SOCJOLOGIA- to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.
HISTORIA SOCJOLOGII- Termin "socjologia" (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1838 r. Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku: pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.
Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie poszukują społecznych reguł i badają je oraz procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.
CZYNNIKI MAJACE WPŁYW NA POWSTANIE SOCJOLOGII: -postęp techniczny, ekonomiczny, -wielkie inwestycje przemysłowe, -rozwój klasy robotniczej, miast
W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się konieczność regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek socjologii. Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby łagodzić konflikty społ. wynikające głównie z niesprawiedliwości społ. Pojawiła się ankieta, czyli narzędzie socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth . W wyniku pracy reformatorów narodziła się dziedzina pracy naukowej - socjotechnika (empiryczna opozycja społ. zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy nowego społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy socjalistyczne (Fourier, Owen ).
August Comte chciał wprowadzić takie poznanie świata, które byłoby pewne. Herbert Spencer chciał wyjaśnić ewolucję ludzkości, bo wiek XIX to okres szybkiego rozwoju przemysłu.
USA- szkoła chicagowska (Park, Burges)
NIEMCY- Wilhelm Dilthey- nowe założenia badań społeczeństwa
ROSJA- Petrażycki- nowa koncepcja badań zjawisk prawnych
PREKURSORZY SOCJOLOGII:
a)August Comte(1798-1857)
-nadał socjologii nazwę która została stosunkowo szybko zaakceptowana
-określił przedmiot badań socjologii(Comte uznał że społeczeństwo stanowi zschynchronizowaną całość składającą się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami)
-zaoferował nowo powstającej nauce następujące metody badawcze: obserwacje, eksperyment, metodę porównawczą i analizę historyczną
-poszukiwał odpowiedzi na następujące pytanie: co sprawia że społeczeństwo nie rozpada się w miarę jak staje się coraz większe, bardziej złożone, zróżnicowane, wyspecjalizowane i podzielone
-dzięki niemu socjologia została uznana za pełnoprawną dziedzinę badań naukowych
-stworzył hierarchię nauk w której na dole znajdowała się matematyka wg Comte język wszystkich nauk umieszczonych wyżej na szczycie hierarchii znajdowała się wyłaniająca się z biologii socjologia
-sformułował prawo 3 faz przez które przechodzi myśl ludzka kiedy poddawana jest ewolucji:
*teologiczna- myślenie o świecie zdominowane jest przez to co boskie, religijne i nadprzyrodzone
*metafizyczna- nadprzyrodzone myślenie o świecie zostaje zastąpione filozoficznymi rozważaniami oraz rozwojem matematyki i logiki
*pozytywistyczna- nauka jako dominujący sposób gromadzenia wiedzy poprzez obserwację empiryczną i weryfikację teorii
- autor 5-tomowego dzieła Pt, „Kurs filozofii pozytywnej”
b)Herbert Spencer- twórca funkcjonalizmu i organicyzmu
c)Emile Durkheim- pojęcie świadomości zbiorowej
d)Karol Marks
e)Max Weber
FUNKCJE SOCJOLOGII: 1.Teoretyczna - opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się ona także w orientacji metodologicznej, zaleca bowiem rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym, wskazuje na stosowanie metody i techniki badawcze. 2.Praktyczna - wyrażana podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej), prognostyczną (dostarcza wiedzy o następstwach działań, ułatwia podejmowanie decyzji), socjotechniczną (badacz wykorzystuje wiedzę socjologiczną do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom i menadżerom, profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem postaw i zachowań ludzi). Dlaczego człowiek nie może żyć bez społeczeństwa? Człowiek jest istotą społeczną. Pozostaje w ścisłych związkach z otaczającym go światem, dzięki czemu istnieje, rozwija się i działa. Każdy z nas ma indywidualne potrzeby, oraz cechy odróżniające go od innych. Każdy posiada określoną osobowość. Tożsamość nasza kształtuje się także poprzez porównanie się z innymi ludźmi. Człowiek chcąc zaspokoić swoje potrzeby, musi funkcjonować w różnych zbiorowościach ludzkich i grupach społecznych. Człowiek nie może w pełni realizowac się bez obecności innych ludzi. Makrostruktura - określa charakterystyczny dla danego społeczeństwa układ kategorii społ. w odpowiedni sposób ze sobą powiązanych , obejmuje także układ instytucji i dużych grup typu zrzeszeniowego np. partii politycznych. Makrostruktura ma istotny wpływ na osobowość ponieważ. - szanse jednostki na osiągnięcie cenionych wartości w życiu społecznym takich jak udział we władzy bogactwo, prestiż, rodzaj podkultury i ideologii właściwej danej kategorii a kształtującej duchowe oblicze jej członków , styl życia czyli zespół wzorów kulturowych wyrażających się konkretnym postępowaniem. Mikrostruktura - tzn. grupy społ. w których człowiek się wychowuje i działa np. rodzina szkoła . Uczestnictwo człowieka w grupach pozostawia trwały ślad w jego osobowości one kształtują jego poglądy zainteresowania ideały nawyki .
SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), występujące w społeczeństwach (całych), które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych (ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również ustalanie pojęć (teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa)) (teoria zmian > dynamika społeczna)
SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk.
KONCEPCJA TEOLOGICZNA - człowiek jako twór Boga rodzi się „ludzki”. Życie społeczne jest bez znaczenia dla człowieka.
KONCEPCJA SOCJOLOGICZNA- jednostka ludzka zyskuje człowieczeństwo dopiero dzięki życiu społecznemu. Człowiek zyskuje „ludzkość” żyjąc w społeczeństwie. Życie społeczne jest warunkiem istnienia jednostki ludzkiej jako istoty społeczno-kulturalnej.
HOMO SAPIENS- twierdza zwolennicy koncepcji socjologizmu - nie rodzi się „ludzki”, a swoje człowieczeństwo zyskuje dopiero żyjąc w społeczeństwie. Świadczą o tym rzekomo „eksperymenty społeczne”, jakich dostarcza nie tylko historia społeczna, lecz i współczesna rzeczywistość, które znają fakty wychowania i życia, ludzi poza środowiskiem ludzkim.
