolutnej, stanowi raczej o otwartości człowieka poznającego

• rozum sprawia, że akceptując tajemnicę pozbywamy się ciążącego poczucia absurdu

M.A. Krąpiec:

• kluczem do wyjaśnienia rzeczywistości jest egzystencjalna koncepcja bytu

• wskazał w strukturze konkretnie istniejących bytów na akt istnienia jako akt najdoskonalszy, przesądzający o faktyczności bytu, realności obiektywnego świata

• wskazał wyraźnie konieczność przyjęcia Absolutu- Boga dla wyjaśnienia bytów istniejących w sposób niekonieczny, bytów złożonych, zmiennych, których istnienie nie należy do ich natury

• problematyka Absolutu (Boga) jest w sposób konieczny związana z wyjaśnieniem istniejącego świata, jest więc wewnętrznym problemem matafizyki

• tzw. dowody na istnienie Boga, drogi św. Tomasza są fragmentami całej metafizycznej wizji rzeczywistości, wskazującymi, jak rzeczywistość (byt) ujęta w różnych aspektach domaga się przyjęcia twierdzenia, że Bóg istnieje

• wskazał niezastąpioną rolę filozofii realistycznej dla teologii, zwłaszcza koncepcji Boga i człowieka, jako źródła i adresata Objawienia.

11

---