Jean Paul Sartre „Czym jest pisanie?”
LITERATURA A INNE SZTUKI
Sartre w swym dziele pisze, że nie istnieje paralelizm czyli tożsamość między literaturą, a innymi sztukami. Różnicuje on pracę nad barwami czy dźwiękami od wyrażania się z a pomocą słów. Te dziedziny sztuki nie są takie same. Tony w muzyce, barwy w malarstwie czy kształty w rzeźbie nie są
znakami, nie odsyłają do czegoś, co byłoby wobec nich zewnętrzne. One istnieją po prostu, same przez się. Tylko umownie można im nadać wartość znaków. Artysta np. malarz przenosi na płótno rzecz, przedmiot, który na tym płótnie staje się przedmiotem urojonym. Według Sartra artysta nie traktuje swego dzieła jak język. On nie tworzy znaków tylko rzeczy. Malarz nie tworzy obrazu.
który by oznaczał jakieś uczucie, ale on tworzy obraz, który wywołuje dane uczucie, a nawet jest nim samym. Obrazy nie wyrażają emocji tylko je uprzedmiotawiają. Autor pisze, że artysta maluje rzeczy a my możemy na tym obrazie zobaczyć wszystko co tylko chcemy. Ten dany przedmiot na obrazie nie jest znakiem więc nie może niczego symbolizować. Znaczeń się nie maluje (malując pobojowisko pełne ciał i krwi wcale nie wyraża się postawy pacyfistycznej - to dopiero odbiorca nadaje temu znaczenie - być może malarz tylko lubił taką kolorystykę). Znaczeniami natomiast posługuje się tylko literatura.
PISARZ A POETA
Kolejne rozważania w dziele „Czym jest pisanie” dotyczą różnicy pomiędzy pisarzem a poetą. Sartre pisze, że pisarz ma do czynienia ze znaczeniami. Klasyfikuje literaturę twierdząc, że poezja zalicza się do malarstwa muzyki i rzeźby czyli, że te dziedziny nie są znakami. Proza natomiast już tak. Poeta nie posługuje się słowami tylko służy im. Dla poety język nie jest przezroczysty, słowa rozpatruje on, nie jak nośniki znaczeń, ale jako rzeczy - całkiem jak malarz. Język jest jedyną rzeczywistością o jakiej poeta wypowiada się, to w nim szuka prawdy, prawda ta jednak nie odnosi się do rzeczywistości pozajęzykowej. Słowa poety nie wyrażają znaczenia tylko je przedstawiają. Poeta nie wyraża prawdy o świecie, poeta wyraża swoją własna prawdę - prawdę sztuki - stąd bierze się jego amoralność. Dlatego miejsce poety jest bliżej malarstwa, czy muzyki, niż prozy, ponieważ tworzy on rzeczy, a nie znaki odnoszące się do rzeczywistości. Poeta nie nazywa rzeczywistości, on nic nie nazywa, nie wyraża znaków, on je projektuje. Poeta jest poza językiem, który jest dla niego czymś zewnętrznym, czymś niemal cielesnym. Można powiedzieć, że słowo nie odsyła poety do świata zewnętrznego, ale sama forma (brzmienie, etymologia) jest dla niego światem (mikrokosmosem). Układając nowe zestawy słów, zderzając znaczenia poeta kreuje nowy sztuczny świat.
Pisarz wręcz przeciwnie. Dla niego język jest przezroczysty, idea przechodzi przez niego jak słońce przez szkło, jest tylko środkiem, nie celem samym w sobie. Słowa dla prozaika są oznaczeniami przedmiotów. Ważne jest to, czy prawidłowo wskazują pewna rzecz czy pewne pojęcie. Proza jest przede wszystkim postawą umysłu, a język jest przedłużeniem naszych zmysłów Pisarza interesuje treść, nie forma: ważne jest, aby uderzyć, może to być drąg, może to być miotła, ważne, są jedynie skutki. Styl daje pewien urok, który, gdy nie jest wystarczający przezroczysty, czytelnik traci z oczu to, co jest istotne - ideę (treść), a zaczyna rozważać słowa same w sobie - zaczyna się nudnie kołysać. Przyjemność estetyczna jest oczywiście mile widziana, ale o tyle, o ile jest jedynie nadwyżką nad treścią, nie wychodzi na pierwszy plan.
ROLA PISARZA
Pisanie jest drugorzędnym sposobem działania - jest działaniem przez odsłanianie. Mówiąc odsłaniamy sytuację, ale nigdy nie odsłaniamy jej obiektywnie, ponieważ każde spojrzenie niszczy, lub rzeźbi - zmienia przedmiot w nas samych. Skoro mówienie odsłania sytuację zawiera więc w sobie projekt zmian - odsłania niedoskonałości przedmiotu innym ludziom, aby za tak obnażony przedmiot przejęli oni bezwzględną odpowiedzialność Pisanie jest apelem, prowokacją, próbą zaangażowania czytelnika w świat. Im bardziej świat poznany będzie skłaniał, aby go zmienić, tym bardziej będzie on żywy Cała sztuka autora służy temu, by wymusić na czytelniku potrzebę zmian, by czytelnik sam się zaangażował w tworzenie świata, a więc chodzi o to by skompromitować czytelnika w obliczu niesprawiedliwości i niedoskonałości świata, by ożywić jego oburzenie - by wzniecić bunt.
Katarzyna Dołgolewska