PRZYPADKI „LUDZI DZIKICH”- W kronikach historycznych, w opisach socjologicznych oraz w naukowej literaturze socjologicznej i psychologicznej omawiane są przypadki „ludzi dzikich”, dzieci wzrastających poza środowiskiem społecznym. Niektóre z tych opisów maja charakter legendarny, wiele z nich ma jednak charakter autentyczny i wiarygodny. Słynna była na początku XIX stulecia sprawa Kaspra Hausera, urodzonego w 1812 r. na Węgrzech, więzionego przez 16 lat, który nigdy nie widział ludzkiej twarzy, nawet twarzy człowieka podającego mu jedzenie. Po tym okresie chodził z trudem, nie umiał mówić, nie był świadomy obyczajów społecznych. W r. 1341 w Hesji myśliwi schwytali chłopca - nazwanego później „Chłopcem Heskim” - który według opisu ówczesnej kroniki uciekał przed nimi na czworakach razem z wilkami. Chłopiec ten nie mógł się przyzwyczaić do cywilizowanego życia i wkrótce po odnalezieniu go umarł, nie przystosowawszy się do kultury ludzkiej. „Chłopiec Islandzki”, znaleziony wśród owiec, przypominał zwierzęta, z którymi przestawał. Miał rysy zwierzęce, beczał jak owce, a w stosunku do ludzi był zawsze niechętny i dziki. Znana jest historia „Chłopców Litewskich”, znalezionych w drugiej połowie XVI stulecia na Litwie wśród niedźwiedzi. Chłopcy ci zachowywali się według zwyczajów niedźwiedzi, jadali surowe jarzyny i mięso, a sypiali zwinięci w kłębek, podobnie jak ich dawni „współtowarzysze”. Z trudem nauczono ich chodzić w pozycji pionowej i mówić językiem artykułowanym.Podobne cechy charakteryzowały inne „dzikie dzieci”, przywrócone następnie środowisku ludzkiemu. Znany w opisach jako Klemens z Overdyke, chłopiec znaleziony po wojnie Napoleona z Niemcami, chował się ze świńmi, które pasł, pozbawiony wszelkich kontaktów z ludźmi. Nauczył się ssać krowę, jeść trawę, chodził na czworakach, a poddawany później oddziaływaniu społecznemu, najchętniej uciekał od ludzi. Podobnie zachowywał się Jean de Liege, który zaginał jako pięcioletnie dziecko i 16 lat żył w lesie. „Dziki z Aveyron” również zachowywał się jak zwierzę, a poddany wychowaniu, niewiele nauczył się mówić i raz po raz usiłował zbiec do lasu. Zwierzęce obyczaje znamionowały „wilcze dzieci” z Indii, Piotra z Hanoweru, „dzikiego” z Kronsztadu, znalezionego w 1784 r. Z trudnością uczyli się oni mowy ludzkiej i nabywali obyczaje społeczne. Dziewczynka z Songi zachowywała się podobnie, posługiwała się jednak kijem i innymi narzędziami. Poddana oddziaływaniu wychowawczemu, nauczyła się mówić po francusku i wykonywać wiele czynności. Poza tymi przykładami „dzikich dzieci” na uwagę zasługują współczesne już przypadki znalezienia dzieci żyjących poza społeczeństwem, opisywane szczegółowo w literaturze socjologicznej i psychologicznej. Proces powrotu owych dzieci na „łono społeczeństwa” i rozwoju ich osobowości pod wpływem metodycznego oddziaływania wychowawczego był przedmiotem dokładnych obserwacji.W r. 1938 w Stanach Zjednoczonych znaleziono dwie dziewczynki, trzymane od urodzenia w całkowitym odosobnieniu. Jedna z nich, Anna, chowana była na poddaszu budynku farmerskiego, druga, Izabela, w ciemnym pomieszczeniu. Obydwie pozbawione były kontaktów z ludźmi i możliwości normalnego rozwoju fizycznego. Nie umiały mówić, wydawały tylko jakieś nieznane dźwięki, nie umiały skupić uwagi, nie rozpoznawały osób i nie rozumiały poleceń. Zachowanie się ich w stosunku do ludzi było pełne lęku i nieufności. Dopiero dzięki długotrwałym wysiłkom, polegającym na metodycznym oddziaływaniu wychowawczym, nauczono je mówić, pisać i czytać, bawić się z dziećmi, jeść według przyjętych zwyczajów. Izabela przechodząc stopnie rozwoju normalnie wychowanego dziecka - tylko w krótszych okresach - osiągnęła z czasem poziom rozwoju umysłowego i psychicznego dziecka w jej wieku. W latach sześćdziesiątych prasa codzienna doniosła o nowym przypadku znalezienia w Stanach Zjednoczonych chłopca, który wychowywał się i wzrastał pozbawiony kontaktów z ludźmi. Analizując podane fakty często wyciąga się niesłuszny wniosek: człowiek nie rodzi się „ludzki”. „Ludzki” staje się dopiero dzięki społeczeństwu.
