Jean Paul Sartré
(1905 1980)
francuski filozof i literat
W pierwszych pracach teoretycznych lat 30-tych Sartré stosował husserlowską fenomenologiczną zasadę intencjonalności do analizy świadomości. W latach 40-tych zostałkoryfeuszem francuskiego egzystencjalizmu. W 1993 roku wydał swoje główne dzieło filozoficzne L'etre et le neant (Byt i nicość) inspirowane przez "Sein und Zeit" Heideggera. Egzystencjalistyczną ideę istnienia absurdalnego wyraził najpierw w powieści "Mdłości" (1938). W atmosferze powojennego chaosu i rozpadu tradycyjnych wartości filozofia Sartré'a popularyzowana przez powieść, teatr i liczne artykuły zdobyła ogromną popularność. Zainspirowała nawet powstanie określonego stylu bycia. Twórczość powieściowa i dramaturgiczna Sartré'a stanowiła uszczegółowienie i zindywidualizowanie jego idei filozoficznych, ale posiadała też walory artystyczne - i temu też przypisać należy spopularyzowanie filozofii egzystencjalnej, najpierw we Francji, a później na cały świat.
Egzystencjalizm Sartré'a różnił się od heideggowskiego tym przede wszystkim, że Heidegger był ontologiem, a Sartré'a interesowała głównie problematyka etyczna.
Szczególny nacisk kładzie Sartré na koncepcję wolności. Każdy człowiek jest absolutnie wolny. Jest wręcz skazany na wolność, która staje się wobec tego straszliwą odpowiedzialnością. Nie tylko bowiem określa sam siebie w wolnym wyborze, ale każda decyzja wpływa też na innych, wpływa na kształt świata. Człowiekowi w sposób nieunikniony stale towarzyszy trwoga, bowiem jego decyzje nie są oparte na zewnętrznym autorytecie, na którym mogłaby spocząć odpowiedzialność za jego działania. Tę odpowiedzialność musi człowiek ponosić sam. Nie ma Boga, z którym mógłby dzielić to brzemię.
Zagubienie człowieka w świecie polega na tym, iż jest on całkowicie samotny i samotnie musi stawać wobec swojej wolności.
"Egzystencjalizm - pisał Sartré - nie jest niczym innym, jak próbą wyciągnięcia ostatecznych konsekwencji ze stanowiska ateistycznego" (B.A.G. Fuller, Historia filozofii, t. 2, s. 627)
Ten radykalny ateizm odróżnia Sartré'a od Heideggera. Różnic jest więcej. Sartré krytykuje Heideggera za abstrakcyjne ujęcie egzystencji jednostki i odrzucenie opisu istnienia w kategoriach świadomości i samoświadomości.. U Sartré'a znajdujemy natomiast szczegółowy opis struktury świadomości, wyjaśniającej dlaczego człowiek nie może istnieć jako rzecz.
Sartré wyróżnia dwie zasadnicze formy bytu: byt-w-sobie oraz byt-dla-siebie. Byt-w-sobie to sposób bytowania rzeczy, które są czymś danym, gotowym, niezdolnym do autorefleksji, po prostu istniejącym.
Człowiek: byt-dla-siebie, jest nie tylko tym bytem, który jest, ale potencjalnie zawsze czymś więcej, niż jest aktualnie. Obdarzony świadomością, zdolny do refleksji nad samym sobą, skazany na ciągłe wybory, może projektować się stale na inne możliwości bytowania. Świadomość istnieje jako stosunek do siebie i do świata, wytwarza stale "szczelinę", "nicość", neutralizującą wpływ bytu zewnętrznego i obecnego w psychice.
"Tytuł głównego dzieła filozoficznego Sartré'a "Byt i nicość" mógłby więc brzmieć "Byt i świadomość" ( Wiesław Gromczyński "Egzystencjalizm Jean-Paula Sartré'a"(w:) Filozofia współczesna t.1, Wiedza Powszechna, W-wa 1983, s. 245)