O czym w istocie świadczą przytoczone przykłady, wybrane spośród większej liczby przypadków życia jednostek w skrajnej izolacji od społeczeństwa i pozbawionych jakichkolwiek kontaktów z ludźmi? Dowodzą one przede wszystkim, że człowiek rodzi się „ludzki”. Dzieci zdziczałe bowiem, choć odżywiają się na wzór zwierząt, w których otoczeniu żyły, choć naśladują zwyczaje zwierząt w spaniu, choć reagują na wzór zwierząt, choć często przy poruszaniu się nie utrzymują pozycji pionowej - przywrócone środowisku ludzkiemu rozwijają w sobie cechy i właściwości człowieka. Tak było z Anną i Izabela, tak z innymi „dzikimi dziećmi” odzyskiwanymi dla kultury ludzkiej. Gdyby proces ten nie zachodził, przeczyłoby to nauce o dziedziczności, stwierdzającej przekazywanie natury gatunku z pokolenia na pokolenie. „Zwierzęcość” w zachowaniu dzieci była rezultatem korzystania z wzorów zwierzęcego życia, będącego przedmiotem ich obserwacji i naśladowania. Dzieci te posługiwały się narzędziami, co jest właściwością jedynie człowieka; używały dźwięków na określenie rzeczy bądź sytuacji, a to można uważać za próby tworzenia jakiegoś języka czy też korzystania ze zdolności mówienia, właściwej człowiekowi. (We wzmiance Herodota o na wpół legendarnym, fantastycznym doświadczeniu, dokonanym przez faraona egipskiego Psammetychusa, dzieci wychowywane w odosobnieniu wydają dźwięki o znanej dla nich treści, poczynają tworzyć swój własny język). Tak więc „dzikie dzieci” mają w swej biopsychicznej naturze dane, aby przyjąć - za pomocą odpowiedniego na nie oddziaływania - dziedzictwo kulturalne, by je dalej tworzyć i przekazywać. Aby uzasadnić twierdzenie, że człowiek rodzi się „ludzki”, nie od rzeczy będzie przytoczyć negatywny dowód Kellogów. Dokonali oni znanego eksperymentu opisanego w książce Małpa i dziecko (The Ape and the Child, New York 1933), a zmierzającego do wyjaśnienia, czy małpa, zwierzę najbliższe struktura człowiekowi i stosunkowo uzdolnione, może dziedziczyć kulturę ludzka i ja przekazywać. W tym celu wychowywali oni własne dziecko, Donalda, z małym szympansem. Akcja rozpoczęła się od czasu, gdy „Gua” miał 7 i pół miesiąca, a Donald 10 miesięcy. Obaj jedli to samo, razem spali i bawili się. „Gua” był mocniejszy fizycznie niż Donald, nabył wiele umiejętności ludzkiego dziecka, nauczył się jeść łyżką, pić ze szklanki, otwierać drzwi i czynił to wszystko lepiej niż dziecko ludzkie. Nauczył się wielu dźwięków, ale nigdy nie nauczył się mowy ludzkiej, nie umiał mówić i nie mógł rozumnie myśleć. Przypadki „dzikich dzieci” przypominają prawdę, że człowiek przynosi naturę ludzka wraz z urodzeniem. Przypadki te oczywiście nie wyjaśniają powstania cech ludzkich w danym gatunku osobników ani genezy ludzkiej kultury. W tym celu musielibyśmy się cofnąć do historycznie pierwszego człowieka, czego nie są w stanie dokonać ani badania prehistoryczne, ani badania paleontologiczne.
CZŁOWIEK ISTOTA SPOŁECZNA:- koncepcja teologiczna (Kasper Hauser, chłopiec Heski, chłopiec Islandzki, chłopcy Litewscy, dziki z Aveyron, Kellogowie „Małpa i dziecko”),- koncepcja socjologiczna (w obu przypadkach życie społeczne ma różne znaczenie dla rozwoju jednostki ludzkiej)
AUGUST COMTE (1798 - 1857) Dzieło: „Kurs filozofii pozytywnej”. Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu, stworzył termin „socjologia”, dlatego nazywa się go ojcem socjologii. Wprowadził pojęcie metoda pozytywna - jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy. W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję „wojny wszystkich ze wszystkimi”
Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:
- obserwacja - oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu)
- eksperyment - zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną
- porównanie - wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz
Comte stworzył swoją ewolucjonistyczną wersję rozwoju społecznego. Ponieważ wywodził socjologię z biologii, jego teoria ewolucji była oparta na ontogenezie. Trzy fazy rozwoju człowieka (dzieciństwo, dojrzałość, dorosłość) przeniósł on na fazy rozwoju społecznego: faza teologiczna (dzieciństwo) - oparta na wojsku, faza metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej, faza naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania tą rzeczywistością; wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści. Klasyfikacja nauk wg Comte'a; ogólne - najmniejsze zastosowanie praktyczne, proste (np.: matematyka); szczegółowe - największe zastosowanie praktyczne, złożone (np.: biologia, socjologia). Wg Comte'a podstawową jednostką w rzeczywistości społecznej jest rodzina - w niej dokonuje się przekazywanie wzorców społecznych.
PAWEŁ RYBICKI- w swej słynnej rozprawie Problemy ontologiczne w socjologii, stwierdza m.in., że w socjologii jako nauce o życiu społecznym ludzi można wyróżnić co najmniej trzy koncepcje pojmowania jednostki ludzkiej: koncepcję abstrakcjonistyczną, koncepcję naturalistyczną i koncepcję realistyczną „człowieka społecznego”
KONCEPCJE POJMOWANIA JEDNOSTKI LUDZKIEJ:
KONCEPCJA ABSTRAKCJONISTYCZNA- występuje w tzw. szkole formalnej socjologii, zapoczątkowanej przez niemieckiego filozofa i socjologa Georga Simmla, a rozwiniętej przez Leopolda von Wiese. W tej orientacji socjologicznej nie wysuwa się - szczególnie w poglądach L. von Wiese - żadnych twierdzeń, czym jest i jaka jest jednostka ludzka. Nie formułuje się wyjaśnień czy charakterystyk, które dotyczyłyby czy to właściwości biologicznych, czy psychicznych, czy też potrzeb istoty ludzkiej. Przyjmuje się jedynie, że jednostka ludzka jest podmiotem działań i zachowań i analizuje się różne formy, w jakich życie społeczne tych jednostek występuje (stosunki społeczne, grupy społeczne, procesy społeczne).Nieadekwatneść tej koncepcji polega na abstrahowaniu od postaw ludzi, motywów ich działania, wartości, którymi się kierują, uwarunkowań historycznych i przestrzenno-czasowych, w jakich podejmują działania. W analizie socjologicznej wychodzi się od jakiejś fikcyjnej, abstrakcyjnej jednostki ludzkiej
KONCEPCJA NATURALISTYCZNA- ujmuje z kolei jednostkę ludzką jako przedstawiciela gatunku, jako indywiduum biologiczne ukonstytuowane i rozwijające się jak każdy organizm, który reaguje na bodźce zewnętrzne poprzez odpowiednie zachowania. Zjawiska życia społecznego w tym ujęciu sprowadzają się do określonych reakcji, jakie zachodzą w organizmie pod wpływem bodźców zewnętrznych. Takie koncepcje jednostki były podstawowym założeniem niektórych kierunków w socjologii (organicyzm, teorie instynktu, behawioryzm).
KONCEPCJA REALISTYCZNA- wychodzi z założenia, iż jednostka ludzka jest istotą społeczna. W historii myśli społecznej wyraził ją najpełniej Arystoteles w określeniu człowieka jako zoon politikoon (animal sociale). Koncepcja ta zawiera trojakie znaczenie ontologiczne, leżące u podstaw socjologii humanistycznej. W pierwszym znaczeniu ustala, że jednostka ludzka nie mogłaby rozwinąć swych cech specyficznie ludzkich, gdyby znajdowała się poza ludzkim środowiskiem społecznym. W znaczeniu drugim stwierdza, że „[...] człowiek nie jest czymś danym, gotowym, statycznie określonym - cytujemy komentarz Pawła Rybickiego - jest istotą, która staje się i urzeczywistnia się w miarę swojego rozwoju [...]”, pod wpływem oddziaływania nań społeczeństwa i jego kultury. To właśnie pod wpływem społeczeństwa i kultury jednostka kształtuje swą osobowość, a więc swe postawy, dążenia, systemy, wartości i wzory postępowania. Po trzecie, koncepcja ta zakłada, iż jednostka tworzy różne rodzaje i formy życia zbiorowego. Osoba ludzka jako byt substancjalny jest podmiotem życia społecznego, społeczności ludzkie zaś istnieją poprzez relacje, jakimi jednostki powiązane są ze sobą. W związku z tym współczesne teorie socjologiczne, „odkrywające” nagle podmiotowość człowieka jako aktora życia społecznego, przypominają tylko czy przywołują dawną prawdę realistycznej koncepcji osoby ludzkiej. Chroni nas również przed tzw. przesocjalizowana koncepcją człowieka w socjologii współczesnej, traktującą w sposób nieuprawniony jednostkę i osobowość jednostki jako wytwór stosunków społecznych czy też społeczeństwa i jego kultury.
TRZY TEORIE NA TEMAT STOSUNKU JEDNOSTKI DO SPOŁECZEŃSTWA:- Organistyczna (Platon, Spencer) - społeczeństwo jest pierwotne w stosunku do człowieka, jest organizmem i decyduje o naturze, o istocie swej części, jaką jest człowieka. Społeczeństwo uznali za rzeczywistość pierwotną, a jednostkę ludzką za część i wytwór społeczeństwa. Osoba ludzka spełnia jedynie funkcje względem organizmu. Prowadziło do totalitarnych teorii.,- Mechanicystyczna, atomistyczna czy też nominalistyczna, umowy społecznej (Demokryt, Spencer, Hobbes, Locke, Rousseau) - istnieją jedynie rzeczy jednostkowe, zaś całości systemy są jedynie tworami umysłu ludzkiego. Społeczność jest tworem myśli ludzkiej, jest to nazwa, której nie odpowiada żaden desygnat w świecie rzeczywistości. Społeczność oznacza wykonywanie przez ludzi zgodnie z zawartą umową pewnych czynności podobnych lub uzupełniających się. Dobro powszechne jest sumą dóbr największej liczby jednostek.,- Funkcjonalna (Sorokin, św. Tomasz i Augustyn) - społeczeństwo nie jest bytem substancjalnym, ale są nim jedynie osoby ludzkie, które społeczeństwo czy społeczeństwa tworzą. Społeczności ludzkie istnieją realnie, są całościami odrębnymi od osób które je tworzą. Społeczność jest bytem przypadłościowym, realnym i polega na powiązaniu uzależnieniu się zespołem stosunków podporządkowania i współpracy przez osoby daną społeczność tworzące. Owo połączenie dokonuje się dla osiągnięcia określonego dobra. Społeczeństwo ma charakter więzi duchowej. Jej zadaniem jest osiąganie dobra wspólnego dla wszystkich. Realizacja dóbr jednostkowych następuje za pośrednictwem dobra wspólnego. Osoba ludzka jest autonomiczna i wyrasta ponad zbiorowość, z drugiej zaś strony jest w pewnym zakresie podporządkowana społeczności.
JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO:- teorie linearne (jeden stały kierunek rozwoju ludzkich dziejów, polegający na realizowaniu coraz większej wolności jednostki lub odwrotnie),- teorie cykliczne (dzieje ludzkie polegają na zmiennym, powtarzającym się przechodzeniu społeczeństw ze stanów indywidualizmu do stanów kolektywizmu, wspólności czy też socjalizacji),- teoria Hegla - rozwój historyczny, zdążający od stanu braku wolności dla jednostki poprzez stany wolności dla jednego, wolnosci dla kilku od stanu wolności dla wszystkich ludzi,- teoria Kazimierza Kellesa - Krauza - socjologiczne prawo retrospeksji społecznej, głoszące, iż rozwój społeczny toczy się według dwóch antagonistycznych zasad, które obracają koło dialektycznego nastepstwa: indywidualizmu, socjalizmu, czyli przewagi interesó jednostki nad interesami społeczeństwa w jednym okresie, a przewagi interesów społeczncyh nad jednostkowymi w następnym okresie dziejowym.,- teoria Poppera - główny nurt dziejowy współżycia ludzkiego to wysiłki zmierzające do stworzenia „społeczeństwa otwartego”, służącego jednostce i jej wolności, w moejsce społeczeństwa „zamkniętego”, totalnego.
TEORIA NOMINALISTYCZNA (teoria umowy społecznej) - dobro powszechne jest sumą dóbr największej liczby jednostek, nie ma natomiast dobra wspólnego, odrębnego od dóbr poszczególnych jednostek. Społeczność jest całkowicie podporządkowana jednostce. Zadaniem społeczeństwa jest usuwanie tych trudności i przeszkód, które uniemożliwiają osiągnięcie dóbr prywatnych największej liczbie jednostek.
TEORIA ORGANICYSTYCZNA - przez hipostazowanie społeczności, a w szczególności państwa, doprowadziła do całkowitego pochłonięcia człowieka przez zbiorowość i uczyniła z człowieka środek da zbiorowości, a praktycznie dla grup osób kierujących życiem zbiorowości.
TEORIA FUNKCJONALNA(realistyczna) - Społeczności ludzkie istnieją realnie, są całościami odrębnymi od osób, które je tworzą. Społeczność jest bytem przypadłościowym, realnym i polega na powiązaniu, uzależnieniu się zespołem stosunków podporządkowywania i współpracy przez osoby daną społeczność tworzące. Owo połączenie dokonuje się dla osiągnięcia określonego dobra. Wymaga ono również powołania odpowiedniej władzy grupowej i działań wykonywanych przez jednostki na rzecz i dla dobra całości.
TEORIA PLATOŃSKA-ORGANISTYCZNA- według której osoba ludzka podporządkowana była bez ograniczeń społeczeństwu, jak również przeciwstawia się stanowisku indywidualistycznemu, które znowu wyrwało osobę ludzka z jej powiązania ze społeczeństwem.
TEORIA LINEARNA- - uznaje jeden stały kierunek w rozwoju ludzkich dziejów, polegający na realizowaniu coraz większej wolności jednostki, lub - przeciwnie - wykrywających pogłębianie się i rozszerzanie w toku historycznego rozwoju podporządkowywania jednostki społeczeństwu.
TEORIA CYKLICZNA - głosi, iż dzieje ludzkie polegają na zmiennym, powtarzającym się przechodzeniu społeczeństw ze stanów indywidualizmu do stanów kolektywizmu, wspólności czy też socjalizacji.
PRAWA OSOBY LUDZKIEJ- Droga do określenia praw osoby ludzkiej może być dwojaka; nazwijmy je drogami analizy dedukcyjnej i opisu empirycznego. W pierwszym wypadku do ustalenia praw osoby dochodzi się w drodze analizy i rozumowania, wychodząc z określenia istoty i natury społeczeństwa i osoby ludzkiej Analiza dedukcyjna nie może być utożsamiona z racjonalistycznym sposobem ustalania praw naturalnych według Locke'a, Hobbesa, Rousseau, traktujących je jako wynik umowy społecznej. W drugim wypadku do poznania praw osoby ludzkiej dochodzi się przez obserwację praktyki społecznej, opis i usystematyzowanie uprawnień, jakich żądały dla człowieka różne ruchy społeczne i polityczne i jakie były przedmiotem deklaracji i uchwał instytucji międzynarodowych.
Prawa osoby ludzkiej wyprowadzane z określenia istoty i natury człowieka i społeczeństwa są systematyzowane różnorodnie, w zależności od przyjętej podstawy. J. Bocheński grupuje je i określa jako prawo do bytu i prawo do osiągnięcia celu człowieka. Maritain systematyzuje je w trzy grupy jako prawa osoby ludzkiej w ogóle, prawa człowieka jako obywatela państwa i prawa człowieka jako jednostki pracującej E. Chenon przyjmuje za podstawę podziału praw osoby rodzaj dóbr czy osób, do których te prawa się odnoszą, i wymienia prawa osoby w stosunku do siebie, do rzeczy, do innych ludzi i do państwa. Wielu autorów w ogóle nie systematyzuje praw osoby ludzkiej, ale po prostu dokonuje ich wyliczenia w różnym porządku. Papież Pius XII również w drodze wyliczenia przedstawia prawa naturalne osoby ludzkiej.Najpełniejsza listę praw człowieka podał papież Jan XXIII w encyklice Pacem in terris, ogłoszonej w 1963 r. Przyjmując za podstawę praw człowieka godność osoby ludzkiej, wymienia w niej prawa człowieka uporządkowane częściowo w trzech grupach: praw wolnościowych, praw społecznych i praw solidarnościowych. Ich omówienie znajdujemy w książce ks. Franciszka Mazurka, traktującej o prawach człowieka w katolickim nauczaniu społecznym. W dziele tym zawarta jest analiza wkładu dwóch następnych papieży: Pawła VI i Jana Pawła II, w dalsze rozwinięcie praw człowieka; mieści się w nim także wykład tych praw.
DOBRO WSPOLNE( powszechne)- dobro wspólne jest jedyną faktyczną gwarancją realizacji dóbr osobistych jednostki, czyli jej prawa do istnienia i do rozwoju w konkretnym miejscu i czasie, oraz kryterium określającym granice i zakres obowiązków jednostki względem społeczności i zakres ingerencji oraz możliwości ograniczania uprawnień jednostki przez społeczność. Dobro wspólne społeczności wskazuje również, w jakim stopniu prawa człowieka do bytu i rozwoju w danym czasie i miejscu w zakresie szczegółowych uprawnień jednostki mogą być realizowane. Można by nawet powiedzieć, że stosunek jednostki do społeczności jest regulowany z jednej strony prawami osoby ludzkiej, z drugiej strony dobrem wspólnym.Czym jest dobro powszechne? Nie wdając się w trwającą od wieków dyskusję na temat istoty dobra powszechnego, stwierdźmy, że z punktu widzenia przedmiotowego dobro powszechne oznacza zespół środków, wartości i rzeczy, którymi społeczność zaspokoić może określone (wyznaczone granicami celu społeczności) potrzeby swoich członków. Z punktu widzenia podmiotowego bonum commune oznacza cel poszczególnych społeczności. Tylko więc w wypadku kolizji i zagrożenia dobra powszechnego między tego samego rodzaju dobrami: jednostkowym i wspólnym, dobro jednostkowe może być poświęcone dobru wspólnemu. Oto jest pierwsza granica najdalszej ingerencji społeczności w zakres praw naturalnych osoby ludzkiej. Nie może być dobro wyższe, w szczególności dobro natury duchowej, podporządkowane dobru materialnemu. Niezależnie od tego ograniczenia istnieje prawo naturalne osoby ludzkiej - czy też dobro, cel osoby ludzkiej - w którym osoba nigdy nie może być podporządkowana dobru wspólnemu. „Bonum animae non ordinatur ad aliud melius bonum”. Dobro duszy ludzkiej, prawo do życia wiecznego, do wolności sumienia, rozwoju w sobie wartości moralnych, wolności myśli - jest dobrem tego rodzaju, że nie może być podporządkowane innym, gdyż jest najwyższym dobrem ludzkim. Oto jest druga ostateczna granica wszelkich ingerencji społeczności w prawa osoby ludzkiej i dopuszczalnego poświęcenia dobra jednostkowego dobru powszechnemu.
( W SKRÓCIE)
Droga do określenia praw i osoby ludzkiej może być dwojaka, nazwijmy je drogami analizy dedukcyjnej (do ustalenia praw osoby dochodzi się w drodze analizy i rozumowania) i opisu empirycznego (obserwacja praktyki społecznej, opis i usystematyzowanie uprawnień jakich żądały dla człowieka różne ruchy społeczne i polityczne). Jan XXIII „Pacem in terris” 1963 - podstawą praw człowieka jest godność osoby ludzkiej. Uporządkował prawa na trzy grupy: prawa wolnościowe, prawa społeczne i prawa solidarnościowe.Wyznaczniki społeczeństwa humanistycznego - prawo do bytu, prawo do życia, prawo do rozwoju (Wielka Karta Swobód, Bill of Right, Konstytucja 3 Maja, Deklaracja praw człowieka i obywatela z Francji 1789 r., Deklaracja niepodległości US, Międzynarodowa deklaracja praw człowieka uchwalona przez Międzynarodowy Instytut Prawa dnia 12 października 1929 oraz Międzynarodowa deklaracja praw człowieka proklamowana przez zgromadzenie ONZ 10 grudnia 1948.
OKRESLENIE ZJAWISKA SPOŁECZNEGO- Spór między psychologizmem (Tarde) i socjologizmem (Durkheim) w ich poglądach na temat tzw. elementarnego faktu społecznego.
Tarde - fakty społeczne to stany psychiczne jednostki, wywoływane oddziaływanie dwóch czy więcej jednostek na siebie. Zjawiska społeczne jako zjawiska z natury psychiczne, polegające na wzajemnym oddziałwyaniu na siebie umysłów jednostek, i odrzucał istnienie swoistej rzeczywistości społecznej.
Durkheim - społeczeństwo to całość i uznaje pierwotność społeczeństwa w stosunku do jednostki. Społeczeństwo determinuje wszystkie dziedziny życia i aktywności ludzkiej, gdyż stanowi rzeczywistość sui generis, nieredukowalną do jakichkolwiek swych elementów składowych i niesprowadzalną do poziomu jednostkowego. Zjawiska określane należące do sfery psychicznej tj. ludzkie sądy, opinie, normy są uwarunkowane społecznie i wytwarzane przez życie zbiorowe ludzi. Nic, co jest ludzkie nie jest niespołeczne. „Faktem społecznym jest każdy sposób działania ustalony lub nie, który może wywrzeć na jednostkę przymus z zewnątrz. Faktem społecznym jest sposób działania powszechny w obrębie danego społeczeństwa, mający istnienie własne, niezależne od swych przejawów w jednostkach. Społeczeństwo to byt pierwotny. D. nie neguje wewnętrznego doświadczenia działającej jednostki czyli psychicznego aspektu zjawiska społecznego, ale odmawia mu kreatywnego, twórczego charakteru
RODZAJE ZJAWISK SPOŁECZNYCH: (Rodzaje zjawisk społecznych Znaniecki nazywał „układami względnie osobowymi”) Rodzaje: osobowość, styczności społeczne, działania - interakcje społeczne, stosunki społeczne, grupy społeczne.
Osobowość:
Proces socjalizacji - ogól świadomych n niezamierzonych oddziaływań wpływających na kształtowanie się osobowości jednostki.
Postawa - trwały układ dyspozycji jednostki do określonego zachowania się wobec danego przedmiotu postawy. Komponenty: poznawczy - trwałe poglądy jednostki na dany przedmiot postawy. emocjonalny - trwałe uczucia s stosunku do przedmiotu postawy. behawioralny - trwałe dążności względem danego przedmiotu.
Styczności społeczne (bezpośrednie lub pośrednie):
Świadomość jednego partnera, jednostki czy grupy społecznej o istnieniu drugiego partnera, uzewnętrznioną za pomocą jakiegoś narzędzia styczności możliwości wzajemnego oddziaływania (podjęcia interakcji).
Interakcje społeczne:
Świadome działanie jednostki lub grupy skierowane do innych podmiotów życia społecznego, zmierzające do wywarcia wpływu na osobowość czy zachowanie drugiego partnera.
Stosunek społeczny:
Unormowany system interakcji czy świadczeń między partnerami, wykonywanych na podstawie wzajemnych uprawnień i obowiązków między partnerami. 3 elementy składają się na każdy stosunek społeczny: podstawa - źródło zależności (Szczepański dzieli źródła na zależności strukturalno - funkcjonalne tj. wynikające ze struktury i funkcjonowania społeczeństwa, i zależności tzw. intencjonalne, tj. zawisłe wyłączenie od własnych zamierzeń jednostek czy grup) układ wzajemnych uprawnień i obowiązków (czy wzajemnych oczekiwań) oraz pewien system regulowanych wzajemnych czynności, wykonywanych przez partnerów.
RODZAJE GRUP SPOŁECZNYCH -Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te sa fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne. -Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne . -Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak równiez stosunków s połecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne . -Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.
OSOBOWOŚĆ- to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
ELEMENTY SKŁADOWE( kształtujące) OSOBOWOŚCI:
a)biogenne- które są przekazywane dziedzicznie wyposażeniem biologicznym obejmującym:własności anatomiczne, wzrost, budowę organizmu, właściwości fizjologiczne, działalność gruczołów wewnętrznych itp.
b)psychogenne- wola, wyobraźnia, pamięć, uczucia, temperament, inteligencja, spostrzegawczość itp.
c)socjogenne: *kulturowy ideał osobowości- narzucony przez społeczeństwo w toku wychowania i socjalizacji; to zespół cech mówiący o tym jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej aby jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa, *rola społeczna- czyli względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowanie innych ludzi które przebiegają według wzoru przyjętego w danej grupie, niekiedy prawnie uregulowanego czego przykładem może być: rola studenta, pracownika, koleżeński i członka w jakiejś organizacji, *jaźń subiektywna- zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne i rzekomo wskazująca kim „naprawdę” jest każdy z nas, *jaźń odzwierciedlona- to zespół wyobrażeń jakie każdy z nas posiada o sobie na podstawie tego co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.
WYBRANE KLASYFIKACJE OSOBOWOŚCI:
a)wg Hipokratesa: sangwinik, melancholik, choleryk, flegmatyk
b)wg Junga- introwertyk(dusi emocje), ekstrawertyk(otwarty na świat)
c)wg Sprangera- człowiek teoretyczny(zainteresowany w ogólnych prawach naukowych i szukający przede wszystkim ogólnych teorii wyjaśniających świat i nie interesujący się innymi sprawami; człowiek ekonomiczny-zainteresowany dążeniem do bogactwa i zdobywaniem dóbr materialnych; człowiek estetyczny- zainteresowany dążeniem do piękna i jego przejawami; człowiek społeczny- zainteresowany dążeniem do niesienia pomocy ludziom znajdującym się w potrzebie lub nieszczęściu; człowiek religijny- dążący do poznania Boga, zainteresowany problemami świata transcendentnego, mistyk i misjonarz.
d)wg Kretchmera- (związek osobowości z budową ciała): pykniczny(niski, gruby, wesoły), asteniczny(chudy, wysoki, mało życzliwy dla innych), atletyczny, dysplastyczny(nieproporcjonalna budowa ciała, osoba ambiwalentna)
e)wg Floriana Znanieckiego: ludzie dobrze wychowani- ich osobowość ukształtowali głównie wychowawcy i instytucje upowszechniające ideały wychowawcze; ludzie pracy- warsztat pracy, funkcje i stanowiska w niej pełnione; ludzie zabawy- grupy zabawowe i rówieśnicze; ludzie zboczeńcy- objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych np. nonkonformiści oraz ludzie marginesu społecznego; potencjalna kategoria- „ludzie dobrzy a mądrzy” którzy reprezentują nowy typ normalności życiowej oraz samodzielność osobistą.
f)wg Jana Szczepańskiego- twórcy- jednostki wnoszące nowe idee, pomysły, rozwiązania; ludzie przeciętni- pracują solidnie, realizują swoje zadania ale niczego nie modernizują ani nie dążą do istotniejszych zmian o charakterze pozaosobistym; ludzie aktywni negatywnie np. złodzieje, pasożyci, wandale, brakoroby; jednostki zdane na pomoc i opiekę innych np. dzieci, starcy, osoby chore, niepełnosprawne
POJECIE POSTAWY- to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do osoby, przedmiotu, sytuacji, zjawiska, wartości, normy itp. Lub dyspozycja do występowania takiego stosunku wyrażająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.
ELEMENTY SKŁADOWE POSTAWY: a)komponent poznawczy składają się na niego wiadomości o przedmiocie postawy, b)komponent emocjonalny(emocjonalno-motywacyjny) składa się z uczuć wyższych np. radości, miłości, zachwytu oraz przeciwieństw tych uczuć, c)komponent zachowaniowy- (behawioralny) składa się z reakcji mimicznych, pantomimicznych, wokalnych, werbalnych czyli czynności zorganizowanych i ukierunkowanych na jakiś cel
CECHY POSTAWY: -treść przedmiotowa wskazuje czego postawa dotyczy, -zakres postawy informuje o liczebności przedmiotów, -kierunek to uszeregowanie postaw od skrajnie pozytywnych poprzez pozytywne, neutralne, aż do skrajnie negatywnych., -złożoności i zwartości to stopień harmonizacji elementów postawy, -siła postawy to intensywność w jej przejawianiu się, postawy pozytywne i negatywne są silniejsze niż neutralne, -trwałość- czy postawa jest trwała czy się zmienia
SOCJALIZACJA- proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze
socjalizacja: wchodzenie do społeczeństwa
socjalizacja odbywa się na kilku poziomach:
1. na poziomie ogólnym polega na zdobyciu tych kompetencji i umiejętności, które są niezbędne dla społecznej egzystencji, życia wśród innych, w kooperacji z innymi (minimum kulturowe)
2. na niższym poziomie, oznacza wejście do konkretnej kultury ? przyswojenie podzielanych w jej ramach swoistych dla niej idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli
3. na jeszcze niższym poziomie, oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje
4. zdobycie umiejętności i kompetencji niezbędnych do akceptacji w konkretnych grupach, do których jednostka pragnie należeć
KOMPETENCJA JEDNOKULTUROWA- przyswojenie idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli charakterystycznych dla jednej tylko, konkretnej kultury
KOMPETENCJA WIELOKULTUROWA- (kosmopolityczna) ? znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur.
ETAPY PROCESU SOCJALIZACJI:
1. internalizacja - proces psychiczny polegający na ,,uwewnętrznieniu?? kultury, czyli przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości ? motywacje czy postawy internalizacja ? jako kulturowe kształtowanie osobowości
2. eksternalizacja - przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych ? motywacji czy postaw ? w konkretnych działaniach
TEORIE ULEGANIA SOCJALIZACJI:
1. teoria behawiorystyczna - osobowość, to wyuczony repertuar zachowań, przez które jednostka reaguje na płynące z otoczenia bodźce. podstawowy mechanizm socjalizacji to instrumentalne uczenie się, a więc dobór repertuaru zachowań w oparciu o efekty zachowań wcześniejszych. socjalizacja polega na tym, że społeczeństwo nagradza zachowania kulturowo właściwe, a karze zachowania nie odpowiadające oczekiwaniom kulturowym
2. teoria psychoanalityczna - socjalizacja to proces, poprzez który kultura internalizuje się w jednym tylko obszarze osobowości, w superego. zinternalizowane wzory kulturowe nie realizują się od razu i wprost w działaniach, lecz przechodzą skomplikowany proces uzgadniania z popędami biologicznymi (,,id??), w wyniku czego ulegają kompromisowym modyfikacjom i przejawiają się w działaniach tylko częściowo
3. teoria symbolicznego interakcjonizmu -(charles horton cooley, george herbert mead) ? wszystko, co czyni człowieka człowiekiem, wywodzi się ze społeczeństwa, z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi. natura ludzka człowieka wytwarza się dopiero przez życie w środowisku innych ludzi. od społeczeństwa nabywamy nie tylko treść naszego myślenia, wiedzę, informacje, wzory, reguły, normy, wartości, ale także samą zdolność uczenia się, nabywania tych treści.
JAŹŃ (W UJĘCIU SYMBOLICZNEGO INTERAKCJONIZMU) ? wytworzona w kontaktach z innymi umiejętność patrzenia na siebie samego oczami partnerów, zdolność zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości, roli, jaką się pełni, obowiązków i powinności, jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów, jakie zbiorowość jednostce narzuca
-Jaźń autonomiczna(subiektywna)- ?I?- spontaniczne, własne indywidualne tendencje
-jaźń refleksyjna (odzwierciedlenie)- ?Me?- refleks, odbicie społeczeństwa w którym żyjemy.
ODMIANY SOCJALIZACJI
1. socjalizacja początkowa-- ten etap socjalizacji, który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych
2. socjalizacja permanentna - proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się nieustannie w toku całego życia rytuały przejścia ? zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej
3. resocjalizacja - eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych (akulturacja)
4. kontrsocjalizacja - uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa
5. socjalizacja antycypująca - internalizowanie wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia
6. socjalizacja odwrotna - sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp.
FUNKCJE SOCJALIZACJI: - socjalizacja stanowi mechanizm transmisji kultury, - sprawia, że działania ludzi odpowiadają społecznym oczekiwaniom: wspólnie wyznawanym przez zbiorowość ideałom, wartościom, normom (tworzy się ład i porządek społeczny)
EFEKTY SOCJALIZACJI:
1. idealna, najbardziej społecznie pożądana sytuacja polega na tym, aby ludzie w maksymalnym stopniu internalizowali wzory swojej kultury, aby sami chcieli postępować tak, jak wymaga od nich kultura, aby z własnej woli i niejako automatycznie spełniali społeczne oczekiwania
2. mniej doskonały efekt socjalizacji to sytuacja, w której ludzie wprawdzie nie mają żadnej ochoty stosować się do wymagań normatywnych, ale mimo to działają zgodnie z nimi. w tym przypadku socjalizacja nie dała pełnej internalizacji norm, ale doprowadziła do wpojenia jednostce poczucia obowiązku
3. mniej korzystna społecznie jest sytuacja trzecia, gdy ludzie ani nie chcą działać tak, jak powinni, ani nie traktują tego jako swojego obowiązku, a mimo to realizują nakazy i zakazy kulturowe, bo obawiają się sankcji. w tym przypadku socjalizacja nie wpoiła akceptacji reguł, nie wpoiła poczucia obowiązku wobec reguł nie akceptowanych, a wytworzyła jedynie ogólną świadomość, że działamy w otoczeniu innych i ci inni mogą nas ukarać, jeśli nie spełnimy ich oczekiwań
4. obawa przed sankcjami jest jedynie warunkowa i zrelatywizowana. może łatwo zniknąć w dwóch przypadkach:
5. gdy mam wystarczające zasoby chroniące mnie przed sankcjami albo zmniejszające ich dolegliwość
6. obawa przed sankcjami występuje tylko dopóty, dopóki są one realistyczne, skutecznie egzekwowane. w przeciwnym przypadku, pojawia się powszechne poczucie bezkarności, które niweczy ten i tak już ograniczony rezultat socjalizacji
7. kompletna klęska socjalizacji pojawia się wtedy, gdy ludzie nie tylko nie chcą postępować w kulturowo oczekiwany sposób, nie tylko nie traktują tego jako obowiązku, ale przestają bać się społecznych sankcji
SŁABE OGNIWA SOCJALIZACJI:
1. aby socjalizacja była skuteczna, to, czego się uczymy, powinno być jednoznaczne i spójne
2. w okresach szybkich zmian społecznych kultura może popadać w stan anomii ? dezorganizacji, chaosu, którego szczególną formą jest rozziew między wartościami, a normami mającymi służyć ich realizacji
3. fakt rozmaitych sprzeczności czy konfliktów w obrębie kultury ? antynomie normatywne (sprzeczne wzajemnie reguły); ambiwalencje normatywne (niezgodności oczekiwań dyktowane przez jedną i tę samą regułę); konflikt roli i konflikt ról
4. w każdym społeczeństwie występują grupy i środowiska kontrkulturowe, dewiacyjne czy przestępcze, które staja się agendami kontrsocjalizacji, lansując własne sposoby życia, ideały i wzory zasadniczo odmienne od dominujących
5. sfera osobowości ? tu podatność na kulturowe wpływy jest bardzo zróżnicowana
6. kolejne ogniwo procesu socjalizacji to podejmowanie działań, które stanowią realizację ukształtowanych motywacji czy postaw. gdy nie wytworzył się ani spontaniczny, bezrefleksyjny konformizm, ani poczucie obowiązku, decydująca staje się skuteczność systemu społecznych sankcji, zwanego kontrolą społeczną
kontrola społeczna ? stanowi swoistą korektę nie w pełni udanej socjalizacji. system społecznych sankcji ? negatywnych i pozytywnych, oraz agend ? grup, organizacji, instytucji ? stosujących takie sankcje
- między dewiacją w sensie normatywnym (rozbieżnością czynu i wzoru) a dewiacją w sensie funkcjonalnym (czynem wywołującym reakcję społeczną w postaci sankcji) rozciąga się pewien margines tolerancji społecznej
margines społecznej tolerancji ? wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji mimo popełnienia czynu literalnie dewiacyjnego, czyli sprzecznego z zakazami i nakazami społecznymi
- permisywność społeczna ? atmosfera przyzwolenia na czyny dewiacyjne czy nawet przestępcze wywierająca presję na agendy kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od wymierzania sankcji, lub wymierzania sankcji niewspółmiernie łagodnych
reakcja społeczna ? zarówno nieformalna, ze strony zwykłych ludzi, jak i formalna, ze strony powołanych do tego organów, zostaje stępiona
nadmierne poszerzenie się marginesu tolerancji, którego skrajną postać stanowi społeczna permisywność, także paraliżuje skuteczność sankcji i nie jest w stanie powstrzymać od aktów aspołecznych tych, którzy nie internalizowali ani wzorów kulturowych, ani poczucia obowiązku, a tylko obawiali się kar
dewiacja w sensie normatywnym ? sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec tego typu sprawcy i tego typu czynu
dewiacja w sensie funkcjonalnym ? czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w postaci sankcji różnego rodzaju